Embed Size (px)
Citation preview
Nor th Paci�c Ocean
Nor th Paci�c Ocean
South Paci�c Ocean
Nor th Atlantic Ocean
South Atlantic Ocean
Gulf of Mexico
Gulf of AlaskaBering Sea
Beaufort Sea
Arctic Ocean
Hudson Bay Labrador Sea
Caribbean Sea
Indian Ocean
South China Sea
EastChina Sea
Sea of Okhotsk
Tasman Sea
Bay of Bengal
Norwegian Sea
Greenland Sea
BAHAMAS
UNITED STATES OF AMERICA
CANADA
U.S.A.
GREENLAND(DENMARK)
ST. KITTS & NEVISANTIGUA & BARBUDA
DOMINICAST. LUCIAST. VINCENT & GRENADINES
BARBADOS
TRINIDAD & TOBAGO
GUYANASURINAME
FRENCH GUIANA (FRANCE)
GRENADA
DOM. REP.HAITI
CUBA
JAMAICABELIZE
HONDURAS
NICARAGUA
COSTA RICA
PANAMA
EL SALVADORGUATEMALA
MEXICO
SAMOA
ECUADOR
PERU
VENEZUELA
COLOMBIA
BRAZIL
BOLIVIA
CAPE VERDE
GUINEA BISSAU
THE GAMBIA
SENEGAL
MAURITANIA
GUINEA
SIERRA LEONE
LIBERIA
NIGERIA
NIGERCHAD
SUDAN
ERITREA
DJIBOUTI
YEMEN
SAUDI ARABIA
OMAN
SOMALILAND (SOMALIA)
ETHIOPIA
UGANDA
KENYA
SOMALIA
COMOROS
MALAWIZIMBABWE
ANGOLA
NAMIBIA
BOTSWANAMOZAMBIQUE
SWAZILAND
MADAGASCAR
MAURITIUS
SEYCHELLES
MALDIVES
SRI LANKA
BANGLADESH
INDIA
QATARBAHRAIN
EGYPTLIBYA
ALGERIA
MOROCCO
WESTERN SAHARA(MOROCCO)
JORDANISRAEL
PAKISTAN NEPALBHUTAN
BURMALAOS
SOUTH KOREA
NORTH KOREA
MONGOLIA
RUSSIA
KAZAKHSTAN
UZBEKISTAN
TURKMENISTAN
KYRGYZSTAN
TAJIKISTAN
CAMBODIA
VIETNAM
HONG KONG (CHINA)
TAIWAN
JAPAN
CHINA
PHILIPPINES
BRUNEI
MALAYSIA
SINGAPORE
INDONESIA
EAST TIMOR
PAPUANEW GUINEA SOLOMON
ISLANDS
TUVALU
FIJI
TONGA
NAURU KIRIBATI
MARSHALLISLANDS
MICRONESIA
PALAU
VANUATU
AUSTRALIA
NEW ZEALAND
THAILAND
TIBET (CHINA)
KASHMIR (INDIA)
KASHMIR (PAKISTAN)AFGHANISTAN
IRAN
SYRIA
TURKEYARMENIA
GEORGIA
MOLDOVA
UKRAINE
BELARUSPOLAND
RUSSIA
SWEDENNORWAY
ICELAND
FINLAND
ESTONIALATVIA
LITHUANIA
ROMANIA
BULGARIAMACEDONIA
GREECEALBANIA
AZERBAIJAN
GERMANYCZECH REP.
SLOVAKIAAUSTRIA
LIECHTENSTEINLUXEMBOURG
BELGIUM
NETHERLANDS
U.K.DENMARK
IRELAND
PORTUGALANDORRA
SPAIN
FRANCE ITALYSWITZERLAND
MONACOSAN MARINO
KOSOVO
MONTENEGROBOSNIA & HERZ.
SERBIACROATIASLOVENIA
HUNGARY
CYPRUSMALTA
TUNISIA
KUWAIT
U.A.E.
IRAQLEBANON
ISRAELI OCCUPIED/PAL. AUTHO.
ZAMBIA
LESOTHOSOUTH AFRICA
CONGO (KINSHASA)
RWANDAGABON
BURUNDI
TANZANIA
CAMEROON
CENTRAL AFRICAN REPUBLIC
CÔTED’IVOIRE
SAO TOME & PRINCIPEEQUATORIAL GUINEA
GHANA
TOGO
CONGO (BRAZZAVILLE)
BURKINAFASO
MALI
BENIN
CHILE
PARAGUAY
ARGENTINA
URUGUAY
PUERTO RICO (U.S.A.)
ÀÍÓ-ûí Ýë÷èí Ñàéäûí ßàì
Íýýëòòýé Íèéãýì Õ¿ðýýëýí
Íýýëòòýé Íèéãýì Ôîðóì
Õýâëýëèéí ýðÕ ×ªëªªíèé
òàéëàí2010
Ýíý òàéëàíã áýëòãýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëñýí èâýýí òýòãýã÷äýäýý ã¿í òàëàðõàë èëýðõèéëüå.
Õàÿã: ×èíãýëòýé ä¿¿ðýã, VI õîðîî, Äèïëîìàò 95 öîãöîëáîð, 6-ð îðö 70 òîîò Óëààíáààòàð – 211238, ø/õ 102, Ìîíãîë óëñ
Óòàñ: 976-11-324627, 976-11-324764
Ôàêñ: 976-11-315326Ý-øóóäàí: [email protected], [email protected], Âåá: www.globeinter.org.mn
“Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà íü 1999 îíû 3-ð ñàðä Óëààíáààòàð õîòíîî áàéãóóëàãäñàí, íèéãýìä ¿éë÷èëäýã, ãèø¿¿í÷ëýëã¿é, àøãèéí òºëºº áóñ áàéãóóëëàãà þì.
ýðõýì çîðèëãî
Ìýäýýëýë, ìýäëýãèéí õ¿÷èéã ò¿ãýýæ, Ìîíãîëä àðä÷èëàë, èðãýíèé íèéãìèéã õºõè¿ëýí äýìæèõ
àëñ õýòèéí õàðàà
Àðä÷èëñàí ñî¸ë òºëºâøñºí íèéãýì, ìýäýýëýëòýé, ÷àäàâõèòàé èðãýä
¯íýò ç¿éëñ:
- Õàðààò áóñ
- Øóäàðãà ¸ñ
- Àðä÷èëñàí
- ßëãàâàðëàí ãàäóóðõàëòààñ àíãèä
- Àâëèãàã¿é
Ñòðàòåãèéí çîðèëò, ¿íäñýí õºòºëáºð
- Õàðààò áóñ õýâëýë ìýäýýëëèéí ýðõèéã äýìæèõ íü
- Çàñàãëàë, èë òîä áàéäëûã õºõè¿ëýí äýìæèõ íü
- Îëîí íèéòèéã ÷àäàâõæóóëàõ íü
Ãàð×èÃ
ªÌͪÒÃªË ............................................................................................4
ÍÝÃ. ÕÝÂËÝËÈÉÍ ÝÐÕ ×ªËªª 2010 ÎÍÄ ..........................................6
ÕΨÐ. ÕÝÂËÝË, ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÝÐÕ Ç¯ÉÍ Õ¯ÐÝÝ ..........................17
ÕÝÂËÝËÈÉÍ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÒÀÉËÀÍ 2010
6
Áèä Ìîíãîë äàõü õýâëýëèéí ýðõ ÷ºëººíèé òàéëàí áýëòãýæ, òà á¿õýíä ºðãºí áàðüæ áóéäàà áàÿðòàé áàéíà.
Ýíý ÿëäàìä òàéëàíã áýëòãýõ áîëîìæ îëãîñîí Óëààíáààòàð äàõü Àìåðèêèéí Íýãäñýí Óëñûí Ýë÷èí ñàéäûí ÿàì, Íýýëòòýé Íèéãýì Õ¿ðýýëýíãèéí Õýâëýë ìýäýýëëèéí á¿ñèéí õºòºëáºð, Íýýëòòýé Íèéãýì Ôîðóìä òàëàðõàë èëýðõèéëüå.
Õýâëýëèéí ýðõ ÷ºëººíèé òàéëàí íü Ìîíãîëûí ñýòã¿¿ë÷èä ìýðãýæëèéí ýðõýý õýðõýí ýäýëæ áóé, òýäíèé îëîí íèéòèéí ºìíº õ¿ëýýñýí ¿¿ðýã, õàðèóöëàãàà øóäàðãààð áèåë¿¿ëýõ áîëîìæ íü àëü õýð áàéãààã áàðèìòàä òóëãóóðëàí ìîíãîëûí õýâëýëèéí ýðõ ÷ºëººíèé ºíººãèéí ä¿ð òºðõèéã õàðóóëàõ çîðèëãîòîé þì.
2010 îíä Ìîíãîëûí õýâëýë ìýäýýëýë, ìýäýýëëèéí ýðõ ç¿éí ñàëáàðò áîäëîãî, çîõèöóóëàëòûí îëîí áàðèìò áè÷èã, ä¿ðýì æóðàì áàòëàãäàæ, õóóëèéí òºñºë áîëîâñðóóëñíààðàà îíöëîã áîëëîî. Îð÷èí ¿åèéí ìýäýýëëèéí øèíý òåõíîëîãèéí õºãæèë, óëàìæëàëò õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí öàõèìæèëò, øèíý õýâëýë ìýäýýëëèéí õóðäàöòàé äýâøèë, õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí òîî, ÿëàíãóÿà ºðãºí íýâòð¿¿ëãèéí õýðýãñëèéí òîî íýìýãäýæ áóé çýðýã íü èéì õýðýãöýý øààðäëàãûã òîäîðõîéëæ áàéíà.
Ìîíãîë óëñàä 2010 îíû 12-ð ñàðûí 31-íèé áàéäëààð õ¿÷èí òºãºëäºð ¿éë÷èëæ áóé 418 õóóëü, õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé 1287 õóóëèéí 188 -ä íü ìýäýýëëèéí ýðõ ÷ºëºº, òºðèéí áàéãóóëëàãûí èë òîä áàéäàë, ¿çýë áîäëîî
èëýðõèéëýõ ýðõ, ýðõ ÷ºëºº, õýâëýë ìýäýýëëèéí õàðèëöààã çîõèöóóëñàí ç¿éë, çààëò îðæýý. 2001 îíä “19-ð ç¿éë” îëîí óëñûí áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí õèéñýí ñóäàëãààãààð òóõàéí ¿åä ¿éë÷èëæ áàéñàí 91 õóóëüä äýýðõ çîõèöóóëàëò òóñãàãäñàí áàéñàí þì.
Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ 2011 îíû íýãä¿ãýýð ñàðûí 21-íèé ºäºð “Ìýäýýëëèéí èë òîä áàéäàë áà ìýäýýëýë àâàõ ýðõ, ýðõ ÷ºëººíèé òóõàé” õóóëèéí òºñëèéã ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðèëàà. ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû 2011 îíû äºðºâä¿ãýýð ñàðûí 21-íèé ºäðèéí õóðàëäààíààð ãèø¿¿äèéí 86.6 õóâèéí ñàíàëààð õóóëèéí òºñëèéã õýëýëöýõýýð øèéäâýðëýæýý. Àíõ 2005 îíû àðàâäóãààð ñàðä “Ìýäýýëýë àâàõ ýðõ ÷ºëººíèé õóóëü”-èéí òºñëèéã ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû õýëýëöýõ àñóóäëûí æàãñààëòàä îðæ áàéñíààñ õîéø çóðãààí æèëèéí äàðàà ãèø¿¿äèéí îëîíõèéí ñàíàëààð ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíààð õýëýëöýõýýð áîëëîî. Ýíý õàâðûí ÷óóëãàíààð òóñ õóóëü áàòëàãäàíà ãýäýãò Ìîíãîëûí îëîí íèéò, ñýòã¿¿ë÷äèéí õàìòûí íèéãýìëýã èòãýæ áàéíà.
Òºðèéí çóðãààí áàéãóóëëàãàä õýâëýë ìýäýýëýë, ìýäýýëëèéí ýðõ ç¿éí ÷èãëýëýýð õóóëèéí 10 òºñºë áîëîâñðóóëæ áàéíà. Åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí ãàçàð áîëîí Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ÿàìíû àæëûí õýñýã Õýâëýë ìýäýýëëèéí ýðõ ÷ºëººíèé òóõàé õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí òºñºë äýýð àæèëëàæ áàéíà. Òàãíóóëûí åðºíõèé ãàçðûí àæëûí õýñýã Òºðèéí íóóöûí õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí òºñºë, Êèáåð àþóëã¿é áàéäëûí òóõàé õóóëèéí òºñºë äýýð àæèëëàæ áàéãàà
ªÌíªòêë
“ÃËÎÁ ÈÍÒÅÐÍÝØÍË” ÒÁÁ
7
áºãººä Ìýäýýëýë, øóóäàí, õàðèëöàà õîëáîî, òåõíîëîãèéí ãàçàð Ìýäýýëëèéí àþóëã¿é áàéäëûí òóõàé, ªãºãäºë õàìãààëàõ òóõàé õóóëèéí òºñë¿¿ä äýýð àæèëëàæ áàéíà.
Õàðèëöàà õîëáîîíû çîõèöóóëàõ õîðîîíîîñ “Òåëåâèç, ðàäèîãèéí ºðãºí íýâòð¿¿ëãèéí çîõèöóóëàëòûí åðºíõèé íºõöºë, øààðäëàãà”, “Òîîí êîíòåíòûí ¿éë÷èëãýýíèé çîõèöóóëàëòûí åðºíõèé íºõöºë, øààðäëàãà” áàòàëæ, 2011 îíû ãóðàâäóãààð ñàðûí íýãíýýñ ìºðäºæ ýõýëëýý.
Ìîíãîë Óëñ 2010 îíä “Ôðèéäîì õàóñ” îëîí óëñûí áàéãóóëëàãûí ñóäàëãààãààð õýâëýëèéí õàãàñ ýðõ ÷ºëººòýé îðîí õýâýýð áàéíà. “Õèë õÿçãààðã¿é ñýòã¿¿ë÷èä” îëîí óëñûí áàéãóóëëàãûí ¿íýëæ áóéãààð õýâëýëèéí ýðõ ÷ºëººíèé “ìýäýãäýõ¿éö àñóóäàë”-òàé îðíû òîîíä îðæýý.
“Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà 2010 îíû õýâëýëèéí ýðõ ÷ºëººíèé ñàëáàðò äàðààõü ç¿éëèéã îíöîëæ áàéíà. ¯¿íä:
• “Íèéãìèéí òîëü” ºäºð òóòìûí ñîíèíû òîëãîé êîìïüþòåðèéã Ø¿¿õèéí øèéäâýð ã¿éöýòãýõ ãàçðûí àæèëòíóóä õóðààí àâñàí
• Ø¿¿õ, öàãäàà, çîõèöóóëàõ áàéãóóë-ëàãóóäûí äàðàìò èõñýõ õàíäëàãàòàé áàéíà
• Ðåäàêöèéí öåíçóð ã¿íçãèéð÷, øèíæ ÷àíàð íü íîöòîé áîëæ áàéíà
• Ñýòã¿¿ë÷äèéí ýñðýã ¿¿ñãýñýí ýð¿¿ãèéí õýðýã íýìýãäýõ òºëºâòýé áàéíà
• Íýõýìæëýëèéí ìºíãºí øààðäëàãà ãóðâàí òýðáóì, ø¿¿õýýñ îíîãäóóëñàí òîðãóóëèéí õýìæýý 2009 îíä 2 ñàÿ 200 ìÿíãàä õ¿ð÷, ýäèéí çàñãèéí öåíçóð áîëîõ õàíäëàãàòàé áàéíà.
• Ø¿¿õ, öàãäàà, òºðèéí àëáàí òóøààëòíóóä ñýòã¿¿ë÷äèéã ýõ ñóðâàëæàà èë÷ëýõèéã øààðäàõ íü áóóðàõã¿é áàéíà
1999-2009 îíä íýð òºð, ã¿òãýëýã äîðîìæëîëòîé õîëáîîòîé ø¿¿õýýð øèéäâýðëýãäñýí èðãýíèé áîëîí ýð¿¿ãèéí 664 õýðãèéí 37,7 õóâü íü ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí ýñðýã õýðýã áàéíà. 2009 îíä èðãýíèé 17 õýðýãò ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýë áóñäûí íýð òºð, àëäàð õ¿íä, àæèë õýðãèéí íýð õ¿íäèéã ãóòààñàí õýìýýí õàðèóöàã÷ààð òàòàãäñàí.
Ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí ýñðýã èðãýíèé õýðãèéí ìºíãºí øààðäëàãà áà ø¿¿õýýñ îíîãäóóëñàí òîðãóóëèéí õýìæýý æèëýýñ æèëä óëàì íýìýãäýæ áàéíà. 2009 îíä òîðãóóëèéí õýìæýý 2 ñàÿ 200 ìÿíãàä, íýõýìæëýëèéí ìºíãºí øààðäëàãà 2010 îíä ãóðâàí òýðáóìä õ¿ð÷ýý.
2010 îíû ñ¿¿ëèéí õàãàñ æèëýýñ 2011 îíû òàâäóãààð ñàðûí íýãýí õ¿ðòýë “Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãàä 18 ñýòã¿¿ë÷èéí ìýðãýæëèéí ýðõèéí 30 çºð÷èë á¿ðòãýãäæýý. Ñýòã¿¿ë÷èéí íýã ýðõèéã çºð÷èõºä ººð íýã ýðõýä íü õàëääàã þì. Íèéò çºð÷ëèéí 50-èàñ äýýø õóâü íü ñ¿ðä¿¿ëýã, äàðàìò áàéñàí áºãººä çºð÷èã÷äèéí 75% íü ýðõ ìýäýëòýí, ºíäºð àëáàí òóøààëòàí, òºðèéí àëáàí õààã÷èä áàéâ.
Ñýòã¿¿ë÷äèéí ìýðãýæëèéí çºð÷ëèéí íèéòýä èë áàéãàà òóõàé äýýðõ òîî, õýëáýð¿¿ä íü Ìîíãîëûí ñýòã¿¿ë÷äýä òóëãàð÷ áóé àñóóäëûí ä¿ð òºðõèéã ã¿éöýä òºëººëæ ÷àäàõã¿é. Ó÷èð íü, Ìîíãîëä ñýòã¿¿ë÷äèéí ººðèéí öåíçóð ìàø ºíäºð áºãººä òýäíèé îëîíõ äàðàà íü èðýõ äàðàìòààñ àéæ, çºð÷ëèéíõýý òàëààð èë ìýäýýëýõèéã õ¿ñäýãã¿éòýé õîëáîîòîé þì.
Òàéëàí ¿íäñýí õî¸ð á¿ëýãòýé. Ýõíèé á¿ëýãò 2010 îíû õýâëýëèéí ýðõ ÷ºëººíèé áàéäàë áîëîí ñýòã¿¿ë÷äèéí ìýðãýæëèéí ýðõèéí çºð÷ë¿¿äèéí æèøýý áàðèìòààñ òóñãàâ.
Òàéëàíãèéí õî¸ð äàõü á¿ëýãò õýâëýë ìýäýýëëèéí ýðõ ç¿éí îð÷íû òóõàé ìýäýýëýë áàãòààâ.
ÕÝÂËÝËÈÉÍ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÒÀÉËÀÍ 2010
8
íýÃ. Õýâëýëèéí ýðÕ ×ªëªª 2010 ÎíÄ
Ìîíãîëä 2010 îíä õýâëýë ìýäýýëëèéí 430 õýðýãñýëä 4080 îð÷èì õ¿í àæèëëàæ áàéãààãèéí 1781 íü ñýòã¿¿ë÷, áóñàä óðàí á¿òýýë÷ àæèëòàí áàéíà. Õýâëýë ìýäýýëëèéí íèéò õýðýãñëèéí 20 õóâü íü õºäºº îðîí íóòàãò àæèëëàäàã. Ìîíãîëä ãàäààä õýëýýð çóðãààí ñîíèí, ¿íäýñòíèé öººíõ áîëîõ êàçàõ õýëýýð íýã ñîíèí ãàð÷ áàéíà.
Ñ¿¿ëèéí õî¸ð æèëä îíëàéí õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí òîî õî¸ðîîñ ãóðâàí äàõèí íýìýãäñýíýýñ 2010 îíä öàõèì ñîíèí 5, öàõèì ñýòã¿¿ë 10 á¿ðòãýãäæýý. ªäºð òóòìûí òàâàí ñîíèíûã öàõèì õóóäàñíààñ óíøèæ, 12 ðàäèî, 11 òåëåâèçèéí íýâòð¿¿ëãèéã èíòåðíýòýýð ñîíñîæ, ¿çýæ áîëíî. www.sonin.mn öàõèì õóóäàñíààñ 24 ñîíèí óíøèæ áîëíî1.
Ìîíãîë Óëñàä õýâëýëèéí ýðõ ÷ºëººã õàìãààëñàí õóóëü òîãòîîìæ áàéãàà õýäèé ÷ àìüäðàë äýýð õýðýãæäýãã¿é. Ñýòã¿¿ë÷äèéí ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãààíä õºíäëºí㺺ñ îðîëöîõ, íºëººëºõ îðîëäëîãî õèéõ, äàðàìò øàõàëò ¿ç¿¿ëýõ, ø¿¿õ öàãäààãààð ñ¿ðä¿¿ëýõ, ìýäýýëýë îëæ àâàõ, ò¿ãýýõýä íü ñààä õèéõ, ðåäàêöèéí öåíçóð, íóóö ýõ ñóðâàëæàà èë÷ëýõ àëáàäëàãà, óëñ òºð÷, òºðèéí ºíäºð àëáàí òóøààëòàí, õºðºí㺠ìºíãºòýé áàÿ÷óóä ººðñäèéí áóðóóòàé ¿éëäëèéã íóóí äàðàãäóóëàõûí òóëä ýð¿¿ãèéí õóóëèéí ç¿éë çààëòûã ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãûí ýñðýã öåíçóð áîëãîí àøèãëàõ çýðýã çºð÷èë òàñðàõã¿é áàéíà. Ñýòã¿¿ë÷èéí ìýðãýæëèéí ýðõ èéíõ¿¿ çºð÷èãäºæ áàéãàà íü õýâëýë ìýäýýëëèéí ýðõ ÷ºëºº áîîìèëîãäîõ, îëîí íèéòèéí ¿íýíèéã ìýäýõ ýðõ çºð÷èãäºí, àðä÷èëëûí ¿íýò ç¿éëñ àëäàãäàõàä õ¿ðãýæ áàéíà. Ýäãýýð íîöòîé çºð÷ë¿¿ä ºíºº õýð íü áóóðàõã¿é áàéãàà íü ìàíàé óëñ îëîí óëñûí ò¿âøèíä õàãàñ õýâëýëèéí ýðõ ÷ºëººò îðîí õýìýýí òîîöîãäîæ, Îëîí óëñûí ºìíº ãýðýýãýýð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý õºñºðä¿¿ëýõýä õ¿ðãýæ áàéãàà áèëýý.
Óëñ òºð÷èä, àëáàí òóøààëòàí, òºðèéí àëáàí õààã÷èä Ýð¿¿ãèéí õóóëü, Èðãýíèé õóóëèéí çààëòóóäûã öåíçóð áîëãîí àøèãëàõ õàíäëàãà íýìýãäýæ áàéíà. Ìîíãîëûí ø¿¿õ íýð òºð, ã¿òãýëýãòýé õîëáîîòîé õýðãèéã øèéäâýðëýõäýý îëîí íèéòèéí ¿íýí ìýäýýëýë õ¿ðòýõ õóóëü ¸ñíû ýðõ àøãèéã ¿ë õ¿íäýòãýí ºðººñãºë øèéäâýð ãàðãàæ áàéãàà íü ø¿¿õèéí øóäàðãà, õàðààò áóñ áàéäàë àëäàãäñàíòàé õîëáîîòîé õýìýýí ¿çýæ áàéíà.
“Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà Íýýëòòýé Íèéãýì Ôîðóì, Íýýëòòýé Íèéãýì Õ¿ðýýëýíãèéí Õýâëýë ìýäýýëëèéí á¿ñèéí õºòºëáºðèéí äýìæëýãòýéãýýð 2005 îíû àðàâäóãààð ñàðààñ ñýòã¿¿ë÷äèéí ìýðãýæëèéí ýðõèéí çºð÷èëä ìîíèòîðèíã õèéæ ýõýëñíýýñ õîéø 2011 îíû 5-ð ñàðûí íýãýí õ¿ðòýë õóãàöààíä íèéò 187 çºð÷èë á¿ðòãýãäýýä áàéíà.
1 Ìîíãîëûí Õýâëýëèéí õ¿ðýýëýíãèéí “Ìîíãîëûí õýâëýë ìýäýýëëèéí ºíººãèéí áàéäàë- 2010 “ ìîíèòîðèíãèéí òàéëàí
“ÃËÎÁ ÈÍÒÅÐÍÝØÍË” ÒÁÁ
9
Ǻð÷ëèéí òîî, õýëáýð
Ǻð÷ëèéí õýëáýð 2006 2007 2008 2009 2010 Íèéò
Áèå ýðõòýí, ýð¿¿ë ìýíäýä õàëäñàí 3 3 6 - - 12
Ñ¿ðä¿¿ëñýí, äàðàìòàëñàí, çàíàëõèéëñýí, äîðîìæèëñîí, ãýð á¿ëèéí õ¿íèéã äàðàìòàëñàí
16 7 23 13 10 59
Ìýäýýëýë ºãºõººñ òàòãàëçñàí 8 10 13 2 - 33
Àæëûí áàãàæ õýðýãñýëä õàëäñàí 3 3 2 2 8
Ø¿¿õ, õ¿÷íèé áàéãóóëëàãûí äàðàìò 2 8 5 3 5 18
Íóóö ýõ ñóðâàëæàà èë÷ëýõèéã àëáàäñàí 3 1 5 1 6 10
Íèéòëýë, íýâòð¿¿ëýã, ÕÌÕ-èéã õîðèãëîñîí, ýñâýë õîðèãëîõûã çàâäñàí, ðåäàêöèéí öåíçóð ãýõ ìýò á¿õ õýëáýðèéí öåíçóð
2 1 3 1 2 7
Ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿¿ñãýñýí, ò¿ð ñààòóóëàãäñàí, õîðèãäñîí
4 4 2 0 5 10
Íèéò 41 37 59 20 30 187
Íèéò çºð÷ëèéí 50-èàñ äýýø õóâü íü ñ¿ðä¿¿ëýã, äàðàìò áàéíà. Ñýòã¿¿ë÷äèéí ìýðãýæëèéí çºð÷ëèéí íèéòýä èë áàéãàà òóõàé äýýðõ òîî, õýëáýð¿¿ä íü Ìîíãîëûí ñýòã¿¿ë÷äýä òóëãàð÷ áóé àñóóäëûí ä¿ð òºðõèéã ã¿éöýä òºëººëæ ÷àäàõã¿é. Ó÷èð íü, Ìîíãîëä ñýòã¿¿ë÷äèéí ººðèéí öåíçóð ìàø ºíäºð áºãººä òýäíèé îëîíõ äàðàà íü èðýõ äàðàìòààñ àéæ, çºð÷ëèéíõýý òàëààð èë ìýäýýëýõèéã õ¿ñäýãã¿éòýé õîëáîîòîé þì.
Ñýòã¿¿ë÷äèéí ìýðãýæëèéí ýðõèéí çºð÷ëèéí ìýäýýã 21 àéìàã, Óëààíáààòàð õîò äàõü íèéò 22 ìîíèòîð÷îîð äàìæóóëàí õ¿ëýýí àâ÷ áàéñàí þì. Õàðèí 2010 îíû ñ¿¿ëýýñ ººðºº øóóðõàé ìýäýýëýõ (self-alerting) ìîíèòîðèíãèéí øèíý ñèñòåì íýâòð¿¿ëñíýýð ñýòã¿¿ë÷èä õýí íýãíýýð äàìæóóëàõ áóñ ººðºº ººðèéíõºº òóõàé, ìýðãýæëèéí ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýõýä íü òîõèîëäîæ áóé áýðõøýýëèéíõýý òàëààð áèäýíä ìýäýýëýõ áîëîìæòîé áîëëîî.
Ñýòã¿¿ë÷ ªºðºº øóóðõàé ìýäýýëýõ (self-alerting) ìîíèòîðèíãèéí øèíý ñèñòåìä www.globeinter.org.mn/selfalerting õàÿãààð îíëàéí àñóóëãà áºãëºí îëîí íèéòýä íýýëòòýé ýñõ¿ë õààëòòàé ìýäýãäýõ ýñýõýý ñîíãîí èëãýýíý. Èíãýñíýýð äàëä çºð÷ë¿¿äèéí òàëààð ìýäýõ áîëîìæòîé áîëíî ãýæ ¿çýæ áàéíà.
“Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõ ÷ºëººíèé çºð÷ëèéí òóõàé øóóðõàé ìýäýýã õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýë, ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí ñ¿ëæýýãýýð, òóõàéëáàë ׺뺺ò èëýðõèéëëèéí îëîí óëñûí ñ¿ëæýý /IFEX/, Îëîí óëñûí ñýòã¿¿ë÷äèéí õîëáîî /IFJ/, Ýðõ ÷ºëººíèé îðäîí /Freedom House/, Õèë õÿçãààðã¿é ñóðâàëæëàã÷èä /Reporters Without Borders/, Forum Asia, “19-ð ç¿éë” çýðýã ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõ ÷ºëººã äýìæäýã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóä, ͯÁ-ûí Õ¿íèé ýðõèéí êîìèññ, Äýëõèéí áàíê, Ãàäààäûí ýë÷èí ñàéäûí ÿàìä, Ìîíãîëä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäàä è-ìýéë, öàõèì õóóäàñ, õî¸ð ñàð òóòìûí “Ãëîáûí ìýäýý” îíëàéí ñîíèí áè÷èã, Õýâëýë ìýäýýëëèéí ýðõ ÷ºëººíèé òàéëàí çýðýã àðãààð ò¿ãýýæ áàéíà.
ÕÝÂËÝËÈÉÍ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÒÀÉËÀÍ 2010
10
2010 îíû ñ¿¿ëèéí õàãàñ æèëýýñ 2011 îíû 5-ð ñàðûí íýãýí õ¿ðòýë “Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãàä 18 ñýòã¿¿ë÷èéí ìýðãýæëèéí ýðõèéí 30 çºð÷èë á¿ðòãýãäæýý. Ñýòã¿¿ë÷èéí íýã ýðõèéã çºð÷èõºä ººð íýã ýðõýä íü õàëääàã áàéíà. Ýðõ íü çºð÷èãäºæ, áèäýíä ìýäýýëñýí ñýòã¿¿ë÷äèéí 85% íü ºäºð òóòìûí ñîíèí, 15% íü òåëåâèçèéíõ áàéíà. Ýäãýýð çºð÷ëèéí îëîíõ íü áóþó 86,7 % íü Óëààíáààòàð õîòîä, 13,3 % íü îðîí íóòàãò á¿ðòãýãäñýí áàéíà.
Ìýðãýæëèéí ýðõèéí çºð÷ëèéí õýëáýðèéã íü àíãèëáàë:
• Õýâëýí íèéòýëñíèé òºëºº ýð¿¿ãèéí õýðýãò áóðóóòãàñàí 5
• Ø¿¿õýä íýõýìæëýë ãàðãàñàí 5
• Àæëûí áàãàæ õýðýãñýë õóðààí àâñàí 2
• Àéëãàí ñ¿ðä¿¿ëñýí 10
• Íóóö ýõ ñóðâàëæàà èë÷ëýõèéã øààðäñàí 6
• Ðåäàêöèéí öåíçóð 2
Ñýòã¿¿ë÷äèéí ìýðãýæëèéí ýðõèéã çºð÷èã÷äèéí 75% íü ýðõ ìýäýëòýí, ºíäºð àëáàí òóøààëòàí, òºðèéí àëáàí õààã÷èä áàéâ.
“Ãëîá èíòåðíýøíë” òºðèéí áàéãóóëëàãà 2010 îíä ãàðñàí ñýòã¿¿ë÷äèéí ìýðãýæëèéí ýðõèéí äàðààõü çºð÷ë¿¿äèéã îíöîëæ áàéíà.
2010 îíä òºðèéí áàéãóóëëàãà, ø¿¿õ, öàãäàà, õóóëü ñàõèóëàõ áàéãóóëëàãààñ ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí ìýäýýëýë öóãëóóëàõ, ñóðâàëæëàõ ¿éë àæèëëàãààã ç¿é áóñààð, ¿íäýñëýëã¿é õÿçãààðëàõ, ñýòã¿¿ë÷èéã àéëãàí ñ¿ðä¿¿ëñýí õýâëýë ìýäýýëýëä äàðàìò ó÷ðóóëñàí òîõèîëäëóóä ãàðñàí áàéíà. Ýäãýýð íü ñýòã¿¿ë÷èéí ¿éë àæèëëàãààíä öåíçóð áîëäîã ìýðãýæëèéí ýðõèéí íîöòîé çºð÷ë¿¿ä þì.
د¯Õ, öàÃÄààÃèéí áàéÃóóëëàÃûí ÄàðàÌò
ªäºð òóìûí íýãýí ñîíèíû ñýòã¿¿ë÷ Á /íýðýý õýëýõèéã õ¿ñýýã¿é/ õóóëü ñàõèóëàõ áàéãóóëëàãûí àíõààðëûã õàíäóóëæ, îëîí íèéòèéã ñýðýìæë¿¿ëýõ çîðèëãîîð ìàíàé óëñàä øèíýýð ãàð÷ áóé çàëóóñûí ãýìò á¿ëýãëýë, òýäíèé ¿éëäëèéí òóõàé ìýäýýëæýý. Èíãýõäýý òîõèîëäîæ áîëçîøã¿é ýðñäëýýñ ººðèé㺺 õàìãààëàõûí òóëä íýðýý áè÷ýýã¿é áàéíà. Íèéòëýëèéí äàðàà íèéñëýëèéí öàãäààãèéí àæèëòàí Ì òóõàéí ìýäýýëýë ãàðñàí í¿¿ðíèé ìàòåðèàëûã áýëòãýñýí ýìýãòýé ñýòã¿¿ë÷ Ò-ã äóóäàæ, “ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæòàé õàìòàð÷ àæèëëàíà, õ¿íäðýë ó÷ðóóëàõã¿é” ãýæ àìàëñàíä èòãýñýí ñýòã¿¿ë÷, óã íèéòëýëèéã Á áè÷ñýí áîëîõûã èë÷èëæýý. Õàðèí Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðãèéí öàãäààãèéí õýëòñèéí àõëàõ äýñëýã÷ Î ðåäàêöèéí áàéðíû ãàäàà ñýòã¿¿ë÷ Ò-ã äàõèí äóóäàí óóëçàõäàà àéëãàí ñ¿ðä¿¿ëæ, ö¿íõèéã íü íýãæèí äóó õóðààãóóðûã íü õóðààæýý. ̺í ñýòã¿¿ë÷ Á-ã äóóäàí õýðãèéí ãàçàð ðóó äàãóóëàí î÷ñîíû äàðàà öàãäààãèéí õýñýã äýýð àâ÷èðàí áàéöààëò àâàõäàà “íèéãýìä àéäàñ äàãóóëñàí” õýìýýí áóðóóòãàí “øîðîíä õîðèõ”-îîð ñ¿ðä¿¿ëñýí áàéíà. Òýãýõäýý “ñóðâàëæëàãûã çîõèîæ áè÷ñýí“ ãýñýí õóóðàì÷ ìýä¿¿ëãýí äýýð ñýòã¿¿ë÷ýýð ãàðûí ¿ñýã çóðóóëæ, ñîíèíäîî çàëðóóëãà ãàðãàõûã øààðäñàí áàéíà.
“ÃËÎÁ ÈÍÒÅÐÍÝØÍË” ÒÁÁ
11
“Íèéãìèéí òîëü” ñîíèí 2009 îíû åñä¿ãýýð ñàðûí íýãíèé ºäðèéí äóãààðûíõàà “Óíøèã÷èéí çàõèäàë” áóëàíä Çàñàã äàðãûíõàà àæèë áàéäëûã ø¿¿ìæëýí, õîëáîãäîõ àëáàí òóøààëòíóóäûí õóóëüä íèéöýýã¿é ¿éë àæèëëàãààã áóðóóøààñàí Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí èðãýäèéí íýðã¿é çàõèäëûã íèéòýëæýý. Ñîíèíû íèéòëýëèéí äàðàà àéìãèéí äîëîîí àëáàí òóøààëòàí ×èíãýëòýé ä¿¿ðãèéí ø¿¿õýä íýõýìæëýë ãàðãàñàí áàéíà. Àíõàí øàòíû ø¿¿õ ñîíèíûã òóõàéí àëáàí òóøààëòíóóäûí íýð òºðä õàëäñàí õýìýýí áóðóóòãàæ, çàëðóóëãà íèéòëýõ, ìºí 1.698.500 òºãðºãèéí òîðãóóëü òºë¿¿ëýõýýð øèéäâýðëýæýý. 2010 îíû 8-ð ñàðûí 27-íû ºäºð àæèë òàðàõ ¿åýð ØØÃÅÃ-ûí àæèëòíóóä ñîíèíû ðåäàêöèä èðæ, òîãòîîñîí õóãàöààíä íü òºëººã¿é òîðãóóëèéí îðîíä íóóöûí çýðýãëýëòýé áàðèìò ìàòåðèàëóóä àãóóëñàí òîëãîé êîìïüþòåðèéã õóðààí àâ÷ýý. Ñîíèíû àæèëòíóóäàä êîìïüþòåðýý ëàöäàõ áîëîìæ ÷ îëãîñîíã¿é. Ìºí ººð êîìïüþòåðýýð ñîëèõ, ýñâýë ººð ýä õºðºí㺠ºãºõ ñîíèíû óäèðäëàãûí ñàíàëûã õ¿ëýýæ àâààã¿é áàéíà.
òªðèéí áàéÃóóëëàÃûí ÄàðàÌò
Ìîíãîë óëñûí èõ õóðàë
Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí 2010 îíû àðâàíõî¸ðäóãààð ñàðûí 30-íû ºäðèéí ÷óóëãàíû íýãäñýí õóðàëäààíààð “ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû õóðàëäààíû äýãèéí òóõàé õóóëü”-èéí “ÓÈÕ-ûí ¿éë àæèëëàãààã ìýäýýëýõ æóðàì”-ä “ÓÈÕ-ûí ¿éë àæèëëàãààã ñóðâàëæëàõ ýðõèéã ÷óóëãàí á¿ðèéí ýõýíä õýâëýë, ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãààñ èð¿¿ëñýí ñàíàë, àæëûí òóðøëàãà, ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðûã õàðãàëçàí õýâëýë ìýäýýëëèéí àæèëòíû íýð çààæ îëãîíî” ãýñýí íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëñàí þì.
“Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, “Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí ñýòã¿¿ë÷äýä ÿëãàâàðòàé õàíäñàí äýýðõ øèéäâýð íü ñýòã¿¿ë÷äèéí ìýðãýæëèéí ýðõèéã çºð÷ººä çîãñîõã¿é õýâëýë, ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãûí ñýòã¿¿ë÷äèéíõýý àæèë ¿¿ðãèéã ººðñ人 çîõèöóóëàí õóâààðèëäàã äîòîîä õýðýãò õºíäëºí㺺ñ îðîëöîæ òóõàéí ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãûí ýðõ ÷ºëººíä õàëäñàí ¿éëäýë áîëñîí áàéíà. Ýíý íü ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë, ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí ìýäýýëýë öóãëóóëàõ, áîëîâñðóóëàõ, ò¿ãýýõ ¿éë ÿâöàä öåíçóð òàâüæ áóé õýðýã áºãººä èíãýñíýýð àëèâàà õýëáýðèéí öåíçóðûã õîðèãëîñîí Õýâëýëèéí ýðõ ÷ºëººíèé õóóëèéí çààëòûã íîöòîé çºð÷èæ áàéãààãèéí èëðýë õýìýýí ¿çýæ áàéãààãàà èëýðõèéëæ, ìýäýãäýë ãàðãàâ.
Äýýðõ õóóëèàð ñýòã¿¿ë÷äèéí ÓÈÕ-ûí Áàéíãûí Õîðîîíû õóðàë ñóðâàëæëàõ ýðõèéã õÿçãààðëàñàí íü õýâëýë ìýäýýëëèéíõíèé õ¿÷òýé ýñýðã¿¿öýëòýé òóëãàðñàí. Ñýòã¿¿ë÷äèéã äýìæñýí ÓÈÕ-ûí õýñýã ãèø¿¿äèéí ñàíàà÷èëãààð õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ õóóëèéí øèíý òºñëèéã ºðãºí áàðüñàíû äàãóó 2011 îíû 1-ð ñàðûí 20-íû ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû õóðàëäààíààð ãèø¿¿äèéí 84,1 õóâèéí ñàíàëààð Áàéíãûí õîðîîíû õóðàëäààí ñýòã¿¿ë÷äýä íýýëòòýé áîëñîí þì.
Õàðèëöàà Õîëáîîíû Çîõèöóóëàõ Õîðîî
2010 îíä 4-ð ñàðûí 5-íû ºäºð Õàðèëöàà õîëáîîíû çîõèöóóëàõ õîðîîíîîñ “Èéãë” òåëåâèçýä àëáàí áè÷èã õ¿ðã¿¿ëæýý. Àëáàí áè÷èãò ”Ñ¿¿ëèéí ºäð¿¿äýä óëñ îðîíä áîëæ áóé ¿éë ÿâäëûã ñóðâàëæëàõ, ººðèéí òåëåâèçèéí ñóâãààð íýâòð¿¿ëæ áàéãàà áàéäàë íü õ¿÷èðõèéëýëä óðèàëàí äóóäàõ, ¯íäñýí õóóëèéí áóñ àðãà çàìààð
ÕÝÂËÝËÈÉÍ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÒÀÉËÀÍ 2010
12
çàñãèéí ýðõèéã àâàõ, íèéãìèéí òîãòâîðã¿é áàéäàëä óðèàëñàí óëñ òºðèéí áîëîí èðãýíèé õºäºë㺺íèé õîëáîãäîëòîé íýâòð¿¿ëãèéí äàâòàìæèéã ýðñ íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð íèéãýìä ýìõ çàìáàðààã¿é áàéäàë, áîñëîãî, òºðèéí ýñðýã õ¿÷èðõèéëýëä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áîëçîøã¿é ¿éë àæèëëàãàà áîëæ áîëîõûã òàíàé òåëåâèçýä àíõààðóóëæ áàéíà” ãýýä èéì ¿éëäýëä îðîëöñîí òîõèîëäîëä Ìîíãîë Óëñûí õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó òóñãàé çºâøººðëèéã öóöëàõ õ¿ðòýë àðãà õýìæýý àâàõ ¿íäýñëýë áîëîõûã ñàíóóëñàí áàéíà.
Èéãë òåëåâèçèéí õàìò îëîí òóõàéí ºäð¿¿äýä Óëààíáààòàð õîòîä áîëæ áàéñàí Aðä ò¿ìíèé àìëàëò íýõýõ õºäºë㺺íèé æàãñààë öóãëààíààñ øóóä ñóðâàëæëàí îëîí íèéòýä ìýäýýëæ áàéæýý.
óëñûí åðºíõèé ïðîêóðîð Ä.Äîðëèãæàâ
“ªäðèéí øóóäàí” ñîíèíû ýðýí ñóðâàëæëàõ àëáàíû äàðãà, ñýòã¿¿ë÷ Á.Öîîæ÷óëóóíöýöýã 2010 îíû 12 äóãààð ñàðààñ áè÷èæ ýõýëñýí “Áàíê äàìïóóðóóëñàí òýðáóìòàíóóä” öóâðàë íèéòëýëèéíõýý 3 äóãààðò (2010.12.9-íèé ºäðèéí 283/361/) “ÓÅÏ Ä.Äîðëèãæàâ 827 ìÿíãàí àì äîëëàðûí ºðòýé ãýâ ¿¿?” äýä ãàð÷èãòàé ìýäýýëæýý.
Óã íèéòëýëòýé õîëáîãäóóëàí 2010 îíû 12-ð ñàðûí 17-íû ºäºð Åðºíõèé ïðîêóðîðûí òóñëàõ, ÓÅÏÃ-ûí ìºðäºí áàéöààõ àæèëëàãààíä õÿíàëò òàâèõ õýëòñèéí äàðãà Ì.Áîëä “ýíý íèéòëýë ãýìò õýðãèéí øèíæòýé òóë øàëãàõ” õ¿ñýëò ãàðãàæ öàãäààãèéí áàéãóóëëàãàä àëáàí òîîò õ¿ðã¿¿ëæýý. Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðãèéí Öàãäààãèéí õýëòýñ õýðýã á¿ðòãýëò ÿâóóëæ “ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿¿ñãýõ ¿íäýñëýëã¿é” ãýñýí õàðèó ºãñºí áîëîâ÷ Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðãèéí Ïðîêóðîð 2010 îíû 12-ð ñàðûí 23-íû ºäºð ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿¿ñãýñýí áàéíà.
“Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà òóñ õýðýãòýé õîëáîãäóóëàí ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí ñ¿ëæýýãýýð øóóðõàé ìýäýý ò¿ãýýæ, Åðºíõèé ïðîêóðîð Ä.Äîðëèãæàâò õàíäàí àëáàí çàõèäàë õ¿ðã¿¿ëñýí.
Çàõèäàëäàà Åðºíõèé ïðîêóðîðûã íýð òºðºº ñýðãýýëãýõèéí òóëä Èðãýíèé õóóëèéí äàãóó ãîìäîë ãàðãàõ áîëîìæ áàéñàí àòàë Ýð¿¿ãèéí õóóëü ñîíãîñíû äýýð ò¿¿íèé òóñëàõ, ìºðäºí áàéöààõ ¿éë àæèëëàãààíä õÿíàëò òàâèõ õýëòñèéí äàðãà Åðºíõèé ïðîêóðîðûí õóâèéí íýð òºðòýé õîëáîîòîé àñóóäëààð ºðãºäºë ãàðãàñàí íü õýðãèéã øàëãàæ áóé ìºðäºí áàéöààã÷èä àæèë ¿¿ðãýý øóäàðãààð ã¿éöýòãýõýä íºëººëºõ, ñýòã¿¿ë÷èéã ýõ ñóðâàëæàà èë÷ëýõ äàðàìò, øàõàëòàíä ºðòºõã¿é ãýäýãò ýðãýëçýæ áóéãàà ìýäýãäýâ.
Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí ç¿éë çààëòûã ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãûã àéëãàí ñ¿ðä¿¿ëýõ, äàðàìòëàõ öåíçóð áîëãîí àøèãëàæ áàéãàà íü “Òºðººñ îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí àãóóëãàä õÿíàëò /öåíçóð/ òàâèõûã õîðèãëîõ” Õýâëýëèéí ýðõ ÷ºëººíèé òóõàé õóóëü çºð÷ñºíèé äýýð ñýòã¿¿ë÷èéí õóóëüä íèéöñýí ¿éë àæèëëàãààíä ñààä õèéõ íü Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 139-ð ç¿éëä çààñíààð ãýìò õýðýã áîëîõûã ñàíóóëñàí þì.
óèÕ-ûí ãèø¿¿í, áàéãàëü îð÷èí, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéä ë.Ãàíñ¿õ
Ñýòã¿¿ë÷, íèéòëýë÷ À.Áààòàðõóÿã “ªäðèéí ñîíèí”-û 2010 îíû 3 äóãààð ñàðûí 1-íèé ºäðèéí 48, 49 äóãààðò “Íýãäëýýñ çàäðàë ðóó” íèéòëýë ººðèéã íü ãóòààí äîðîìæèëñîí õýìýýí ¿çýæ, Áàéãàëü îð÷èí, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéä
“ÃËÎÁ ÈÍÒÅÐÍÝØÍË” ÒÁÁ
13
Ë.Ãàíñ¿õ öàãäààãèéí áàéãóóëëàãàä ãîìäîë ãàðãàæýý. Òýðýýð ºðãºäºë人 “Ýíý õýðãèéí ¿íýí ìºíèéã îëæ, îðîí äàÿàð ã¿òãýëýã òàðààæ, àâëèãûí õ¿íä ãýìò õýðýãò ã¿òãýñýí Áààòàðõóÿãò õóóëèéí äàãóó õàòóó àðãà õýìæýý àâàõûã õ¿ñ÷ áàéíà” ãýñýí áàéíà. Ïðîêóðîðûí áàéãóóëëàãà ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿¿ñãýõ ¿íäýñëýëã¿é, ãýìò õýðãèéí á¿ðýëäýõ¿¿íã¿é ãýæ ¿çýí, àñóóäëûã èðãýíèé æóðìààð øèéäâýðë¿¿ëýõèéã õî¸ð ÷ óäàà çºâëºñºí áîëîâ÷ ñàéä Ë.Ãàíñ¿õ “Çààâàë ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýíý” ãýñíèé äàãóó 2010 îíû 7-ð ñàðûí 8-íû ºäºð Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðãèéí ïðîêóðîð ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿¿ñãýæýý.
“Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà ñýòã¿¿ë÷èä Ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿¿ñãýñýí ÿâäàëä ò¿ãøèæ áóéãàà ìýäýãäýí, ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí ñ¿ëæýýãýýð øóóðõàé ìýäýý ò¿ãýýñýí.
̺í ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í, ÁÎÀÆß-íû ñàéä Ö.Ãàíñ¿õò ýñýðã¿¿öëèéí àëáàí çàõèäàë èëãýýí “...Òà áîë îëîí íèéò, õýâëýë ìýäýýëëèéí õàðàà õÿíàëòàä áàéäàã, îëîí óëñûí æèøãýýð áîë ø¿¿ìæëýëä ºðòºìòãèé á¿ëýãò áàãòäàã òºðèéí ºíäºð àëáàí òóøààëòàí áèëýý. Òà èðãýíèé õóâüä ººðèéí òóõàé õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð ãàðñàí ìýäýýëýëä õàðèó ºãºõ ýðõòýé. Òàíä õ¿ññýí õýëáýðýýð äýýðõ ìýäýýëýëä õàðèó ºãºõ, íÿöààõ ýðõ, áîëîìæ íü ÷ áèé. Íýð òºðºº ñýðãýýëãýõèéã õ¿ñâýë Èðãýíèé õóóëèéí õîëáîãäîõ ç¿éë çààëòûí äàãóó ãîìäîë ãàðãàõ áîëîìæòîé. Òàíû ýíý ¿éëäýë ýð¿¿ãèéí õóóëèéí ç¿éë çààëòûã àøèãëàí ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãûã àéëãàí ñ¿ðä¿¿ëýõ, äàðàìòëàõ öåíçóð áîëîí õóâèð÷ áîëçîøã¿é ... ׺뺺ò, õàðààò áóñ õýâëýë, õýâëýëèéí ýðõ ÷ºëººíèé ìºí ÷àíàð, à÷ õîëáîãäîë, ò¿¿íèé àðä÷èëàëä îðóóëàõ õóâü íýìýð Òàíû õóâèéí íýð òºðººñ èë¿¿ æèíòýé áîëîõûã àðä÷èëëûí ¿íýò ç¿éëñèéã äýýäëýã÷, òýìöýã÷ Òà óõàìñàðëàí îéëãîíî ãýäýãò íàéäàæ áàéíà” õýìýýí ìýäýãäñýí þì.
Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí åðºíõèé ãàçðûí íýãäñýí ëàáîðàòîðèéí ýðõëýã÷ Ä.öýíäýýõ¿¿
“ªäðèéí øóóäàí” ñîíèíû àëáàíû äàðãà, ñýòã¿¿ë÷ ×.×óëóóíöýöýã 2011 îíû 3-ð ñàðûí 15-íû äóãààðòàà “Àõ íü àðûã íü äààæ, ä¿¿ íü ìºí㺠áîñãîäîã òîãòîëöîî ìîíãîëûíõ” ãàð÷èãòàé íèéòëýë áè÷æýý. Óã íèéòëýëä Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí åðºíõèé ãàçðûí Íýãäñýí ëàáîðàòîðèéí ýðõëýã÷ Ä.Öýíäýýõ¿¿ã ýðõýëæ áóé àëáàí òóøààëòàé íü õîëáîí ø¿¿ìæèëñýí áàéíà. Ò¿¿íèéã ìýðãýæèëäýý òýíöýõã¿é áàéñààð àòàë ºíäºð àëáàí òóøààë ýðõýëäýã àõûíõàà à÷ààð ñóóäàëäàà áàò ãàãíàãäñàí, àëáàí òóøààëàà àøèãëàí çîõèñã¿é ¿éëäýë õèéæ áàéãàà òàëààð áè÷æýý. Öýíäýýõ¿¿ãèéí óäèðäàæ áóé ëàáîðàòîðè 2005 îíîîñ õîéø øèíæèëãýýíä èðñýí á¿õèé ë á¿òýýãäõ¿¿íèéã õèìèéí àðãààð ñóäëààä, ãàðñàí õàÿãäàë, õèìèéí áîäèñûí ¿ëäýãäýë, øàâõðóóã êðàíò ðóóãàà, çàðèìûã íü õîéä õààëãààðàà ãàðãàí ìîäíû ¸ðîîëä àñãàäàã òàëààð íýðýý õýëýõèéã õ¿ñýýã¿é ýõ ñóðâàëæèéí ìýäýýëýëä òóëãóóðëàí áàðèìòòàé áè÷ñýí áàéíà. Ýíý íèéòëýëýýñ ¿¿äýí Ä.Öýíäýýõ¿¿ íýð òºð ãóòààñàí õýìýýí ãîìäîë ãàðãàñíû äàãóó, Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðãèéí öàãäààãèéí õýëòýñò ñýòã¿¿ë÷èéí ýñðýã Ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿¿ñãýí, øàëãàãäàæ áàéíà.
ÕÝÂËÝËÈÉÍ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÒÀÉËÀÍ 2010
14
áèÇíåÑÌýí, Õªðªíê ̪íêòýé կ̯¯Ñèéí ÄàðàÌò
“Ìîí-óðàí” êîìïàíèé çàõèðàë á.íàðàíõ¿¿
“Çóóíû ìýäýý” ñîíèí íü õ¿íèé íàéìàà áîëîí íàñàíä õ¿ðýýã¿é îõèäûã áýëãèéí ìºëæëºãºä àøèãëàæ áàéãàà òàëààð 20 ãàðóé öóâðàë íèéòëýë, ñóðâàëæëàãà áýëòãýí íèéòë¿¿ëæýý. Òóñ ñîíèíû ýðýí ñóðâàëæëàõ àëáàíû ñýòã¿¿ë÷ Ä.Áîëîðìàà áàãà íàñíû (äóíä ñóðãóóëèéí 14-15 íàñíû ñóðàã÷èä) îõèäûí îíãîí áèåèéã 500 àì.äîëëàðààð õóäàëääàã, õóäàëäàí àâäàã çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò õýðãèéí ñ¿ëæýý áàéãààã èëð¿¿ëæ, ýíý õýðýãò ýðõ ìýäýëòýé, õºðºí㺠÷èíýýòýé õ¿ì¿¿ñ õîëáîãäñîí áîëîõûã ãýð÷, õîõèðîã÷äûí ÿðèàãààð áàòàëãààæóóëàí, “Ìîí-Óðàí” êîìïàíèé çàõèðàë Á.Íàðàíõ¿¿ ãýäýã õ¿í ¿¿íä õîëáîîòîé ãýäãèéã 2010 îíû 11 ä¿ãýýð 8-íû ºäðèéí 267 äóãààðòàà “Ìîí-Óðàí”-û Á.Íàðàíõ¿¿ ºñâºð íàñíû îõèäûã ñàäàð ñàìóóíä óðóó òàòñàí õýðãýýð øàëãàãäàæ ýõýëëýý” ãàð÷èãòàéãààð íèéòýëñýí áàéíà.
Íèéòëýëèéí äàðàà ”Ìîí-Óðàí” êîìïàíèé çàõèðàë Á.Íàðàíõ¿¿ “Çóóíû ìýäýý” ñîíèíîîñ íýð õ¿íäèéí òºëáºð õýìýýí 3 òýðáóì òºãðºã íýõýìæëýýä çîãñîõã¿é òóñ íèéòëýëèéã áè÷ñýí ñýòã¿¿ë÷ Ä.Áîëîðìààä ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿¿ñã¿¿ëýõýýð ãîìäîë ãàðãàæýý. ̺í ñýòã¿¿ë÷èéã ø¿¿õ, öàãäààãààð äàëàéëãàí ñ¿ðä¿¿ëýõ, íýð òºðèéã íü ãóòààí äîðîìæèëñîí ìýäýýëýë òàðààõ, óòñààð àéëãàí ñ¿ðä¿¿ëñýí òîõèîëäîë íýã áóñ óäàà ãàðñàí áàéíà.
Óã õýðýãòýé õîëáîãäóóëæ “Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí ñ¿ëæýýãýýð èëãýýñýí øóóðõàé ìýäýýíèé äàãóó Îëîí óëñûí ñýòã¿¿ë÷äèéí õîëáîîíîîñ ìýäýãäýë èð¿¿ëñýí þì. Îëîí óëñûí ñýòã¿¿ë÷äèéí õîëáîîíû Àçè, Íîìõîí Äàëàéí á¿ñèéí çàõèðàë Æàêëèí Ïàðê “Îëîí óëñûí ñýòã¿¿ë÷äèéí õîëáîî Ìîíãîëûí ýðõ áàðèã÷äûã ã¿òãýëýã, äîðîìæëîë, íýð òºð ãóòààõ ýð¿¿ãèéí áîëîí èðãýíèé õóóëèéã ñóðâàëæëàã÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí
“ÃËÎÁ ÈÍÒÅÐÍÝØÍË” ÒÁÁ
15
áàéãóóëëàãûã öàãäàí õÿíàõàä óðâóóëàí àøèãëàõã¿é áàéõûã øààðäàæ áàéíà” õýìýýí ìýäýãäýýä ñýòã¿¿ë÷ Äàìäèíñ¿ðýíãèéí Áîëîðìààãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä àíõààðëàà õàíäóóëàõûã Ìîíãîëûí ýðõ áàðèã÷äàä óðèàëñàí áàéíà.
“Ãëîá Èíòåðíýøíë” 2010 îíû 12 äóãààð ñàðûí 22-íû ºäºð õýâëýëèéí áàãà õóðàë õèéæ, ýð¿¿ãèéí õóóëèéí ã¿òãýëýã, äîðîìæëîëòîé õîëáîîòîé ç¿éë çààëòûã ñýòã¿¿ë÷èéí ýñðýã õýðýãëýõ, õýâëýë ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã á¿ðýí äàìïóóð÷, çîãñîîõîä õ¿ðãýæ áîëçîøã¿é èõ õýìæýýíèé òºëáºð íýõýìæèëñíèéã ýñýðã¿¿öýæ áàéãààãàà ìýäýãäëýý.
Áè “Çóóíû ìýäýý” ñîíèíû 2010 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 08-íû äóãààðò “Ìîí-Óðàí” êîìïàíèé çàõèðàë Á.Íàðàíõ¿¿ã ºñâºð íàñíû îõèäûã ñàäàð ñàìóóíä óðóó òàòñàí õýðãýýð øàëãàæ áàéíà” ãýñýí íèéòëýë áè÷ñýí. Íèéòëýëýý õî¸ð ýõ ñóðâàëæ áóþó õýðãèéí õîõèðîã÷ áîëîí àëáàíû õ¿íèé ìýäýýëýëä ò¿øèãëýí áè÷ñýí. Ìýäýýëýë ãàðñíû äàðààõàí Á.Íàðàíõ¿¿ íàìàéã ººðèéíõ íü íýð õ¿íäýä íîöòîéãîîð õàëäñàí õýìýýí öàãäààãèéí áàéãóóëëàãàä ãîìäîë, ø¿¿õýä ãóðâàí òýðáóì òºãðºãèéí íýõýìæëýë ãàðãàñàí. Ãîìäëûí ìºðººð íàäàä Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 111.2-ò çààñàí ¿íäýñëýëýýð õýðýã ¿¿ñãýí øàëãàæ, “Çóóíû ìýäýý” ñîíèíîîñ ãóðâàí òýðáóì òºãðºã íýõýìæèëñýí þì. ªºðººð õýëáýë, ýð¿¿,
èðãýíèé õýðýã äàâõàð “¿¿ð¿¿ëñýí” ãýñýí ¿ã. Õàðèí Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðãèéí ø¿¿õ 2010 îíû õî¸ðäóãààð ñàðä ãóðâàí òýðáóì òºãðºãèéí íýõýìæëýëòýé èðãýíèé õýðãèéã õÿíàí õýëýëöýýä “Íýõýìæëýë ¿íäýñëýëã¿é áàéíà. ͺ㺺 òàëààñ ýíý õýðãèéã ýð¿¿ãèéí õýðãýýð øèéäâýðëýõ íü ç¿éòýé” õýìýýí õààñàí. Íàäàä õîëáîãäîõ ýð¿¿ãèéí õýðãèéã ïðîêóðîðûí øàòàíä ÿëëàõ ä¿ãíýëò ¿éëä¿¿ëýõýýð ÿâóóëñàí.
Õàðàìñàëòàé íü, áè íèéòëýëèéã áè÷èõäýý õýí íýãíèéã ñàíààòàé ã¿æèðäýæ, íýð õ¿íäýä íü õàëäàõ çîðèëãî àãóóëààã¿é. Áîäèò ìýäýýëýë áóþó ýõ ñóðâàëæóóäûí ìýäýýëýëä ¿íäýñëýí áè÷ñýí. ªºðººð õýëáýë, ò¿¿íèéã îõèäûí îíãîí áèåèéã õóäàëäàí àâäàã áàéñíûã ãýð÷ëýõ ãýð÷¿¿ä áèé. Ãýð÷¿¿ä ýíý òóõàé õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãàä ìýä¿¿ëñýí ÷ Á.Íàðàíõ¿¿ãýýñ íýã ÷ óäàà áàéöààëò àâààã¿é. Õàðèí íèéòëýëèéí äàðàà ººð íýãýí Ã.Íàðàíõ¿¿ã õîëáîãäóóëàí øàëãàæ áàéãàà ãýõ þì áèëýý. /Ã.Íàðàíõ¿¿ íü Ñèíãàïóð ðóó îðãîí çóãàòñàí/. Ò¿¿ãýýð çîãñîõã¿é çóó÷ëàã÷ îõèä “Ìîí-Óðàí”-û Á.Íàðàíõ¿¿ ìºí ãýæ ìýä¿¿ëýã ºãñºí îõèíûã “×è ìýä¿¿ëãýýñýý áóö” õýìýýí õýë àìààð äîðîìæëîí íºëººëºõèéã îðîëäñîí áàéñàí. ̺ðäºí áàéöààëòûí íóóö ÿàãààä çàäðàâ ãýäýã íü àíõààðàë òàòñààð áàéíà. Öàãäààãèéí áàéãóóëëàãà íàìàéã ýõ ñóðâàëæàà õýë õýìýýí øàëãààæ áàéõûí îðîíä ã¿éöýòãýõ àæëààð õýðãèéã èëð¿¿ëýý÷ ãýäãèéã óäàà äàðàà óëàìæèëñàí. Õàðàìñàëòàé íü, ÿìàð ÷ äîðâèòîé ¿ð ä¿í ãàðàõã¿é áàéíà. Ýíý õýðýã 2008 îíîîñ õîéø ¿éëäýãäñýí ãýõ áºãººä äóíä ñóðãóóëèéí 14-18 íàñíû 17 îõèí óã õýðýãò èõ, áàãà õýìæýýãýýð õàìààðàëòàé.
Àñ÷ áóé ãàë ðóó äàéðàí îðîõîîñ ÷ áóöàõã¿é çàëóó íàñíû ìèíü ç¿ðõ çîðèã ýíý ÿâäëààñ õîéø íÿöñàí, áàñ ìîõñîí. ̺íãºòýé, òàíèëòàé õ¿íèé áóðóóòàé ¿éëäëèéã í¿ä, ÷èõýý òàãëàí äóóã¿é ºíãºð¿¿ëæ, ººãø¿¿ëýõ ¸ñòîé íèéãýìä àìüäàð÷ áàéãààãàà óõààðñàí. Áè õýí íýãíèé àøèã ñîíèðõëûí äàãóó áóðóóäàæ áîëíî. Ãýõäýý 14-18 íàñíû öýöýã öýâð¿¿ øèã îõèäûí èðýýä¿é ãýãýýëýã áàéãààñàé. Òýä ñàíõ¿¿ãèéí ýìçýã áàéäëààñàà áîëæ àëäñàíûõ íü òºëºº íàñàí òóðøèéíõ íü àìüäðàëä õàð òîëáî á¿¿ ¿ëäýã. Øóäàðãà ¸ñ ãýæ áàéäàã áîë õýðãèéí ¿íýí ìºí îëäîíî ãýäýãò èòãýæ áàéíà.
“Çóóíû ìýäýý” ñîíèíû ýðýí ñóðâàëæëàõ, øóóðõàé
ìýäýýëëèéí àëáàíû ñóðâàëæëàã÷ Ä.Áîëîðìàà
ÕÝÂËÝËÈÉÍ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÒÀÉËÀÍ 2010
16
“Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà 2010 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðä 13 àéìãèéí 86 ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóäûã õàìàðñàí çàéíû ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëñàí þì. Ñóðãàëòûí äàðàà îðîí íóòãèéí ñýòã¿¿ë÷èä, õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýëä òîõèîëäîæ áàéãàà áýðõøýýë¿¿äèéíõýý òàëààð ÿðüæ çºâëºãºº àâñàí þì.
2010 îíä Õýíòèé àéìãèéí ãóðâàí ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí àæèëòíûã óòñààð çàíàëõèéëñýí äºðâºí óäààãèéí òîõèîëäîë ãàð÷ýý. Ìýäýýëýë ºãºõººñ òàòãàëçñàí íýã çºð÷ëèéí òóõàé “Õýíòèéí Ìýäýý” ñîíèí òóõàéí ¿åä èë òîäîîð íèéòýä çàðëàñàí. “ĺë㺺í Õýðëýí” ðàäèîñòàíöûí ñóðâàëæëàã÷èéã àéìãèéí ÝÌÃ-ûí óäèðäàõ àëáàí òóøààëòàí íýâòð¿¿ëãýý íèéòýä öàöàõààñ ºìíº õÿíóóëàõ, õ¿ñýýã¿é ìýäýýëëýý õàñàõûã øààðäñàí.
Ñýòã¿¿ë÷äèéí èõýíõ íü ìýðãýæëèéí ýðõ íü çºð÷èãäñºí òóõàé îëîí íèéòýä ìýäýýëýõèéã õ¿ñýõã¿é áàéíà. Ãýõäýý òýä äàõèàä äàðàìòëàõ, àæëààñ õàëàãäàõ ãýõ ìýò
òîäîðõîé øàëòãààíàà ÷ íýðëýõèéã õ¿ñäýãã¿é þì.
Õýíòèé àéìàã. Ñýòã¿¿ë÷äèéí ñàëáàðûí òýðã¿¿í Á.Àäúÿàõ¿¿
Îðîí íóòàãò ìýðãýæëèéí ýðõèéí çºð÷èë àëõàì òóòàìä òîõèîëääîã áºãººä òîõèîëäîæ áóé áýðõøýýë íü íèéòëýã, àäèë òºñòýé àæýý. Òóõàéëáàë, òºðèéí áàéãóóëëàãààñ ìýäýýëýë îëæ àâàõàä õ¿íäðýëòýé, íèéòýëñýí, íýâòð¿¿ëñýí ìàòåðèàëààñàà áîëæ ø¿¿õýä äóóäàãäàõ íü ò¿ãýýìýë áàéíà. Îðîí íóòàãò ìýðãýøñýí ºì㺺ëºã÷ äóòàãäàëòàé òóë àíõàí øàòíû ø¿¿õ õóðàë äýýð õýâëýë ìýäýýëëèéíõýí ÿëàãäàõ íü öººíã¿é. ̺í õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéã òºðèéí áàéãóóëëàãà äàëäóóð ºì÷ëºí ººðñäèé㺺 ñóðòàë÷ëàõ õýðýãñýë áîëãîí õóóëü çºð÷äºã, ñýòã¿¿ë÷äèéã óëñ òºðèéí í¿äýýð õàðæ ÿëãàâàðëàäàã, ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæàà èë÷ëýõèéã øààðääàã çºð÷èë áàéñààð áàéíà. Áèå äààí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýë äàðàìòàíä îðæ, ñàíõ¿¿ãèéí õàðààò áàéäàëòàé áîëäîã, îðîí íóòãèéí ñýòã¿¿ë÷äýä ìýðãýæëèéí àæëàà ã¿éöýòãýõ íü æèëýýñ æèëä õ¿íä áîëæ, çàëóó ñýòã¿¿ë÷èä çàëõäàã, óëìààð ýíý íü ìýðãýæèëòýé áîëîâñîí õ¿÷èí äóòàãäàõàä õ¿ðãýæ áàéíà.
èðãýíèé áîëîí ýð¿¿ãèéí õóóëèéã öåíçóð áîëãîí àøèãëàæ áóé íü
“Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà áè÷èæ íèéòë¿¿ëñýí ç¿éëèéíõýý òºëºº ñýòã¿¿ë÷èä Ýð¿¿ãèéí õóóëèàð øèéòã¿¿ëýõ ¸ñã¿éã áàéíãà ñàíóóëäàã. Îëîí óëñûí õýì õýìæýý, ýðõ ç¿éãýýð “ÿòãýëãèéã ýð¿¿ãèéí ãýìò õýðýã ãýæ ¿çýõ íü õ¿íèé íýð òºðèéã õàìãààëàõàä îíöûí øààðäëàãàã¿é áºãººä ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõ ÷ºëººã õÿçãààðëàäàã ó÷ðààñ õ¿ëýýí çºâøººðºõ áîëîìæã¿é” õýìýýí ¿çäýã.
Ñýòã¿¿ë÷èéã ø¿¿ìæëýëò íèéòëýë áè÷ñýíèéõ íü òºëºº ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõ ÿâäàë áóóðàõã¿é õàðèí ÷ íýìýãäýæ áàéíà. 2010 îíä ýð¿¿ãèéí õýðýãò øàëãàãäñàí 5 ñýòã¿¿ë÷ “Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãàä õàíäñàí þì.
Ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí ýñðýã èðãýíèé õýðýãò íýõýìæèëæ áóé òîðãóóëèéí õýìæýý æèëýýñ æèëä óëàì íýìýãäýæ áàéíà. 2010 îíä “Çóóíû ìýäýý” ñîíèíîîñ ãóðâàí òýðáóì òºãðºã, “Ìîíãîëûí ¿íýí” ñîíèíîîñ 30 ñàÿ òºãðºã íýõýìæèëñýí íü óðüä ºìíº ãàð÷ áàéãààã¿é ºíäºð ìºíãºí øààðäëàãà áàéâ. “Çóóíû ìýäýý” ñîíèíä õîëáîãäîõ íýð òºðºº ñýðãýýõ õýðãèéã ø¿¿õèéí øèéäâýðýýð õ¿÷èíã¿é áîëãîñîí áàéíà. Õàðèí “Ìîíãîëûí ¿íýí” ñîíèíû ýñðýã 30 ñàÿ òºãðºãèéí
“ÃËÎÁ ÈÍÒÅÐÍÝØÍË” ÒÁÁ
17
íýõýìæëýëòýé èðãýíèé õýðãèéí øààðäëàãûã àíõàí áîëîí äàâæ çààëäàõ øàòíû ø¿¿õ õýâýýð ¿ëäýýñýí òóë õÿíàëòûí øàòíû ø¿¿õýä õàíäààä áàéíà. Òóõàéí õýðãèéí íýõýìæëýã÷ áîëîõ õ¿íèé íàéìààíû õîõèðîã÷ ýìýãòýé ø¿¿õ õóðëûí òàíõèìààñ õèéñýí ñóðâàëæëàãàäàà ººðèéíõ íü íýðèéã á¿òíýýð áè÷ñýíýýð íýð òºðä õàëäàæ, ãýì õîð ó÷ðóóëñàí ãýæ ¿çýí ñýòã¿¿ë÷èéã áóðóóòãàí ø¿¿õýä íýõýìæëýë ãàðãàñàí. 30 ñàÿ òºãðºã íü òóõàéí ñîíèíûã ñàíõ¿¿ãèéí õ¿íä áàéäàëä îðîõîä íºëººëºõ¿éö èõ õýìæýýíèé òîðãóóëü ãýæ ¿çýí áèä ýñýðã¿¿öýæ áàéãàà þì.
“Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà Ìîíãîë óëñûí õýìæýýíä 2009 îíä ø¿¿õýýð øèéäâýðëýñýí íýð òºð, àëäàð õ¿íä, àæèë õýðãèéí íýð õ¿íäòýé õîëáîîòîé èðãýíèé ýðõ ç¿éí ìàðãààí, áóñäûã ã¿òãýñýí, äîðîìæèëñîí ãýõ ýð¿¿ãèéí õýðýã, ýäãýýðýýñ ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýëä õîëáîãäîõ, ò¿¿í÷ëýí õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð äàìæñàí ìýäýýëýëòýé õîëáîîòîé õýðýã ìàðãààíûã øèéäâýðëýñýí áàéäàëä ñóäàëãàà õèéñýí þì.
Ñóäàëãààã íýð òºð, àëäàð õ¿íä, àæèë õýðãèéí íýð õ¿íäèéã ãóòààñàí òóõàé ø¿¿õýýð õÿíàí øèéäâýðëýãäñýí èðãýíèé õýðýã, ìàðãààí, áóñäûã ã¿òãýñýí, äîðîìæèëñîí ýð¿¿ãèéí õýðã¿¿äèéã ø¿¿õýýð ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí áàéäëûã ñóäëàí, Èðãýíèé áîëîí Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí çîõèõ ç¿éë çààëòûã ýðõ ìýäýëòýí, ºíäºð àëáàí òóøààëòàí, òºðèéí àëáàí õààã÷, òºðèéí áàéãóóëëàãà õýðõýí àøèãëàæ áóéã èëð¿¿ëýõ çîðèëãîîð æèë á¿ð õèéæ áàéíà.
Ìîíãîë óëñûí Èðãýíèé õóóëèéí 21, 27, 497, 511 ä¿ãýýð ç¿éë¿¿äýä íýð òºð, àëäàð õ¿íä, àæèë õýðãèéí íýð õ¿íäèéã õàìãààëàõ, ó÷èðñàí ãýì õîðûí õîõèðëûã àðèëãàõ, Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 110 äóãààð ç¿éëä äîðîìæëîõ, 111 ä¿ãýýð ç¿éëä ã¿òãýõ ¿éëäë¿¿äèéã ãýìò õýðýãò òîîöîõîîð òóñ òóñ çîõèöóóëñàí áàéäàã.
Ñóäàëãàà õèéõ ÿâöàä äàðààõ ìýäýýëýë öóãëóóëæ ä¿í øèíæèëãýý õèéëýý. ¯¿íä:
• Íèéñëýëèéí ø¿¿õèéí àðõèâò áóé åñºí ä¿¿ðãèéí ø¿¿õèéí áàðèìò áè÷ã¿¿äòýé òàíèëöàí äýëãýðýíã¿é æàãñààëò ãàðãàâ.
• Äóðüäñàí õóãàöààíä øèéäâýðëýñýí õýðãèéí òàëààð ñóäàëãàà èð¿¿ëýõèéã õ¿ññýí àëáàí áè÷ãèéí äàãóó 21 àéìãèéí ø¿¿õýýñ èð¿¿ëñýí ñóäàëãààíû ìýäýýëýë
Íýð òºð ñýðãýýõ íýõýìæëýëòýé èðãýíèé õýðãèéí òîî ñ¿¿ëèéí 10 æèëèéí äîòîð 2009 îíä õàìãèéí îëîí ãàðñíûã õàðàõàä èéì òºðëèéí õýðýã öààøäàà ÷ ºñºõ õàíäëàãàòàé áàéíà. Õàðèí 2009 îíä ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí ýñðýã èðãýíèé õýðãèéí òîî áóóð÷, ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýëòýé õîëáîîòîé Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí ã¿òãýëýã, äîðîìæëîëûí õýðýã øèéäâýðëýãäýýã¿é áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí õýìæýýíä 2009 îíä íýð òºð, àëäàð õ¿íä, àæèë õýðãèéí íýð õ¿íä ãóòààñàíòàé õîëáîîòîé 44, ã¿òãýëýã äîðîìæëîëòîé õîëáîîòîé ýð¿¿ãèéí íýã õýðýã á¿õ øàòíû ø¿¿õ, ïðîêóðîðûí áàéãóóëëàãààð õÿíàí øèéäâýðëýãäñýí áàéíà. ¯¿íýýñ èðãýíèé 17 õýðýãò ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýë áóñäûí íýð òºð, àëäàð õ¿íä, àæèë õýðãèéí íýð õ¿íäèéã ãóòààñàí õýìýýí õàðèóöàã÷ààð òàòàãäñàí.
Íóòàã äýâñãýðèéí õóâüä Óëààíáààòàð õîòîä 13, îðîí íóòàãò øèéäâýðëýñýí õýðãèéí äºðºâ íü õýâëýë ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãà, ñýòã¿¿ë÷äèéí ýñðýã íýõýìæëýëòýé õýðýã áàéëàà.
2008 îíä íýõýìæëýã÷äèéí 65 õóâü íü ýðõ ìýäýëòýí, òºðèéí ºíäºð àëáàí òóøààëòàí, òºðèéí àëáàí õààã÷èä áàéñàí áîë ýíý òîî 2009 îíä 73 õóâü áîëæ
ÕÝÂËÝËÈÉÍ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÒÀÉËÀÍ 2010
18
ºññºí íü Èðãýíèé, Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí çîõèõ ç¿éë çààëòûã ñýòã¿¿ë÷äèéã àéëãàí ñ¿ðä¿¿ëýõ, öåíçóð òàâèõàä àøèãëàõ íü íýìýãäýæ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.
Íýõýìæëýëèéí ìºíãºí øààðäëàãûí õýìæýý, ø¿¿õýýñ íîãäóóëæ áóé òîðãóóëèéí õýìæýý 2008 îíûõòîé õàðüöóóëàõàä íýìýãäæýý. 2008 îíä òîðãóóëèéí õýìæýý íýã ñàÿ òºãðºã áàéñàí áîë 2009 îíä 2 ñàÿ 200 ìÿíãàä õ¿ð÷, òîðãóóëèéí äîîä õýìæýý Óëààíáààòàðò òàâàí çóóí ìÿíãàí òºãðºã, õºäºº îðîí íóòàãò õî¸ð çóóí ìÿíãàí òºãðºã áàéãàà íü òóõàéí õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàëä áîäèòîé õîõèðîë ó÷ðóóëæ áîëçîøã¿é áàéíà.
Ø¿¿õýýð øèéäâýðëýñýí áàéäëààñ õàðàõàä, ÿëàãäñàí ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí òîî íýìýãäæýý. 2008 îíä èðãýíèé õýðãèéí 71.4 õóâüä ø¿¿õ ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýë áóðóóòàé ãýñýí øèéäâýð ãàðãàñàí áîë 2009 îíä ýíý òîî 82.4 õóâüä õ¿ð÷ýý.
ªìíºõ îíóóäûí õýðã¿¿äòýé õàðüöóóëñàí ¿ç¿¿ëýëò
ÎíÈðãýíèé õýðýã Ýð¿¿ãèéí õýðýã
Íèéò õýðýãÕÌÕ-ä
õàìààðàõ õýðýãÍèéò õýðýã
ÕÌÕ-ä õàìààðàõ õýðýã
1999 30 3
2000 39
2001 31 11 4
2002 44 37 2 2
2003 28 18 1 1
2004 40 40 1 1
2005 29 25 1 1
2006 36 31 3 3
2007 33 33 - -
2008 39 25 5 5
2009 44 17 1 -
Á¿ãä 393 237 21 13
1999-2009 îíä íýð òºð, ã¿òãýëýã äîðîìæëîëòîé õîëáîîòîé ø¿¿õýýð øèéäâýðëýãäñýí èðãýíèé áîëîí ýð¿¿ãèéí 664 õýðãèéí 37,7 õóâü íü ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí ýñðýã õýðýã áàéíà.
“ÃËÎÁ ÈÍÒÅÐÍÝØÍË” ÒÁÁ
19
ÕΨð. Õýâëýë, ÌýÄýýëëèéí ýðÕ Ç¯éí Õ¯ðýý
2.1. ýðõ ç¿éí ñàëáàðò ãàðñàí ººð÷ëºëò
2010 îíû Äýëõèéí õýâëýëèéí ýðõ ÷ºëººíèé ºäðººñ õîéø ìîíãîëûí õýâëýë ìýäýýëýë, ìýäýýëëèéí ýðõ ç¿éí ñàëáàðò áîäëîãî, çîõèöóóëàëòûí îëîí áàðèìò áè÷èã, ä¿ðýì æóðàì áàòëàãäàæ, õóóëèéí òºñºë áîëîâñðóóëñíààðàà îíöëîã áîëëîî. Îð÷èí ¿åèéí ìýäýýëëèéí øèíý òåõíîëîãèéí õºãæèë, óëàìæëàëò õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí öàõèìæèëò, øèíý õýâëýë ìýäýýëëèéí õóðäàöòàé äýâøèë, õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí òîî, ÿëàíãóÿà ºðãºí íýâòð¿¿ëãèéí õýðýãñëèéí òîî íýìýãäýæ áóé çýðýã íü èéì õýðýãöýý øààðäëàãûã òîäîðõîéëæ áàéíà.
“Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà 2011 îíû ãóðàâäóãààð ñàðä 1957-2010 îíä áàòëàãäàæ, õ¿÷èí òºãºëäºð ¿éë÷èëæ áóé 418 õóóëü, õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé 1287 õóóëüä ñóäàëãàà õèéñýí. 2010 îíû 12-ð ñàðûí 31-íèé áàéäëààð 188 õóóëüä ìýäýýëëèéí ýðõ ÷ºëºº, òºðèéí áàéãóóëëàãûí èë òîä áàéäàë, ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõ, ýðõ ÷ºëºº, õýâëýë ìýäýýëëèéí õàðèëöààã çîõèöóóëñàí ç¿éë, çààëò îðæýý. 2001 îíä “19-ð ç¿éë” îëîí óëñûí áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí õèéñýí ñóäàëãààãààð òóõàéí ¿åä ¿éë÷èëæ áàéñàí 91 õóóëüä äýýðõ çîõèöóóëàëò òóñãàãäñàí áàéñàí þì.
2010 îíä Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðàë, Çàñãèéí ãàçðààñ äîîðõè íýð á¿õèé áîäëîãûí õýä õýäýí ÷óõàë áàðèìò áè÷èã áàòàëæýý. ¯¿íä:
• 2010-2015 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ “Ìýäýýëëèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ¯íäýñíèé õºòºëáºð” Çàñãèéí ãàçðûí 2010 îíû 6 äóãààð ñàðûí 2-íû ºäðèéí 141 òîãòîîëîîð áàòëàãäñàí.
• “Ìîíãîë óëñûí ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí ¿çýë áàðèìòëàë”. ÓÈÕ-ûí 2010 îíû äîëîîäóãààð ñàðûí 15-íû ºäðèéí 48 òîîò òîãòîîëîîð øèíý÷ëýí áàòàëñàí. Øèíý ¿çýë áàðèìòëàëä “Ìýäýýëëèéí àþóëã¿é áàéäàë”-ûã õàíãàõ òóñãàé á¿ëýã àíõ óäàà îðñîí áàéíà. Ýíý ¿çýë áàðèìòëàë õ¿íèé ýðõýä ñóóðèëñàí, èðãýäèéí îðîëöîîã õàíãàõ, èðãýäýä õ¿ðòýýìæòýé áàéõûã ¿¿ðýã áîëãîñîí çýðýã èë¿¿ äýâøèëòòýé áîëñîí áàéíà.
• “Ðàäèî, òåëåâèçèéí ºðãºí íýâòð¿¿ëãèéã òîîí òåõíîëîãèä øèëæ¿¿ëýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð” Çàñãèéí ãàçàð 2010 îíû 10 äóãààð ñàðûí 27-íû ºäðèéí 275 òîîò òîãòîîëîîð áàòàëñàí. Ýíý õºòºëáºðò òóñãàñíààð Ìîíãîë Óëñàä àíàëîãè òåõíîëîãè àøèãëàí ðàäèî, òåëåâèçèéí ºðãºí
ÕÝÂËÝËÈÉÍ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÒÀÉËÀÍ 2010
20
íýâòð¿¿ëýã äàìæóóëàõ ñ¿ëæýýíèé ¿éë àæèëëàãààã 2014 îíû äîëîîäóãààð ñàðûí 31-íèé ºäðèéí 00 öàãò á¿ðýí çîãñîîæ, òîîí òåõíîëîãèä øèëæèíý.
• “Ðàäèî, òåëåâèçèéí ¿éë÷èëãýýã çîõèöóóëàõàä áàðèìòëàõ ÷èãëýë” Çàñãèéí ãàçðûí 2010 îíû 10-ð ñàðûí 27-íû ºäðèéí 276 òîîò òîãòîîëîîð áàòëàãäñàí ýíý òîãòîîëûí äàãóó Õàðèëöàà õîëáîîíû çîõèöóóëàõ õîðîîíîîñ “Òåëåâèç, ðàäèîãèéí ºðãºí íýâòð¿¿ëãèéí çîõèöóóëàëòûí åðºíõèé íºõöºë, øààðäëàãà”, “Òîîí êîíòåíòûí ¿éë÷èëãýýíèé çîõèöóóëàëòûí åðºíõèé íºõöºë, øààðäëàãà” áàòàëñàí.
¯¿íýýñ ãàäíà òºðèéí äàðààõü áàéãóóëëàãóóäàä õýâëýë ìýäýýëýë, ìýäýýëëèéí ýðõ ç¿éí ÷èãëýëýýð õóóëèéí 10 òºñºë áîëîâñðóóëæ áàéíà.
åðºíõèéëºã÷èéí òàìãûí ãàçàð
• Õýâëýë ìýäýýëëèéí ýðõ ÷ºëººíèé òóõàé õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí òºñºë,
óèÕ-ûí àæëûí õýñýã
• Ìýäýýëýë àâàõ ýðõ, ýðõ ÷ºëººíèé òóõàé õóóëèéí òºñºë
Çàñãèéí ãàçðûí õýðýã ýðõëýõ ãàçàð
• Ìýäýýëëèéí èë òîä áàéäàë áà ìýäýýëýë àâàõ ýðõ, ýðõ ÷ºëººíèé òóõàé õóóëèéí òºñºë
• Öàõèì ãàðûí ¿ñãèéí òóõàé õóóëèéí òºñºë
ÕÇÄÕß
• Îëîí íèéòèéí õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí òóõàé õóóëèéí òºñºë
• Õýâëýë ìýäýýëëèéí ýðõ ÷ºëººíèé òóõàé õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí òºñºë
òàãíóóëûí åðºíõèé ãàçàð
• Òºðèéí íóóöûí õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí òºñºë
• Êèáåð àþóëã¿é áàéäëûí òóõàé õóóëèéí òºñºë
Ìýäýýëýë, øóóäàí, õàðèëöàà õîëáîî, òåõíîëîãèéí ãàçàð
• Ìýäýýëëèéí àþóëã¿é áàéäëûí òóõàé õóóëèéí òºñºë
• ªãºãäºë õàìãààëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë
Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçàð “Ìýäýýëëèéí èë òîä áàéäàë áà ìýäýýëýë àâàõ ýðõ, ýðõ ÷ºëººíèé òóõàé” õóóëèéí òºñëèéã 2011 îíû íýãä¿ãýýð ñàðûí 21-íèé ºäºð ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðüæýý. ÓÈÕ-ûí Òºðèéí áàéãóóëàëòûí áàéíãûí õîðîî òóñ õóóëèéí òºñ뺺ð íýýëòòýé ñîíñãîë çîõèîí áàéãóóëæ, èðãýíèé íèéãìèéí
“ÃËÎÁ ÈÍÒÅÐÍÝØÍË” ÒÁÁ
21
áàéãóóëëàãóóäààñ ñàíàë àâñàíû äàðàà 2011 îíû äºðºâä¿ãýýð ñàðûí 21-íèé ºäðèéí ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû õóðàëäààíààð õóðàëä îðîëöñîí ãèø¿¿äèéí 86.6 õóâèéí ñàíàëààð õóóëèéí òºñëèéã õýëýëöýõýýð øèéäâýðëýñýí áàéíà. Ýíý õóóëèéí òºñºëä èðãýäèéí òºðèéí áàéãóóëëàãààñ õ¿ññýí ìýäýýëëýý àâàõ ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàíãàõûí çýðýãöýý ººðèéí ¿éë àæèëëàãàà, õ¿íèé íººö, òºñºâ ñàíõ¿¿, òºðèéí õºðºí㺺ð áàðàà ¿éë÷èëãýý õóäàëäàí àâàõ òóõàé ìýäýýëëèéã îëîí íèéòýä íýýëòòýé áîëãîõ ¿¿ðãèéã òºðèéí áàéãóóëëàãóóäàä ¿¿ðýã áîëãîõîîð òóñãàæýý.
Ìýäýýëýë àâàõ ýðõèéí òóõàé õóóëèéí òºñëèéã ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ñ.Îþóí, Ö.̺íõ-Îðãèë, Ñ¿.Áàòáîëä, Ý.Áàò-¯¿ë íàð ñàíàà÷ëàí 2007 îíû òàâäóãààð ñàðûí õî¸ðíû ºäºð ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðüñàí þì. Óã õóóëèéí òºñëèéã Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäûí óäàà äàðààãèéí ñàíàë çºâëºìæèéã ¿íäýñëýí øèíýýð áîëîâñðóóëñàí ÷ ºíººã õ¿ðòýë áàòëàãäààã¿é þì.
Õàðèëöàà õîëáîîíû çîõèöóóëàõ õîðîîíû 2011 îíû õî¸ðäóãààð ñàðûí 17-íû ºäðèéí õóðàëäààíààð áàòàëñàí “Òåëåâèç, ðàäèîãèéí ºðãºí íýâòð¿¿ëãèéí çîõèöóóëàëòûí åðºíõèé íºõöºë øààðäëàãà”, “Òîîí êîíòåíòûí ¿éë÷èëãýýíèé çîõèöóóëàëòûí åðºíõèé íºõöºë øààðäëàãà”-ûã 2011 îíû ãóðàâäóãààð ñàðûí íýãíýýñ òóñ òóñ õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñýí.
Õàðèëöàà õîëáîîíû çîõèöóóëàõ õîðîî äýýðõ Åðºíõèé íºõöºë øààðäëàãûí õÿíàëòûã Øóäàðãà ºðñºë人í õýðýãëýã÷èéí òºëºº ãàçàð, Îþóíû ºì÷èéí ãàçàð, Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ÿàì, Öàãäààãèéí åðºíõèé ãàçàð, Îíöãîé áàéäëûí Åðºíõèé ãàçàð çýðýã õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí õèéõèéí çýðýãöýý Çîõèöóóëàõ õîðîî áàéíãûí ìîíèòîðèíã, õÿíàëò òàâèõ òîãòîëöîîã áèé áîëãîíî ãýæýý. ͺõöºë øààðäëàãûã çºð÷ñºí òîõèîëäîëä çºð÷뺺ñ õàìààðóóëàí òóñãàé çºâøººðëèéí ãýðýýíä çààñàí ýäèéí çàñãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõ ýñõ¿ë õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó ðàäèî, òåëåâèç, îëîí ñóâàã äàìæóóëàõ ¿éë÷èëãýý, êîíòåíòèéí ¿éë÷èëãýý ýðõëýã÷äèéí òóñãàé çºâøººðëèéã ò¿äãýëç¿¿ëýõ, õ¿÷èíã¿é áîëãîõ ýðõ íü Çîõèöóóëàõ õîðîîíä íîîãäîæ áàéãàà íü òºðèéí áàéãóóëëàãóóäààñ õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýëä òàâèõ öåíçóð áîëæ áàéíà ãýæ “Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà ¿çýæ áàéãàà þì.
2.2. ¯çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõ ÷ºëººíèé áàòàëãàà
Ìîíãîë Óëñ ¯íäñýí Õóóëü áîëîí áóñàä õóóëü òîãòîîìæîîð èðãýäèéíõýý ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ, ìýäýýëýëòýé áàéõ, õýâëýí íèéòëýõ ýðõèéã áàòàëãààæóóëñàí áàéäàã.
Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí Õóóëèéí 16 äóãààð ç¿éëä Ìîíãîë Óëñûí èðãýí äàðààõü ¿íäñýí ýðõ, ýðõ ÷ºëººã áàòàëãààòàé ýäýëíý õýìýýí çààñàí þì.
16.16. Èòãýë ¿íýìøèëòýé áàéõ, ¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ, ¿ã õýëýõ, õýâëýí íèéòëýõ, òàéâàí æàãñààë, öóãëààí õèéõ ýðõ ÷ºëººòýé. Æàãñààë, öóãëààí õèéõ æóðìûã õóóëèàð òîãòîîíî.
16.17. Òºð, ò¿¿íèé áàéãóóëëàãààñ õóóëü ¸ñîîð òóñãàéëàí õàìãààëáàë çîõèõ íóóöàä õàìààðàõã¿é àñóóäëààð ìýäýýëýë õàéõ, õ¿ëýýí àâàõ ýðõòýé.
ÕÝÂËÝËÈÉÍ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÒÀÉËÀÍ 2010
22
Õ¿íèé ýðõ, íýð òºð, àëäàð õ¿íä, óëñûã áàòëàí õàìãààëàõ, ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàë, íèéãìèéí õýâ æóðìûã õàíãàõ çîðèëãîîð çàäðóóëæ ¿ë áîëîõ òºð, áàéãóóëëàãà, õóâü õ¿íèé íóóöûã õóóëèàð òîãòîîí õàìãààëíà.
Ìîíãîë Óëñ ͯÁ-ûí ãèø¿¿íèé õóâüä Õ¿íèé Ýðõèéí Ò¿ãýýìýë Òóíõàãëàëûã õ¿ëýýí çºâøººðñºí. 1974 îíä Èðãýíèé áîëîí Óëñ Òºðèéí Ýðõèéí Îëîí Óëñûí Ïàêòàä íýãäýí îðñîí. Èéìä Ìîíãîë Óëñ äýýðõ õî¸ð áè÷èã áàðèìòûí 19-ð ç¿éëä çààñàí ¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ ýðõ ÷ºëººã îëîí óëñûí ýðõ ç¿éí äàãóó õàìãààëàõ ¿¿ðýãòýé. Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí 10 äóãààð ç¿éëä çààñíààð äýýðõ ç¿éë çààëò äîòîîäûí õóóëü àäèë õ¿÷èí òºãºëäºð áàéíà.
2002 îíä áàòëàãäñàí Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 139-ð ç¿éëýýð ñýòã¿¿ë÷äèéí ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãààíä ñààä õèéõ íü ãýìò õýðýã ãýæ ¿çñýí þì. Ãýñýí õýäèé ÷ Ìîíãîëä ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ, ìýäýýëëèéí ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õÿçãààðëàñàí îëîí õóóëü ¿éë÷èëæ áàéíà.
2.3. ¯çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõ ÷ºëººíèé õÿçãààðëàëò
Ìîíãîë Óëñàä òºðèéí íóóöûã Òºðèéí íóóöûí òóõàé õóóëü, Òºðèéí íóóöûí æàãñààëò áàòëàõ òóõàé õóóëèàð õàìãààëäàã. Òºðèéí íóóöûí òóõàé õóóëü 1995 îíä áàòëàãäàæ, õàìãèéí ñ¿¿ëä 2004 îíû 1-ð ñàðûí 2-íä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëñàí. Òºðèéí íóóöûí òóõàé õóóëüä: “Òºðèéí íóóö” ãýæ Ìîíãîë Óëñûí õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó òºðèéí íóóöàä õàìààðóóëñàí, òóñ óëñûí ãàäààä áîäëîãî, ýäèéí çàñàã, øèíæëýõ óõààí, òåõíèê-òåõíîëîãè, áàòëàí õàìãààëàõ, òàãíóóë, ñºðºõ òàãíóóë, ã¿éöýòãýõ àæèëòàé õîëáîîòîé áºãººä çàäðóóëáàë ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàëä õîð õîõèðîë ó÷ðóóëàõóéö ìýäýýëëèéã òîìú¸îëîë, ä¿ðñ çóðàã, äîõèî òýìäýã, òåõíèê-òåõíîëîãèéí øèéäýë áîëîí ¿éë àæèëëàãààíû õýëáýðýý𠺺ðòºº àãóóëæ áàéãàà ìýäýý, áàðèìò áè÷èã, ýä ç¿éë, îáúåêò, ¿éë àæèëëàãààã õýëíý” ãýæ òîäîðõîéëñîí áàéäàã.
Õóóëèéí 11-ð ç¿éëä çààñíààð “Òºðèéí íóóöûã çàäðóóëñíààñ Ìîíãîë Óëñûí àøèã ñîíèðõîë, àþóëã¿é áàéäàëä ó÷èð÷ áîëîõ õîð óðøãèéí õýìæýýíýýñ õàìààðàí òºðèéí íóóöûí çýðýãëýëèéã òîãòîîíî” ãýñýí áºãººä òºðèéí íóóö íü îíö ÷óõàë-ìàø íóóö, ìàø íóóö, íóóö ãýñýí ãóðâàí çýðýãëýëòýé áàéíà.
Òºðèéí íóóöûí òóõàé õóóëèàð òºðèéí íóóöûã ¿íäñýí 5 òºðºëä àíãèëäàã. ̺í Òºðèéí íóóöûí æàãñààëò áàòëàõ òóõàé õóóëèàð 59-í ç¿éëèéí ìýäýýëëèéã, òóõàéëáàë ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí õ¿ðýýíä 19, áàòëàí õàìãààëàõ õ¿ðýýíä 14, ýäèéí çàñàã, øèíæëýõ óõààí, òåõíèê, òåõíîëîãèéí õ¿ðýýíä 5, òàãíóóë, ñºðºõ òàãíóóë, ã¿éöýòãýõ àæëûí õ¿ðýýíä 15, áóñàä õ¿ðýýíä 6 ç¿éëèéí ìýäýýëëèéã íóóöëàõààð òîãòîîæýý. Íèéò 59 ç¿éëýýð òîãòîîñîí ìýäýýëëèéí 69.5 õóâèéã 40-60 æèëýýð, ýñâýë áàéíãà íóóöàëñàí áàéíà.
Íóóöàëñàí çýðýãëýëýýð ¿çâýë îíö ÷óõàë-ìàø íóóö ìýäýýëýë 6, ìàø íóóö ìýäýýëýë 24, íóóö ìýäýýëýë 7 áàéíà. Òºðèéí íóóöûí æàãñààëò áàòëàõ òóõàé õóóëèíä øóóä çààæ ºãººã¿é, íóóöàëñàí çýðýãëýëýýð ãýæ àíãèëñàí 25 ìýäýýëýë áàéãàà þì.
“ÃËÎÁ ÈÍÒÅÐÍÝØÍË” ÒÁÁ
23
2004 îíû 4-ð ñàðûí 23-íä íýìýëò îðóóëñàí Òºðèéí íóóöûí æàãñààëòûí õóóëüä “Òåððîðèçìòîé òýìöýõ àæèëëàãààòàé õîëáîãäîõ ìýäýý, áàðèìò áè÷ãèéã á¿õýëä íü íóóöàëñàí çýðýãëýëýýð, áàéíãà”-ûí õóãàöààãààð íóóöëàõ àæýý.
Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 87.1 ä¿ãýýð ç¿éëä òºðèéí íóóö çàäðóóëàõ ãýìò õýðãèéã çààæ ºãñºí áàéäàã. ¯¿íä “Òºðèéí íóóöàä õàìààðàõ ìýäýý, áàðèìò áè÷èã, ýä ç¿éë, îáúåêò, ¿éë àæèëëàãààã èòãýìæëýãäýí õàðèóöñàí áóþó àëáàí òóøààë, àæèë ¿¿ðãèéí õóâüä ìýäñýí ýòãýýä çàäðóóëñàí íü ýõ îðíîîñîî óðâàõ, òàãíóóë õèéõ ãýìò õýðãèéí øèíæã¿é áîë òàâàí æèë õ¿ðòýë õóãàöààãààð õîðèõ ÿë øèéòãýíý”, 87.2 äóãààð ç¿éëä “Ýíý õýðãèéí óëìààñ õ¿íä õîð óðøèã ó÷èðñàí áîë òàâààñ äýýø íàéìàí æèë õ¿ðòýë õóãàöààãààð õîðèõ ÿë øèéòãýíý” ãýæ çààñàí áàéäàã.
1995 îíû 5 äóãààð ñàðûí 16-íû ºäºð áàòàëñàí Áàéãóóëëàãûí íóóöûí òóõàé õóóëü íü íóóöûí äýãëýìèéã áàéãóóëëàãàä õàìðóóëñàí. ¯¿íä áàéãóóëëàãûí íóóö íü òóõàéí áàéãóóëëàãûí õàìãààëàëòàä áàéíà. Áàéãóóëëàãà íü íóóöàà õàìãààëàõ æóðìûã ººðºº òîãòîîæ ìºðäºíº ãýæ çààñàí /5.1/ Ýíý õàòóó çààëòûã 6 äóãààð ç¿éëýýð 纺ëð¿¿ëýõ îðîëäëîãî õèéæ íóóöëàõûã õîðèãëîõ ìýäýýëëèéí æàãñààëòûã áàòàëñàí. ¯¿íä òóõàéí áàéãóóëëàãûí ÿâóóëæ áóé ¿éë àæèëëàãàà, ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý, àøèãëàæ áóé òåõíèê, òåõíîëîãèéí õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíä, õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ áóþó ¿ç¿¿ëæ áàéãàà íºëººëëèéã èëòãýí õàðóóëàõ ìýäýýëýë áîë, ìºí òóõàéí áàéãóóëëàãûí ìýäýëä áàéãàà áºãººä õàäãàëàëò, õàìãààëàëòûí ãîðèì íü çºð÷èãäñºí òîõèîëäîëä õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíä, õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èíä àþóë ó÷ðóóëæ áîëçîøã¿é á¿õ òºðëèéí õîðò, öàöðàã èäýâõò áîäèñûí õîð õºíººëèéã òîäîðõîéëñîí ìýäýýëëèéã íóóöëàõûã õîðèãëîæýý. ̺í ãýìò õýðãèéí òóõàé áîëîí íèéòýä ìýäýýëýõýýð õóóëüä çààñàí áóñàä ìýäýýëëèéã áàéãóóëëàãà íóóöàëæ áîëîõã¿é àæýý.
Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 164-ð ç¿éëýýð ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû íóóöûã õóóëü áóñààð îëæ àâàõ, çàäðóóëáàë òîðãîõîîñ ýõëýí ãóðâààñ äýýø çóðãààí ñàð õ¿ðòýë õóãàöààãààð áàðèâ÷ëàõ ÿë øèéòãýõýýð çààñàí. Ýíý õýðãèéí óëìààñ èõ õýìæýýíèé õîõèðîë ó÷èðñàí áîë äýýä òàë íü ãóðâàí æèë õ¿ðòýë õóãàöààãààð õîðèõ ÿë øèéòãýõ þì áàéíà.
2.4. íýð òºð ñýðãýýõ, ã¿òãýëýã, äîðîìæëîëòîé õîëáîîòîé õóóëü, òîãòîîìæ
Èðãýíèé íýð òºð, àëäàð õ¿íä, àæèë õýðãèéí íýð õ¿íäèéã Èðãýíèé áîëîí Ýð¿¿ãèéí õóóëèàð õàìãààëäàã.
2002 îíû 9-ð ñàðûí 1-íýýñ õ¿÷èí òºãºëäºð ¿éë÷èëæ áóé Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 110, 111-ð ç¿éëýýð äîðîìæëîë, ã¿òãýëãèéã ãýìò õýðýã ãýæ ¿çäýã. Ýíý ç¿éë çààëòààð íýãýýñ çóðãààí ñàð áàðèâ÷ëàõ ÿë íîãäóóëæ áîëíî. Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí ýäãýýð ç¿éëä Óëñûí Äýýä ø¿¿õýýñ 2007 îíû 10-ð ñàðûí 29-íä òàéëáàð ãàðãàæ, íýð òºð, àëäàð õ¿íä, äîðîìæëîõ, ãóòààõ çîðèëãî, õóäàë ã¿æèðäëýã, îëîí íèéò, óðüä ÿë øèéòã¿¿ëñýí ãýõ ìýò äýýðõ ç¿éëä äóðäàãäñàí íýð òîìü¸îã òàéëáàðëàæýý.
“Ãëîá Èíòåðíýøíë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà ýíý òàéëáàðûã äýâøèëòòýé ãýæ ¿çäýãã¿é áºãººä ìàíàé õóóëü÷ äàðààõ ä¿ãíýëò õèéñýí. ¯¿íä: “íýð òºð, àëäàð õ¿íä ãýñýí îéëãîëòûã îëîí óëñûí æèøèãò òîõèðîõã¿é, ã¿òãýõ, äîðîìæëîõ õýðã¿¿äèéã õýëáýðèéí á¿ðýëäýõ¿¿íòýé õýðýã ãýäýã íü òèéì ÷ çºâ òàéëáàð áèø, ÿëàíãóÿà “ã¿òãýõ ãýìò õýðýã äýýð õýëáýðèéí á¿ðýëäýõ¿¿íòýé ãýæ òàéëáàðëàñàí íü ã¿òãýñýí
ÕÝÂËÝËÈÉÍ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÒÀÉËÀÍ 2010
24
ãýæ ¿çýæ áàéãàà ìýäýýëýë ¿íýí áîäèò áàéäàëä íèéöýõã¿é, õóäëàà ìýäýýëýë þì ãýäýã íü òîãòîîãäâîë øóóä ë ãýìò õýðýã ¿éëäñýí áàéíà ãýæ îéëãîõîîð áîëñîí áàéíà” ãýæ ¿çýæ áàéãàà þì.
2002 îíû Èðãýíèé õóóëèéí 21, 27, 497, 511 ä¿ãýýð ç¿éëýýð èðãýíèé íýð, íýð òºð, àëäàð õ¿íä, àæèë õýðãèéí íýð õ¿íäèéã õàìãààëñàí áàéíà.
Ýð¿¿ãèéí õóóëèàð ñýòã¿¿ë÷äèéã øèéòãýæ áîëçîøã¿é çàðèì çààëòûã ýíä äóðäàâ. Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 136.1-ä çààñíààð “Õóóëèàð õàìãààëàãäñàí õóâü õ¿íèé íóóöûã àëáàíû áîëîí ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâöäàà ìýäñýí ýòãýýä çàäðóóëñàí áîë õºäºëìºðèéí õºëñíèé äîîä õýìæýýã õîðèîñ òàâü äàõèí íýìýãä¿¿ëñýíòýé òýíöýõ õýìæýýíèé òºãðºãººð òîðãîõ, ýñõ¿ë íýãýýñ ãóðâàí ñàð õ¿ðòýë õóãàöààãààð áàðèâ÷ëàõ ÿë øèéòãýíý”.
̺í õóóëèàð ñàäàð ñàìóóíûã ñóðòàë÷èëñàí (123-ð ç¿éë), èðãýíèé çàõèäàë õàðèëöààíû íóóöûí õàëäàøã¿é áàéäëûã çºð÷ñºí (135-ð ç¿éë), øàøíû õàðãèñ ¿çýë íîìëîëûã ñàíààòàé ñóðòàë÷èëñàí áóþó òàðààñàí áîë (144.1-ð ç¿éë), Õýðýã á¿ðòãýã÷, ìºðäºí áàéöààã÷, ïðîêóðîð, ø¿¿ã÷èéí çºâøººðºëã¿éãýýð ýð¿¿ãèéí õýðãèéí ìýäýý áàðèìòûã çàäðóóëñàí áîë (257.1-ð ç¿éë) òîðãîõîîñ íýãýýñ ãóðâàí ñàðûí õóãàöààãààð áàðèâ÷ëàõ õ¿ðòýë ÿë øèéòãýõ àæýý.
Ýíý õóóëüä òàéëáàðëàñíààð “Òºðèéí àëáàí õààã÷” ãýäýãò ø¿¿ã÷, ïðîêóðîð, õýðýã á¿ðòãýã÷, ìºðäºí áàéöààã÷, öàãäàà, ø¿¿õèéí øèéäâýð ã¿éöýòãýã÷, ãààëü, òàòâàðûí àëáàíû áàéöààã÷, õóóëü òîãòîîìæîîð òóñãàéëàí ýðõ îëãîñîí óëñûí áàéöààã÷ íàðûã õàìðóóëàí îéëãîíî.
2.5. Õýâëýëèéí ýðõ ÷ºëºº
1998 îíû 8 äóãààð ñàðûí 28-íû ºäºð ÓÈÕ-ààñ Õýâëýë ìýäýýëëèéí ýðõ ÷ºëººíèé òóõàé õóóëü áàòàëñàí þì. Õóóëèéí 2-ð ç¿éëýýð õýâëýë ìýäýýëëèéí ýðõ ÷ºëºº, õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí ÷ºëººò áàéäëûã õÿçãààðëàñàí õóóëü áàòëàí ãàðãàõûã õîðèãëîñîí þì. ̺í 3 äóãààð ç¿éëýýð “òºðººñ îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí àãóóëãàä õÿíàëò /öåíçóð/ òàâèõûã õîðèãëîæ, Õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýë íü ººðèéí íèéòýëæ, íýâòð¿¿ëæ áàéãàà ç¿éëèéíõýý òºëºº õàðèóöëàãà õ¿ëýýíý” ãýæ çààñàí áà 4-ð ç¿éëýýð “Òºðèéí áàéãóóëëàãà ººðèéí ìýäýëä õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýëòýé áàéõûã õîðèãëîíî” ãýæýý.
ÓÈÕ-ààñ 2005 îíû 1-ð ñàðûí 27-íä OÍÐÒ-èéí òóõàé õóóëü áàòàëñàí íü õýâëýëèéí ýðõ ÷ºëººã õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð õèéñýí ÷óõàë à÷ õîëáîãäîë á¿õèé àëõàì áàéëàà. Õóóëü 2005 îíû 7-ð ñàðûí 1-íèé ºäðººñ õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîí òºðèéí ìýäëèéí áàéñàí Ìîíãîëûí ¯íäýñíèé ðàäèî, òåëåâèçèéí Õýðýã ýðõëýõ ãàçàð òàòàí áóóãäñàí áèëýý. Ò¿¿íèé îðîíä Ìîíãîëûí ¯íäýñíèé îëîí íèéòèéí ðàäèî, òåëåâèç (̯ÎÍÐÒ) áàéãóóëàãäàí 2006 îíû õî¸ðäóãààð ñàðûí íàéìíû ºäºð Õóóëü Ç¿é, Äîòîîä Õýðãèéí ßàìíû Óëñûí íýãäñýí á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëñýí áàéíà.
2009 îíä Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí àëáà Õýâëýë ìýäýýëëèéí ýðõ ÷ºëººíèé òóõàé õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí òºñºë áîëîâñðóóëæ, õýâëýë ìýäýýëëèéíõýí, ñýòã¿¿ë÷, èðãýäýýð ºðãºí õ¿ðýýòýé õýëýëö¿¿ëñýí ÷ îäîîãîîð áàòëàãäààã¿é áàéíà. Õóóëèéí øèíý÷èëñýí õóâèëáàðò ÕÌÕ-èéí õàðààò áóñ
“ÃËÎÁ ÈÍÒÅÐÍÝØÍË” ÒÁÁ
25
áàéäëûã óëàì áàòàëãààæóóëàõ, ºì÷ëºëèéã èë òîä áîëãîõ, õýâëýëèéí çºâëºëèéí ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã òàâèõ çýðýã çàð÷ìûí çàðèì ººð÷ëºëò òóñãàãäñàí áàéíà.
2.6 Õýâëýë ìýäýýëëèéí ºì÷ëºë
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä Ìîíãîëä õýâëýë ìýäýýëëèéí ºì÷ëºë, ýçýìøèë ýðõ ÷ºëºº, õàðààò áóñ áàéäàëä íü ñºð㺺ð íºëººëäºã òóõàé îëîí íèéòèéí äóíä ºðãºí ÿðèãääàã áîëîâ÷ ÿìàð íýã àëõàì õèéãäýýã¿é áàéâ. ̺í õýâëýë ìýäýýëëèéí òºâëºðëèéí ¿éë ÿâö ã¿íçãèéðýõ òºëºâòýé áàéíà. Øóäàðãà ºðñºë人íèéã õîðèãëîõ òóõàé õóóëèéí ç¿éë çààëò õýâëýë ìýäýýëýëä õàìààðàõ áîëîâ÷ îäîîãîîð òóõàéí õóóëèéã àøèãëàæ áóé òîõèîëäîë áàðàã áàéõã¿é.
Õàðèí äýýð äóðäñàí “Ìîíãîë óëñûí ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí ¿çýë áàðèìòëàë”-ä “Õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí ýçýìøèë, õàðüÿàëàë íü èë òîä áàéõ” çààëò àíõ óäàà òóñãàãäæýý.
̺í Õàðèëöàà õîëáîîíû çîõèöóóëàõ õîðîîíîîñ áàòàëñàí “Òåëåâèç, ðàäèîãèéí ºðãºí íýâòð¿¿ëãèéí çîõèöóóëàëòûí åðºíõèé íºõöºë øààðäëàãà”-ûí “Ýçýìøëèéí èë òîä áàéäàë” 4-ð á¿ëýãò õºðºí㺠îðóóëàã÷, òóñãàé çºâøººðºë ýçýìøèã÷, óäèðäëàãûí òàëààð ìýäýýëëèéã æèë á¿ð Çîõèöóóëàõ õîðîîíä ìýäýýëæ áàéõ ¿¿ðãèéã ðàäèî, òåëåâèçèéí ñóâãóóäàä ¿¿ðýã áîëãîñîí áàéíà. Òóõàéëáàë:
4.1.1. Ýçýìøèã÷, õºðºí㺠îðóóëàã÷äûí ýçýìøëèéí õóâü õýìæýý /ãàäààä óëñûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé áîë àëü óëñûíõ áîëîõûã òîäîðõîé çààíà/;
4.1.2. Òóñãàé çºâøººðºë ýçýìøèã÷èéí íýð, äýëãýðýíã¿é õàÿã, õàðèëöàõ óòàñ;
4.1.3. Õóóëèéí ýòãýýäèéí óäèðäëàãà çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òýö, óäèðäàõ àæèëòíóóäûí èðãýíøèë
Ýíý íºõöºë øààðäëàãàä çààñíààð ýçýìøëèéí èë òîä áàéäëûí ìýäýýëëèéã Çîõèöóóëàõ õîðîî îëîí íèéòýä ìýäýýëíý.
2.7 Ñýòã¿¿ë÷èéí íóóö ýõ ñóðâàëæ
Ñýòã¿¿ë÷èéí íóóö ýõ ñóðâàëæèéã õàìãààëàõ òóõàé õóóëü Ìîíãîëä áàéõã¿é. 2005 îíû 3-ð ñàðûí 11-íèé ºäºð õóðàëäñàí ÌÑÍÝ-èéí 2-ð èõ õóðëààð áàòàëñàí “Ìîíãîëûí ñýòã¿¿ë÷äèéí áàðèìòëàõ ¸ñ ç¿éí çàð÷èì”-ààð ¿¿íèéã õ¿ëýýí çºâøººðñºí áîëîâ÷ àìüäðàëä õýðýãæäýãã¿é.
ĺðºâ. Õ¿íèé èòãýëèéã õ¿ëýýæ îëñîí ìýäýýëëèéíõýý ýõ ñóðâàëæèéã ÿìàð ÷ òîõèîëäîëä ÷àíàä íóóöàëíà.
“Ìîíãîëûí ñýòã¿¿ë÷äèéí áàðèìòëàõ ¸ñ ç¿éí çàð÷èì”-ààñ
ÕÝÂËÝËÈÉÍ ÝÐÕ ×ªËªªÍÈÉ ÒÀÉËÀÍ 2010
26
2.8 ªºðèéí çîõèöóóëàëò
2011 îíû 3-ð ñàðûí 1-íýýñ ìºðäºæ ýõýëñýí Õàðèëöàà õîëáîîíû çîõèöóóëàõ õîðîîíû “Òåëåâèç, ðàäèîãèéí ºðãºí íýâòð¿¿ëãèéí çîõèöóóëàëòûí åðºíõèé íºõöºë øààðäëàãà”-ä “Òåëåâèç, ðàäèî, êàáåëèéí ñóâàã íü äàãàæ ìºðäºõ ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí íýãäñýí ä¿ðýì, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ¸ñ ç¿éí õîðîîòîé áàéõ”-ûã ¿¿ðýã áîëãîæ Çîõèöóóëàõ õîðîî ¿éë àæèëëàãààãàà òîãòìîëæóóëàõàä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý ãýæ çààñàí áàéíà.
õ õ õ
Ìîíãîëûí ñýòã¿¿ë÷èä ºíºº õýð òºðèéí áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòàí, àëáàí õààã÷äààñ ìýäýýëýë îëæ àâ÷ ÷àäàõã¿é, òºðèéí áàéãóóëëàãûí áè÷èã áàðèìòûã îëæ ¿çýõ áîëîìæã¿é áàéãàà íü òºðèéí áàéãóóëëàãûí îëîí íèéòýä èë òîä, íýýëòòýé áàéõ ¸ñòîé àðä÷èëñàí çàð÷èì àëäàãäàæ, èðãýäèéí ¿íýí ìýäýýëýë îëæ àâàõ ýðõ õºñºðäºõºä õ¿ðãýæ áàéíà. Ýíãèéí ìýäýýëýë îëæ àâàõ òºäèéä ýðõ íü çºð÷èãäºæ áóé ñýòã¿¿ë÷èä äàëä íóóãäìàë áóé ìýäýýëýë, áàðèìò ìýäýýã ýðýí ñóðâàëæèëæ îëîí ò¿ìýíä ìýäýýëýõýä òóéëûí õ¿íäðýëòýé áàéãààã èëòãýæ áàéãàà þì.
Ìîíãîëûí õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí ºì÷ëºë íèéòýä èë òîä áóñ áàéãàà íü îëîí óðãàëü÷ ¿çëèéã õºõè¿ëýí äýìæèõ áóñ, õàðèí òýäãýýðèéí äàëä ýçäèéí ¿çýë áîäîë, íýã òàëûã áàðüæ òóéëøèðñàí ìýäýýëëýý îëîí ò¿ìýíä òóëãàí íèéãìèéã òººðºãä¿¿ëýí áóäèëàõàä õ¿ðãýæ áàéíà. Ìîíãîëûí îëîí íèéò õýí íü ¿íýí ÿðüæ áàéãààã îéëãîõîî áàéæ, õýâëýë ìýäýýëýë, ñýòã¿¿ë÷äýä èòãýë àëäðàõ íü íèéãìèéí øóäàðãà ¸ñûã óëàíäàà ãèøãèæ áóé õýðýã þì.
Ñýòã¿¿ë÷èä ÿíç á¿ðèéí äàðàìò øàõàëò äîð ýõ ñóðâàëæàà èë÷ëýõ íü ìýäýýëýã÷äèéí àþóëã¿é áàéäàëä íîöòîé õîð ó÷ðóóëàõ òºäèéã¿é õýâëýë ìýäýýëýë àðä èðãýäèéí ºìíº õ¿ëýýñýí õÿíàëòûí ¿¿ðãýý õºñºðä¿¿ëýõýä õ¿ðãýíý. Ýðýí ñóðâàëæëàõ ñýòã¿¿ë ç¿éí à÷ õîëáîãäîë, ¿íý öýíý àëãà áîëáîë íèéãýì õýçýý ÷ öýâýðøèæ, àðèóñàõã¿é.
¯íýíèéã õýëýõ ãýñýí, õýëñíèéõ íü òºëºº ñýòã¿¿ë÷äèéã äàéð÷ äàâøëàõ, äàëàéëãàí ñ¿ðä¿¿ëýõ, àéëãàí çàíàëõèéëýõ, ºì÷ õºðºíãº, áèå ýðõòýíä õàëäàõ íü õýðõýâ÷ áàéæ áîëîõã¿é íîöòîé ¿éëäýë, ãýìò õýðýã þì. Ìîíãîëûí öàãäàà, ø¿¿õ áóðóóòíûã èëð¿¿ëýí ¿íýí ìºíèéã òîãòîîæ, õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõ ¿¿ðãýý çîõèõ ¸ñîîð áèåë¿¿ëæ ÷àäàõã¿é áàéãàà íü õàðàìñàëòàé.
Ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýëä õàìààðàõ õýðãèéã ø¿¿õýýð øèéäâýðëýñýí áàéäëààñ õàðàõàä ÿëàãäñàí ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí òîî íýìýãäýæ áàéãàà íü ø¿¿õ îëîí íèéòèéí áîäèò ýðõ àøãèéã áóñ íýõýìæëýã÷èéí ýðõ àøãèéã äýýäëýõ ¿¿äíýýñ àñóóäàëä õàíäàí øèéäâýð ãàðãàæ áàéíà ãýæ ¿çýæ áàéíà.
Ñýòã¿¿ë÷èéã ø¿¿ìæëýëò íèéòëýë áè÷ñýíèéõ íü òºëºº ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõ ÿâäàë áóóðàõã¿é õàðèí ÷ íýìýãäýæ áóé íü ýð¿¿ë ñàðóóë íèéãýì òºëºâøèõºä ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí îëîí íèéòèéí “õîòî÷ íîõîé” áàéõ ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõýä íü íîöòîé ñààä òîòãîð ó÷ðóóëæ, àðä ò¿ìíèé ¿íýíèéã îëæ ìýäýõ ýðõèéã õºñºðä¿¿ëæ áàéíà.
ͯÁ-ààñ 2000 îíû 12-ð ñàðûí 1-íä ãàðãàñàí Òóíõàãëàëä “¯çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõ ÷ºëºº, ìýäýýëëèéí ÷ºëººò óðñãàë, ñàíàà áîäëûí àñóóäàë äýëõèéí îëîí îðîíä õÿìðàëò áàéäàëä îðîîä áàéíà. Ýíý íü ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõ ÷ºëººíèé ÿâöàä íü ñýòã¿¿ë÷èä áîëîí áóñàä õ¿ì¿¿ñèéã äàéðàí äàâøëàõ, ìºí öàãäàí õÿíàõ, ã¿òãýëýã, äîðîìæëîëûí õàòóó õóóëèàð õîõèðîîõ çýðýã õî¸ð
“ÃËÎÁ ÈÍÒÅÐÍÝØÍË” ÒÁÁ
27
õýëáýðèéí ò¿ãø¿¿ðýýð èëýð÷ áàéíà” õýìýýí îíöëîí äóðüäñàí þì. Óã òóíõàãëàëä “Ãèø¿¿í îðíóóä ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõ ÷ºëººíèé ýðõèéã ¿ë õÿçãààðëàõ áàéäëûã õàíãàõûí òóëä ã¿òãýëýãèéí ýñðýã õóóëèà íÿãòàëæ, ¿¿íèéãýý îëîí óëñûí ºìíº õ¿ëýýñýí ¿¿ðýãòýý íèéö¿¿ëýõèéã” ñàíóóëñàí áàéäàã. Ýíý óðèàëãûã õ¿ëýýí çºâøººð÷ îëîí îðîí Ýð¿¿ãèéí õóóëèàñ ã¿òãýëýã, äîðîìæëîëòîé õîëáîîòîé çààëòûã õàñ÷, çàðèì îðîí ã¿òãýëãèéí õýðãýýð õîðèõ ÿëààñ òàòãàëçààä áàéíà.
Ìîíãîë óëñ ͯÁ-ûí ãèø¿¿í îðíû õóâüä øèéäâýðòýé àëõàì õèéæ, ã¿òãýëýã, äîðîìæëîëòîé õîëáîîòîé çààëòàà Ýð¿¿ãèéí õóóëèàñ õàñ÷, ͯÁ, äýëõèéí îëîí íèéòèéí ºìíº õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý ñàõèí áèåë¿¿ëíý õýìýýí “Ãëîá Èíòåðíýøíë” ÒÁÁ èòãýæ áàéíà.
