การศกษาความเชอในการใชพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวยของชาวผไทยในหมบานนาตาล ตำาบลเตางอย อำาเภอเตางอย จงหวดสกลนครThe study is believed to be used to treat illnesses Yau ceremony of Phutai. Natal village , Tambon Tao Ngoi, Tao Ngoi District, Sakon Nakhon Province

บญชม ศรสะอาด1, พรวนส ขวงสมมา2, ประวทย รกษาแสง3,ธารทพย พลสทธ4, ณฐพล โยธา5

Boonchom Srisa-ard1, Pornweenus Khoungsimma2, Prawit Ruksasaeng3, Tanthip, Ponsit4 , Nattapon Yotha5

บทคดยอการวจยครงนมวตถประสงคเพอ 1) ศกษาความเชอและสาเหตในการใชพธเหยาเพอรกษาอาการ

เจบปวยของชาว ผไทยในหมบานนาตาล ตำาบลเตางอย อำาเภอเตางอย จงหวดสกลนคร 2) ศกษาองคประกอบของการประกอบพธเหยารกษาอาการเจบปวยของขาวผไทยในหมบานนาตาล ตำาบลเตางอย อำาเภอเตางอย จงหวดสกลนคร และ 3) ศกษาขนตอนการประกอบพธเหยา วธการเขาถงขอมลและเกบรวบรวมขอมลจำาแนกออกเปน 2 สวน คอ การเกบรวบรวมขอมลดานเอกสาร ไดแก บทความ งานวจย วทยานพนธ ตำารา หนงสอ และขอมลจากอนเตอรเนต และการเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม ไดแก การสมภาษณผร จำานวน 4 คน ผประกอบพธ จำานวน 4 คน เครองมอ คอ แบบสมภาษณแบบมโครงสรางโดยการนำาสารสนเทศทไดจากการสมภาษณ มาเขยนบรรยาย สงทคนพบอยางละเอยดและชดเจน แลวนำากลบไปใหผถกสมภาษณยนยนความถกตอง

ผลการวจยพบปรากฏการณดงน

ความเชอในการใชพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวย คอ เชอวา โรคภยตางๆ เกดจากการกระทำาของผ การไปรกษากบแพทยแผนปจจบนไมสามารถรกษาใหหายขาดได พอแมหรอผอาวโสในครอบครวเคยรกษาดวยวธการเหยามากอน เชอวาโรคทเกดขนในลกษณะอยางนตองทำาพธเหยาเทานนจงจะหาย ซงบางรายสามารถหายจากโรคไดจรง บางรายยดอายไดอกหลายป และการเดนทางไปรกษาสะดวกเพราะหมอเหยาจะมาหาผปวยทบาน และตงคายรกษาทนท รวดเรวกวาการไปสถานอนามยหรอโรงพยาบาล

1 คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม2,3,4,5 นสตระดบปรญญาเอก สาขาวชาวจยและประเมนผล คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม 1 Faculty of Education, Mahasarakham University 2,3,4,5 Ph.D. Student in Educational Research and Evaluation, Faculty of Education, Mahasarakham University

วารสารศกษาศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม 66 ปท 10 ฉบบท 4 ตลาคม – ธนวาคม พ.ศ. 2559

ทมขนตอนเขารบการรกษาหลายขนตอนใชเวลานานองคประกอบพธเหยาในการประกอบพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวย มองคประกอบ 4 องคประกอบคอ หมอเหยา ผปวย เครองคาย และ ดนตรทใชบรรเลง ขนตอนการประกอบพธเหยา ม 5 ขนตอนคอ การเตรยมกอนเรมพธ การเชญลงเทพยดาหรอผผเปนใหญ การเหยาเสยงทายสาเหตของการเจบปวย การเรยกขวญผปวย และการลากลบเปนการสงใหเทพยดาและผตางๆ ใหออกจากรางไปกลบไปยงถนทอยอาศยอยเดม

AbstractThis research aimed to 1) study the beliefs and the cause of the ailments of the cer-

emony to Yau. Which is from Thailand, Village Natal district, Tao Ngoi District, Sakon Nakhon 2) to study the composition of the ceremony Yao and 3) to study the Yau ceremony. The method resources from data collection divided into two parts, there were 1) documentation research articles, theses, books, textbooks and information from the Internet, and 2) the interview with the people who knew the four ceremonies of You.

The study found the phenomenon as follows: 1) Belief in the Yau ceremony, that Yau is believed to cure illness, disease caused by an act of the devil. The treatment with modern medicine can not be cured. Parents or family elders had prior therapy with Yau. The disease which is believed to occur in this manner must be gone because of Yao. Some of which can actually be cured, mean while some extended for several more years. The treat-ment facilities for patients is that Yao can be come home. And pitched immediate treatment faster than the health center or hospital where the procedure was hospitalized several time-consuming steps. 2) The components of Yau ceremony, are Yau illnesses, Yau is patient, the Yao spit, and music instruments. 3) The ceremony of Yau has five phases: preparation before starting the ceremony. Next, the invitation to the major deities or spirits. then Yao toss the cause of the illness. the reassure patients to leave the various deities and spirits. leave the body return to and live in their residence.

Keywords: Thailand, ceremony, Yau faith

Journal of Education, Mahasarakham University 67 Volume 10 Number 4 October-December 2016

บทนำาในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจา

อยหว รชกาลท 3 หลงกบฏเจาอนวงศ ชาวผไทยถกกวาดตอนเขาสภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย มาตงหลกแหลงทแถบเทอกเขาภพานในเขต จงหวดสกลนคร นครพนม มกดาหาร และกาฬสนธ และคอยๆ ขยายออกไปยงจงหวดตางๆ ในภาคตะวนออกเฉยงเหนออกหลายพนท (เจรญชย ชนไพโรจน. 2529: 3) ชาวผไทยทอพยพเขามาอยทภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทยอพยพมาจาก 3 เมองไดแก เมองวง เมองเซโปน และเมองกะบอง (เมองทาแขก) แตละกลมตางกมหวหนานำาการอพยพ และไดแยกยายกนตงถนฐานตามเมองตางๆ นนคอ กลมเมองวงตงถนฐานทอำาเภอเรณนคร จงหวดนครพนม อำาเภอพรรณนานคม จงหวดสกลนคร อำาเภอสหสขนธ และอำาเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ อำาเภอหนองสง จงหวดมกดาหาร สวนกลมทอพยพมาจากเมองเซโปน ตงถนฐานทเมองเสนางคนคม จงหวดอำานาจเจรญ และกลมทอพยพมาจากเมองกะปอง ตงถนฐานทเมองวารชภม จงหวดสกลนคร (สวทย ธรศาศวต และ ณรงค อปญญ. 2538: 26-27)

ชาวผไทยเชอวา การเจบปวยเกดจากการกระทำาของผ อาถรรพณ และพลงอำานาจเรนลบตางๆ ทเรยกวา ผแถน (ผแถน หมายถง เทพผสราง) มหลายองคและมบทบาทเกยวของกบชวตมนษย (สกญญา สจฉายา, 2549: 162 ) มอำานาจเหนอมนษย สามารถดลบนดาลใหเกดความเปนไปตางๆ ทงทางดและทางรายตอมนษย (สมตร ปตพฒน, 2545: 28) ผแถนมอทธพลตอการดำาเนนชวตของชาวผไทยเปนอยางมาก เพราะชาวผไทยเชอวา ผแถนสามารถดลบนดาลใหอยเยนเปนสข และหากทำาใหผแถน ไมพอใจ ผแถน กจะลงโทษ นอกจากผแถนแลว ผรายหรอผไมดทอยตามปา ตามเขา ตามแมนำา ไมวาจะเรยกชออนๆ

กเปนสาเหตของการเจบปวยเชนกน การรกษาโรคจงตองพงผมพลงอำานาจทสามารถตดตอกบผได

ความเชอ (belief) เปนธรรมชาตทเกดขนกบมนษย เปนวฒนธรรมของมนษยอยางหนง การดำารงชวตของมนษยสมยโบราณ ความเชอจงเกดจากการเกดขนและการเปลยนแปลงของธรรมชาตทมนษยเชอวาเปนการดลบนดาลใหเกดขนจากอำานาจของเทวดา พระเจาหรอภตผปศาจ สมปราชญ อมมะพนธ (2536: 7) ใหนยามวา ความเชอ คอ คำาตอบทลกลบเกยวกบการดำารงอยของคน โดยใชพนฐานความศรทธาและอารมณมากกวาเหตผลหรอวทยาศาสตร สอดคลองกบ จกรภพ เพญแข (2546: 14) ทใหนยามวา ความเชอ คอ สงทสงสมกนมาเปนเวลานาน จากรนสรน เปนมรดกตกทอดทางวฒนธรรม ความเชอมผลตอการดำารงชวตความเปนอยของประชากรในแตละทองถน ซงแตละทองถนกจะมความเชอ และประเพณ ปฏบต ทแตกตางกนไปตามแตละสงคมนนๆ อาทเชนการฝงศพของแตละเชอชาต ศาสนา กจะมพธกรรม พธการทแตกตางกนออกไป ตามความเชอของสงคมนนๆ

ปจจบนถงแมวาการแพทยในปจจบนจะมการพฒนามากขนกตาม แตพธเหยายงคงเปนพธการหนงทชาวผไทยใชในการดแลรกษาอาการเจบปวย เหตใดชาวผไทยจงยงคงมความเชอเชนนน องคประกอบและขนตอนของการประกอบพธเหยาเปนอยางไรจงทำาใหชาวผไทยเชอวาหมอเหยาสามารถรกษาโรคได การถายทอดอำานาจศกดสทธเหลานทำาอยางไร จากคำาถามเหลาน คณะผวจย จงสนใจศกษาความเชอใน การใชพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวยของชาวผไทย ในหมบานนาตาล ตำาบลเตางอย อำาเภอเตางอย จงหวดสกลนคร เพอใหเขาใจความเชอในการใชพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวยของชาวผไทยทราบองคประกอบของการประกอบพธเหยา และ ขนตอนการประกอบพธเหยาของชาวผไทย

วารสารศกษาศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม 68 ปท 10 ฉบบท 4 ตลาคม – ธนวาคม พ.ศ. 2559

วตถประสงค1. เพอศกษาความเชอในการใชพธเหยา

เพอรกษาอาการเจบปวยของชาวผไทยในหมบานนาตาล ตำาบลเตางอย อำาเภอเตางอย จงหวดสกลนคร

2. เพอศกษาองคประกอบของการประกอบพธเหยา เพอรกษาอาการเจบปวยของขาวผไทยในหมบานนาตาล ตำาบลเตางอย อำาเภอเตางอย จงหวดสกลนคร

3. เพอศกษาขนตอนการประกอบพธเหยา เพอรกษาอาการเจบปวยของขาวผไทยในหมบานนาตาล ตำาบลเตางอย อำาเภอเตางอย จงหวดสกลนคร

ขอบเขตของการวจย 1. พนทในการปฏบตการภาคสนามเพอ

เกบและรวบรวมขอมลสำาหรบการศกษาความเชอในการใชพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวยของชาวผไทย ในหมบานนาตาล ตำาบลเตางอย อำาเภอเตางอย จงหวดสกลนคร เปนพนทสำาหรบปฏบตการภาคสนามและเกบรวบรวมขอมลพนฐานเพอนำามาศกษาวจยตอไป

2. เนนศกษาความเชอในการใชพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวยของชาวผไทยในหมบานนาตาล ตำาบลเตางอย อำาเภอเตางอย จงหวดสกลนคร ทยงคงยดถอปฏบตกนมาจนถงปจจบน

3. ศกษาองคประกอบของการประกอบพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวยของชาวผไทยในการใชพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวย

4. ศกษาขนตอนการประกอบพธเหยาในการรกษาอาการเจบปวยของชาวผไทย ในการใชพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวย

5. กลมผใหขอมล ไดแก หมอเหยา 1 คน

หมอแคน 1 คน และ ชาวผไทยในหมบานนาตาล ตำาบลเตางอย อำาเภอเตางอย จงหวดสกลนคร จำานวน 5 คน คณสมบต หมอเหยา และ หมอแคน เคยทำาพธเหยา ไมตำากวา 5 ป สำาหรบชาวผไทยเปนชาวผไทยเคยรกษาดวยวธการเหยามากอน

6. ระยะเวลาในการวจยใชเวลาทงสน 4 เดอน

วธดำาเนนการวจย คณะผวจยดำาเนนการเกบรวบรวมขอมล

เกยวของกบสภาพทวไปของชมชน ความเชอในการประกอบพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวย องคประกอบและขนตอนการประกอบพธเหยา วธการเขาถงขอมลและการเกบรวบรวมขอมลออกเปน 2 สวน สวนแรกเกบรวบรวมขอมลดานเอกสาร ไดแก งานวจย วทยานพนธ บทความ ตำารา หนงสอ และขอมลจากอนเทอรเนต และสวนทสองเกบรวบรวมขอมลภาคสนามใชการสงเกตการสมภาษณผรจำานวน 5 คน ผประกอบพธจำานวน 2 คน โดยใชแบบสมภาษณแบบมโครงสราง ยนยนความถกตองของขอมลโดยการนำาขอมลทไดจากการสมภาษณ มาเขยนบรรยายสงทคนพบอยางละเอยดและชดเจน แลวนำากลบไปใหผใหขอมลยนยนความถกตอง

ผลการวจย 1.สภาพทวไปของหมบานนาตาล

ในสมย ร.ศ.40 ( พ.ศ.2365) เขตบานนาตาลเปนพนทๆ เตมไปดวยปาดงทบ เปนหมบานราง ของคนโบราณตงแตสมยขอม เชน วดรางทมใบเสมาททำาดวย(โปรดดภาพท 1) ซงตงอยทางทศใตของหมบาน เมอกอนเปนปาอดมสมบรณไปดวยปาดงดบ ชาวผไทย ทตงรกรากอยหมบานนาตาล มขนบธรรมเนยมประเพณ และ

Journal of Education, Mahasarakham University 69 Volume 10 Number 4 October-December 2016

ความเปนอยอยางเรยบงาย มการทำาไร ทำานา ทำาสวน เลยงสตว ทอผา การปลกสมนไพร มวฒนธรรมคอภาษาพด และการแตงกายเปนเอกลกษณทโดดเดนของชาวผไทย บานนาตาลเปนหมบานขนาดใหญ มพนททงหมดประมาณ 3,000 ไร แยกเปนพนททำานาประมาณ 2,000 ไร ทอยอาศยประมาณ 1,000 ไร มลกษณะเปนทราบสง ลาดเอยงทางดานตะวนออกเฉยงใต ลกษณะดน สวนมากทพบวาเปนดนรวนปนทราย ทเหมาะสมกบการปลกขาว และบานนาตาลมลกษณะอากาศคลายกบอากาศทวไปของจงหวดสกลนครม 3 ฤดกาลคอ ฤดรอน ฤดหนาว ฤดฝน บานนาตาลเปนชมชนทตงรวมกนเปนกระจก โดยมอาณาเขตดงน คอ ทศเหนอตดกบ บานบงทวาย ตำาบลบงทวาย ทศใตตดกบ บานนาอาง ตำาบลนาตาล ทศตะวนตกตดกบ บานโนนเจรญ ตำาบลนาตาล ทศตะวนออก ตดกบ บานโนนเจรญ ตำาบลนาตาล อำาเภอเตางอย โรงเรยนเปดสอนตงแตชน ป.1- ม.3 ม 1 โรงคอ โรงเรยนบานนาตาลคำาขา ม 2 วด คอ วดบวระภา และวดปา เปนวดพทธศาสนาทง 2 วด วดบวระภาเปนวดประจำาหมบาน สำาหรบเปนศนยรวมของชาวบานนาตาลในงานบญประเพณตางๆ ซงชาวบานเรยกวา วดบาน และอกวดหนงเรยกวา วดปา การจดงานประเพณ 12 เดอน ใชสถานทของวดเปนทประกอบพธ สวนการกระตนใหเกดความรกและหวงแหนวฒนธรรมของชาวผไทย ไดเสรมในวชาเรยนสงคมศาสนา และวฒนธรรม ปลกฝงใหเยาวชนชาวผไทยตงแตในโรงเรยน

2. ความเชอในการประกอบพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวย

ตามความเชอของชาวผไทยในหมบานนาตาล ตำาบลเตางอย อำาเภอเตางอย จงหวดสกลนคร หมอเหยา คอ ผทำาหนาทรกษาโรคภยไขเจบใหกบชาวผไทย สอดคลองกบการศกษา

ของอนนต มชย (2551: 31) วาผทเปนหมอเหยา จะตอง จดพธกรรมเล ยง ผ เ ปนประจำา ทกป ชาวผไทยเรยกวา พธเหยาเลยงผ เปนพธไหว ผแถน เพอขอพลงอำานาจจากผแถนในการรกษาโรค สวนการสบทอดการเปนหมอเหยามทงสบทอดตามสายตระกล และสบทอดโดยผานพธกรรมเหยาคมผออก การสบทอดโดยสายตระกล ผทจะเปนหมอเหยาคนตอไปจะตองเปนเชอสายของหมอเหยาคนทเสยชวตไปแลว ทงนผไทผแถนจะเปนผเลอกลกหลานขนมาเปนหมอเหยาแทนสบตอไป สวนการสบทอดโดยผานพธเหยาคมผออก เปนพธกรรมสบทอดหมอเหยาใหมจากผปวยทมาเขารบการรกษาจากหมอเหยา และรบปากวาเมอหายปวยแลวจะรบเปนหมอเหยาตอไป หมอเหยาทสบทอดโดยผานพธเหยาคมผออกตองสรางหงผ เพอประกาศตอผคนวาตนเองไดเปลยนสถานภาพเปน หมอเหยาแลว

ภาพท 1 ใบเสมา หมบานนาตาล ตำาบลเตางอย อำาเภอเตางอย จงหวดสกลนคร

ทมา: ถายโดย พรวนส ขวงสมมา วนท 4 มนาคม 2559

วารสารศกษาศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม 70 ปท 10 ฉบบท 4 ตลาคม – ธนวาคม พ.ศ. 2559

ปจจบนชาวผไทยในหมบานนาตาล ยงมความเชอและการนบถอผ อำานาจเรนลบหรอสงทอยนอกเหนอธรรมชาต รวมไปถงมความเชอวาอาการเจบปวยทเกดขนกบคนในหมบานเกดจากการกระทำาของ ผรายหรอผไมดทอยตามปา ตามเขา ตามแมนำา ผบรรพบรษ หรอผอนๆ ทไมไดกลาวถง ถาใครประพฤตด ผกจะตอบแทนโดยการดลบนดาลใหอยเยนเปนสข แตถาใครประพฤตไมด ผกจะลงโทษใหมอนเปนไปหรอมการเจบปวย จนตองทำาพธแกทเรยกวา พธเหยา เพอเสยงทายหาสาเหตของอาการเจบปวย ดงนนเมอเวลาเจบปวย ชาวผไทยมกจะพงพาการรกษาพยาบาลจากหมอเหยาควบคกบการรกษาจากแพทยแผนปจจบน เพราะเชอวาโรคภยตางๆ เกดจากการกระทำาของผ การรกษาโรคดวยวธเหยา หมอเหยาจะรองเปนทำานองเพอสวดออนวอนผแถน เพอสอบถามอาการปวยวา อาการเจบปวยทเกดขนเปนเพราะไปทำาผดผหรอถกผกระทำาใชหรอไม หากไมใชการกระทำาของผ หมอเหยาจะไมรกษา แตจะแนะนำาใหไปพบแพทยทโรงพยาบาล จากการทคณะผวจยทำาการสมภาษณชาวผไทยหมบานนาตาล พบวา การตดสนใจมาพบหมอเหยาเพอใหหมอเหยารกษาอาการเจบปวยใหนน ผปวยและญาตมความเชออย 3 ประการ คอ

ประการแรก เกดจากอาการการปวยเรอรง ไปรกษาทโรงพยาบาลหลายๆ ครง แตอาการของโรค ยงไมหายขาด ไมดขน ทำาใหเกดความเชอวา การเจบปวยเกดจากการกระทำาของผ หรอเมอเกดการเจบปวยดวยโรครายแรง เชน ปวยเปนโรคตบ โรคมะเรง อมพาต เมอนำาผปวยไปรกษากบแพทยแผนปจจบน แพทยไมสามารถรกษาใหหายขาดได และบอกแกญาตและผปวยใหกลบบานเพอทำาใจ บานญาตกจะนำาหมอเหยามารกษาใหกบผปวย ซงหมอเหยาจะไมปฏเสธการรกษาคนปวยทสนหวงเหลาน แตจะใหความ

หวงอยเสมอวามโอกาสรอด (โปรดดภาพท 2) โดยหมอเหยาจะโตตอบกบผ การรกษาของหมอเหยากตงแตใชนำามนตร การสะเดาะเคราะห การผกแขนสขวญ ถาผปวยเสยชวตลง หมอเหยากจะปลอบประโลมญาตคนไขทนทวา “ทำาบญมาแคน ผไทผแถนตองการใหไปอยดวยเพอรบใช” แตมผปวยบางรายสามารถหายจากโรครายไดจรง หรอบางรายสามารถยดอายไปไดอกหลายป เมอเกดเหตการณเชนนยงทำาใหชาวผไทยเชอในความสามารถของหมอเหยามากขน

ประการทสอง เกดจากความเชอของพอแมหรอผอาวโสในครอบครว เพราะผอาวโสเหลานเคยรกษาดวยวธการเหยามากอน และจดจำาไดวาอาการของโรคทเกดขนในลกษณะอยางนตองทำาพธเหยาเทานนจงจะหาย จงเลอกใชวธการรกษาโรคดวยวธการน ผปวยจะใหเหตผลวา “แมใหเหยากเหยา” นอกจากน เมอผปวยผานเหตการณรายๆ เชน หลงผาตด หลงจากประสบอบตเหต พอแมของผปวยจะใหเหตผลวา “หลงฉดยา หรอผาตด ขวญจะตกใจ แลวจะหนไปจะตองมาเหยาเพอเรยกขวญกลบคน” ตามความเชอของชาวผไทย ขวญมความสมพนธกบชวตตงแตเกดจนตาย ขวญมลกษณะทออนไหว ตนตระหนกงาย ดงนน จงตองทำาพธเรยกขวญ (สดขวญ) เพอเปนการปลอบประโลมขวญและใหขวญทหนไปกลบมาสชวต ดงเดม (ดนย ซาทพฮด. 2548: 2)

ประการทสาม ชาวผไทยบานนาตาล สวนใหญยงคงประกอบอาชพดานเกษตรกรรมเปนอาชพหลก ฐานะความเปนอยถอวายงยากจน หลายครอบครวเมอบตรหลานเขาสวยแรงงาน จะไปทำางานทตางจงหวด ทำาใหมเฉพาะผสงอายทอาศยอยในครวเรอน เมอเกดเจบปวยชาวผไทยจงพงหมอเหยา เพราะหมอเหยาจะอาศยอยในชมชนเดยวกน การเดนทางไปรกษาสะดวกและรวดเรวกวาการไปทสถานอนามยหรอโรงพยาบาล

Journal of Education, Mahasarakham University 71 Volume 10 Number 4 October-December 2016

อกทงยงมขนตอนในการเขารบการรกษาหลายขนตอน ใชเวลานาน แตการรกษาโดยหมอเหยา ไมตองรอรบการรกษานานๆ ไมตองกนยา สวนใหญหมอเหยาจะเปนผเดนเขามาหาผปวยทบาน และตงคายรกษาทนท ซงในเครองคายรกษานนกไมไดซบซอน ชาวผไทจะคนเคยอยเปนประจำา การรกษาโดยหมอเหยาจงมความสะดวกมากกวา

3. องคประกอบพธ เหยาในการประกอบพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวย

3.1 หมอเหยา คอ ผทำาหนาทรกษาโรคภยไขเจบ คำาวา “เหยา” แปลตามความหมายของชาวผไทย หมายถง การสขวญหรอการรกษาพยาบาลผปวย “พธเหยา” เปนพธการเสยงทายเมอมการเจบปวยซงเชอวาเปนการกระทำาของผ จงตองทำาพธเหยาเพอ “แกผ” หาสาเหตวา ผเจบปวยนผดผดวยสาเหตใด ผตองการใหทำาอะไร จะไดทำาการแกผเพอใหอาการเจบปวยกจะหายไป ผทำาพธเหยา เรยกวา “หมอเหยา”

3.2 ผปวย เมอมอาการเจบปวยแลวผปวยไปรบการรกษากบแพทยแผนปจจบนแลวไมหายกจะกลบมารกษากบหมอเหยา เพราะเชอวา อาการเจบปวยเกดจากการกระทำาของผ ผปวยคนนนประพฤตผด ฮต 12 ครอง 14 หรอจากผรายตางๆ จงตองประกอบพธกรรมเหยาเพอเสยงทายหาสาเหตของอาการเจบปวยหมอเหยาจะเปนผตดตอสอสารกบผ เพอสอบถามวาอาการเจบปวยทเกดจากผทำานนเกดเพราะอะไร ผดอะไร และตองการจะใหแกแบบไหน ผตองการอะไร เพอใหตรงกบสาเหตและแกไขไดถกตอง

3.3 เครองคาย เ ป น ส ง ท อ ญ เ ช ญเทพยดา ครบา อาจารย ผผเปนใหญ ผเชอ ผหมอ ผหลกบานหลกเมอง ลงมาชวยเหลอรกษาผปวย ประกอบไปดวย

เครองคายใหญ สำาหรบประกอบพธจะถกจดไวในพานขนาดใหญ มเครองประกอบหลายอยาง เงนฮาง เงนสำาหรบเดนทาง 12 สตางค กรวยดอกไม เทยนไขใหญ เทยนเลก เทยนหงา

ตะแหลวไมงาม ขนหมากเบง ขนตนมนต ไขไกดบ เหลาขาว ขาวสาร บหร 4 มวนพนจากยาเสนหอพรกแหง คำาหมาก ฝาย ฝายเคยนหวหมอเหยา เครองคายสำาหรบเชญลง จดเตรยมใสจานใบเลกหรอเรยกวา จานเชญลงใชสำาหรบใหหมอเหยาอญเชเทพยดา และผตางๆ ลงมาเขารางเพอปะกอบพธ ประกอบดวย ขนหา ไดแก ดอกไม 5 ค เทยน 5 ค ไขไกดบ และขนซนแพร เปนเครองคายทจดเตรยมไวใหแกผทลงมาเขารางหมอเหยาแลว โดยผจะเลอกเครองนงทตนชอบ ถาไมถกใจผจะบอกใหจดหาใหม สงทเตรยมไวไดแก ผาซน ผาแพร เสอ ถาเปนผปผตา ถาลกหลานรวาทานชอบนงอยางไรกใหจดเตรยมไวอยางนน (โปรดดภาพท 3 ทแสดงพธกรรมเลยงหมอผประจำาป)

เครองคายสำาหรบผปวย จดเตรยมเครอง

ภาพท 2 สมภาษณหมอเหยา (นายจนดา ยะพลหา) หมบานนาตาล

โดย ประวทย รกษาแสงทมา: ถายโดย ณฐพล โยธา

วนท 4 มนาคม 2559

วารสารศกษาศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม 72 ปท 10 ฉบบท 4 ตลาคม – ธนวาคม พ.ศ. 2559

คายไวสำาหรบเรยกขวญผปวย ไดแก กลองขาวรบขวญผปวย พาขาวรบขวญผปวย และเทยนส จำานวน 3 เลม เครองคายทงหมดตองจดเตรยมใหเสรจกอนเทยงหรออยางชาไมเกดบายสามโมงเยนเพราะหลงจากเวลานแลวถอวาเปนชวงเวลา เอาผไปปาชา ชาวบานถอวาเปนเวลาทไมเปนมงคลไมเหมาะสำาหรบประกอบพธทเปนมงคลตางๆ หลงจากกระทำาพธเสรจจะยกเครองคายทงหมดขนไวบนหงเปนเวลา 1 คน จงยกลงมาได

3.4 ดนตรทใชบรรเลง ดนตรทใชบรรเลง จะใชแคนแปดหรอแคนเกาเปากได แคนใชบรรเลงประกอบพธเหยา ในขณะทำาพธหมอแคนจะตองเปาแคนคลอไปกบกลอนลำาของหมอเหยาไปจนเสรจพธ อาจมการหยดพกเปนชวงๆ ตามจงหวะของพธกรรม เนองจากการประกอบพธใชเวลานานประมาณ 2-3 ชวโมง จงอาจตองใชหมอแคนถง 2 คน เพอผลดเปลยนกนเปา ลายทำานองดนตรของหมอแคนแตละคนทเปาอาจไมเหมอนกนหรอแตกตางกนไปเลยแตสามารถเปาประกอบพธไดเชนกน เพลงทใชบรรเลงประกอบ เพลงเปนสอทใชตดตอกบเทพยดาและผตางๆ โดยผานเครองดนตรทมนษยเปนผประดษฐขนตามความเชอและเปนผบรรเลง ลายหรอแนวทำานองของเพลงขนอย

กบหมอแคนแตละคนทไดรบการถายทอดมา หรอฝกฝนดวยตนเองโดยอาศยการจำาแนวทำานองทไดยนมา (โปรดดภาพท 4 สมภาษณหมอแคน)

4. ขนตอนการประกอบพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวย

ภาพท 3 พธกรรมเลยงหมอผประจำาปทมา: ถายโดย ธารทพย พลสทธ

วนท 11 มนาคม 2559

ภาพท 4 สมภาษณหมอแคน (นายลำาไพ ชาคำาภ) หมบานนาตาล

โดย ประวทย รกษาแสงทมา: ถายโดย พรวนส ขวงสมมา

วนท 4 เมษายน 2559

สำาหรบพธเหยาเมอม ผปวยตองการเสยงทายหาสาเหตของอาการเจบปวย พธกรรมจะถกจดขนในวนพฤหสบดเทานน เพราะถอวาเปนวนครเหมาะแกการเชญผทเปนเทพและครบาอาจารยลงมาเทยม หรอถาเรงดวนมากอาจทำาพธในวนอาทตย แตทงสองวนจะตองไมตรงกบวนศลหรอวนธรรมสวนะ สถานทสำาหรบประกอบพธถาผปวยทอยใกลอาจใชบานของหมอเหยาเอง แตถาผปวยอยถนอน หมอเหยาจะเดนทางไปเหยาทบานของผปวย

4.1 การเตรยมกอนเรมพธ สถานทและเครองคายประกอบพธซงจะถกจดเตรยมในตอนกลางวนกอนเวลาบายสามโมงเยน เพราะเวลาหลงจากบายสามโมงเยนไปจนถงพระอาทตย

Journal of Education, Mahasarakham University 73 Volume 10 Number 4 October-December 2016

ตกดนถอเปนเวลานำาผเขาปาชา ซงชาวผไทยเชอวา เปนเวลาทไมเปนสรมงคลไมเหมาะทจะประกอบพธมงคลใดๆ เครองคายใหญจะถกจดเตรยมไวคกบเครองคายเชญลง นอกจากนนยงตองเตรยม นำามนตหรอนำาหอม (นำาธรรมดา ใสขมน) นำาใสดอกไม (ดอกจำาป) เหลาขาว (เรยกวา มา) 1 ขวด

4.2 การเชญลงหรอการเทยม เปนขนตอนการเชญเทพยดา ผผ เปนใหญ ผเชอ ผบรรพบรษ ผหลกบานหลกเมอง พธจะเรมประมาณเวลาหนงทม โดยหมอเหยาจะเขามานงพบเพยบหนาเครองคายใหญประกอบพธหนไปทางทศใดกได

4.3 การเหยาเสยงทาย เปนขนตอนทหมอเหยาจะทำาการเสยงทายหาสาเหตของอาการเจบปวย โดยใชไขไกดบเปนเครองสำาหรบเสยงทาย หมอเหยาวางไขในลกษณะนอนไวในองมอขวา แลวใชคำาถามถามผเพอใหไดคำาตอบทตองการ ลกษณะคำาถามจะเปนคำาถามทตองการคำาตอบวาใชหรอไมใช โดยสงใหไขลกขนตงหรอนอนลงตามคำาสงทตองการ เชน ถามวาผปวยทำาผดผหรอไม ถาใชกสงใหไขลกขนตง แลวถามตอวาใชจรงๆ ใชคำาสงใหไขนอนลง จงจะสรปวา เปนคำาตอบทใชแนนอน แตถาไขไมปฏบตตามคำาสงแสดงวาคำาถามทถามไปนนคำาตอบคอ ไมใช ในขณะทถามไขหมอเหยาจะรองเปนกลอนลำาเปนสวนใหญ อาจจะมการถามโดยใชคำาพดบาง สวนหมอแคนกจะเปาแคนไปเรอยๆ

4.4 การเรยกขวญผปวย เปนขนตอนเมอทราบวาสาเหตของการเจบปวยเกดจากการกระทำาของผและขวญของผปวยออกจากราง หมอเหยาจะตองทำาพธเรยกขวญผปวยกลบมาเขาราง มขนตอนดงน 1) พธเรยกขวญผปวยกลบ หมอเหยาจะลกขนนงคกเขาฟอนรำา โดยยกมอขนฟอนเหนอศรษะ พรอมกบรอง คำากลอนเชญขวญใหกลบเขา

มาอยในไขตมในกลองขาว กอนจะโยนกลองขาวใหลกหลานรบเอาไป 2) พธเรยกขวญทานขาว หลงจากขวญกลบมาแลวกเชญขวญทานขาวปลาอาหารใหอมกอนทจะกลบเขารางผปวยไป และ 3) พธผกขอมอผปวย หลงจากทขวญกลบเขารางแลว หมอเหยาจะทำาพธผกขอมอใหผปวยเพอเปนสรมงคลจากนนใหลกหลานผกขอมอผปวยตอไป

4.5 การลา การลากลบเปนการสงใหเทพยดาและผตางๆ ใหออกจากรางไปกลบไปยงถนทอยอาศยอยเดม หมอเหยาจะฟอนรำาโดยยกมอขนฟอนเหนอศรษะ พรอมกบรองกลอนลำาทมความหมายในการสงกลบประกอบเสยงแคน ผบางตวทยงสนกสนานอย ไมอยากกลบกจะขอขมา (ขอเหลาดม) กอนทจะลากลบไป เปนการสนสดพธเหยา

อภปรายผลวธการรกษาความเจบปวยในรปแบบ

หมอพนบานลกษณะน จะพบไดในวถชวตของคนทอยในชนบท และความเจรญทางเทคโนโลยสมยใหมยงเขาไปไมมากนก จากการลงพนทพบวาหมบานนาตาล ยงคงมวถชวตแบบชนบท พธเหยาจะเปนพธกรรมทไดรบการยอมรบและเชอวาสามารถรกษาผปวยทหมดทางรกษาจากโรงพยาบาลได จงถอเปนการรกษาอกทางเลอกหนงทใหความหวงและกำาลงใจทงแกตวผปวยเองและญาต แมวาในปจจบนการแพทยมความเจรญยกวาหนามากยงขน แตความเชอนกยงคงอยในวถชวตของชาวผไทยมประเดนทสมควรนำามาอภปรายผลตามวตถประสงคของการวจย 3 ประการ ดงน

1. จากการศกษาความเชอในการใชพธเหยา เพอรกษาอาการเจบปวยของชาวผไทยในหมบานนาตาล ตำาบอลเตางอย จงหวดสกลนคร พบวา ชาวผไทยหมบานนาตาล ยงคงมความเชอในเรองสงศกดสทธหรออำานาจเหนอธรรมชาตจะ

วารสารศกษาศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม 74 ปท 10 ฉบบท 4 ตลาคม – ธนวาคม พ.ศ. 2559

เหนไดจากในหมบานจะมศาลปตา หรอดอนเจาป และจะมผเฒาผแกประจำาหมบานคนหนงทำาหนาทเปน “เจาจำา” เปนตวแทนระหวางมนษยกบสงศกดสทธประจำาหมบาน โดยเชอวา หากเกดความเจบปวยขนมา อาจจะไมไดเกดจากโรคภยทเปนพยาธสภาพเทานน แตคนคนนน อาจทำาบางสงทเปนการละเมดตอกฎของสงคม ดงนนคนทดำาเนนชวตไมถกตองเหมาะสมตามจารตประเพณ กจะมผลทำาใหเกด ความเจบปวยไดเชนกน สอดคลองกบงานวจยของพนใจ นครชย (2538: 232) ทศกษาเรอง พธกรรมเหยาของชาวผไทย

2. ผลการวจยองคประกอบพธเหยา เพอรกษาอาการเจบปวยมองคประกอบ 4 องคประกอบ คอ หมอเหยา ผปวย เครองคาย และดนตรทใชบรรเลง หมอเหยา เปนผทำาพธเหยา เพอ “แกผ” เพอใหอาการเจบปวยหายไป สอดคลองกบงานวจยของมาล สทธเกรยงไกร (2538: 64–68) ทศกษาเรอง หมอเหยา: ผรกษาพนบานในชมชนชาวผไทย ผปวย คอ ผทเชอวาอาการเจบปวยของตนเองเกดจากการกระทำาของผ หรอประพฤตผด ฮต 12 ครอง 14 สอดคลองกบงานวจยของพนใจ นครชย (2538: 104-105) ทศกษาเรอง พธกรรมเหยาของชาวผไทย ซงมลกษณะความเชอทวาอาการเจบปวยของตนเองเกดจากการกระทำาของผเชนกน เครองคาย เปนสงทอญเชญเทพยดา ครบา อาจารย ผผเปนใหญ ผเชอ ผหมอ ผหลกบานหลกเมอง ลงมาชวยเหลอรกษาผปวย สอดคลองกบงานวจยของพนใจ นครชย (2538: 105-107) ทศกษาเรอง พธกรรมเหยาของชาวผไทย ซงเครองคายทใชในการประกอบพธเหยามหลายสงทใชเหมอนกน และดนตรทใชบรรเลง เปนทำานองลายแคนผไทยสกลนคร เพอเปนสอทใชตดตอกบเทพยดาและผตางๆ สอดคลองกบการศกษาของอนนต มชย (2551: 220–228) ทศกษาเรอง พธเหยากรณศกษาดนตรทใชบรรเลง

ประกอบพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวยของ ชาวผไทย ซงใชแคนในการบรรเลงเชนกน

3. ขนตอนการประกอบพธเหยา ม 5 ขนตอนคอ การเตรยมกอนเรมพธ การเชญลงเทพยดาหรอผผเปนใหญ การเหยาเสยงทายสาเหตของการเจบปวย การเรยกขวญผปวย และการลากลบเปนการสงใหเทพยดาและผตางๆ ใหออกจากรางไปกลบไปยงถนทอยอาศยอยเดม จะเหนไดวามขนตอนทเหมาะสม เรมจากการเตรยมกอนเรมพธซงจะชวยใหการดำาเนนพธสะดวกรวดเรว จากนนทำาการเชญลงเทพยดาหรอผผเปนใหญตรงกบประเพณไทยทใหความเคารพผใหญ การเหยาเสยงทายสาเหตของอาการเจบปวย เปนวธการทโยงสการรกษา การเรยกขวญผปวยมหลายกจกรรมโดยทายสดจะผกมอผปวย เปนสรมงคลทำาใหผปวยมกำาลงใจทด จะจบดวยการลาโดยการสงใหเทพยดา และผตางๆ ออกจากราง กลบไปยงทอยอาศยเดม สอดคลองกบงานวจยของพนใจ นครชย (2538: 230–231) ทศกษาเรอง พธกรรมเหยาของชาวผไทย

ภาพท 5 ผใหขอมลในการศกษาความเชอในการใชพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวยของชาวผไทย

ทมา: ถายโดย รนชวช ไกยะษาวนท 4 มนาคม 2559

Journal of Education, Mahasarakham University 75 Volume 10 Number 4 October-December 2016

บรรณานกรมเจรญชย ชนไพโรจน. (2529). รายงานการวจยเรองดนตรผไทย. มหาสารคาม: ภาควชาดรยางคศาสตร

คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

จกรภพ เพญแข. (2546). 100 ความเชอ 100 ความจรง. กรงเทพฯ: สารคด.

ดนย ชาทพฮด. (2548). บทบาทของบทรองประกอบพธกรรมเหยาของชาวผไทย. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

พนใจ นครชย. (2538). พธกรรมเหยาของชาวผไทย ตำาบลโนนยาง อำาเภอหนองสง จงหวดมกดาหาร. วทยานพนธ กศ.ม. มหาสารคาม: มหาวทยาลยมหาสารคาม.

มาล สทธเกรยงไกร. (2538). หมอเหยา: ผรกษาพนบานในชมชนชาวผไทย. วทยานพนธสงคมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล.

สมปราชญ อมมะพนธ. (2536). ประเพณและพธกรรมในวรรณคดไทย. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

สกญญา สจฉายา. (2549). พธกรรม ตำานาน นทาน เพลง: บทบาทของคตชนกบสงคมไทย. กรงเทพฯ: ศนยคตชนวทยาและภาควชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สมตร ปตพฒน. (2545). ศาสนาและความเชอไทดำาในสบสองจไท: สาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม. กรงเทพฯ: โรงพมพ โอ. เอส. พรนตงเฮาส.

สวทย ธรศาศวต และณรงค อปปญญ. (2538). รายงานการวจยเรองการเปลยนแปลงวถครอบครวและชมชนอสาน: กรณผไทย. ขอนแกน: มหาวทยาลยขอนแกน.

อนนต มชย. (2551). พธเหยา: กรณศกษาดนตรทใชบรรเลงประกอบพธเหยาเพอรกษาอาการเจบปวยของชาวผไทยในหมบานหนองเมก ตำาบลปาไร อำาเภอดอนตาล จงหวดมกดาหาร. ปรญญานพนธ ศลปกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขามานษยดรยางควทยา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.