Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
बदु्धचरितम ्
The Sanskrit Text of Buddha-carita by
Aèvaghoùa
edited by
Edward B. Cowell (1893)
with supplementary material from
Aèvaghoùa's The Buddhacarita: Or, Acts of the
Buddha
edited by
E. H. Johnston (1935)
together with a metrical analysis by
ânandajoti Bhikkhu (2005/2549)
Preface
This is the text and metrical analysis of Buddhacarita in Devanàgarã script, but without the
notes found in the Roman letter version. Text printed here without metrical analysis is
reckoned by Johnson to be spurious; lines written in grey are additions from Johnson's
edition of the text. Chapter 14 has no title, as the text has been lost from after about half-
way through the Chapter. For more detail on the text and its metre see the Roman letter
edition; and see also the text and translation.
Anandajoti Bhikkhu
March 2007
4
१ । भगवत्प्रसरूतिः
रिय ंपिार्ध्ाां रवदधरिधातरृित ् तमो रििस्यन्नरभभतूभािभुतृ।् िदुरन्नदाघ ंरितचारुचदं्रमािः स वदं्यत ेर्हरन्नर् यस्य िोपमा॥ १।१
आसीरिशालोन्नतसािलुक्ष्म्या पयोदपकं्त्यवे पिीतपाव हम।् उदग्ररधष्ण्य ंगगण ेवगाढं पिंु मर्र्षिः करपलस्य वस्त॥ु १।२
रसतोन्नतिेवे ियिे हृत्वा कैलासशलैस्य यदभ्रशोभाम।् भ्रमादुपतेाि ् वर्दबंवुार्ाि ् सभंाविा ंवा सफलीचकाि॥ १।३
ित्नप्रभोद्भारसरि यत्र लेभ ेतमो ि दारिद्र्यरमवावकाशम।् पिार्ध्हपौििैः सर्वासतोर्ात ् कृतरितवेारतििाि लक्ष्ीिः॥ १।४
यिरेदकातोिणरसरं्कणिैत्नदै हधाि ंप्ररतवशेम शोभाम।् िगत्यदृष्ट्ववे समािमन्यत्स्पधाां स्वगरे्रैम हथ एव चके्र॥ १।५
िामामखुेंदूि ् परिभतूपद्माि ् यत्रापयातो प्यरवमन्य भाििुः। सतंापयोगारदव वारि वषे्ु ंपश्चात्समदु्रारभमखुिः प्रतस्थ॥े १।६
शक्यारि हतािा ंयशसा ंिििे दृष्ट्वातंभाव ंगरमतो यरमन्द्रिः। इरत ध्विशै्चारुचलत्पताकैय हन्माष्ु हमस्याकंरमवोदयच्चत॥् १।७
कृत्वारप िात्रौ कुमदुप्रर्ासरमदंोिः कियै हद्रितालयस्थिैः। सौवण हर्र्म्यषर् ुगताकहपादरैदिवा सिोिद्यरुतमाललंब॥े १।८
भगवत्प्रसरूतिः
5
मर्ीबतृा ंमरून ह कृतारभर्केिः शदु्धोदिो िाम िपृो कह बधंिुः। अर्ध्ाशयो वा सु्फटपदुिीकं पिुारधिाि ंतदलंचकाि॥ १।९
भभूतृ्पिार्ध्ो रप सपक्ष एव प्रवतृ्तदािो रप मदािपुतेिः। ईशो रप रित्य ंसमडृरष्पातिः सौर्म्यस्वभावो रप पथृपु्रतापिः॥ १।१०
भिुिे यस्यारभर्तािः पततंो रिर्रिपेंद्रािः समिागंणरे्।ु उिातंमकु्ताप्रकििैः रशिोरभभ हक्त्यवे पषु्ािंरलरभिः प्रणमेिुः॥ १।११
अरतप्रतापादवधयू शत्रनू्मर्ोपिागारिव रतग्मभाििुः। उद्योतयामास िि ंसमतंात्प्रदशहयन्नाियणीयमागा हि॥् १।१२
धमा हथ हकामा रवर्य ंरमथो न्य ंि वशेमाचक्रमिुस्य िीत्या। रवस्पध हमािा इव तगू्ररसद्धिेः सगुोचिे दी्तततिा बभवूिुः॥ १।१३
उदािसखं्िैः सरचवािसखं्िैः कृताग्रभाविः स उदग्रभाविः। शशी यथा भिैकृतान्यथाभिैः शक्येंद्रिाििः सतुिा ंििाि॥ १।१४
तस्यारतशोभारवसतृारतशोभा िरवप्रभवेास्ततमिः प्रभावा। समग्रदवेीरिवर्ाग्रदवेी बभवू मायापगतवे माया॥ १।१५
प्रिास ुमातवे रर्तप्रवतृ्ता गिुौ िि ेभरक्तरिवािवुतृ्ता। लक्ष्ीरिवाधीशकुले कृताभा िगत्यभदूुत्तमदवेता या॥ १।१६
काम ंसदा स्त्रीचरित ंतरमस्र ंतथारप ता ंप्रप्य भशृ ंरवििे।े ि र्ींदुलेखामपुगर्म्य शभुा ं िकं्त तथा सतंमसत्वमरेत॥ १।१७
भगवत्प्रसरूतिः
6
अतींरद्रयिेात्मरि दुषु्कर्ो य ंमया ििो योिरयत ु ंि शक्यिः। इतीव सकू्ष्ा ंप्रकृरत ंरवर्ाय धमषण साक्षारिरर्ता स्वमरूत हिः॥ १।१८
च्यतुो थ कायात्तरुर्तात ् रत्रलोकीमदु्योतयन्नतु्तमबोरधसत्त्विः। रववशे तस्यािः ितृ एव कुक्षौ िदंागरु्ायारमव िागिाििः॥ १।१९
धतृ्वा रर्मारद्रधवलं गरुु र्रिर्ाणा ं दािारधवारसतमखु ंरििदस्य रूपम।् शदु्धोदिस्य वसधुारधपतमे हरर्ष्ािः कुरक्ष ंरववशे स िगद्व्यसिक्षयाय॥ १।२०
िक्षारवधाि ंप्ररत लोकपाला लोकैकिाथस्य रदवो रभिग्मिुः। सवहत्र भातंो रप रर् चदं्रपादा भिरंत कैलासरगिौ रवशरे्म॥् १।२१
मयारप त ंकुरक्षगत ंदधािा रवद्यरुिलास ंिलदावलीव। दािारभवर्िैः परितो ििािा ंदारिद्र्यताप ंशमयाचंकाि॥ १।२२
सातिः पिुििा दवेी कदारचदथ लंरबिीम।् िगामािमुत ेिाज्ञिः सभंतूोत्तमदोर्दा॥ १।२३
शाखामालंबमािायािः पषु्भािावलंरबिीम।् दवे्ािः कुरक्ष ंरवरभद्याश ुबोरधसत्त्वो रवरिय हयौ॥ १।२४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततिः प्रसन्नश्च बभवू पषु्स्तस्याश्च दवे्ा व्रतससृं्कतायािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
पावा हत्सतुो लोकरर्ताय िज्ञ ेरिवषदि ंचवै रििामय ंच॥ १।२५ १।९
भगवत्प्रसरूतिः
7
प्रातिः पयोदारदव रतग्मभाििुः समदु्भवन्सो रप च मातकुृक्षिेः। सु्फिन्मयखूरैव हर्ताधंकािशै्चकाि लोकं किकावदातम॥् १।२६
त ंिातमात्रमथ काचंियपूगौिं प्रीतिः सर्स्रियणिः शिकैिगहृ्णात ् मदंािपषु्रिकििैः सर् तस्य मरून ह खारन्नमहले च रवरिपतेतिंुबधुािे॥ १।२७
सिुप्रधाििैः परिधाय हमाणो दरे्ाशंिुालिैििंुियसं्ताि।् सरं्ध्ाभ्रिालोपरिसरंिरवष् ंिवोडुिाि ंरवरिगाय लक्ष्म्या॥ १।२८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ऊिोय हथौव हस्य पथृोश्च र्स्तान्माधंातरुिंद्रप्ररतमस्य मनू हिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कक्षीवतश्चवै भिुासंदशेात्तथारवध ंतस्य बभवू िन्म॥ १।२९ १।१०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
क्रमणे गभा हदरभरििःसतृिः सि ् बभौ गतिः खारदव योन्यिातिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कल्पषे्विकेेरष्वव भारवतात्मा यिः सपं्रिािि ् सरु्वु ेि मढूिः॥ १।३० १।११
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
दीप्त्या च धयैषण च यो ििाि बालो िरवभू हरमरमवावतीण हिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तथारतदी्ततो रप रििीक्ष्यमाणो िर्ाि चक्षूरंर् यथा शशाकंिः॥ १।३१ १।१२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
स रर् स्वगात्रप्रभयोज्ज्वलंत्या दीपप्रभा ंभास्किवन्ममुोर्। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मर्ार्हिाबंिूदचारुवणो रवद्योतयामास रदशश्च सवा हिः॥ १।३२ १।१३
भगवत्प्रसरूतिः
8
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
अिाकुलान्यब्जसमदु्गतारि रिष्रे्वतं्यायतरवक्रमारण। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तथवै धीिारण पदारि स्तत स्ततरर् हतािासदृशो िगाम॥ १।३३ १।१४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
बोधाय िातो रि िगरद्धताथ हमतं्या तथोत्परत्तरिय ंममरेत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
चतरुदिश ंरसरं्गरतरव हलोक्य वाणीं च भव्ाथ हकिीमवुाच॥ १।३४ १।१५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
खात्प्रस्रतु ेचदं्रमिीरचशभु्र ेि ेवारिधािे रशरशिोष्णवीयष। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शिीिसौख्ाथ हमितु्तिस्य रिपतेतमुू हध हरि तस्य सौर्म्य॥े १।३५ १।१६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
िीमरिताि ेकिकोज्ज्वलागं ेवडूैय हपाद ेशयि ेशयािम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यद्गौिवात्ाचंिपद्मर्स्ता यक्षारधपािः सपंरिवाय ह तस्थिुः॥ १।३६ १।१७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÛÜÛÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
मायातििूस्य रदवौकसिः ख ेयस्य प्रभावात्प्रणतिैः रशिोरभिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
आधाियि ् पाण्दिमातपत्र ंबोधाय िपेिुः पिमारशर्श्च॥ १।३७ १।१८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
मर्ोिगा धम हरवशरे्तर्ा हद्बदु्धषे्वतीतरे् ुकृतारधकािािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यमव्िि ् भरक्तरवरशष्िते्रा मदंािपषु्िैः समवारकिंश्च॥ १।३८ १।१९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
तथागतोत्पादगणुिे तषु्ािः शदु्धारधवासाश्च रवशदु्धसत्त्वािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दवेा ििदंुरव हगत ेरप िाग ेमग्नस्य दुिःख ेिगतो रर्ताय॥ १।३९ १।२०
भगवत्प्रसरूतिः
9
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
यरिि ् प्रसतू ेरगरििािकीला वातार्ता िौरिव भशू्चचाल। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सचदंिा चोत्पलपद्मगभा ह पपात वरृष्ग हगणादिभ्रात॥् १।४० १।२१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
वाता वविुः स्पशहसखुा मिोज्ञा रदव्ारि वासासं्यवपातयतंिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सयू हिः स एवाभ्यरधकं चकाश ेिज्वाल सौर्म्यारच हििीरितो रग्निः॥ १।४१ १।२२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
प्रागतु्तिे चावसथप्रदशे ेकूपिः स्वय ंप्रादुिभरूत्सताबंिुः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अतंिः पिुाण्यागतरवियारि यरिि ् रक्रयास्तीथ ह इव प्रचकु्रिः॥ १।४२ १।२३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
धमा हरथ हरभभू हतगणशै्च रदव्सै्तद्दशहिाथां बलमाप पिूिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कौतरू्लेिवै च पादपशै्च प्रपिूयामास सगधंपषु्िैः॥ १।४३ १।२४
पषु्दुमािः स्व ंकुसमु ंपकुुल्िुः ससीिणोद्रारमतरदक्सगुरंध। ससुभं्रमदृ्नगवधपूगीत ंभिुगंवंदृारपरर्तात्तवातम॥् १।४४
क्वरचत ् क्वणत्तयू हमदृगंगीतवैीणामकंुुदामिुिारदरभश्च। स्वीणा ंचलतंु्डलभरूर्तािा ंरविारित ंचोभयपाश्च हतस्तत॥् १।४५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
यद्रािशास्त्र ंभगृिंुरगिा वा ि चक्रतवुांशकिावरृ्ी तौ। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तयोिः सतुौ तौ च ससि हतसु्तत्ालेि शकु्रश्च बरृ्स्परतश्च॥ १।४६ १।४१
भगवत्प्रसरूतिः
10
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
सािस्वतश्चारप िगाद िष् ंवदे ंपिुयां ददृशिु ह पवू हम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
व्ासस्तथिै ंबहुधा चकाि ि य ंवरशष्ठिः कृतवािशरक्तिः॥ १।४७ १।४२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
वाल्मीरकिादश्च ससि ह पद्य ंिग्रथं यन्न च्यविो मर्ारर् हिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रचरकरत्सत ंयच्च चकाि िारत्रिः पश्चात्तदात्रये ऋरर्ि हगाद॥ १।४८ १।४३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
यच्च रिित्व ंकुरशको ि लेभ ेतद्गाधििः सिूिुवाप िािि।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
वलेा ंसमदेु्र सगिश्च दध्र ेिके्ष्वाकवो या ंप्रथम ंबबधंिुः॥ १।४९ १।४४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
आचाय हकं योगरवधौ रििािामप्रा्ततमन्यिै हिको िगाम। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ख्ातारि कमा हरण च यारि शौििैः शिूादयस्तषे्वबला बभवूिुः॥ १।५० १।४५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तिात्प्रमाण ंि वयो ि कालिः करश्चत्क्वरचच्च्रषै्ठ्यमपुरैत लोके। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िाज्ञामरृ्ीणा ंच रर्तारि तारि कृतारि पतु्रिैकृतारि पवूिैः॥ १।५१ १।४६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
एव ंिपृिः प्रत्यरयतरैिििसै्तिैावारसतश्चाप्यरभिरंदतश्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शकंामरिष्ा ंरविर्ौ मिस्तिः प्रर्र् हमवेारधकमारुिोर्॥ १।५२ १।४७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
प्रीतश्च तभे्यो रििसत्तमभे्यिः सत्ािपवूां प्रददौ धिारि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
भयूादय ंभरूमपरतय हथोक्तो यायाज्जिामते्य विारि चरेत॥ १।५३ १।४८
भगवत्प्रसरूतिः
11
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
अथौ रिरमत्तशै्च तपोबलाच्च तज्जन्म िन्मातंकिस्य बदु्ध्वा। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शाक्यवेिस्यालयमािगाम सद्धमहतर्ा हदरसतो मर्ारर् हिः॥ १।५४ १।४९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
त ंब्रह्मरवद्ब्रह्मरवदा ंज्वलंत ंब्राह्म्या रिया चवै तपिःरिया च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िाज्ञो गरुुगौिवसरियाभ्या ंप्रवशेयामास ििेंद्रसद्म॥ १।५५ १।५०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
स पारथ हवातंिःपिुसरंिकर्ां कुमाििन्मागतर्र् हवगेम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रववशे धीिो बलसजं्ञयवै तपिःप्रकर्ा हच्च ििाियाच्च॥ १।५६ १।५१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
ततो िपृस्त ंमरुिमासिस्थ ंपाद्यार्घ्हपवूां प्ररतपजू्य सर्म्यक।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रिमतं्रयामास यथोपचािं पिुा वरसष्ठ ंस इवारंतदवेिः॥ १।५७ १।५२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
धन्यो स्म्यिगु्राह्यरमद ंकुलं म ेयन्मा ंरददृक्षभु हगवािपुतेिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
आज्ञाप्यता ंरकं किवारण सौर्म्य रशष्ो रि रविरंभतमुर्हसीरत॥ १।५८ १।५३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
एव ंिपृणेोपरिमरंत्रतिः सन्सवषण भाविे मरुिय हथावत।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सरवियोतु्फल्रवशालदृरष्गांभीिधीिारण वचासं्यवुाच॥ १।५९ १।५४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
मर्ात्मरि त्वय्यपुपन्नमतेत ् रप्रयारतथौ त्यारगरि धम हकाम।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सत्त्वान्वयज्ञािवयो िरुूपा रनिगग्धा यदवे ंमरय त ेमरतिः स्यात॥् १।६० १।५५
भगवत्प्रसरूतिः
12
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
एतच्च तद्यिे िपृर् हयस्त ेधमषण सकू्ष्ारण धिान्यपास्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रित्य ंत्यितंो रवरधवद्बभवूसु्तपोरभिाढ्या रवभवदै हरिद्रािः॥ १।६१ १।५६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
प्रयोिि ंयत्त ुममोपयाि ेतन्म ेशृण ुप्रीरतमपुरेर् च त्वम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रदव्ा मया रदव्पथ ेितुा वाग्बोधाय िातस्तियस्तवरेत॥ १।६२ १।५७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ितु्वा वचस्तच्च मिश्च यकु्त्वा ज्ञात्वा रिरमत्तशै्च ततो स्म्यपुतेिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रददृक्षया शाक्यकुलध्विस्य शक्रध्विस्यवे समरुच्च्रतस्य॥ १।६३ १।५८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
इत्यतेदवे ंवचि ंरिशर्म्य प्रर्र् हसभं्रातंगरति हिेंद्रिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
आदाय धात्र्यकंगत ंकुमािं सदंश हयामास तपोधिाय॥ १।६४ १।५९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
चक्राकंपाद ंस तथा मर्ारर् हिा हलाविद्धागंरुलपारणपादम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सोण हभ्रवु ंवािणवरस्तकोश ंसरविय ंिािसतु ंददशह॥ १।६५ १।६०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
धात्र्यकंसरंवष्मवके्ष्य चिै ंदवे्कंसरंवष्रमवारग्नसिूमु।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
बभवू पक्ष्ातंरिवारंचतािरुि हवस्य चवै ंरत्ररदवोन्मखुो भतू॥् १।६६ १।६१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
दृष्ट्वारसत ंत्विपुरिप्लतुाक्ष ंनिगरे्ात्त ुपतु्रस्य िपृश्चकंप।े ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सगद्गद ंबाष्कर्ायकंठिः पप्रच्च च प्रािंरलिाितागंिः॥ १।६७ १।६२
भगवत्प्रसरूतिः
13
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
स्वल्पातंिं यस्य वपमु ुहििेः स्याद्बह्वद्भतु ंयस्य च िन्म दी्ततम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यस्योत्तम ंभारविमात्थ चाथां त ंप्रके्ष्य किात्तव धीि वाष्िः॥ १।६८ १।६३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
अरप रस्थिायभु हगवि ् कुमाििः करच्चन्न शोकाय मम प्रसतूिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
लब्धिः कथरंचत ् सरललािंरलमष ि खरिम ंपातमुपुरैत कालिः॥ १।६९ १।६४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
अप्यक्षय ंम ेयशसो रिधाि ंकरच्चद्ध्रवुो म ेकुलर्स्तसाििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÛÜÛÜÜ
अरप प्रयास्यारम सखु ंपित्र स्ुतत ेरप पतु्र ेरिरमर्कैचक्षिुः॥ १।७० १।६५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
करच्चन्न म ेिातमफुल्मवे कुलप्रबालं परिशोर्भारग। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रक्षप्र ंरवभो ब्ररूर् ि म ेरस्त शारंतिः निगरंे् सतु ेवरेत्स रर् बाधंवािाम॥् १।७१ १।६६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
इत्यागतावगेमरिष्बदु्ध्या बदु्ध्वा ििेंदं्र स मरुिब हभार्।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मा भनू्मरतस्त ेिपृ कारचदन्या रििःसशंय ंतद्यदवोचमरि॥ १।७२ १।६७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
िास्यान्यथात्व ंप्ररत रवरक्रया म ेस्वा ंवचंिा ंत ुप्ररत रव्लववो रि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कालो रर् म ेयातमुय ंच िातो िारतक्षयस्यासलुभस्य बोद्धा॥ १।७३ १।६८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
रवर्ाय िाज्य ंरवर्यषे्विास्थस्तीव्रिैः प्रयत्निैरधगर्म्य तत्त्वम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िगत्यय ंमोर्तमो रिरं्त ु ंज्वरलष्रत ज्ञािमयो रर् सयू हिः॥ १।७४ १।६९
भगवत्प्रसरूतिः
14
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
दुिःखाण हवाद्व्यारधरवकीण हफेिाज्जिातिंगान्मिणोग्रवगेात।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
उत्तािरयष्त्ययमहु्यमािमात्तां िगज्ज्ञािमर्ाप्लविे॥ १।७५ १।७०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
प्रज्ञाबंवुगेा ंरस्थिशीलवप्रा ंसमारधशीता ंव्रतचक्रवाकाम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अस्योत्तमा ंधम हिदीं प्रवतृ्ता ंतषृ्णारदितिः पास्यरत िीवलोकिः॥ १।७६ १।७१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
दुिःखारदितभे्यो रवर्यावतृभे्यिः ससंािकातंािपथरस्थतभे्यिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ elipsis
आख्ास्यरत ह्यरे् रवमोक्षमागां माग हप्रिष्भे्य इवाध्वगभे्यिः॥ १।७७ १।७२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
रवदह्यमािाय ििाय लोके िागारग्निाय ंरवर्येंधििे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ elipsis
प्रह्लादमाधास्यरत धमहवषृ्ट्या वषृ्ट्या मर्ामघे इवातपातं॥े १।७८ १।७३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तषृ्णाग हलं मोर्तमिःकपाटं िािं प्रिािामपयािर्तेोिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवपाटरयष्त्ययमतु्तमिे सद्धमहताडिे दुिासदिे॥ १।७९ १।७४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
स्वमैोर्पाशिैः परिवरेष्तस्य दुिःखारभभतूस्य रििाियस्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
लोकस्य सबंरु्ध् च धमहिाििः करिष्त ेबधंिमोक्षमरे्िः॥ १।८० १।७५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तन्मा कृथािः शोकरमम ंप्ररत त्वम ् तत्सौर्म्य शोच्य ेरर् मिषु्लोके। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मोर्िे वा कामसखुमै हदािा यो िरैष्ठकं िोष्रत िास्य धमहम॥् १।८१ १।७६
भगवत्प्रसरूतिः
15
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
भ्रष्स्य तिाच्च गणुादतो म ेर्ध्ािारि लब्ध्वाप्यकृताथ हतवै। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
धमहस्य तस्यािवणादरं् रर् मन्य ेरवपरत्त ंरत्ररदव ेरप वासम॥् १।८२ १।७७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
इरत ितुाथ हिः ससहुृत्सदािस्त्यक्त्वा रवर्ाद ंममुदु ेििेंद्रिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
एवरंवधो य ंतियो ममरेत मिे ेस रर् स्वामरप सािमत्ताम॥् १।८३ १।७८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
आयषण मागषण त ुयास्यतीरत रचतंारवधये ंहृदय ंचकाि। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ि खिसौ ि रप्रयधमहपक्षिः सतंाििाशात्त ुभय ंददशह॥ १।८४ १।७९
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
अथ मरुििरसतो रिवदे्य तत्त्व ंसतुरियत ंसतुरव्लववाय िाज्ञ।े ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
सबहुमतमदुीक्ष्यमाणरूपिः पविपथिे यथागत ंिगाम॥ १।८५ १।८०
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
कृतमरतिििुासतु ंच दृष्ट्वा मरुिवचििवण ेरप तन्मतौ च। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
बहुरवधमिकंुपया स साधिुः रप्रयसतुवरिरियोियाचंकाि॥ १।८६ १।८१
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ििपरतिरप पतु्रिन्मतषु्ो रवर्यमतारि रवमचु्य बधंिारि। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
कुलसदृशमचीकिद्यथावरत्प्रयतिय ंतियस्य िातकमह॥ १।८७ १।८२
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
दशस ुपरिणतषे्वर्िःस ुचवै ंप्रयतमिािः पिया मदुा पिीतिः। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अकुरुत िपर्ोममगंलाद्यािः पिमतमािः स सतुस्य दवेतजे्यािः॥ १।८८ १।८३
भगवत्प्रसरूतिः
16
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
अरप च शतसर्स्रपणू हसखं्ािः रस्थिबलवत्तियािः सर्मेशृगंीिः। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अिपुगतििािः पयरस्विीगा हिः स्वयमददात्सतुवदृ्धय ेरििभे्यिः॥ १।८९ १।८४
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
बहुरवधरवर्यास्ततो यतात्मा स्वहृदयतोर्किीिः रक्रया रवधाय। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
गणुवरत रदवस ेरशव ेमहुूतष मरतमकिोन्मरुदतिः पिुप्रवशे॥े १।९० १।८५
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
रििदिदमयीमथो मर्ार्ाां रसतरसतपषु्भतृा ंमरणप्रदीपाम।् ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अभित रशरवका ंरशवाय दवेी तियवती प्ररणपत्य दवेताभ्यिः॥ १।९१ १।८६
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
पिुमथ पिुतिः प्रवशे्य पत्नीं स्थरविििािगुतामपत्यिाथाम।् ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
िपृरतिरप िगाम पौिसघंरैदिवममिमै हघवारिवाच्यहमाििः॥ १।९२ १।८७
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
भविमथ रवगाह्य शाक्यिािो भव इव र्ण्मखुिन्मिा प्रतीतिः। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
इदरमदरमरत र्र् हपणू हवक्त्रो बहुरवधपरुष्यशस्किं व्धत्त॥ १।९३ १।८८
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
इरत ििपरतपतु्रिन्मवदृ्ध्या सििपद ंकरपलाह्वय ंपिंु तत।् ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
धिदपिुरमवाप्सिो वकीणां मरुदतमभनू्नलकूविप्रसतूौ॥ १।९४ १।८९
इरत िीबदु्धचरित ेमर्ाकाव् ेभगवत्प्रसरूतिा हम प्रथमिः सग हिः॥ १॥
17
२ । अन्तिःपिुरवर्ािो
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
आ िन्मिो िन्मििातंकस्य तस्यात्मिस्यात्मरितिः स िािा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अर्न्यर्न्यथहगिावरमत्रवैृ हरद्ध ंययौ रसधंरिवाबंवुगेिैः॥ २।१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
धिस्य ित्नस्य च तस्य तस्य कृताकृतस्यवै च काचंिस्य। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तदा रर् िकैात्मरिधीिवारप मिोिथस्याप्यरतभािभतूाि॥् २।२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
य ेपद्मकल्पिैरप च रिपेंद्रिै ह मडंलं शक्यरमर्ारभितेमु।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मदोत्टा र्मैवता गिास्त ेरविारप यत्नादुपतस्थिुिेम॥् २।३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
िािाकंरचह्निै हवर्मेभाडंिैभरूर्तलैांबसटैस्तथान्यिैः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सचंकु्षभु ेचास्य पिंु तिंुगबै हलेि मतै्र्या च धििे चा्ततिैः॥ २।४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
पषु्ाश्च तषु्ाश्च तदास्य िाज्य ेसाध्व्यो ििस्का गणुवत्पयस्कािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
उदग्रवत्सिैः सरर्ता बभवूबु हह्व्यो बहुक्षीिदुर्श्च गाविः॥ २।५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
मर्ध्स्थता ंतस्य रिपिु हगाम मर्ध्स्वभाविः प्रययौ सहुृत्त्वम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवशरे्तो दाढ्य हरमयाय रमत्र ंिावस्य पक्षावपिस्त ुिाशम॥् २।६
अन्तिःपिुरवर्ािो
18
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
तथास्य मदंारिलमघेशब्दिः सौदारमिीकंुडलमरंडतागंिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रविाश्मवर्ा हशरिपातदोर्िैः काले च दशे ेप्रववर् ह दवेिः॥ २।७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
रुिोर् सयंक ्फलवद्यथात ुह तदाकृतिेारप कृरर्िमणे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ता एव चवैौर्धयो िसिे सािेण चवैाभ्यरधका बभवूिुः॥ २।८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
शिीिसदंरे्किे रप काले सगं्रामसमंद ह इव प्रवतृ्त।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्वस्थािः सखु ंचवै रििामय ंच प्रिरज्ञिे गभ हधिाश्च िाय हिः॥ २।९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
यच्च प्ररतभ्वो रवभव ेरप शक्य ेि प्राथ हयरंत ि ििािः पिेभ्यिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अभ्यरथ हतिः सकू्ष्धिो रप चाय ंतदा ि करश्चरिमखुो बभवू॥ २।१०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
िाश ेवधो बधंरु् ुिाप्यदाता िवैाव्रतो िािरृतको ि ररं्स्रिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
आसीत्तदा कश्चि तस्य िाज्य ेिाज्ञो ययातरेिव िाहुर्स्य॥ २।११
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
उद्यािदवेायतिािमाणा ंकूपप्रपापषु्करिणीविािाम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
चकु्रिः रक्रयास्तत्र च धमहकामािः प्रत्यक्षतिः स्वग हरमवोपलभ्य॥ २।१२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
मकु्तश्च दुरभ हक्षभयामयभे्यो हृष्ो िििः स्वग हरमवारभिमे।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
पत्नीं परतवा ह मरर्र्ी परत ंवा पिस्पिं ि व्रभचिेतशु्च॥ २।१३
अन्तिःपिुरवर्ािो
19
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
करश्चरत्सर्वे ेितय ेि काम ंकामाथ हमथां ि िगुोप करश्चत।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
करश्चद्धिाथां ि चचाि धमां धमा हय करश्चन्न चकाि ररं्साम॥् २।१४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
स्तयेारदरभश्चाप्यरभतश्च िष् ंस्वस्थ ंस्वचकं्र पिचक्रमकु्तम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
क्षमे ंसरुभक्ष ंच बभवू तस्य पिुाण्यिण्यारि यथवै िाष्ट्र॥े २।१५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
तदा रर् तज्जन्मरि तस्य िाज्ञो मिोरिवारदत्यसतुस्य िाज्य।े ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
चचाि र्र् हिः प्रणिाश पाप्मा िज्वाल धमहिः कलर्िः शशाम॥ २।१६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
एवरंवधा िािसतुस्य तस्य सवा हथ हरसरद्धश्च यतो बभवू। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ततो िपृस्तस्य सतुस्य िाम सवा हथ हरसद्धो यरमरत प्रचके्र॥ २।१७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
दवेी त ुमाया रवबधुरर् हकल्प ंदृष्ट्वा रवशालं तियप्रभावम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िात ंप्रर्र्ां ि शशाक सोढुं ततो रविाशाय रदव ंिगाम॥ २।१८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततिः कुमािं सिुगभ हकल्प ंनिगरे्िे भाविे च रिरव हशरे्म।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मातषृ्वसा मातसृमप्रभावा सवंध हयामात्मिवद्बभवू॥ २।१९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
ततिः स बालाकह इवोदयस्थिः समीरितो वरह्नरिवारिलेि। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
क्रमणे सर्म्यग्ववधृ ेकुमािस्तािारधपिः पक्ष इवातमसे्क॥ २।२०
अन्तिःपिुरवर्ािो
20
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
ततो मर्ार्ा हरण च चन्दिारि ित्नावलीश्चौर्रधरभिः सगभा हिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मगृप्रयकु्तान्रथकाशं्च र्मैािाचरक्रिे ि ैसहुृदालयभे्यिः॥ २।२१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
वयो िरुूपारण च भरू्णारि रर्िण्मया र्रस्तमगृावकाश्च। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िथाश्च गावो वसिप्रयकु्ता गतं्रीश्च चामीकिरूप्यरचत्रािः॥ २।२२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
एव ंस तसै्तरैव हर्योपचािवै हयो िरुूपरैुपचय हमाणिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
बालो प्यबालप्ररतमो बभवू धतृ्या च शौचिे रधया रिया च॥ २।२३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
वयश्च कौमािमतीत्य मर्ध् ंसपं्राप्य बालिः स रर् िािसिूिुः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अल्पिैर्ोरभब हहुवर् हगर्म्या िग्रार् रवद्यािः स्वकुलािरुूपािः॥ २।२४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ििैःियेस ंतस्य त ुभव्मथां ितु्वा पिुस्तादरसतान्मर्ार्षिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कामरे् ुसगं ंिियाबंभवू वरृद्धभ हवच्चाक्यकुलस्य िाज्ञिः॥ २।२५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
कुलात्ततो ि ैरस्थिशीलयकु्तात्साध्वीं वपरु्ह्रीरवियोपपन्नाम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यशोधिा ंिाम यशोरवशाला ंतलु्यारभधाि ंरियमािरु्ाव॥ २।२६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
अथापिं भरूमपतिेः रप्रयो य ंसितु्मािप्ररतमिः कुमाििः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
साधां तया शाक्यििेंद्रवध्वा शच्या सर्स्राक्ष इवारभिेम॥े २।२७
अन्तिःपिुरवर्ािो
21
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
रकंरचन्मििःक्षोभकिं प्रतीप ंकथचं पश्यरेदरत सो िरुचतं्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
वास ंिपृो ह्यारदशरत ि ति ैर्र्म्योदिेष्ववे ि भपू्रचािम॥् २।२८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततिः शित्तोयदपाडंिेर् ुभमूौ रवमािरेष्वव िंरितरे्।ु ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
र्र्म्यषर् ुसवहत ुहसखुाियरे् ुस्त्रीणामदुािरैव हिर्ाि तयूिैः॥ २।२९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
कलरैर्ि चामीकिबद्धकक्षिैा हिीकिाग्रारभर्तमैृ हदगंिैः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
विाप्सिोितृ्यसमशै्च ितृ्यिैः कैलासवत्तद्भवि ंििाि॥ २।३०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
वारभिः कलारभलहरलतशै्च र्ािमै हदिैः सखलेमै हधिुशै्च र्ासिैः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
त ंतत्र िायो िमयाबंभवूभु्रू हवरंचतिैध हरििीरक्षतशै्च॥ २।३१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
ततश्च कामाियपरंडतारभिः स्त्रीरभगृ हर्ीतो िरतककहशारभिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवमािपषृ्ठान्न मर्ीं िगाम रवमािपषृ्थारदव पणु्यकमा ह॥ २।३२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
िपृस्त ुतस्यवै रववरृद्धर्तेोस्तद्भारविाथषि च चोद्यमाििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शम ेरभिेम ेरवििाम पापाद्भिे ेदम ंसरंवबभाि साधिू॥् २।३३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
िाधीिवत ् कामसखु ेससिं ेि सिंिंि ेरवर्म ंििन्याम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
धतृ्येंरद्रयावाशं्चपलाि ् रवरिग्य ेबधंूशं्च पौिाशं्च गणुरैि हगाय॥ २।३४
अन्तिःपिुरवर्ािो
22
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
िार्ध्षै् दुिःखाय पिस्य रवद्या ंज्ञाि ंरशव ंयत्त ुतदर्ध्गीष्। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्वाभ्यिः प्रिाभ्यो रर् यथा तथवै सवहप्रिाभ्यिः रशवमाशशसं॥े २।३५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
त ंभासिंु चारंगिसारधदवे ंयथावदािच ह तदायरु् ेसिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िरु्ाव र्व्ान्यकृश ेकृशािौ ददौ रििभे्यिः कृशि ंच गाश्च॥ २।३६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
सनिगौ शिीिं परवत ु ंमिश्च तीथाांबरुभश्चवै गणुाबंरुभश्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛ
वदेोपरदष् ंसममात्मि ंच सोम ंपपौ शारंतसखु ंच र्ाद हम॥् २।३७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
सातं्व ंबभार् ेि च िाथ हवद्यज्जिल्प तत्त्व ंि च रवरप्रय ंयत।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सातं्व ंह्यतत्व ंपरुर् ंच तत्त्व ंरर्ह्रयाशकन्नात्मि एव वकु्तम॥् २।३८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
इष्षे्वरिष्रे् ुच काय हवत्स ुि िागदोर्ाियता ंप्रपदे।े ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रशव ंरसर्वे ेव्वर्ािलब्ध ंयज्ञ ंरर् मिे ेि तथा यथावत॥् २।३९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
आशावत ेचारभगताय सद्यो दयेाबंरुभस्तर् हमचरेच्चरदष्। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यदु्धादृत ेवतृ्तपिवधिे रिदप हमिुतृ्तमबरेभरदष्॥ २।४०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
एकं रवरिन्य ेस िगुोप स्तत स्ततवै तत्याि ििक्ष पचं। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
प्राप रत्रवगां बबुधु ेरत्रवगां िज्ञ ेरिवगां प्रिर्ौ रिवग हम॥् २।४१
अन्तिःपिुरवर्ािो
23
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
कृतागसो रप प्ररतपाद्य वर्ध्ान्नािीघिन्नारप रुर्ा ददशह। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
बबधं सातं्विे फलेि चतैासं्त्यागो रप तरे्ा ंह्यिपायदृष्िः॥ २।४२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
आर्ा हण्यचािीत्पिमव्रतारि विैाण्यर्ासीरच्चिसभंतृारि। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यशारंस चापद्गणुगधंवरंत ििासं्यर्ासीन्मरलिीकिारण॥ २।४३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
ि चारिर्ीर्ीद्बरलमप्रवतृ्त ंि चारचकीर्ीत्पिवस्त्वरभर्ध्ाम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ि चारववक्षीरिर्तामधमां ि चारदधक्षीदृ्धदयिे मन्यमु॥् २।४४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
तरिसं्तथा भरूमपतौ प्रवतृ्त ेभतृ्याश्च पौिाश्च तथवै चरेुिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शमात्मके चतेरस रवप्रसन्न ेप्रयकु्तयोगस्य यथेंरद्रयारण॥ २।४५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
काले ततश्चारुपयोधिाया ंयशोधिाया ंसयुशोधिायाम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शौद्धोदििेाहुसपत्नवक्त्रो िज्ञ ेसतुो िाहुल एव िाम्ना॥ २।४६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
अथषे्पतु्रिः पिमप्रतीतिः कुलस्य वरृद्ध ंप्ररत भरूमपालिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यथवै पतु्रप्रसव ेििदं तथवै पौत्रप्रसव ेििदं॥ २।४७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
पौत्रस्य म ेपतु्रगतो ममवै निगरे्िः कथ ंस्यारदरत िातर्र् हिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
काले स त ंत ंरवरधमाललंब ेपतु्ररप्रयिः स्वग हरमवारुरुक्षि॥् २।४८
अन्तिःपिुरवर्ािो
24
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
रस्थत्वा परथ प्राथमकरल्पकािा ंिािर् हभाणा ंयशसारन्वतािाम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
श्ुलवान्यमकु्त्वारप तपासं्यत्तत यज्ञ ेच ररं्सािरर्तिैयष्॥ २।४९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
अिाज्वरलष्ाथ स पणु्यकमा ह िपृरिया चवै तपिःरिया च। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कुलेि वतृ्तिे रधया च दी्ततस्तिेिः सर्स्राशंरुिवोरत्ससकृ्षिुः॥ २।५०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
स्वायभंवु ंचारच हकमच हरयत्वा ििाप पतु्ररस्थतय ेरस्थतिीिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
चकाि कमा हरण च दुष्किारण प्रिािः रससकृ्षिुः क इवारदकाले॥ २।५१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
तत्ज्ज्याि शस्त्र ंरवममशह शास्त्र ंशम ंरसर्वे ेरियम ंरवर्रे्।े ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
वशीव कंरचरिर्य ंि भिे ेरपतवे सवा हरन्वर्याि ् ददशह॥ २।५२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
बभाि िाज्य ंस रर् पतु्रर्तेोिः पतु्र ंकुलाथां यशस ेकुलं त।ु ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्वगाहय शब्द ंरदवमात्मर्तेोध हमा हथ हमात्मरस्थरतमाचकाकं्ष॥ २।५३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
एव ंस धमां रवरवध ंचकाि सरद्भरि हपात ंिरुततश्च रसद्धम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दृष्ट्वा कथ ंपतु्रमखु ंसतुो म ेवि ंि यायारदरत िाथमाििः॥ २।५४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
रििरक्षर्तंिः रियमात्मससं्था िक्षरंत पतु्राि ् भरुव भरूमपालािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
पतु्र ंििेंद्रिः स त ुधम हकामो ििक्ष धमा हरिर्यषे्वम ुचंत॥् २।५५
अन्तिःपिुरवर्ािो
25
ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ Màlinã
विमिपुमसत्त्वा बोरधसत्त्वास्त ुसवष ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
रवर्यसखुिसज्ञा िग्मरुुत्पन्नपतु्रािः। ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
अत उपरचतकमा ह रूढमलेू रप र्तेौ ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
स िरतमपुरसर्वे ेबोरधमापन्नयावत॥् २।५६
इरत िीबदु्धचरित ेमर्ाकाव् ेन्तिःपिुरवर्ािो िाम रितीयिः सग हिः॥ २॥
26
३ । र्वंगेोत्परत्तिः
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततिः कदारचन्मदृुशािलारि प ुसं्कोरकलोन्नारदतपादपारि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शिुाव पद्माकिमरंडतारि शीत ेरिबद्धारि स काििारि॥ ३।१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
ितु्वा ततिः स्त्रीििवल्भािा ंमिोज्ञभाव ंपिुकाििािाम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
बरर्िःप्रयाणाय चकाि बरुद्धमतंगृ हर् ेिाग इवावरुद्धिः॥ ३।२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततो िपृस्तस्य रिशर्म्य भाव ंपतु्रारभधािस्य मिोिथस्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
निगरे्स्य लक्ष्म्या वयसश्च योग्याम-्आज्ञापयामास रवर्ाियात्राम॥् ३।३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
रिवत हयामास च िािमागष सपंातमात हस्य पथृग्ििस्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मा भतुू्माििः सकुुमािरचत्तिः सरंवग्नचतेा इव मन्यमाििः॥ ३।४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
प्रत्यगंर्ीिाि ् रवकलेंरद्रयाशं्च िीणा हतिुादीि ् कृपणाशं्च रभक्षिू।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ततिः समतु्साय ह पिेण साम्ना शोभा ंपिा िािपथस्य चकु्रिः॥ ३।५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ततिः कृत ेिीमरत िािमागष िीमाि ् रविीतािचुििः कुमाििः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
प्रासादपषृ्ठादवतीय ह काले कृताभ्यिजु्ञो िपृमभ्यगच्चत॥् ३।६
र्वंगेोत्परत्तिः
27
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
अथो ििेंद्रिः सतुमागताििुः रशिस्यपुाघ्राय रचिं रििीक्ष्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
गच्चरेत चाज्ञापयरत ि वाचा निगरे्ान्न चिै ंमिसा ममुोच॥ ३।७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ततिः स िाबंिूदभाडंभरृद्भय ुहकं्त चतरुभ हरि हभतृसै्तिंुगिैः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अ्लवीवरवर्ध्चु्चरुचिरश्मधािा ंरर्िण्मय ंस्यदंिमारुिोर्॥ ३।८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ततिः प्रकीणोज्ज्वलपषु्िालं रवर्क्तमाल्य ंप्रचलत्पताकम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मागां प्रपदे ेसदृशाियुात्रश्चदं्रिः सिक्षत्र इवान्तिीक्षम॥् ३।९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
कौतरू्लात्स्फीततिशै्च िते्रिैीलोत्पलाभरैिव कीय हमाणिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शििैः शि ैिािपथ ंिगार् ेपौििैः समतंादरभवीक्ष्यमाणिः॥ ३।१०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
त ंतषु्वुिुः सौर्म्यगणुिे केरचिवरंदिे दी्तततया तथान्य।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सौमखु्तस्त ुरियमस्य केरचिपैलु्यमाशरंसर्िुायरु्श्च॥ ३।११
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
रििःसतृ्य कुब्जाश्च मर्ाकुलेभ्यो व्रू्ाश्च कैिातकवामिािाम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िाय हिः कृशभे्यश्च रिवशेिभे्यो दवेाियुािध्विवत ् प्रणमेिुः॥ ३।१२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
ततिः कुमाििः खल गच्चतीरत ितु्वा रस्त्रयिः प्रषे्ििात्प्रवरृत्तम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रददृक्षया र्र्म्य हतलारि िग्मिु हििे मान्यिे कृताभ्यिजु्ञािः॥ ३।१३
र्वंगेोत्परत्तिः
28
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तािः स्रस्तकाचंीगणुरवरिताश्च स्ुततप्रबदु्धाकुललोचिाश्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
वतृ्तातंरवन्यस्तरवभरू्णाश्च कौतरू्लेिारप भतृािः पिीयिुः॥ ३।१४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
प्रासादसोपाितलप्रणादिैः काचंीिविैू हपिुरिस्विशै्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवभ्रामयतं्यो गरृ्परक्षसघंािन्योन्यवगेाशं्च समारक्षपतं्यिः॥ ३।१५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
कासारंचदासा ंत ुविागंिािा ंिातत्विाणामरप सोत्सकुािाम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
गरत ंगरुुत्वाज्जगहृुरव हशालािः िोणीिथािः पीिपयोधिाश्च॥ ३।१६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
शीघ्र ंसमथा हरप त ुगतंमुन्या गरत ंरििग्रार् ययौ ि तणू हम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रर्ह्रया प्रगल्भारि रिगरू्मािा िर्िः प्रयकु्तारि रवभरू्णारि॥ ३।१७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
पिस्पिोत्पीडिरपरंडतािा ंसमंद हसशंोरभतकंुडलािाम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तासा ंतदा सस्विभरू्णािा ंवातायिषे्वप्रशमो बभवू॥ ३।१८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
वातायिभे्यस्त ुरवरििःसतृारि पिस्पिोपारसतकंुडलारि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्त्रीणा ंरवििेमु ुहखपकंिारि सक्तारि र्र्म्यषरष्वव पकंिारि॥ ३।१९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ततो रवमाियै ुहवतीकलापिैः कौतरू्लोद्घारटतवातयाििैः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िीमत्समतंान्नगिं बभास ेरवयरिमािरैिव साप्सिोरभिः॥ ३।२०
र्वंगेोत्परत्तिः
29
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
वातायिािामरवशालभावादन्योन्यगडंारप हतकंुडलारि। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मखुारि िेििुः प्रमदोत्तमािा ंबद्धािः कलाप इव पकंिािाम॥् ३।२१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
तरिि ् कुमािं परथ वीक्षमाणािः रस्त्रयो बभगुा हरमव गतंकुामािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ऊध्वोन्मखुाश्चिैमदुीक्षमाणा ििा बभदु्या हरमव गतंकुामािः॥ ३।२२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
दृष्ट्वा च त ंिािसतु ंरस्त्रयस्ता िाज्वल्यमाि ंवपरु्ा रिया च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
धन्यास्य भायषरत शििैवोचञ्शदु्धमै हिोरभिः खल िान्यभावात॥् ३।२३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
अय ंरकल व्ायतपीिबाहू रूपणे साक्षारदव पषु्केतिुः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
त्यक्त्वा रिय ंधम हमपुषे्तीरत तरिि ् रर्ता गौिवमवे चकु्रिः॥ ३।२४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
कीणां तथा िािपथ ंकुमाििः पौिरैव हिीतिैः शरुचधीिवरे्िैः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तत्पवू हमालोक्य िर्र् ह रकंरचन्मिे ेपिुभा हवरमवात्मिश्च॥ ३।२५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
पिंु त ुतत्स्वगहरमव प्रहृष् ंशदु्धारधवासािः समवके्ष्य दवेािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िीणां ििं रिम हरमिे प्रयात ु ंसचंोदिाथां रक्षरतपात्मिस्य॥ ३।२६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
ततिः कुमािो िियारभभतू ंदृष्ट्वा ििेभ्यिः पथृगाकृरत ंतम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
उवाच सगं्रार्कमागतास्थस्तत्रवै रिष्कम्परिरवष्दृरष्िः॥ ३।२७
र्वंगेोत्परत्तिः
30
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
क एर् भोिः सतू ििो भ्यपुतेिः केशिैः रसतयै हरष्रवर्क्तर्स्तिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
भ्रसूवंतृाक्षिः रशरथलाितागंिः रकं रवरक्रयरै्ा प्रकृरतय हदृच्चा॥ ३।२८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
इत्यवेमकु्तिः स िथप्रणतेा रिवदेयामास िपृात्मिाय। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सिंक्ष्यमप्यथ हमदोर्दशी तिैेव दवेिैः कृतबरुद्धमोर्िः॥ ३।२९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
रूपस्य र्त्री व्सि ंबलस्य शोकस्य योरिरि हधि ंितीिाम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िाशिः ितृीिा ंरिपरुिंरद्रयाणामरे्ा ििा िाम ययरै् भग्निः॥ ३।३०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
पीत ंह्यििेारप पयिः रशशतु्व ेकालेि भयूिः परिमषृ्मवु्ा हम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
क्रमणे भतू्वा च यवुा वपषु्माि ् क्रमणे तिेवै ििामपुतेिः॥ ३।३१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
इत्यवेमकेु्त चरलतिः स रकंरचद्रािात्मििः सतूरमद ंबभार्।े ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रकमरे् दोर्ो भरवता ममापीत्यि ैततिः सािरथिभ्यवुाच॥ ३।३२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
आयषु्मतो प्यरे् वयिःप्रकर्ा हरन्निःसशंय ंकालवशिे भावी। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
एव ंििा ंरूपरविाशरयत्रीं िािारत चवैचे्चरत चरै् लोकिः॥ ३।३३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ततिः स पवूा हशयशदु्धबरुद्धरव हस्तीण हकल्पारचतपणु्यकमा ह। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ितु्वा ििा ंसरंवरवि ेमर्ात्मा मर्ाशिघेोर्रमवारंतके गौिः॥ ३।३४
र्वंगेोत्परत्तिः
31
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
रििःवस्य दीघां स रशििः प्रकंप्य तरिशं्च िीणष रवरिवशे्य चक्षिुः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ता ंचवै दृष्ट्वा ििता ंसर्र्ाां वाक्य ंस सरंवग्नरमद ंिगाद॥ ३।३५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
एव ंििा रं्रत च रिरव हशरे् ंिरृत ंच रूप ंच पिाक्रम ंच। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ि चवै सवंगेमपुरैत लोकिः प्रत्यक्षतो पीदृशमीक्षमाणिः॥ ३।३६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
एव ंगत ेसतू रिवत हयावाि ् शीघ्र ंगरृ्ाण्यवे भवान्प्रयात।ु ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
उद्यािभमूौ रर् कुतो िरतमष ििाभव ेचतेरस वत हमाि॥े ३।३७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
अथाज्ञया भतृ हसतुस्य तस्य रिवत हयामास िथ ंरियतंा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ततिः कुमािो भवि ंतदवे रचतंावशिः शनू्यरमव प्रपदे॥े ३।३८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
यदा त ुतत्रवै ि शमह लेभ ेििा ििेरत प्रपिीक्षमाणिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ततो ििेंद्रािमुतिः स भयूिः क्रमणे तिेवै बरर्ि हगाम॥ ३।३९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
अथापिं व्ारधपिीतदरंे् त एव दवेािः ससिृमु हिषु्म।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दृष्ट्वा च त ंसािरथमाबभार् ेशौद्धोदरिस्तद्गतदृरष्िवे॥ ३।४०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
स्थलूोदििः वासचलच्चिीििः स्रस्तासंबाहुिः कृशपाण्दुगात्रिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अबंरेत वाच ंकरुण ंब्रवुाणिः पिं समारिष् िििः क एर्िः॥ ३।४१
र्वंगेोत्परत्तिः
32
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततो ब्रवीत्सािरथिस्य सौर्म्य धातपु्रकोपप्रभविः प्रवदृ्धिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िोगारभधाििः समुर्ाििथ हिः शक्रो रप यिेरै् कृतो स्वततं्रिः॥ ३।४२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
इत्यरूचवाि ् िािसतुिः स भयूस्त ंसािकंुपो ििमीक्षमाणिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अस्यवै िातिः पथृगरे् दोर्िः सामान्यतो िोगभय ंप्रिािाम॥् ३।४३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
ततो बभार् ेस िथप्रणतेा कुमाि साधािण एर् दोर्िः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
एव ंरर् िोगिैः परिपीड्यमािो रुिातिुो र्र् हमपुरैत लोकिः॥ ३।४४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
इरत ितुाथ हिः स रवर्ण्णचतेािः प्रावपेताबंरूम हगतिः शशीव। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
इद ंच वाक्य ंकरुणायमाििः प्रोवाच रकंरचन्मदृुिा स्विणे॥ ३।४५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
इद ंच िोगव्सि ंप्रिािा ंपश्यशं्च रविभंमपुरैत लोकिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवस्तीण हरवज्ञािमर्ो ििाणा ंर्सरंत य ेिोगभयिैमकु्तािः॥ ३।४६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
रिवत्य हता ंसतू वरर्िःप्रयाणान्निेंद्रसद्मवै िथिः प्रयात।ु ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ितु्वा च म ेिोगभय ंिरतभ्यिः प्रत्यार्त ंसकुंचतीव चतेिः॥ ३।४७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततो रिवतृ्तिः स रिवतृ्तर्र् हिः प्रर्ध्ाियकु्तिः प्ररववशे सद्म। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
त ंरिस्तथा प्रके्ष्य च सरंिवतृ्त ंपयुा हगम ंभरूमपरतश्चकाि॥ ३।४८
र्वंगेोत्परत्तिः
33
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ितु्वा रिरमत्त ंत ुरिवत हिस्य सतं्यक्तमात्मािमििे मिे।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
माग हस्य शौचारधकृताय चवै चकु्रोश रुष्ो रप च िोग्रदडंिः॥ ३।४९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
भयूश्च ति ैरवदध ेसतुाय रवशरे्यकंु्त रवर्यप्रकािम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
चलेंरद्रयत्वादरप िारप शक्तो िािारन्विह्यारदरत िाथमाििः॥ ३।५०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
यदा च शब्दारदरभरिंरद्रयाथिंैतिःपिुे िवै सतुो स्य िेम।े ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ततो वरर्व्ा हरदशरत ि यात्रा ंिसान्तिं स्यारदरत मन्यमाििः॥ ३।५१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
निगरे्ाच्च भाव ंतियस्य बदु्ध्वा सवंगेदोर्ािरवरचतं्य कारंश्चत।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
योग्यािः समाज्ञापयरत ि तत्र कलास्वरभज्ञ इरत वािमखु्ािः॥ ३।५२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ततो रवशरे्णे ििेंद्रमागष स्वलंकृत ेचवै पिीरक्षत ेच। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
व्त्यास्य सतू ंच िथ ंच िािा प्रस्थापयामास बरर्िः कुमािम॥् ३।५३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततस्तथा गच्चरत िािपतु्र ेतिैेव दवेरैव हरर्तो गतासिुः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
त ंचवै मागष मतृमहु्यमाि ंसतूिः कुमािश्च ददशह िान्यिः॥ ३।५४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
अथाब्रवीद्रािसतुिः स सतू ंििशै्चतरुभ हरर्ह्रहयत ेक एर्िः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दीिमै हिषु्िैिगुर्म्यमािो यो भरूर्तो वास्यवरुद्यत ेच॥ ३।५५
र्वंगेोत्परत्तिः
34
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
ततिः स शदु्धात्मरभिेव दवेिैः शदु्धारधवासिैरभभतूचतेािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अवाच्यमप्यथ हरमम ंरियतंा प्रव्ािर्ािाथ हरवदीविाय॥ ३।५६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
बदु्धींरद्रयप्राणगणुरैव हयकु्तिः स्ुततो रवसजं्ञस्तणृकाष्ठभतूिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सबंर्ध् सिंक्ष्य च यत्नवरद्भिः रप्रयारप्रयसै्त्यज्यत एर् को रप॥ ३।५७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
इरत प्रणतेिुः स रिशर्म्य वाक्य ंसचंकु्षभु ेरकंरचदुवाच चिैम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रकं केवलस्यवै ििस्य धमहिः सवहप्रिािामयमीदृशों ऽतिः॥ ३।५८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततिः प्रणतेा वदरत ि ति ैसवहप्रिािामयमतंकमा ह। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
र्ीिस्य मर्ध्स्य मर्ात्मिो वा सवहस्य लोके रियतो रविाशिः॥ ३।५९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततिः स धीिो रप ििेंद्रसिूिुः ितु्ववै मतृ्य ु ंरवर्साद सद्यिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
असंिे सरंिष् च कूबिाग्र ंप्रोवाच रिर्ह्रादवता स्विणे॥ ३।६०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
इय ंच रिष्ठा रियत ंप्रिािा ंप्रमाद्यरत त्यक्तभयश्च लोकिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मिारंस शकें करठिारि ि।्णाां स्वस्थास्तथा ह्यध्वरि वत हमािािः॥ ३।६१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
तिाद्रथ ंसतू रिवत्य हता ंिो रवर्ािभमूौ ि रर् दशेकालिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िािरन्विाश ंकथमारत्त हकाले सचतेििः स्यारदर् रर् प्रमत्तिः॥ ३।६२
र्वंगेोत्परत्तिः
35
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इरत ब्रवुाण ेरप ििारधपात्मि ेरिवत हयामास स िवै त ंिथम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रवशरे्यकंु्त त ुििेंद्रशासिात्स पद्मखडं ंविमवे रिय हयौ॥ ३।६३
ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ Rucirà
ततिः रशव ंकुसरुमतबालपादप ंपरिभ्रमत्प्रमरुदतमत्तकोरकलम।् ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ
रवपािवत्सकमलचारुदीरघ हकं ददशह तििरमव िदंि ंविम॥् ३।६४
ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ Rucirà
विागंिागणकरललं िपृात्मिस्ततो बलाििमरभिीयत ेि तत।् ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ
विाप्सिोवतृमलकारधपालय ं िवव्रतो मरुिरिव रविकातििः॥ ३।६५
इरत िीबदु्धचरित ेमर्ाकाव् ेसवंगेौत्परत्तिा हम ततृीयिः सग हिः॥ ३॥
36
४ । ष्त्रीरवघातिो
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ pathyà èloka
ततस्तिात ् पिुोद्यािात ् कौतरू्लचलेक्षणािः। ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
प्रत्यजु्जग्मिुृ हपसतु ंप्रा्तत ंविरमव रस्त्रयिः॥ ४।१
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
अरभगर्म्य च तास्ति ैरवियोतु्फल्लोचिािः। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
चरक्रिे समदुाचािं पद्मकोशरिभिैः कििैः॥ ४।२
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
तस्थशु्च परिवायिै ंमन्मथारक्ष्ततचतेसिः। ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
रिश्चलिैः प्रीरतरवकचिैः रपबतं्य इव लोचििैः॥ ४।३
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
त ंरर् ता मरेििे िाय हिः कामो रवग्रर्वारिरत। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
शोरभत ंलक्षणदैी्ततिैः सर्िभैू हर्णरैिव॥ ४।४
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
सौर्म्यत्वाच्चवै धयैा हच्च कारश्चदिे ंप्रिरज्ञिे। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
अवतीणो मर्ीं साक्षाद ्सधुाशंशु्चदं्रमा इव॥ ४।५
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
तस्य ता वपरु्ारक्ष्तता रिग्र हर्ीत ु ंििृरंभि।े ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
अन्योन्य ंदृरष्रभग हत्वा शिशै्च रवरिशवसिुः॥ ४।६
ष्त्रीरवघातिो
37
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
एव ंता दृरष्मात्रणे िायो ददृशिुेव तम।् ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
ि व्ािह्रुि ह िर्सिुः प्रभावणेास्य यरंत्रतािः॥ ४।७
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
तास्तथा त ुरििािंभा दृष्ट्वा प्रणयरव्लववािः। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
पिुोरर्तसतुो धीमािदुायी वाक्यमब्रवीत॥् ४।८
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
सवा हिः सवहकलाज्ञािः स्थ भावग्रर्णपरंडतािः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
रूपचातयु हसपंन्नािः स्वगणुमै ुहख्ता ंगतािः॥ ४।९
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
शोभयते गणुिैेरभिरप ताितु्तिाि ् कुरूि।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
कुविेस्यारप च क्रीड ंप्रागवे वसधुारममाम॥् ४।१०
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
शक्ताश्चालरयत ु ंययू ंवीतिागािरृ्ीिरप। ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
अप्सिोरभश्च करलताि ् ग्रर्ीत ु ंरवबधुािरप॥ ४।११
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
भावज्ञाििे र्ाविे चातयुा हदू्रपसपंदा। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
स्त्रीणामवे च शक्तािः स्थ सिंाग ेरकं पिुिृ हणाम॥् ४।१२
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
तासामवेरंवधािा ंवो रियकु्तािा ंस्वगोचिे। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
इयमवेरंवधा चषे्ा ि तषु्ो स्म्याि हविे विः॥ ४।१३
ष्त्रीरवघातिो
38
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
इद ंिववधिूा ंवो र्ह्रीरिकंुरचतचक्षरु्ाम।् ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
सदृश ंचरेष्त ंरर् स्यादरप वा गोपयोरर्ताम॥् ४।१४
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
यद्यरप स्यादय ंवीििः िीप्रभावान्मर्ारिरत। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
स्त्रीणामरप मर्त्तिे इरत कायो त्र रिश्चयिः॥ ४।१५
ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
पिुा रर् कारशस ुदंया ह वशेवध्वा मर्ािरृर्िः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
तारडतो भतू ् पदन्यासाद्दधु हर्ो दवैतिैरप॥ ४।१६
ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
मथंालगौतमो रभक्षिुांघया बालमखु्या। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
रपप्रीर्शु्च तदथा हथां व्सिू ् रििर्ित ् पिुा॥ ४।१७
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
गौतम ंदीघ हतपस ंमर्ारर्ां दीघ हिीरविम।् ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
योरर्त ् सतंोर्यामास वण हस्थािाविा सती॥ ४।१८
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
ऋष्शृगं ंमरुिसतु ंतथवै स्त्रीष्वपरंडतम।् ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
उपायरैव हरवधिैः शातंा िग्रार् च िर्ाि च॥ ४।१९
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
रववारमत्रो मर्रर् हश्च रवगाढो रप मर्त्तपािः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
दशवर्ा हण्यिण्यस्थो घतृाच्याप्सिसा हृतिः॥ ४।२०
ष्त्रीरवघातिो
39
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
एवमादीिरृ्ींस्तासं्तािियि ् रवरक्रया ंरस्त्रयिः। ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
लरलत ंपवू हवयस ंरकं पिुिृ हपतिेः सतुम॥् ४।२१
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
तदवे ंसरत रविब्ध ंप्रयतध्व ंतथा यथा। ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
इय ंिपृस्य वशंिीरितो ि स्यात्पिाङ्मखुी॥ ४।२२
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
या रर् कारश्चद्यवुतयो र्िंरत सदृश ंििम।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रिकृष्ोतृ्ष्योभा हव ंया गहंृ्णरत त ुतािः रस्त्रयिः॥ ४।२३
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
इत्यदुारयवचिः ितु्वा ता रवद्धा इव योरर्तिः। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
समारुरुहुिात्माि ंकुमािग्रर्ण ंप्ररत॥ ४।२४
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ता भ्ररूभिः प्ररेक्षतभैा हवरै्हरसतलैहरलतगै हतिैः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
चकु्रिाक्षरेपकाश्चषे्ा भीतभीता इवागंिािः॥ ४।२५
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
िाज्ञस्त ुरवरियोगिे कुमािस्य च माद हवात।् ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
िह्रुिः रक्षप्रमरविभं ंमदिे मदििे च॥ ४।२६
ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
अथ िािीििवतृिः कुमािो व्चिििम।् ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
वारसतायथूसरर्तिः किीव रर्मवििम॥् ४।२७
ष्त्रीरवघातिो
40
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
स तरिि ् कािि ेिर्म्य ेिज्वाल स्त्रीपिुिःसििः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
आक्रीड इव बभ्राि ेरववस्वािप्सिोवतृिः॥ ४।२८
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
मदिेावरि हता िाम त ंकारश्चत्तत्र योरर्तिः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
करठििैः पस्पशृिुः पीििैः सघंट्टवै हल्गरुभिः स्तििैः॥ ४।२९
ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
स्रस्तासंकोमलालंबमदृुबाहुलताबला। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अितृ ंस्खरलत ंकारचतृ्त्विै ंसस्वि ेबलात॥् ४।३०
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
कारचत ् ताम्राधिोष्ठिे मखुिेासवगरंधिा। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
रवरिशवास कणष स्य िर्स्य ंियूतारमरत॥ ४।३१
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
कारचदाज्ञापयतंीव प्रोवाचाद्रा हिलेुपिा। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
इर् भरकं्त कुरुष्वरेत र्स्त ंसरंिष् रलप्सया॥ ४।३२
ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
महुुम ुहहुम हदव्ािस्रस्तिीलाशंकुापिा। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
आलक्ष्यिसिा ििे ेसु्फिरिद्यरुदव क्षपा॥ ४।३३
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
कारश्चत्िककाचंीरभम ुहखिारभरितस्ततिः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
बभ्रमदु हश हयतं्यो स्य िोणीस्तन्वशंकुावतृािः॥ ४।३४
ष्त्रीरवघातिो
41
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
चतूशाखा ंकुसरुमता ंप्रगहृ्यान्या ललंरबिे। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
सवुण हकलशप्रख्ाि ् दश हयतं्यिः पयोधिाि॥् ४।३५
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
कारचत्पद्मविादते्य सपद्मा पद्मलोचिा। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
पद्मवक्त्रस्य पावष स्य पद्मिीरिव तस्थरु्ी॥ ४।३६
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
मधिंु गीतमन्वथां कारचत्सारभिय ंिगौ। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
त ंस्वस्थ ंचोदयतंीव वरंचतो सीत्यवरेक्षतिैः॥ ४।३७
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
शभुिे वदििेान्या भ्रकूाम ुहकरवकरर् हणा। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
प्रावतृ्यािचुकािास्य चरेष्त ंवीिलीलया॥ ४।३८
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
पीिवल्गसु्तिी कारचिाताघरूण हतकंुडला। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
उच्चिैविर्ासिै ंसमाप्नोत ुभवारिरत॥ ४।३९
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
अपयान्त ंतथवैान्या बबधंमुा हल्यदामरभिः। ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
कारश्चत्साक्षपेमधिुिै हगहृुव हचिाकुंशिैः॥ ४।४०
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
प्ररतयोगारथ हिी कारचद्गरृ्ीत्वा चतूवल्िीम।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
इद ंपषु् ंत ुकस्यरेत पप्रच्च मदरव्लववा॥ ४।४१
ष्त्रीरवघातिो
42
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
कारचत्परुुर्वतृ्त्वा गरत ंससं्थािमवे च। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
उवाचिै ंरितिः स्त्रीरभि हय भोिः परृथवीरममाम॥् ४।४२
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अथ लोलेक्सणा कारचरज्जघ्रतंी िीलमतु्पलम।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
रकंरचन्मदकलवैा हक्यिैृ हपात्मिमभार्त॥ ४।४३
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
पश्य भत हरश्चत ंचतू ंकुसमुमै हधगुरंधरभिः। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
र्मेपिंिरुद्धो वा कोरकलो यत्र कूिरत॥ ४।४४
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
अशोको दृश्यतामरे् कारमशोकरववध हििः। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
रुवरंत भ्रमिा यत्र दह्यमािा इवारग्निा॥ ४।४५
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
चतूयष्ट्या समारिष्ो दृश्यता ंरतलकदु्रमिः। ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
श्ुलववासा इव िििः रस्त्रया पीतागंिागया॥ ४।४६
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
फुलं् कुरुवकं पश्य रिम ुहक्तालक्तकप्रभम।् ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
यो िखप्रभया स्त्रीणा ंरिभ हरत्सहत इवाितिः॥ ४।४७
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
बालाशोकश्च रिरचतो दृश्यतामरे् पल्विैः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
यो िाकं र्स्तशोभारभलहज्जमाि इव रस्थतिः॥ ४।४८
ष्त्रीरवघातिो
43
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
दीरघ हका ंप्रावतृा ंपश्य तीिििैः रसदंुवािकैिः। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
पाडुंिाशंकुसवंीता ंशयािा ंप्रमदारमव॥ ४।४९
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
दृश्यता ंस्त्रीर् ुमार्ात्म्य ंचक्रवाको ह्यसौ िले। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
पषृ्ठतिः प्रषे्वद्भाया हमिवुतृ्यािगुच्चरत॥ ४।५०
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
मत्तस्य पिपषु्स्य रुवतिः ियूता ंध्वरििः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
अपििः कोरकलो ितु्िः प्ररतितु्यवे कूिरत॥ ४।५१
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
अरप िाम रवरं्गािा ंवसतंिेारर्तो मदिः। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ि त ुरचतंयतरश्चत्त ंििस्य प्राज्ञमारिििः॥ ४।५२
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
इत्यवे ंता यवुतयो मन्मथोद्दामचतेसिः। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
कुमािं रवरवधसै्तसै्तरैुपचक्ररमिे ियिैः॥ ४।५३
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
एवमारक्षप्यमाणो रप स त ुधयैा हवतृेंरद्रयिः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
मत हव्रमरत सोिगेो ि िर्र् ह ि रसरिय॥े ४।५४
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
तासा ंतत्त्विे वस्थाि ंदृष्ट्वा स परुुर्ोत्तमिः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ससरंवग्निे धीिणे रचतंयामास चतेसा॥ ४।५५
ष्त्रीरवघातिो
44
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
रकं रविा िावगच्चरंत चपलं यौवि ंरस्त्रयिः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
यतो रूपणे सपंन्न ंििेय ंिाशरयष्रत॥ ४।५६
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ििूमतेा ि पश्यरंत कस्यरचद ्िोगसपं्लवम।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
तथा हृष्ा भय ंत्यक्त्वा िगरत व्ारधधरम हरण॥ ४।५७
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अिरभज्ञाश्च सवु्कं्त मतृ्योिः सवा हपर्ारिणिः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
तथा स्वस्था रिरुिगेािः क्रीडरंत च र्सरंत च॥ ४।५८
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ििा ंव्ारध ंच मतृ्य ु ंच को रर् िािि ् सचतेििः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
स्वस्थरस्तष्ठि ् रिर्ीदिेा सपुिेा रकं पिुर्हसते॥् ४।५९
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
यस्त ुदृष्ट्वा पिं िीणां व्ारधत ंमतृमवे च। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
स्वस्थो भवरत िोरिग्नो यथाचतेास्तथवै सिः॥ ४।६०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
रवयजु्यमाि ेरप तिौ पषु्िैरप फलिैरप। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
पतरत रच्चद्यमाि ेवा तरुिन्यो ि शोचत॥े ४।६१
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
इरत र्ध्ािपिं दृष्ट्वा रवर्यभे्यो गतस्परृ्म।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
उदायी िीरतशास्त्रज्ञस्तमवुाच सहुृत्तया॥ ४।६२
ष्त्रीरवघातिो
45
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
अरं् िपृरतिा दत्तिः सखा तभु्य ंक्षमिः रकल। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
यिात्त्वरय रववक्षा म ेतया प्रणयवत्तया॥ ४।६३
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
अरर्तात ् प्ररतर्धेश्च रर्त ेचािपु्रवत हिम।् ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
व्सि ेचापरित्यागरस्त्ररवध ंरमत्रलक्षणम॥् ४।६४
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
सो रं् मतै्रीं प्ररतज्ञाय परुुर्ाथा हत्पिाङ्मखुम।् ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
यरद त्वा ंसमपुके्षये ंि भवरेन्मत्रता मरय॥ ४।६५
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
तद्ब्रवीरम सहुृदू्भत्वा तरुणस्य वपषु्मतिः। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
इद ंि प्ररतरूप ंत ेस्त्रीष्वदारक्षण्यमीदृशम॥् ४।६६
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
अितृिेारप िािीणा ंयकंु्त समिवुत हिम।् ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
तद्व्रीडापरिर्ािाथ हमात्मित्यथ हमवे च॥ ४।६७
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
सिंरतस्चािवुरृत्तश्च स्त्रीणा ंहृदयबधंिम।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
निगरे्स्य रर् गणुा योरिमा हिकामाश्च योरर्तिः॥ ४।६८
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
तदर्हरस रवशालाक्ष हृदय ेरप पिाङ्मखु।े ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
रूपस्यास्यािरुूपणे दारक्षण्यिेािवुरत हतमु॥् ४।६९
ष्त्रीरवघातिो
46
ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
दारक्षण्यमौर्ध ंस्त्रीणा ंदारक्षण्य ंभरू्ण ंपिम।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
दारक्षण्यिरर्त ंरूप ंरिष्षु्रमव काििम॥् ४।७०
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रकं वा दारक्षण्यमात्रणे भाविेास्त ुपरिग्रर्िः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
रवर्याि ् दुलहभालं्ब्ध्वा ि ह्यवज्ञातमुर्हरस॥ ४।७१
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
काम ंपिरमरत ज्ञात्वा दवेो रप रर् पिंुदििः। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
गौतमस्य मिुिेः पत्नीमर्ल्या ंचकम ेपिुा॥ ४।७२
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
अगस्त्यिः प्राथ हयामास सोमभायाां च िोरर्णीम।् ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
तिात ् तत्सदृश ंलेभ ेलोपामदु्रारमरत िरुतिः॥ ४।७३
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
औतथ्यस्य च भाया हया ंममताया ंमर्ातपािः। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
मारुत्या ंिियामास भििाि ंवरृ्स्परतिः॥ ४।७४
ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
वरृ्स्पतमे हरर्ष्ा ंच िहु्वत्या ंिहु्वता ंवििः। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
बधु ंरवबधुधमा हण ंिियामास चदं्रमािः॥ ४।७५
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
कालीम ् चवै पिुा कन्या ंिलप्रभवसभंवाम।् ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
िगाम यमिुातीिे िातिागिः पिाशििः॥ ४।७६
ष्त्रीरवघातिो
47
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
मातगं्यामक्षमालाया ंगरर्िताया ंरििंसया। ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
करपिंलाद ंतिय ंवरसष्ठो िियन्मरुििः॥ ४।७७
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ययारतश्चवै िािरर् हव हयस्यरप रवरिग हत।े ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रववाच्याप्सिसा साधां िेम ेचतै्रिथ ेवि॥े ४।७८
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
स्त्रीससंगां रविाशातं ंपाडुंज्ञा हत्वारप कौिविः। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
माद्रीरूपगणुारक्ष्ततिः रसर्वे ेकामि ंसखुम॥् ४।७९
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
किालििकश्चवै हृत्वा ब्राह्मणकन्यकाम।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÜÐÛÜÛÜ
अवाप भ्रशंम ् अप्यवे ि त ुत्यिचे्च मन्मथम॥् ४।८०
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
एवमाद्या मर्ात्मािो रवर्याि ् गरर्ितािरप। ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
िरतर्तेोब ुहभरुििे प्रागवे गणुसरंर्ताि॥् ४।८१
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
त्व ंपिुन्या हयतिः प्रा्तताि ् बलवाि ् रूपवाि ् यवुा। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
रवर्यािविािारस यत्र सक्तरमद ंिगत॥् ४।८२
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
इरत ितु्वा वचस्तस्य िक्ष्णमागमसरंर्तम।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
मघेस्तरितरिघोर्िः कुमाििः प्रत्यभार्त॥ ४।८३
ष्त्रीरवघातिो
48
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
उपपन्नरमद ंवाक्य ंसौर्ाद हव्िंकं त्वरय। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
अत्र च त्वाििुषे्ारम यत्र मा दुषु्ठ मन्यस॥े ४।८४
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
िाविािारम रवर्याञ्जाि ेलोकं तदात्मकम।् ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
अरित्य ंत ुिगन्मत्वा िात्र म ेिमत ेमििः॥ ४।८५
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ििा व्ारधश्च मतृ्यशु्च यरद ि स्यारदद ंत्रयम।् ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ममारप रर् मिोज्ञरे् ुरवर्यरे् ुिरतभ हवते॥् ४।८६
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
रित्य ंयद्यरप रर् स्त्रीणामतेदवे वपभु हवते।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ससरंवत्स्य कामरे् ुतथारप ि िरतिः क्षमा॥ ४।८७
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
यदा त ुििया पीत ंरूपमासा ंभरवष्रत। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
आत्मिो प्यिरभप्रते ंमोर्ात्तत्र िरतभ हवते॥् ४।८८
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
मतृ्यवु्ारधििाधमो मतृ्यवु्ारधििात्मरभिः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
िममाणो प्यसरंवग्निः समािो मगृपरक्षरभिः॥ ४।८९
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
यदप्यात्थ मर्ात्मािस्त ेरप कामात्मका इरत। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
सवंगेो त्र ि कत हव्ो यदा तरे्ामरप क्षयिः॥ ४।९०
ष्त्रीरवघातिो
49
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
मार्ात्म्य ंि च तन्मन्य ेयत्र सामान्यतिः क्षयिः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
रवर्यरे् ुप्रसरक्तवा ह यरुक्तवा ह िात्मवत्तया॥ ४।९१
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
यदप्यात्थाितृिेारप स्त्रीिि ेवत्य हतारमरत। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अितृ ंिावगच्चारम दारक्षण्यिेारप रकंचि॥ ४।९२
ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ि चािवुत हि ंतन्म ेरुरचत ंयत्र िाि हवम।् ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
सवहभाविे सपंको यरद िारस्त रधगस्त ुतत॥् ४।९३
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अितृ ेिद्दधािस्य सक्तस्यादोर्दरश हििः। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
रकं रर् वचंरयतव् ंस्याज्जातिागस्य चतेसिः॥ ४।९४
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
वचंयरंत च यद्यवे िातिागािः पिस्पिम।् ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
िि ुिवै क्षम ंद्रष्ु ंििािः स्त्रीणा ंिणृाम ् रस्त्रयिः॥ ४।९५
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
तदवे ंसरत दुिःखात्तां ििामिणभोरगिम।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ि मा ंकामषे्विायषर् ुप्रतािरयतमुर्हरस॥ ४।९६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अर्ो रतधीिं बलवच्च त ेमिश्चलेर् ुकामरे् ुच सािदरश हििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
भय ेरप तीव्र ेरवर्यरे् ुसज्जस ेरििीक्षमाणो मिणाध्वरि प्रिािः॥ ४।९७
ष्त्रीरवघातिो
50
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अरं् पिुभीरुितीवरव्लववो ििारवपद्व्यारधभय ंरवरचतंयि।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
लभ ेि शारंत ंि धरृत ंकुतो िरत ंरिशामयि ् दी्ततरमवारग्निा िगत॥् ४।९८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
असशंय ंमतृ्यरुिरत प्रिाितो ििस्य िागो हृरद यस्य िायत।े ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अयोमयीं तस्य पिरैम चतेिा ंमर्ाभय ेिक्षरत यो ि िोरदरत॥ ४।९९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अथौ कुमािश्च रवरिश्चयारत्मका ंचकाि कामाियघारतिीं कथाम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ििस्य चक्षगु हमिीयमडंलो मर्ीधिं चास्तरमयाय भास्कििः॥ ४।१००
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततो वथृाधारितभरू्णस्रििः कलागणुशै्च प्रणयशै्च रिष्फलिैः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
स्व एव भाव ेरवरिगहृ्य मन्मथ ंपिंु ययभु हग्नमिोिथािः रस्त्रयिः॥ ४।१०१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततिः पिुोद्यािगता ंििरिय ंरििीक्ष्य साय ंप्ररतसहंृता ंपिुिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अरित्यता ंसवहगता ंरवरचतंयि ् रववशे रधष्ण्य ंरक्षरतपालकात्मििः॥ ४।१०२
ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ øikhariõã
ततिः ितु्वा िािा रवर्यरवमखु ंतस्य त ुमिो ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ
ि रशश्य ेता ंिारत्र ंहृदयगतशल्यो गि इव।
ष्त्रीरवघातिो
51
ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ
अथ िातंो मतं्र ेबहुरवरवधमागष ससरचवो ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ
ि सो न्यत्ामभे्यो रियमिमपश्यत्सतुमतिेः॥ ४।१०३
इरत िीबदु्धचरित ेमर्ाकाव् ेस्त्रीरवघातिो िाम चतथु हिः सग हिः॥ ४॥
52
५ । अरभरिष्क्रमणो
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
स तथा रवर्यरैव हलोभ्यमाििः पिमोर्िैरप शाक्यिािसिूिुः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ि िगाम िरत ंि शमह लेभ ेहृदय ेरसरं् इवारतरदग्धरवद्धिः॥ ५।१
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अथ मरंत्रसतुिैः क्षमिैः कदारचत्सरखरभरश्चत्रकथिैः कृताियुात्रिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
विभरूमरददृक्षया शमपे्सिु हिदवेािमुतो वरर्िः प्रतस्थ॥े ५।२
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
िवरुक्मखलीिरकंरकणीकं प्रचलच्चामिचारुर्मेभाडंम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अरभरुह्य स कंठकं सदव ंप्रययौ केतरुमव दु्रमाब्जकेतिुः॥ ५।३
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
स रिकृष्तिा ंविातंभरूम ंविलोभाच्च ययौ मर्ीगणुचे्चिुः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
सरललोरम हरवकािसीिमागाां वसधुा ंचवै ददशह कृष्माणाम॥् ५।४
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
र्लरभन्नरवकीण हशष्दभाां र्तसकू्ष्रक्ररमकाडंितंकुीणा हम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
समवके्ष्य िसा ंतथारवधा ंता ंस्वििस्यवे बध ेभशृ ंशशुोच॥ ५।५
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
कृर्तिः परुुर्ाशं्च वीक्षमाणिः पविाकाांशिुिोरवरभन्नवणा हि।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
वर्ि्लवमरव्लववाशं्च धयुा हि ् पिमाय हिः पिमा ंकृपा ंचकाि॥ ५।६
अरभरिष्क्रमणो
53
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अवतीय ह ततस्तिंुगपषृ्ठाच्चिकैगाां व्चित ् शचुा पिीतिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
िगतो िििव्य ंरवरचन्वि ् कृपण ंखरिदरमत्यवुाच चात्त हिः॥ ५।७
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
मिसा च रवरवक्ततामभीप्सिुः सहुृदस्तािियुारयिो रिवाय ह। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अरभतािलचारुपण हवत्या रविि ेमलूमपुरेयवाि ् स िवंािः॥ ५।८
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
रिर्साद च पत्रखोिवत्या ंभरुव वदैूय हरिकाशशािलायाम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
िगतिः प्रभवव्यौ रवरचतं्य मिसश्च रस्थरतमाग हमाललंब॥े ५।९
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
समवा्ततमििः रस्थरतश्च सद्यो रवर्यचे्चारदरभिारधरभश्च मकु्तिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
सरवतकह रवचािमाप शातं ंप्रथम ंर्ध्ािमिािवप्रकािम॥् ५।१०
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अरधगर्म्य ततो रववकेि ंत ुपिमप्रीरतसखु ंमििः समारधम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
इदमवे ततिः पिं प्रदर्ध्ौ मिसा लोकगरत ंरिशर्म्य सर्म्यक॥् ५।११
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
कृपण ंवत यज्जििः स्वय ंसन्निसो व्ारधििारविाशधमहिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
िियारदितमातिंु मतृ ंवा पिमज्ञो रविगुपु्सत ेमदाधंिः॥ ५।१२
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
इर् चदेर्मीदृशिः स्वय ंसि ् रविगुपु्सये पिं तथास्वभावम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ि भवते्सदृश ंरर् तत्क्षम ंवा पिम ंधम हरमम ंरविाितो म॥े ५।१३
अरभरिष्क्रमणो
54
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
इरत तस्य रवपश्यतो यथावज्जगतो व्ारधििारवपरत्तदोर्ाि।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
बलयौवििीरवतप्रवतृ्तौ रविगामात्मगतो मदिः क्षणिे॥ ५।१४
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ि िर्र् ह ि चारप चाितुपे ेरवरचरकत्सा ंि ययौ ि तरंद्ररिदे्र। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ि च कामगणुरे् ुसिंिंि ेि च रदिरे् पिं ि चावमिे॥े ५।१५
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
इरत बरुद्धरिय ंच िीििस्का ववधृ ेतस्य मर्ात्मिो रवशदु्धा। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
परुुर्िैपििैदृश्यमाििः परुुर्श्चोपससप ह रभक्षवुशेिः॥ ५।१६
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ििदवेसतुस्तमभ्यपचृ्चिद को सीरत शशसं सो थ ति।ै ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
स च प ुगंव िन्ममतृ्यभुीतिः िमणिः प्रव्ररितो रि मोक्षर्तेोिः॥ ५।१७
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
िगरत क्षयधमहके ममुकु्षमुृ हगय ेरं् रशवमक्षय ंपद ंतत।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अििो न्यिििैतलु्यबरुद्धरव हर्यभे्यो रवरिवतृ्तिागदोर्िः॥ ५।१८
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
रिवसि ् क्वरचदवे वकृ्षमलेू रविि ेवायति ेरगिौ वि ेवा। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
रवचिार्म्यपरिग्रर्ो रििाशिः पिमाथा हय यथोपपन्नरभक्षिुः॥ ५।१९
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
इरत पश्यत एव िािसिूोरिदमकु्त्वा स िभिः समतु्पपात। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
स रर् तिपिुन्यबरुद्धदशी ितृय ेतस्य समरेयवाि ् रदवौकािः॥ ५।२०
अरभरिष्क्रमणो
55
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
गगि ंखगवद्गत ेच तरिि ् िवृििः सिंहृर् ेरवरसरिय ेच। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
उपलभ्य ततश्च धमहसजं्ञामरभरिया हणरवधौ मरत ंचकाि॥ ५।२१
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
तत इदं्रसमो रितेंरद्रयश्च प्ररवरवक्षिुः पिमावमारुिोर्। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
परिवत्य ह िि ंत्ववके्षमाणस्तत एवारभमत ंवि ंि भिे॥े ५।२२
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
स ििामिणक्षय ंरचकीर् ुहव हिवासाय मरत ंितृौ रिधाय। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
प्ररववशे पिुिः पिंु ि कामाििभमूरेिव मडंलं रिपेंद्रिः॥ ५।२३
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
सरुखता वत रिवृ हता च सा स्त्री परतिीदृक्त्वरमवायताक्ष यस्यािः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
इरत त ंसमदुीक्ष्य िािकन्या प्ररवशतं ंपरथ सािंरलि हगाद॥ ५।२४
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अथ घोर्रमम ंमर्ाभ्रघोर्िः परिशिुाव शम ंपिं च लेभ।े ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ितुवाशं्च रर् रिवृ हतरेत शब्द ंपरिरिवा हणरवधौ मरत ंचकाि॥ ५।२५
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अथ काचंिशलैशृगंवष्मा ह गिमघेर् हभबाहुरिस्विाक्षिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
क्षयमक्षयधमहिातिागिः शरशरसरं्ाििरवक्रमिः प्रपदे॥े ५।२६
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
मगृिािगरतस्ततो भ्यगच्चन्नपृरत ंमरंत्रगणरैुपास्यमािम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
सरमतौ मरुतारमव ज्वलंत ंमघवतं ंरत्ररदव ेसितु्माििः॥ ५।२७
अरभरिष्क्रमणो
56
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
प्ररणपत्य च सािंरलब हभार् ेरदश मह्य ंििदवे साध्विजु्ञाम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
परिरवव्ररिर्ारम मोक्षर्तेोरि हयतो ह्यस्य ििस्य रवप्रयोगिः॥ ५।२८
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
इरत तस्य वचो रिशर्म्य िािा करिणवेारभर्तो दु्रमश्चचाल। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
कमलप्ररतमें ऽिलौ गरृ्ीत्वा वचि ंचदेमवुाच वाष्कंठिः॥ ५।२९
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
प्ररतसरं्ि तात बरुद्धमतेा ंि रर् कालस्तव धमहसिंयस्य। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
वयरस प्रथम ेमतौ चलाया ंबहुदोर्ा ंरर् वदरंत धम हचया हम॥् ५।३०
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
रवर्यरे् ुकुतरू्लें रद्रयस्य व्रतखदेषे्वसमथ हरिश्चयस्य। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
तरुणस्य मिश्चलत्यिण्यादिरभज्ञस्य रवशरे्तो रववकेम॥् ५।३१
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
मम त ुरप्रयधमह धम हकालस्त्वरय लक्ष्ीमवसजृ्य लक्ष्यभतू।े ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
रस्थिरवक्रम रवक्रमणे धमहस्तव रर्त्वा त ुगरंुु भवदेधमहिः॥ ५।३२
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
तरदम ंव्वसायमतु्सिृ त्व ंभव तावरन्नितो गरृ्स्थधमष। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
परुुर्स्य वयिःसखुारि भकु्त्वा िमणीयो रर् तपोविप्रवशेिः॥ ५।३३
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
इरत वाक्यरमद ंरिशर्म्य िाज्ञिः कलरवकंस्वि उत्तिं बभार्।े ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
यरद म ेप्ररतभशू्चतरु् ुह िािि ् भवरस त्व ंि तपोवि ंिरयष्॥े ५।३४
अरभरिष्क्रमणो
57
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ि भवने्मिणाय िीरवत ंम ेरवर्िते्स्वास्थ्यरमद ंच म ेि िोगिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ि च यौविमारक्षपजे्जिा म ेि च सपंरत्तमपार्िेरिपरत्तिः॥ ५।३५
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
इरत दुलहभमथ हमरूचवासं ंतिय ंवाक्यमवुाच शाक्यिाििः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
त्यि बरुद्धमरतमा ंगरतप्रवतृ्तामवर्ास्यो रतमिोिथक्रमश्च॥ ५।३६
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अथ मरेुगरुुग ुहरंु बभार् ेयरद िारस्त क्रम एर् िारस्त वाय हिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
शिणाज्ज्वलििे दह्यमािान्न रर् रिरश्चक्ररमर् ु ंक्षम ंग्रर्ीतमु॥् ५।३७
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
िगतश्च यथा ध्रवुो रवयोगो ि त ुधमा हय विं त्वय ंरवयोगिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अवश ंिि ुरवप्रयोियने्मामकृतस्वाथ हमत्ृततमवे मतृ्यिुः॥ ५।३८
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
इरत भरूमपरतरि हशर्म्य तस्य व्वसाय ंतियस्य रिम ुहमकु्षोिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अरभधाय ि यास्यतीरत भयूो रवदध ेिक्षणमतु्तमाशं्च कामाि॥् ५।३९
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
सरचवसै्त ुरिदरश हतो यथावद्बहुमािात ् प्रणयाच्च शास्त्रपवू हम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
गरुुणा च रिवारितो िपुातिैः प्ररववशेावसथ ंततिः स शोचि॥् ५।४०
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
चलकुण्दलच ुरंबताििारभघ हिरिवासरवकंरपतस्तिीरभिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
वरितारभिधीिलोचिारभमृ हगशावारभरिवाभ्यदुीक्ष्यमाणिः॥ ५।४१
अरभरिष्क्रमणो
58
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
स रर् काचंिपवहतावदातो हृदयोन्मादकिो विागंिािाम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
िविागंरवलोचिात्मभावाि ् वचिस्पशहवपगु ुहणिै हर्ाि॥ ५।४२
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
रवगत ेरदवस ेततो रवमाि ंवपरु्ा सयू ह इव प्रदीप्यमाििः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
रतरमिं रवरिघासंिुात्मभासा िरवरुद्यरन्नव मरेुमारुिोर्॥ ५।४३
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
किकोज्ज्वलदी्ततदीपवकृ्ष ंविकालागरुुधपूपणू हगभ हम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अरधरुह्य स वज्रभरक्तरचत्र ंप्रविं काचंिमासि ंरसर्वे॥े ५।४४
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
तत उत्तममतु्तमाश्च िायो रिरश तयूरैुपतस्थरुिंद्रकल्पम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
रर्मवरच्चिसीव चदं्रगौिे द्ररवणेंद्रात्मिमप्सिोगणौघािः॥ ५।४५
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
पिमिैरप रदव्तयू हकल्पिैः स त ुतिैवै िरत ंययौ ि र्र् हम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
पिमाथ हसखुाय तस्य साधोिरभरिरश्चक्ररमर्ा यतो ि िेम॥े ५।४६
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अथ तत्र सिुसै्तपोवरिष्ठिैकरिष्ठवै् हवसायमस्य बदु्ध्वा। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
यगुपत्प्रमदाििस्य रिद्रा रवरर्तासीरिकृताश्च गात्रचषे्ािः॥ ५।४७
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अभवच्चरयता रर् तत्र कारचरिरिवशे्य प्रचले किे कपोलम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
दरयतामरप रुक्मपत्त्ररचत्रा ंकुरपतवेाकंगता ंरवर्ाय वीणाम॥् ५।४८
अरभरिष्क्रमणो
59
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
रवबभौ किलग्नवणेिुन्या स्तिरवस्रस्तरसताशंकुा शयािा। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ऋिरु्ट्पदपरंक्तिषु्पद्मा िलफेिप्रर्सत्तटा िदीव॥ ५।४९
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
िवपषु्किगभ हकोमलाभ्या ंतपिीयोज्ज्वलसगंतागंदाभ्याम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
स्वरपरत ि तथा पिुा भिुाभ्या ंपरििभ्य रप्रयवन्मदृगंमवे॥ ५।५०
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
िवर्ाटकभरू्णास्तथान्या वसि ंपीतमितु्तम ंवसािािः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अवशा वत रिद्रया रिपतेगु हिभग्ना इव करण हकािशाखािः॥ ५।५१
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अवलंब्य गवाक्षपाव हमन्या शरयता चापरवभगु्नगात्रयरष्िः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
रवििाि रवलंरबचारुर्ािा िरचता तोिणशालभरंिकेव॥ ५।५२
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
मरणकंुडलदष्पत्रलेख ंमखुपद्म ंरवित ंतथापिस्यािः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
शतपत्ररमवाध हचक्रिाड ंरस्थतकािंडवघरट्टत ंचकाश॥े ५।५३
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अपिािः शरयता यथोपरवष्ािः स्तिभाििैवमन्यमािगात्रािः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
उपगहु्य पिस्पिं रविेिभु ुहिपाशसै्तपिीयपारिर्ायिैः॥ ५।५४
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
मर्तीं परिवारदिीं च कारचिरितारलंग्य सखीरमव प्रस्ुतता। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
रविघुणू ह चलत्सवुण हसतू्रा ंवदििेाकुलकरण हकोज्ज्वलेि॥ ५।५५
अरभरिष्क्रमणो
60
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
पणव ंयवुरतभ ुहिासंदशेादवरवस्ररंसतचारुपाशमन्या। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
सरवलासितातंतातंमवूोरव हविे कातंरमवारभिीय रशश्य॥े ५।५६
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अपिा ि बभरुि हमीरलताक्ष्यो रवपलुाक्ष्यो रप शभुभ्रवुो रप सत्यिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
प्ररतसकुंरचतािरवदंकोशािः सरवतय हस्तरमत ेयथा िरलन्यिः॥ ५।५७
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
रशरथलाकुलमधू हिा तथान्या िघिस्रस्तरवभरू्णाशंकुातंा। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अशरयष् रवकीण हकंठसतू्रा गिभग्ना प्ररतपारततागंिवे॥ ५।५८
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अपिास्त्ववशा रर्ह्रया रवयकु्ता धरृतमत्यो रप वपगु ुहणरैुपतेािः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
रवरिशवसरुुिण ंशयािा रवकृतारक्ष्ततभिुा ििृरंभिे च॥ ५।५९
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
व्परवद्धरवभरू्णस्रिो न्या रवसतृाग्रथंिवाससो रवसजं्ञािः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अरिमीरलतश्ुलवरिश्चलाक्ष्यो ि रविेििुः शरयता गतासकुल्पािः॥ ५।६०
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
रववतृास्यपटुा रववदृ्धगात्रा प्रपतिक्त्रिला प्रकाशगहु्या। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अपिा मदघरूण हतवे रशश्य ेि बभार् ेरवकृत ंवपिुः पपुोर्॥ ५।६१
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
इरत सत्त्वकुलािरुूपरूप ंरवरवध ंस प्रमदािििः शयाििः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
सिसिः सदृश ंबभाि रूप ंपविावरि हतरुग्णपषु्किस्य॥ ५।६२
अरभरिष्क्रमणो
61
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
समवके्ष्य ततश्च तािः शयािा रवकृतास्ता यवुतीिधीिचषे्ािः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
गणुविपरु्ो रप वल्गभुासो िपृसिूिुः स रवगर्हया ंबभवू॥ ५।६३
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अशरुचरव हकृतश्च िीवलोके वरितािामयमीदृशिः स्वभाविः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
वसिाभिणसै्त ुवचं्यमाििः परुुर्िः स्त्रीरवर्यरे् ुिागमरेत॥ ५।६४
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
रवमशृदे्यरद योरर्ता ंमिषु्िः प्रकृरत ंस्वप्नरवकािमीदृश ंच। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ध्रवुमत्र ि वध हयते्प्रमाद ंगणुसकंल्पर्तस्त ुिागमरेत॥ ५।६५
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
इरत तस्य तदतंिं रवरदत्वा रिरश रिरश्चक्ररमर्ा समदु्बभवू। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अवगर्म्य मिस्ततो स्य दवेभै हवििािमपावतृ ंबभवू॥ ५।६६
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अथ सो वतताि र्र्म्य हपषृ्ठाद्यवुतीस्तािः शरयता रवगर्हमाणिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अवतीय ह ततश्च रिरव हशकंो गरृ्कक्ष्या ंप्रथम ंरवरिि हगाम॥ ५।६७
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
तिुगावचिं स बोधरयत्वा िरवि ंचदंकरमत्थरमत्यवुाच। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
र्यमािय कंथकं त्विावाि ् अमतृ ंप्रा्ततरुमतो द्य म ेरययासा॥ ५।६८
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
हृरद या मम तरुष्िद्य िाता व्वसायश्च यथा धतृौ रिरवष्िः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
रविि ेरप च िाथवारिवारि ध्रवुमथो रभमखुिः स म ेय इष्िः॥ ५।६९
अरभरिष्क्रमणो
62
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
रर्ह्रयमवे च सिंरत ंच रर्त्वा शरयता मत्प्रमखु ेयथा यवुत्यिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
रववतृ ेच यथा स्वय ंकपाटे रियत ंयातमुिामयाय कालिः॥ ५।७०
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
प्ररतगहृ्य ततिः स भत ुहिाज्ञा ंरवरदताथो रप ििेंद्रशासिस्य। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
मिसीव पिणे चोद्यमािस्तिुगस्याियि ेमरत ंचकाि॥ ५।७१
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अथ र्मेखलीिपणू हवकं्त्र लघशुय्यास्तिणोपगढूपषृ्ठम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
बलसत्त्विवत्विोपपन्न ंस विाव ंतमपुारििाय भत्रष॥ ५।७२
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
प्रततरत्रकपचु्चमलूपारष्णां रिभतृ ंर्ह्रस्वतििूपषृ्ठकण हम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
रवितोन्नतपषृ्ठकुरक्षपावां रवपलुप्रोथललाटकठ्यिुस्कम॥् ५।७३
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
उपगहु्य स त ंरवशालवक्षािः कमलाभिे च सातं्वयि ् किणे। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
मधिुाक्षिया रगिा शशास ध्वरििीमर्ध्रमव प्रवषे्कुामिः॥ ५।७४
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
बहुशिः करलशत्रवो रििस्तािः समिे त्वामरधरुह्य पारथ हविे। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अर्मप्यमतृ ंपिं यथावत्तिुगिषे्ठ लभये ततु्रुष्व॥ ५।७५
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
सलुभािः खल सयंगु ेसर्ाया रवर्यावा्ततसखु ेधिाि हि ेवा। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
परुुर्स्य त ुदुलहभािः सर्ायािः परततस्यापरद धम हसिंय ेवा॥ ५।७६
अरभरिष्क्रमणो
63
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
इर् चवै भवरंत य ेसर्ायािः कलर् ेधम हरण धमहसिंय ेवा। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अवगच्चरत म ेयथातंिात्मा रियत ंत ेरप ििास्तदशंभाििः॥ ५।७७
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
तरदद ंपरिगर्म्य धमहयकंु्त मम रिया हणमतो िगरद्धताय। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
तिुगोत्तम वगेरवक्रमाभ्या ंप्रयतस्वात्मरर्त ेिगरद्धत ेच॥ ५।७८
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
इरत सहुृदरमवािरुशष् कृत्य ेतिुगविं िवृिो वि ंरययासिुः। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
रसतमरसतगरतद्यरुतवहपषु्माि ् िरवरिव शािदमभ्रमारुिोर्॥ ५।७९
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
अथ स परिर्िरन्नशीथचडं ंपरिििबोधकिं ध्वरि ंसदविः। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
रवगतर्ििुविः प्रशातंर्रे्श्चरकतरवमकु्तपदक्रमा िगाम॥ ५।८०
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
किकवलयभरूर्तप्रकोष्ठिैः कमलरिभिैः कमलारि च प्ररवर्ध्। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अविततिवस्ततो स्य यक्षाश्चरकतगतदे हरधिे खिुाि ् किाग्रिैः॥ ५।८१
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
गरुुपरिघकपाटसवंतृा या ि सखुमरप रििदिैपारव्रयतं।े ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
व्रिरत िपृसतु ेगतस्विास्तािः स्वयमभवि ् रववतृािः पिुिः प्रतोल्यिः॥ ५।८२
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
रपतिमरभमखु ंसतु ंच बालं ििमििुक्तमितु्तमा ंच लक्ष्ीम।् ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
कृतमरतिपर्ाय रिव् हपके्षिः रपतिृगिात ् स ततो रवरिि हगाम॥ ५।८३
अरभरिष्क्रमणो
64
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
अथ स रवकचपकंिायताक्षिः पिुमवलोक्य ििाद रसरं्िादम।् ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
िििमिणयोिदृष्पािो ि पिुिरं् करपलाह्वय ंप्ररवष्ा॥ ५।८४
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
इरत वचिरमद ंरिशर्म्य तस्य द्ररवणपतिेः परिर्द्गणा ििदंुिः। ५।८५ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
प्रमरुदतमिसश्च दवेसघंा व्वरसतपािणमाशशरंसिे ि॥ै
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
हुतवर्वपरु्ो रदवौकसो न्य ेव्वरसतमस्य दुष्किं रवरदत्वा। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अकुरुत तरुर्ि ेपरथ प्रकाश ंघिरवविप्रर्तृा इवेंदुपादािः॥ ५।८६
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
र्रितिुगतिंुगवत्तिंुगिः स त ुरवचिि ् मिसीव चोद्यमाििः। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अरुणपरुर्भािमतंिीक्ष ंसिसबहूरि िगाम योििारि॥ ५।८७
इरत िीबदु्धचरित ेमर्ाकाव् ेरभरिष्क्रमणो िाम पचंमिः सग हिः॥ ५॥
65
६ । छंदकरिवत हि ं
ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
ततो महुूतष भ्यरुदत ेिगच्चक्षरुर् भास्किे। ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
भाग हवस्यािमपद ंस ददशह िणृा ंवििः॥ ६।१
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
स्ुततरववस्तर्रिण ंस्वस्थरस्थतरवरं्गमम।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ pathyà èloka
रविातं इव यद्दृष्ा कृताथ ह इव चाभवत॥् ६।२
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
स रवियरिवतृ्त्यथां तपिःपिूाथ हमवे च। ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
स्वा ंचािवुरत हता ंिक्षन्नवपषृ्ठादवातित॥् ६।३
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
अवतीय ह च पस्पशह रिस्तीण हरमरत वारििम।् ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
चदंकं चाब्रवीत ् प्रीतिः निगापयरन्नव चक्षरु्ा॥ ६।४
ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
इम ंताक्ष्योपमिव ंतिंुगमिगुच्चता। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
दरश हता सौर्म्य मद्भरक्तरव हक्रमश्चायमात्मििः॥ ६।५
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
सवहथास्म्यन्यकायो रप गरृ्ीतो भवता हृरद। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
भतृ हनिगरे्श्च यस्यायमीदृशिः शक्त एव च॥ ६।६
छंदकरिवत हि ं
66
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अरनिगग्धो रप समथो रस्त रििःसामथ्यो रप भरक्तमाि।् ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
भरक्तमासं्चवै शक्तश्च दुलहभस्त्वरिधो भरुव॥ ६।७
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
तत्प्रीतो रि तवाििे मर्ाभागिे कमहणा। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
दृश्यत ेमरय भावो य ंफलेभ्यो रप पिाङ्मखु॥े ६।८
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
को ििस्य फलस्थस्य ि स्यादरभमखुो िििः। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ििीभवरत भरूयष्ठ ंस्वििो रप रवपय हय॥े ६।९
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
कुलाथां धाय हत ेपतु्रिः पोर्ाथां सवे्त ेरपता। ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
आशयारिष्रत िगन्नारस्त रिष्कािणास्वता॥ ६।१०
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
रकमकु्त्वा बहु सकं्षपेातृ्त ंम ेसमुर्रत्प्रयम।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
रिवत हस्वावमादाय सपं्रा्ततो िीरप्सत ंविम॥् ६।११
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
इत्यकु्त्वा स मर्ाबाहुििशुसंरचकीर् हया। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
भरू्णान्यवमचु्याि ैसतं्ततमिस ेददौ॥ ६।१२
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
मकुुटोद्दी्ततकमा हण ंमरणमादाय भास्विम।् ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ब्रवुि ् वाक्यरमद ंतस्थौ सारदत्य इव मदंििः॥ ६।१३
छंदकरिवत हि ं
67
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
अििे मरणिा चदं प्रणर्म्य बहुशो िपृिः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
रवज्ञाप्यो मकु्तरविभं ंसतंापरवरिवतृ्तय॥े ६।१४
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ििामिणिाशाथां प्ररवष्ो रि तपोविम।् ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ि खल स्वगहतर्षण िानिगरे्िे ि मन्यिुा॥ ६।१५
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
तदवेमरभरिष्क्रातं ंि मा ंशोरचतमुर्हरस। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
भतू्वारप रर् रचिं िरे्िः कालेि ि भरवष्रत॥ ६।१६
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ध्रवुो यिाच्च रविरे्स्तिान्मोक्षाय म ेमरतिः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रवप्रयोगिः कथ ंि स्यादू्भयो रप स्वििारदरभिः॥ ६।१७
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
शोकत्यागाय रिष्क्रातं ंि मा ंशोरचतमुर्हरस। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
शोकर्तेरु् ुकामरे् ुसक्तािः शोच्यास्त ुिारगणिः॥ ६।१८
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अय ंच रकल पवूषर्ामिाकं रिश्चयिः रस्थििः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
इरत दायादभतूिे ि शोच्यो रि पथा व्रिि॥् ६।१९
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
भवरंत ह्यथ हदायादािः परुुर्स्य रवपय हय।े ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
परृथव्ा ंधम हदायादा दुलहभास्त ुि सरंत वा॥ ६।२०
छंदकरिवत हि ं
68
ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
यदरप स्यादसमय ेयातो विमसारवरत। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
अकालो िारस्त धमहस्य िीरवत ेचचंले सरत॥ ६।२१
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
तिादद्यवै म ेियेश्चतेव्रमरत रिश्चयिः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
िीरवत ेको रर् रविभंो मतृ्यौ प्रत्यरथ हरि रस्थत॥े ६।२२
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
एवमारद त्वया सौर्म्य रवज्ञाप्यो वसधुारधपिः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
प्रयतथेास्तथा चवै यथा मा ंि ििेदरप॥ ६।२३
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
अरप िगै ुहण्यमिाकं वाच्य ंििपतौ त्वया। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
िगै ुहण्यात्त्यज्यत ेनिगरे्िः निगरे्त्यागान्न शोच्यत॥े ६।२४
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
इरत वाक्यरमद ंितु्वा चदंिः सतंापरव्लवविः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
वाष्ग्ररथतया वाचा प्रत्यवुाच कृतािंरलिः॥ ६।२५
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
अििे तव भाविे बाधंवायासदारयिा। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
भत हिः सीदरत म ेचतेो िदीपकं इव रिपिः॥ ६।२६
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
कस्य िोत्पादयिेाष् ंरिश्चयस्त ेयमीदृशिः। ÛÜÛÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
अयोमय ेरप हृदय ेरकं पिुिः निगरे्रव्लवव॥े ६।२७
छंदकरिवत हि ं
69
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
रवमािशयिार्ां रर् सौकुमाय हरमद ंक्व च। ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
खिदभाांकुिवती तपोविमर्ी क्व च॥ ६।२८
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ितु्वा त ुव्वसाय ंत ेयदवो य ंमया हृतिः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
बलात्ािेण तन्नाथ दवैिेवैारि कारितिः॥ ६।२९
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
कथ ंह्यात्मवशो िािि ् व्वसायरमम ंतव। ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
उपाियये ंतिुग ंशोकं करपलवस्तिुिः॥ ६।३०
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
तन्नार्हरस मर्ाबार्ो रवर्ात ु ंपतु्रलालसम।् ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
रनिगग्ध ंवदृ्ध ंच िािाि ंसद्धमहरमव िारस्तकिः॥ ६।३१
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
सवंध हिपरििातंा ंरितीया ंता ंच मातिम।् ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
दवे िार्हरस रवित ुां कृति इव सरियाम॥् ६।३२
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
बालपतु्रा ंगणुवतीं कुलिार्घ्ा ंपरतव्रताम।् ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
दवेीमर्हरस ि त्यकंु्त ्लवीविः प्रा्ततारमव रियम॥् ६।३३
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
पतु्र ंयाशोधिं िार्घ् ंयशोधमहभतृा ंवििः। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
बालमर्हरस ि त्यकंु्त व्सिीवोत्तम ंयशिः॥ ६।३४
छंदकरिवत हि ं
70
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
अथ बधं ु ंच िाज्य ंच त्यकु्तमवे कृता मरतिः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
मा ंिार्हरस रवभो त्यकंु्त त्वत्पादौ रर् गरतम हम॥ ६।३५
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
िारि यात ु ंपिंु शक्तो दह्यमाििे चतेसा। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
त्वामिण्य ेपरित्यज्य सरुमत्र इव िाघवम॥् ६।३६
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
रकं रर् वक्ष्यरत िािा मा ंत्वदृत ेिगिं गतम।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
वक्ष्यार्म्यरुचतदरश हत्वारतं् तवातंिःपिुारण वा॥ ६।३७
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
यदप्यात्थारप िगै ुहण्य ंवाच्य ंििपतारवरत। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रकं तिक्ष्यार्म्यभतू ंत ेरिदोर्स्य मिुरेिव॥ ६।३८
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
हृदयिे सलज्जिे रिह्वया सज्जमािया। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अरं् यद्यरप वा ब्रयूा ंकस्तच्च्रद्धातमुर्हरत॥ ६।३९
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
यो रर् चदं्रमसस्तकै्ष्ण्य कथयचे्च्रद्दधीत वा। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
स दोर्ासं्तव दोर्ज्ञ कथयचे्च्रद्दधीत वा॥ ६।४०
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
सािकु्रोशस्य सतत ंरित्य ंकरुणवरेदििः। ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
रनिगग्धत्यागो ि सदृशो रिवत हस्व प्रसीद म॥े ६।४१
छंदकरिवत हि ं
71
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
इरत शोकारभभतूस्य ितु्वा चदंस्य भारर्तम।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
स्वस्थिः पिमया धतृ्या िगाद वदता ंवििः॥ ६।४२
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
मरियोग ंप्ररत च्चदं सतंापस्त्यज्यतामयम।् ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
िािाभावो रर् रियत ंपथृग्िारतर् ुदरेर्र्॥ु ६।४३
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
स्विि ंयद्यरप निगरे्ान्न त्यिये ंममुकु्षया। ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
मतृ्यिुन्योन्यमवशाििाि ् सतं्यािरयष्रत॥ ६।४४
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
मर्त्या तषृ्णया दुिःखगै हभषणारि यया धतृिः। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
तस्या रिष्फलयत्नायािः क्वारं् मातिुः क्व सा मम॥ ६।४५
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
वासवकृ्ष ेसमागर्म्य रवगच्चरंत यथाडंिािः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
रियत ंरवप्रयोगातंस्तथा भतूसमागमिः॥ ६।४६
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
समते्य च यथा भयूो व्पयारंत वलार्कािः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
सयंोगो रवप्रयोगश्च तथा म ेप्रारणिा ंमतिः॥ ६।४७
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
यिाद्यारत च लोको य ंरवप्रलभ्य पिस्पिम।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ममत्व ंि क्षम ंतिात्स्वप्नभतू ेसमागम॥े ६।४८
छंदकरिवत हि ं
72
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
सर्ििे रवयजु्यतं ेपण हिागणे पादपािः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
अन्यिेान्यस्य रविरे्िः रकं पिुि ह भरवष्रत॥ ६।४९
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
तदवे ंसरत सतंाप ंमा कार्ीिः सौर्म्य गर्म्यताम।् ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
लंबत ेयरद त ुनिगरे्ो गत्वारप पिुिाव्रि॥ ६।५०
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ब्रयूाश्चािास्विाक्षपे ंिि ंकरपलवस्तरुि। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
त्यज्यता ंतद्गतिः निगरे्िः ियूता ंचास्य रिश्चयिः॥ ६।५१
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
रक्षप्रमषे्रत वा कृत्वा ििामतृ्यकु्षय ंरकल। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
अकृताथो रििालंबो रिधि ंयास्यतीरत वा॥ ६।५२
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
इरत तस्य वचिः ितु्वा कंथकस्तिुगोत्तमिः। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
रिह्वया रलरलर् ेपादौ वाष्मषु्ण ंममुोच च॥ ६।५३
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
िारलिा स्वरस्तकाकेंि वक्रमर्ध्िे पारणिा। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
आममशह कुमािस्त ंबभार् ेच वयस्यवत॥् ६।५४
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
म ुचं कंथक मा वाष् ंदरश हतये ंसदवता। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
मषृ्ता ंसफलिः शीघ्र ंिमस्त ेय ंभरवष्रत॥ ६।५५
छंदकरिवत हि ं
73
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
मरणत्सरंु चदंकर्स्तससं्थ ंततिः स धीिो रिरशत ंगरृ्ीत्वा। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कोशादरस ंकाचंिभरक्तरचत्र ंरवलारदवाशीरवर्मदु्बबर्ह॥ ६।५६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
रिष्कास्य त ंचोत्पलपत्त्रिीलं रचच्चदे रचत्र ंमकुुटं सकेशम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवकीय हमाणाशंकुमतंिीक्ष ेरचक्षपे चिै ंसिसीव रं्सम॥् ६।५७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
पिूारभलार्णे च बाहुमान्यारद्दवौकसस्त ंिगहृुिः प्ररवद्धम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यथावदिे ंरदरव दवेसघंा रदव्रैव हशरे्मै हर्या ंच चकु्रिः॥ ६।५८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
मकु्त्वा त्वलंकािकलत्रवत्ता ंिीरवप्रवास ंरशिसश्च कृत्वा। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दृष्ट्वाशंकंु काचंिरं्सरचत्रम ् वन्य ंस धीिो रभचकाकं्ष वासिः॥ ६।५९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततो मगृव्ाधवपरुदिवौका भाव ंरवरदत्वास्य रवशदु्धभाविः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कार्ायवस्त्रो रभययौ समीप ंत ंशाक्यिािप्रभवो भ्यवुाच॥ ६।६०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
रशव ंच कार्ायमरृर्ध्विस्त ेि यजु्यत ेररं्स्ररमद ंधिशु्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तत्सौर्म्य यद्यरस्त ि सरक्तित्र मह्य ंप्रयच्चदेरमद ंगरृ्ाण॥ ६।६१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
व्ाधो ब्रवीत्ामद काममािादििे रववास्य मगृाि ् रिर्त्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अथ हस्त ुशक्रोपम यद्यििे रं्त प्रतीच्चािय श्ुलवमतेत॥् ६।६२
छंदकरिवत हि ं
74
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
पिणे र्र्षण ततिः स वन्य ंिग्रार् वासों ऽशकुमतु्ससि ह। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
व्ाधस्त ुरदव् ंवपिुेव रबभ्रत ् तच्च्ुलवमादाय रदव ंिगाम॥ ६।६३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततिः कुमािश्च स चावगोपस्तरिसं्तथा यारत रवरसरियात।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
आिण्यके वासरस चवै भयूस्तरिन्नकाष्ाां बहुमािमाश॥ु ६।६४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
चदं ंततिः सािमुखु ंरवसजृ्य कार्ायसरंवितृकीरत हभतृ्सिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यिेािमस्तिे ययौ मर्ात्मा सरं्ध्ाभ्रसवंीत इवारद्रिाििः॥ ६।६५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततस्तथा भत हरि िाज्यरििःस्परृ् ेतपोवि ंयारत रववण हवासरस। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
भिुौ समरुत्क्षप्य ततिः स वारिभदृृ्भश ंरवचकु्रोश पपात च रक्षतौ॥ ६।६६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रवलोक्य भयूश्च रुिोद सस्विं र्य ंभिुाभ्यामपुगहु्य कंथकम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ततो रििाशो रवलपन्महुुम ुहहुय हयौ शिीिेण पिंु ि चतेसा॥ ६।६७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
क्वरचत्प्रदर्ध्ौ रवललाप च क्वरचत ् क्वरचत्प्रचस्खाल पपात च क्वरचत।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अतो व्रिि ् भरक्तवशिे दुिःरखतश्चचाि बह्वीिवशिः परथ रक्रयािः॥ ६।६८
इरत िीबदु्धचरित ेमर्ाकाव् ेचदंकरिवत हि ंिाम र्ष्ठिः सग हिः॥ ६॥
75
७ । टपोविप्रवशेो
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ततो रवसजृ्यािमुखु ंरुदतं ंचदं ंविच्चदंतया रििास्थिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सवा हथ हरसद्धो वपरु्ारभभयू तमािम ंरसद्धरमव प्रपदे॥े ७।१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
स िािसिूमुृ हगिािगामी मगृारििं तन्मगृवत ् प्ररवष्िः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
लक्ष्ीरवयकु्तो रप शिीिलक्ष्म्या चक्षूरंर् सवा हिरमणा ंिर्ाि॥ ७।२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
रस्थता रर् र्स्तस्थयगुास्तथवै कौतरू्लाच्चक्रधिािः सदािािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तरमदं्रकल्प ंददृशिु ह िग्मधु ुहया ह इवाधा हवितिैः रशिोरभिः॥ ७।३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
रवप्राश्च गत्वा बरर्रिध्मर्तेोिः प्रा्ततािः सरमत्पषु्परवत्रर्स्तािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तपिःप्रधािािः कृतबदु्धयो रप त ंद्रष्मुीयिु ह मठािभीयिुः॥ ७।४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
हृष्ाश्च केका ममुचुमु हयिूा दृष्ट्वाबंदु ंिीलरमवोन्नमतंम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शष्ारण रर्त्वारभमखुाश्च तस्थमुृ हगाश्चलाक्षा मगृचारिणश्च॥ ७।५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
दृष्ट्वा तरमक्ष्वाकुकुलप्रदीप ंज्वलंतमदु्यतंरमवाशंमुतंम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कृत ेरप दोर् ेिरितप्रमोदािः प्रससु्रवुरु्ोमदुर्श्च गाविः॥ ७।६
टपोविप्रवशेो
76
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
करश्चिसिूामयमष्मिः स्यात्स्यादरविोिन्यतिश्च्यतुो त्र। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
उच्चरेुरुच्चरैिरत तत्र वाचस्तद्दशहिारिियिा मिुीिाम॥् ७।७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
लेखर् हभस्यवे वपरुिितीय ंधामवे लोकस्य चिाचिस्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स द्योतयामास वि ंरर् कृत्स्न ंयदृच्चया सयू ह इवावतीण हिः॥ ७।८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ततिः स तिैािरमरभय हथावदभ्यरच हतश्चोपरिमरंत्रतश्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
प्रत्यचहया ंधम हभतृो बभवू स्विेण भाद्राबंधुिोपमिे॥ ७।९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
कीणां ततिः पणु्यकृता िििे स्वगा हरभकामिे रवमोक्षकामिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तमािम ंसो िचुचाि धीिस्तपारंस रचत्रारण रििीक्षमाणिः॥ ७।१०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
तपोरवकािाशं्च रििीक्ष्य सौर्म्यस्तपोवि ेतत्र तपोधिािाम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तपरस्वि ंकंरचदिवु्रितं ंतत्त्व ंरवरिज्ञासरुिद ंबभार्॥े ७।११
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तत्पवू हमद्यािमदशहि ंम ेयिारदम ंधम हरवरध ंि िाि।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तिाद्भवािर्हरत भारर्त ु ंम ेयो रिश्चयो य ंप्ररत विः प्रवतृ्तिः॥ ७।१२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
ततो रििारतिः स तपोरवर्ाििः शाक्यर् हभायर् हभरवक्रमाय। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
क्रमिे ति ैकथयाचंकाि तपोरवशरे् ंतपसिः फलं च॥ ७।१३
टपोविप्रवशेो
77
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
अग्रार्म्यमन्न ंसरललप्ररूढं पणा हरि तोय ंफलमलूमवे। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यथागम ंवरृत्तरिय ंमिुीिा ंरभन्नास्त ुत ेत ेतपसा ंरवकल्पािः॥ ७।१४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
उंचिे िीवरंत खगा इवान्य ेतणृारि केरचन्मगृवच्चिंरत। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
केरचद्भिुगंिैः सर् वत हयरंत वल्मीकभतूा इव मारुतिे॥ ७।१५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
अश्मप्रयत्नारि हतवतृ्तयो न्य ेकेरचत्स्वदतंापर्तान्नभक्षािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कृत्वा पिाथां िपण ंतथान्य ेकुवांरत कायां यरद शरे्मरस्त॥ ७।१६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
केरचज्जलर्लवन्निटाकलापा रििः पावकं िहु्वरत मतं्रपवू हम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मीििैः सम ंकेरचदपो रवगाह्य वसरंत कूमोरल्रखतिैः शिीििैः॥ ७।१७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
एवरंवधिैः कालरचतसै्तपोरभिः पिरैदिव ंयातं्यपििैृ हलोकम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दुिःखिे मागषण सखु ंरक्षयरंत दुिःख ंरर् धम हस्य वदरंत मलूम॥् ७।१८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
इत्यवेमारद रिपदेंद्रवत्सिः ितु्वा वचस्तस्य तपोधिस्य। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अदृष्तत्त्वो रप ि सतंतुोर् शिरैिद ंचात्मगत ंिगाद॥ ७।१९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
दुिःखात्मकं िकैरवध ंतपश्च स्वगहप्रधाि ंतपसिः फलं च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
लोकाश्च सवष परिणामवतंिः स्वल्प ेिमिः खियमािमाणाम॥् ७।२०
टपोविप्रवशेो
78
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
रिय ंच बधंिू ् रवर्याशं्च रर्त्वा य ेस्वग हर्तेौ रियम ंचिंरत। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
त ेरवप्रयकु्तािः खल गतंकुामा मर्त्तिं स्व ंविमवे भयूिः॥ ७।२१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
काय्लवमयै हश्च तपो रभधाििैः प्रवरृत्तमाकाकं्षरत कामर्तेोिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ससंािदोर्ािपिीक्षमाणो दुिःखिे सो रन्वच्चरत दुिःखमवे॥ ७।२२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
त्रासश्च रित्य ंमिणात्प्रिािा ंयत्निे चचे्चरंत पिुिः प्रसरूतम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सत्या ंप्रवतृ्तौ रियतश्च मतृ्यसु्तत्रवै मग्नो यत एव भीतिः॥ ७।२३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
इर्ाथ हमकेे प्ररवशरंत खदे ंस्वगा हथ हमन्य ेिममाप्नवुरंत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सखुाथ हमाशाकृपणो कृताथ हिः पतत्यिथष खल िीवलोकिः॥ ७।२४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ि खिय ंगरर्ित एव यत्नो यो र्ीिमतु्सजृ्य रवशरे्गामी। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
प्राज्ञिैः समाििे परििमणे कायां त ुतद्यत्र पिुि ह काय हम॥् ७।२५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
शिीिपीडा त ुयदीर् धम हिः सखु ंशिीिस्य भवत्यधमहिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
धमषण चाप्नोरत सखु ंपित्र तिादधमां फलतीर् धमहिः॥ ७।२६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
यतिः शिीिं मिसो वशिे प्रवत हत ेवारप रिवत हत ेवा। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यकु्तो दमश्चतेस एव तिारच्चत्तादृत ेकाष्ठसम ंशिीिम॥् ७।२७
टपोविप्रवशेो
79
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
आर्ािशदु्ध्या यरद पणु्यरमष् ंतिान्मगृाणामरप पणु्यमरस्त। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
य ेचारप बाह्यािः परुुर्ािः फलेभ्यो भाग्यापिाधिे पिाङ्मखुत्वात॥् ७।२८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
दुिःख ेरभसरंधस्त्वथ पणु्यर्तेिुः सखु ेरप कायो िि ुसो रभसरंधिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अथ प्रमाण ंि सखु ेरभसरंधदुहिःख ेप्रमाण ंिि ुिारभसरंधिः॥ ७।२९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
तथवै य ेकमहरवशरुद्धर्तेोिः स्पशृतं्यपस्तीथ हरमरत प्रवतृ्तािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तत्रारप तोर्ो हृरद केवलो य ंि पावरयष्रंत रर् पापमापिः॥ ७।३०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
स्पषृ् ंरर् यद्यद्गणुवरद्भिंभस्तत्तत्परृथव्ा ंयरद तीथ हरमष्म।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तिाद्गणुािवे पिरैम तीथ हमापस्त ुरििःसशंयमाप एव॥ ७।३१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
इरत ि तत्तद्बहुयरुक्तयकंु्त िगाद चास्त ंच ययौ रववस्वाि।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ततो र्रवधू हमरववण हवकृ्ष ंतपिःप्रशातं ंस वि ंरववशे॥ ७।३२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
अभ्यदृु्धतप्रज्वरलतारग्नर्ोत्र ंकृतारभर्केरर् हििावकीण हम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िाप्यस्विाकूरितदवेकोष्ठ ंधम हस्य कमाांतरमव प्रवतृ्तम॥् ७।३३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
कारश्चरन्नशास्तत्र रिशाकिाभिः पिीक्षमाणश्च तपासं्यवुास। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सवां परिक्षपे्य तपश्च मत्वा तिात्तपिःक्षते्रतलाज्जगाम॥ ७।३४
टपोविप्रवशेो
80
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
अन्वव्रिन्नािरमणस्ततस्त ंतदू्रपमार्ात्म्यगतमै हिोरभिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दशेादिायिैरभभयूमािान्मर्ार् हयो धम हरमवापयातंम॥् ७।३५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
ततो िटावल्कलचीिखलेासं्तपोधिाशं्चवै स तान्ददशह। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तपारंस चरै्ामिबुरु्ध्मािस्तस्थौ रशव ेिीमरत माग हवकृ्ष॥े ७।३६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
अथोपसतृ्यािमवारसिस्त ंमिषु्वयां परिवाय ह तस्थिुः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
वदृ्धश्च तरे्ा ंबहुमािपवूां कलेि साम्ना रगिरमत्यवुाच॥ ७।३७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
त्वय्यागत ेपणू ह इवािमो भतू्सपंद्यत ेशनू्य इव प्रयात।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तिारदम ंिार्हरस तात र्ात ु ंरििीरवर्ोदषर्रमवषे्मायिुः॥ ७।३८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ब्रह्मरर् हिािरर् हसिुरर् हिषु्िः पणु्यिः समीप ेरर्मवाि ् रर् शलैिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तपारंस तान्यवे तपोधिािा ंयत्सरंिकर्ा हद्बहुलीभवरंत॥ ७।३९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तीथा हरि पणु्यान्यरभतस्तथवै सोपािभतूारि िभस्तलस्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िषु्ारि धमा हत्मरभिात्मवरद्भदषवरर् हरभश्चवै मर्ारर् हरभश्च॥ ७।४०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
इतश्च भयूिः क्षममतु्तिवै रदक्सरेवत ु ंधम हरवशरे्र्तेोिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ि रर् क्षम ंदरक्षणतो बधुिे पद ंभवदेकेमरप प्रयातमु॥् ७।४१
टपोविप्रवशेो
81
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
तपोवि ेरिन्नथ रिरष्क्रयो वा सकंीण हधमा ह परततो शरुचवा ह। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दृष्स्त्वया यिे ि त ेरववत्सा तद्ब्ररूर् यावदु्ररचतो स्त ुवासिः॥ ७।४२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
इम ेरर् वाचंरंत तपिःसर्ाय ंतपोरिधािप्ररतम ंभवतंम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
वासस्त्वया र्ींद्रसमिे साधां वरृ्स्पतिेभ्यदुयावर्िः स्यात॥् ७।४३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
इत्यवेमकेु्त स तपरस्वमर्ध् ेतपरस्वमखु्िे मिीरर्मखु्िः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
भवप्रणाशाय कृतप्ररतज्ञिः स्व ंभावमतंग हतमाचचक्ष॥े ७।४४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ऋज्वात्मिा ंधम हभतृा ंमिुीिारमष्ारतरथत्वात्स्वििोपमािम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
एवरंवधमैाां प्ररत भाविातिैः प्रीरतिः पिात्मा िरितश्च माग हिः॥ ७।४५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
रनिगग्धारभिारभहृहदयगंमारभिः समासतिः निगात इवारि वारभिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िरतश्च म ेधम हिवग्रर्स्य रवस्परंदता सपं्ररत भयू एव॥ ७।४६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
एव ंप्रवतृ्ताि ् भवतिः शिण्याितीव सदंरश हतपक्षपाताि।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यास्यारम रर्त्वरेत ममारप दुिःख ंयथवै बधंूसं्त्यितस्तथवै॥ ७।४७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
स्वगाहय यषु्माकमय ंत ुधमो ममारभलार्स्त्वपिुभ हवाय। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अरिि ् वि ेयिे ि म ेरववत्सा रभन्निः प्रवतृ्त्या रर् रिवरृत्तधमहिः॥ ७।४८
टपोविप्रवशेो
82
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
तन्नािरतमष ि पिापचािो विारदतो यिे परिव्रिारम। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
धमष रस्थतािः पवू हयगुािरुूप ेसवष भवतंो रर् मर्ारर् हकल्पािः॥ ७।४९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ततो वचिः सिूतृमथ हवच्च सिुक्ष्णमोिरस्व च गरव हत ंच। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ितु्वा कुमािस्य तपरस्विस्त ेरवशरे्यकंु्त बहुमािमीयिुः॥ ७।५०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
करश्चरििस्तत्र त ुभिशायी प्राशंिुः रशखी दािवचीिवासािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
आरपगंलाक्षस्तिदुीघ हघोणिः कंुडोदर्स्तो रगिरमत्यवुाच॥ ७।५१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
धीमन्नदुाििः खल रिश्चयस्त ेयस्त्व ंयवुा िन्मरि दृष्दोर्िः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्वगाहपवगौ रर् रवचाय ह सर्म्यग्यस्यापवगष मरतिरस्त सो रस्त॥ ७।५२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
यज्ञसै्तपोरभरि हयमशै्च तसै्तिैः स्वगां रययासरंत रर् िागवतंिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िागणे साधां रिपणुवे यदु्ध्वा मोक्ष ंपिीप्सरंत त ुसत्त्ववतंिः॥ ७।५३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तद्बरुद्धिेर्ा यरद रिरश्चता त ेतणूां भवाि ् गच्चत ुरवरं्ध्कोष्ठम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
असौ मरुिस्तत्र वसत्यिाडो यो िरैष्ठके ियेरस लब्धचक्षिुः॥ ७।५४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तिाद्भवाञ्च्रोष्रत तत्त्वमागां सत्या ंरुचौ सपं्ररतपत्स्यत ेच। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यथा त ुपश्यारम मरतस्तवरै्ा तस्यारप यास्यत्यवधयू बरुद्धम॥् ७।५५
टपोविप्रवशेो
83
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
पषु्ावघोण ंरवपलुायताक्ष ंताम्राधिोष्ठ ंरसततीक्ष्णदषं्ट्रम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
इद ंरर् वकं्त्र तििुक्तरिहं्व ज्ञयेाण हव ंपास्यरत कृत्स्नमवे॥ ७।५६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
गभंीिता या भवतस्त्वगाधा या दी्ततता यारि च लक्षणारि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
आचाय हकं प्राप्स्यरस तत्परृथव्ा ंयन्नरर् हरभिः पवू हयगु ेप्यवा्ततम॥् ७।५७
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Aparavaktra
पिमरमरत ततो िपृात्मिस्तमरृर्िि ंप्ररतिदं्य रिय हयौ। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रवरधवदिरुवधाय त ेरप त ंप्ररवरवशिुािरमणस्तपोविम॥् ७।५८
इरत िीबदु्धचरित ेमर्ाकाव् ेतपोविप्रवशेो िाम स्ततमिः सग हिः॥ ७॥
84
८ । आतंिःपिुरवलापो
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततस्तिंुगावचििः स दुम हिास्तथा वि ंभत हरि रिम हम ेगत।े ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
चकाि यत्न ंपरथ शोकरवग्रर् ेतथारप चवैाि ुि तस्य रचरक्षप॥े ८।१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यमकेिात्रणे त ुभत ुहिाज्ञया िगाम मागां सर् तिे वारििा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
इयाय भत ुहरव हिरं् रवरचतंयसं्तमवे पथंािमर्ोरभिष्रभिः॥ ८।२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
र्यश्च सौिरस्व चचाि कंथकस्तताम भाविे बभवू रिम हदिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अलंकृतश्चारप तथवै भरू्णिैभदू्गतिीरिव तिे वरि हतिः॥ ८।३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रिवतृ्य चवैारभमखुस्तपोवि ंभशृ ंरिर्रे् ेकरुण ंमहुुम ुहहुिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
क्षधुारन्वतो प्यध्वरि शष्मबं ुवा यथा पिुा िारभििदं िादद॥े ८।४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततो रवर्ीि ंकरपलाह्वय ंपिंु मर्ात्मिा तिे िगरद्धतात्मिा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
क्रमणे तौ शनू्यरमवोपिग्मतरुदिवाकिणेवे रविाकृत ंिभिः॥ ८।५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
सप ुडंिीकैिरप शोरभत ंिलिैलंकृत ंपषु्धििै हगिैरप। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
तदवे तस्योपवि ंविोपम ंगतप्रर्र्िै ह ििाि िागििैः॥ ८।६
आतंिःपिुरवलापो
85
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततो भ्रमरद्भरदिरश दीिमािसिैिजु्ज्वलवैा हष्र्तके्षणिै हििैः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रिवाय हमाणारवव तावभुौ पिंु शििैििःनिगातरमवारभिग्मतिुः॥ ८।७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रिशर्म्य च स्रस्तशिीिगारमिौ रविागतौ शाक्यकुलर् हभणे तौ। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ममुोच वाष् ंपरथ िागिो िििः पिुा िथ ेदाशिथरेिवागत॥े ८।८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अथ ब्रवुतंिः समपुतेमन्यवो ििािः परथ च्चदंकमागतािविः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
क्व िािपतु्रिः कुलिाष्ट्रवध हिो हृतस्त्वयासारवरत पषृ्ठतो न्वयिुः॥ ८।९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततिः स ताि ् भरक्तमतो ब्रवीज्जिान्निेंद्रपतु्र ंि परित्यिार्म्यर्म।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रुदन्नरं् तिे त ुरिि हि ेवि ेगरृ्स्थवशेश्च रवसरि हतारवरत॥ ८।१०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इद ंवचस्तस्य रिशर्म्य त ेििािः सदुुष्किं खरिरत रिश्चय ंययिुः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
पतरििह्रुिः सरललं ि िते्रि ंमिो रिरिदंुश्च फलाथ हमात्मििः॥ ८।११
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अथोचिुद्यवै रवशाम तिि ंगतिः स यत्र रिपिािरवक्रमिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रििीरवर्ा िारस्त रर् तिे िो रविा यथेंरद्रयाणा ंरवगम ेशिीरिणाम॥् ८।१२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इद ंपिंु तिे रववरि हत ंवि ंवि ंच तत्तिे समरन्वत ंपिुम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ि शोभत ेतिे रर् िो रविा पिंु मरुत्वता वतृ्रवध ेयथा रदवम॥् ८।१३
आतंिःपिुरवलापो
86
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
पिुिः कुमािो रवरिवतृ्त इत्यथौ गवाक्षमालािः प्ररतपरेदिें ऽगिािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रवरवक्तपषृ्ठ ंच रिशर्म्य वारिि ंपिुग हवाक्षारण रपधाय चकुु्रशिुः॥ ८।१४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
प्ररवष्दीक्षस्त ुसतुोपलब्धय ेव्रतिे शोकेि च रखन्नमािसिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ििाप दवेायति ेििारधपश्चकाि तास्ताश्च यथाियािः रक्रयािः॥ ८।१५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततिः स वाष्प्ररतपणू हलोचिस्तिंुगमादाय तिंुगमािसिः। ८।१६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रववशे शोकारभर्तो िपृालय ंक्षय ंरविीत ेरिपणुवे भत हरि॥
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रवगार्मािश्च ििेंद्रमरंदिं रवलोकयन्निवुर्िे चक्षरु्ा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
स्विेण पषु्िे रुिाव कंथको ििाय दुिःख ंप्ररतवदेयरन्नव॥ ८।१७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततिः खगाश्च क्षयमर्ध्गोचिािः समीपबद्धास्तिुगाश्च सतृ्तािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
र्यस्य तस्य प्ररतसस्वििुः स्वि ंििेंद्रसिूोरुपयािशरंकतािः॥ ८।१८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ििाश्च र्र्ा हरतशयिे वरंचता ििारधपातंिःपिुसरंिकर् हगािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
यथा र्यिः कंथक एर् र्रे्त ेध्रवु ंकुमािो रवशतीरत मरेिि॥े ८।१९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अरतप्रर्र्ा हदथ शोकमरूच हतािः कुमािसदंश हिलोललोचिािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
गरृ्ारिरिश्चक्रमिुाशया रस्त्रयिः शित्पयोदारदव रवद्यतुश्चलािः॥ ८।२०
आतंिःपिुरवलापो
87
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रवलंबवशे्यो मरलिाशंकुाबंिा रििंििवैा हष्र्तके्षणमै ुहखिैः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रस्त्रयो ि ििेमुृ हिया रविाकृता रदवीव तािा िििीक्षयारुणािः॥ ८।२१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अिक्तताम्रशै्चिणिैिपूिुिैकंुडलिैाि हवकरण हकैम ुहखिैः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
स्वभावपीििै हघििैमखेलिैर्ाियोकै्त्रम ुहरर्तरैिव स्तििैः॥ ८।२२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रििीरक्षता वाष्पिीतलोचि ंरििािय ंचदंकमवमवे च। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रववण हवक्त्रा रुरुदुवहिागंिा विातंिे गाव इवर् हभोरितािः॥ ८।२३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततिः सवाष्ा मरर्र्ी मर्ीपतिेः प्रिष्वत्सा मरर्र्ीव वत्सला। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
प्रगहृ्य बाहू रिपपात गौतमी रवलोलपणा ह कदलीव काचंिी॥ ८।२४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
र्तरत्वर्ो न्यािः रशरथलात्मबार्विः रस्त्रयो रवर्ादिे रवचतेिा इव। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ि चकुु्रशिुा हि ुिहुि ह शवसिु ह चतेिा उरल्रखता इव रस्थतािः॥ ८।२५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अधीिमन्यािः परतशोकमरूच हता रवलोचिप्रस्रवणमै ुहखिैः रस्त्रयिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रसरर्रंचिे प्रोरर्तचदंिाि ् स्तिाि ् धिाधििः प्रस्रवणरैिवोपलाि॥् ८।२६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
मखुशै्च तासा ंियिाबंतुारडतिैः ििाि तद्रािरिवशेि ंतदा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
िवाबंकुालें ऽबदुवरृष्तारडतिैः स्रवज्जलसै्तामिसयै हथा सििः॥ ८।२७
आतंिःपिुरवलापो
88
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
सवुतृ्तपीिागंरुलरभरि हिंतििैभरू्णगैू हढरशिवै हिागंिािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
उिारंस िििुः कमलोपमिैः कििैः स्वपल्ववैा हतचला लता इव॥ ८।२८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
किप्रर्ािप्रचलशै्च ता बभयु हथारप िाय हिः सरर्तोन्नतिैः स्तििैः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
विारिलाघरूण हतपद्मकंरपतिैः िथागंिाम्ना ंरमथिुरैिवापगािः॥ ८।२९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यथा च वक्षारंस कििैपीडयसं्तथवै वक्षोरभिपीडयि ् किाि।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अकाियसं्तत्र पिस्पिं व्थािः किाग्रवक्षासं्यबला दयालसािः॥ ८।३०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततस्त ुिोर्प्ररविक्तलोचिा रवर्ादसबंधंकर्ायगद्गदम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
उवाच रििःवासचलत्पयोधिा रवगाधशोकािधुिा यशोधिा॥ ८।३१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रिरश प्रस्ुततामवशा ंरवर्ाय मा ंगतिः क्व स च्चदंक मन्मिोिथिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
उपागत ेच त्वरय कंथके च म ेसम ंगतरे् ुरत्रर् ुकंपत ेमििः॥ ८।३२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अिाय हमरनिगद्घमरमत्रकमह म ेिशृसं कृत्वा रकरमर्ाद्य िोरदरर्। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रियच्च वाष् ंभव तषु्मािसो ि सवंदत्यि ुच तच्च कमह त॥े ८।३३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रप्रयणे वश्यिे रर्तिे साधिुा त्वया सर्ायिे यथाथ हकारिणा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
गतो य हपतु्रो ह्यपिुरि हवतृ्तय ेिमस्व रदष्ट्या सफलिः िमस्तव॥ ८।३४
आतंिःपिुरवलापो
89
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
विं मिषु्स्य रवचक्षणो रिपिु ह रमत्रमप्राज्ञमयोगपशेलम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
सहुृद्ब्रवुणे ह्यरवपरश्चता त्वया कृतिः कुलस्यास्य मर्ािपुप्लविः॥ ८।३५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इमा रर् शोच्या व्वमकु्तभरू्णािः प्रसक्तवाष्ारवलिक्तलोचिािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रस्थत ेरप पत्यौ रर्मवन्मर्ीसम ेप्रिष्शोभा रवधवा इव रस्त्रयिः॥ ८।३६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इमाश्च रवरक्ष्ततरवटंकबार्विः प्रसक्तपािावतदीघ हरिस्विािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रविाकृतास्तिे सर्वै िोधिभैृ हश ंरुदतंीव रवमािपकं्तयिः॥ ८।३७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अिथ हकामो स्य ििस्य सवहथा तिंुगमो रप ध्रवुमरे् कंथकिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
िर्ाि सवहस्वरमतस्तथा रर् म ेिि ेप्रस्ुतत ेरिरश ित्नचौिवत॥् ८।३८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यदा समथ हिः खल सोढमुागतारिर्पु्रर्ािािरप रकं पिुिः कशािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
गतिः कशापातभयात ् कथ ंत्वय ंरिय ंगरृ्ीत्वा हृदय ंच म ेसमम॥् ८।३९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अिाय हकमा ह भशृमद्य र्रे्त ेििेंद्ररधष्ण्य ंप्ररतपिूयरन्नव। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
यदा त ुरिवा हर्यरत ि म ेरप्रय ंतदा रर् मकूस्तिुगाधमो भवत॥् ८।४०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यरद ह्यर्रेर्ष्त बोधयञ्जि ंखिुिैः रक्षतौ वाप्यकरिष्त ध्वरिम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
र्िसु्वि ंवाििरयष्दुत्तम ंि चाभरवष्न्मम दुिःखमीदृशम॥् ८।४१
आतंिःपिुरवलापो
90
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इतीर् दवे्ािः परिदरेवतािय ंरिशर्म्य वाष्ग्ररथताक्षिं वचिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अधोमखुिः सािकुलिः कृतािंरलिः शिरैिद ंचदंक उत्तिं िगौ॥ ८।४२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रवगरर्ित ु ंिार्हरस दरेव कंथकं ि चारप िोर् ंमरय कत ुहमर्हरस। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अिागसौ स्विः समवरेर् सवहशो गतो िदृवेिः स रर् दरेव दवेवत॥् ८।४३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अरं् रर् िािन्नरप िािशासि ंबलातृ्तिः कैिरप दवैतरैिव। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
उपािय ंतणू हरमम ंतिंुगम ंतथान्वगच्च ंरवगतिमो ध्वरि॥ ८।४४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
व्रिन्नय ंवारिविो रप िास्पशृन्मर्ीं खिुाग्ररैव हधतृरैिवातंिा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
तथवै दवैारदव सयंताििो र्िसु्वि ंिाकृत िाप्यर्रे्त॥ ८।४५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यदा वरर्ग हच्चरत पारथ हवात्मिस्तदाभविािमपावतृ ंस्वयम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
तमश्च िशै ंिरवणवे पारटत ंततो रप दवैो रवरधिेर् गहृ्यताम॥् ८।४६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यदाप्रमत्तो रप ििेंद्रशासिाद्गरृ् ेपिुे चवै सर्स्रशो िििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
तदा स िाबरु्ध्त रिद्रया हृतस्ततो रप दवैो रवरधिेर् गहृ्यताम॥् ८।४७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यतश्च वासो विवाससमंत ंरवसषृ्मि ैसमय ेरदवौकसा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रदरव प्ररवद्ध ंमकुुटं च तदृ्धत ंततो रप दवैो रवरधिेर् गहृ्यताम॥् ८।४८
आतंिःपिुरवलापो
91
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
तदवेमावा ंििदरेव दोर्तो ि तत्प्रयात ंप्ररतगतंमुर्हरस। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ि कामकािो मम िास्य वारिििः कृताियुात्रिः स रर् दवैतगै हतिः॥ ८।४९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इरत प्रयाण ंबहुधवैमद्भतु ंरिशर्म्य तास्तस्य मर्ात्मििः रस्त्रयिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
प्रिष्शोका इव रविय ंययमु हिोज्विं प्रव्रििात्त ुलेरभि॥े ८।५०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रवर्ादपारिप्लवलोचिा ततिः प्रिष्पोता कुििीव दुिःरखता। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रवर्ाय धयैां रवरुिाव गौतमी तताम चवैािमुखुी िगाद च॥ ८।५१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
मर्ोरम हमतंो मदृवो रसतािः शभुािः पथृक्पथृग्मलूरुर्ािः समदु्गतािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
प्रचरेितास्त ेभरुव तस्य मधू हिा ििेंद्रमौलीपरिवषे्िक्षमािः॥ ८।५२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
प्रलंबबाहुमृ हगिािरवक्रमो मर्ार् हभाक्षिः किकोज्ज्वलद्यरुतिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रवशालवक्षा घिदुदंुरभस्विस्तथारवधो प्यािमवासमर्हरत॥ ८।५३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अभारगिी ििूरमय ंवस ुधंिा तमाय हकमा हणमितु्तम ंप्ररत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
गतस्ततो सौ गणुवाि ् रर् तादृशो िपृिः प्रिाभाग्यगणुिैः प्रसयूत॥े ८।५४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
सिुातिालावततागंलुी मदृू रिगढूगलु्फौ रवर्पषु्कोमलौ। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
विातंभरूम ंकरठिा ंकथ ंि ुतौ सचक्रमर्ध्ौ चिणौ गरमष्तिः॥ ८।५५
आतंिःपिुरवलापो
92
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रवमािपषृ्ठ ेशयिासिोरचत ंमर्ार्हवस्त्रागरुुचदंिारच हतम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
कथ ंि ुशीतोष्णिलागमरे् ुतच्चिीिमोिरस्व वि ेभरवष्रत॥ ८।५६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
कुलेि सत्त्विे बलेि वच हसा ितुिे लक्ष्म्या वयसा च गरव हतिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
प्रदातमुवेाभ्यरुदतो ि यारचत ु ंकथ ंस रभक्षा ंपितश्चरिष्रत॥ ८।५७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
शचुौ शरयत्वा शयि ेरर्िण्मय ेप्रबोर्ध्मािो रिरश तयू हरिस्वििैः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
कथ ंवत स्वप्स्यरत सो द्य म ेव्रती पटौकदशेातंरित ेमर्ीतले॥ ८।५८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इम ंरवलाप ंकरुण ंरिशर्म्य ता भिुिैः परिष्वज्य पिस्पिं रस्त्रयिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रवलोचिभे्यिः सरललारि तत्यिमु हधरूि पषु्भे्य इवरेिता लतािः॥ ८।५९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततो धिायामपतद्यशोधिा रवचक्रवाकेव िथागंसाह्वया। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
शिशै्च तत्तरिललाप रव्लववा महुुम ुहहुग हद्गदरुद्धया रगिा॥ ८।६०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
स मामिाथा ंसर्धमहचारिणीमपास्य धमां यरद कत ुहरमच्चरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
कुतो स्य धमहिः सर्धमहचारिणीं रविा तपो यिः परिभोकु्तरमच्चरत॥ ८।६१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
शृणोरत ििू ंस ि पवू हपारथ हवाि ् मर्ासदुश हप्रभतृीि ् रपतामर्ाि।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
विारि पत्नीसरर्तािपुयेरु्स्तथा स धमां मदृत ेरचकीर् हरत॥ ८।६२
आतंिःपिुरवलापो
93
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
मखरे् ुवा वदेरवधािससृं्कतौ ि दपंती पश्यरत दीरक्षतावभुौ। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
सम ंबभुकु्ष ूपितो रप तत्फलं ततो स्य िातो मरय धमहमत्सििः॥ ८।६३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ध्रवु ंस िािि ् मम धमहवल्भो मििः रप्रय ेप्याकलरं् महुुरम हथिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
सखु ंरवभीमा हमपर्ाय िोसणा ंमर्ेंद्रलोके प्सिसो रिघकृ्षरत॥ ८।६४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इय ंत ुरचतंा मम कीदृश ंि ुता वपगु ुहण ंरबभ्ररत तत्र योरर्तिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
वि ेयदथां स तपारंस तप्यत ेरिय ंच रर्त्वा मम भरक्तमवे च॥ ८।६५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ि खरिय ंस्वग हसखुाय म ेस्परृ्ा ि तज्जिस्यात्मवतो रप दुलहभम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
स त ुरप्रयो मारमर् वा पित्र वा कथ ंि िह्यारदरत म ेमिोिथिः॥ ८।६६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अभारगिी यद्यर्मायतके्षण ंशरुचरित ंभत ुहरुदीरक्षत ु ंमखुम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ि मदंभाग्यो र्हरत िाहुलो प्यय ंकदारचदकें परिवरत हत ु ंरपतिुः॥ ८।६७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अर्ो िशृसं ंसकुुमािवच हसिः सदुारुण ंतस्य मिरस्विो मििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
कलप्रलाप ंरिर्तो रप र्र् हण ंरशश ु ंसतु ंयस्त्यितीदृश ंस्वतिः॥ ८।६८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ममारप काम ंहृदय ंसदुारुण ंरशलामय ंवाप्ययसारप वा कृतम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अिाथवच्च्रीिरर्त ेसखुोरचत ेवि ंगत ेभत हरि यन्न दीय हत॥े ८।६९
आतंिःपिुरवलापो
94
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इतीर् दवेी परतशोकमरूच हता रुिोद दर्ध्ौ रवललाप चासकृत।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
स्वभावधीिारप रर् सा सती शचुा धरृत ंि सिाि चकाि िो रर्ह्रयम॥् ८।७०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततस्तथा शोकरवलापरव्लववा ंयशोधिा ंप्रके्ष्य वस ुधंिागताम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
मर्ािरवदंरैिव वरृष्तारडतमै ुहखिैः सवाष्वै हरिता रवचकुु्रशिुः॥ ८।७१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
समा्ततिाप्यिः कृतर्ोममगंलो िपृस्त ुदवेायतिारिरिय हयौ। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ििस्य तिेात्त हिवणे चार्तश्चचाल वज्रध्वरििवे वािणिः॥ ८।७२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रिशार्म्य च च्चदंककंथकावभुौ सतुस्य सिंतु्य च रिश्चय ंरस्थिम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
पपात शोकारभर्तो मर्ीपरतिः शचीपतवेृ हत्त इवोत्सव ेध्वििः॥ ८।७३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततो महुूतां सतुशोकमोरर्तो िििे तलु्यारभिििे धारितिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रििीक्ष्य दृष्ट्या िलपणू हया र्य ंमर्ीतलस्थो रवललाप पारथ हविः॥ ८।७४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
बहूरि कृत्वा समिे रप्रयारण म ेमर्त्त्वया कंथक रवरप्रय ंकृतम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
गणुरप्रयो यिे वि ेस म ेरप्रयिः रप्रयो रप सन्नरप्रयवत ् प्रचरेितिः॥ ८।७५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
तदद्य मा ंवा िय तत्र यत्र स व्रि दु्रत ंवा पिुििेमािय। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ऋत ेरर् तिान्मम िारस्त िीरवत ंरवगाढिोगस्य सदौर्धारदव॥ ८।७६
आतंिःपिुरवलापो
95
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
सवुण हरिष्ठीरवरि मतृ्यिुा हृत ेसदुुष्किं यन्न ममाि सृिंयिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अरं् पिुध हम हितौ सतु ेगत ेममुकु्षिुात्मािमिात्मवारिव॥ ८।७७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रवभोद हशक्षत्रकृतिः प्रिापतिेः पिापिज्ञस्य रववस्वदात्मििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रप्रयणे पतु्रणे सता रविाकृत ंकथ ंि महु्यरेद्ध मिो मिोिरप॥ ८।७८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अिस्य िाज्ञस्तियाय धीमत ेििारधपायेंद्रसखाय म ेस्परृ्ा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
गत ेवि ंयस्तिय ेरदव ंगतो ि मोघवाष्िः कृपण ंरििीव र्॥ ८।७९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
प्रचक्ष्व म ेभद्र तदािमारििं हृतस्त्वया यत्र स म ेिलािंरलिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
इम ेपिीप्सरंत रर् त ेरपपासवो ममासविः प्रतेगरत ंरययासविः॥ ८।८०
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
इरत तियरवयोगिातदुिःख ंरक्षरतसदृश ंसर्ि ंरवर्ाय धयै हम।् ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
दशिथ इव िामशोकवश्यो बहु रवललाप िपृो रवसजं्ञकल्पिः॥ ८।८१
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ितुरवियगणुारन्वतस्ततस्त ंमरतसरचविः प्रवयािः पिुोरर्तश्च। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अवधतृरमदमचूतयु हथावन्न च परित्ततमखुौ ि चाप्यशोकौ॥ ८।८२
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
त्यि ििवि शोकमरेर् धयैां कुधरृतरिवार्हरस धीि िाि ुमोकु्तम।् ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
स्रिरमव मरृदतामपास्य लक्ष्ीं भरुव बर्वो रर् िपृा विान्यतीयिुः॥ ८।८३
आतंिःपिुरवलापो
96
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
अरप च रियत एर् तस्य भाविः िि वचि ंतदृर्िेः पिुारसतस्य। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ि रर् स रदरव ि चक्रवरत हिाज्य ेक्षणमरप वासरयत ु ंसखुिे शक्यिः॥ ८।८४
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
यरद त ुिवृि काय ह एव यत्नस्त्वरितमदुार्ि यावदत्र याविः। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
बहुरवधरमर् यदु्धमस्त ुतावत्तव तियस्य रवधशे्च तस्य तस्य॥ ८।८५
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ििपरतिथ तौ शशास तिाद्द्रतुरमत एव यवुामरभप्रयातम।् ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ि रर् मम हृदय ंप्रयारत शारंत ंविशकुिरेिव पतु्रलालसस्य॥ ८।८६
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÛ Puùpitàgrà
पिमरमरत ििेंद्रशासिात्तौ ययतिुमात्यपिुोरर्तौ वि ंतत।् ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
कृतरमरत सवधिूििः सदािो िपृरतिरप प्रचकाि शरे्काय हम॥् ८।८७
इरत िीबदु्धचरित ेमर्ाकाव्ें ऽतिःपिुरवलापो िामाष्मिः सग हिः॥ ८॥
97
९ । कृमािान्वरे्णो
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततस्तदा मरंत्रपिुोरर्तौ तौ वाष्प्रतोदारभर्तौ िपृणे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवद्धौ सदवारवव सवहयत्नात्सौर्ाद हशीघ्र ंययतवु हि ंतत॥् ९।१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
तमािमम ् िातपरििमौ तावपुते्य काले सदृशाियुात्रौ। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िािरद्धहमतु्सजृ्य रविीतचषे्ावपुयेतभुा हग हवरधष्ण्यमवे॥ ९।२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तौ न्यायतस्त ंप्ररतपजू्य रवप्र ंतिेारच हतौ तावरप चािरुूपम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कृतासिौ भाग हवमासिस्थ ंरचत्त्वा कथामचूतिुात्मकृत्यम॥् ९।३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
शदु्धौिसिः शदु्धरवशालकीतषरिक्ष्वाकुवशंप्रभवस्य िाज्ञिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
इम ंिि ंवते्त ुभवािधीिं ितुग्रर् ेमतं्रपरिग्रर् ेच॥ ९।४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तस्येंद्रकल्पस्य ियतंकल्पिः पतु्रो ििामतृ्यभुय ंरततीर् ुहिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
इर्ाभ्यपुतेिः रकल तस्य र्तेोिावामपुतेौ भगवािवतै॥ु ९।५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तौ सो ब्रवीदरस्त स दीघ हबाहुिः प्रा्ततिः कुमािो ि त ुिावबदु्धिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
धमो यमावत हक इत्यवते्य यातस्त्विाडारभमखुो ममुकु्षिुः॥ ९।६
कृमािान्वरे्णो
98
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तिात्ततस्तावपुलभ्य तत्त्व ंत ंरवप्रमामतं्त्य तदवै सद्यिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रखन्नावरखन्नारवव िािपतु्रिः प्रसस्रतसु्तिे यतिः स यातिः॥ ९।७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
यातंौ ततस्तौ सिृया रवर्ीिमपश्यता ंत ंवपरु्ा ज्वलंतम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िपृोपरवष् ंपरथ वकृ्षमलेू सयूां घिाभोगरमव प्ररवष्म॥् ९।८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
याि ंरवर्ायोपययौ ततस्त ंपिुोरर्तो मतं्रधिेण साध हम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यथा विस्थ ंसर्वामदवेो िाम ंरददृक्षमु ुहरििौव हशयेिः॥ ९।९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
तावच हयामासतिुर्हतस्त ंरदवीव शकु्रारंगिसौ मर्ेंद्रम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
प्रत्यचहयामास स चार्हतस्तौ रदवीव शकु्रारंगिसौ मर्ेंद्रिः॥ ९।१०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
कृताभ्यिजु्ञावरभतस्ततस्तौ रिर्ीदतिुः शाक्यकुलध्विस्य। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवििेतसु्तस्य च सरंिकर्ष पिुव हस ूयोगगतारववेंदोिः॥ ९।११
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
त ंवकृ्षमलूस्थमरभज्वलंत ंपिुोरर्तो िािसतु ंबभार्।े ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यथोपरवष् ंरदरव पारििात ेवरृ्स्परतिः शक्रसतु ंियतंम॥् ९।१२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
त्वच्चोकशल्य ेहृदयावगाढ ेमोरं् गतो भरूमतले महुूत हम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कुमाि िािा ियिाबंवुर्ो यत्त्वामवोचत्तरदद ंरिबोध॥ ९।१३
कृमािान्वरे्णो
99
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
िािारम धमां प्ररत रिश्चय ंत ेपिरैम त ेच्यारविमतेमथ हम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अरं् त्वकाले विसिंयात्त ेशोकारग्निारग्नप्ररतमिे दह्य॥े ९।१४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
तदरेर् धम हरप्रय मरत्प्रयाथां धमा हथ हमवे त्यि बरुद्धमतेाम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अय ंरर् मा शोकियिः प्रवदृ्धो िदीियिः कूलरमवारभरं्रत॥ ९।१५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
मघेाबंकुक्षारद्रर् ुया रर् वरृत्तिः समीिणाका हरग्नमर्ाशिीिाम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ता ंवरृत्तमिास ुकिोरत शोको रवकर् हणोच्चोर्णदार्भदेिैः॥ ९।१६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तद्भुंक्ष्व ताविसधुारधपत्य ंकाले वि ंयास्यरस शास्त्रदृष्।े ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अरिष्बधंौ कुरु माप्यपुके्षा ंसवषर् ुभतूरे् ुदया रर् धम हिः॥ ९।१७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
ि चरै् धमो वि एव रसद्धिः पिुे रप रसरद्धरि हयता यतीिाम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
बरुद्धश्च यत्नश्च रिरमत्तमत्र वि ंच रलंग ंच रर् भीरुरचह्नम॥् ९।१८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
मौलीधििंैसरवर्क्तर्ाििैः केयिूरवष्ब्धभिुिै हिेंद्रिैः । ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
लक्ष्म्यकंमर्ध् ेपरिवत हमाििैः प्रा्ततो गरृ्स्थिैरप मोक्षधमहिः॥ ९।१९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
ध्रवुाििुौ यौ बरलवज्रबाहू वभै्रािमार्ाढमथारंतदवेम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवदरे्िाि ंििकं तथवै पाकदु्रम ंसिेरितश्च िाज्ञिः॥ ९।२०
कृमािान्वरे्णो
100
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
एताि ् गरृ्स्थाि ् िपृतीिवरेर् ििैःियेस ेधम हरवधौ रविीताि।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
उभ ेरप तिाद्यगुपद्भिस्व रचत्तारधपत्य ंच िपृरिय ंच॥ ९।२१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
इच्चारम रर् त्वामपुगहु्य गाढं कृतारभर्कंे सरललाद्रहमवे। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
धतृातपत्र ंसमदुीक्षमाणस्तिेवै र्र्षण वि ंप्रवषे्मु॥् ९।२२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
इत्यब्रवीदू्भरमपरतभ हवतं ंवाक्यिे वाष्ग्ररथताक्षिणे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ितु्वा भवािर्हरत तरत्प्रयाथां निगरे्िे तत्स्नरे्मिपु्रयातमु॥् ९।२३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
शोकाभंरस त्वत्प्रभव ेह्यगाध ेदुिःखाण हव ेमज्जरत शाक्यिाििः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तिात्तमतु्तािय िाथर्ीि ंरििािय ंमग्नरमवाण हव ेगाम॥् ९।२४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
भीष्मणे गगंोदिसभंविे िामणे िामणे च भाग हवणे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ितु्वा कृत ंकमह रपतिुः रप्रयाथां रपतसु्त्वमप्यर्हरस कत ुहरमष्म॥् ९।२५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
सवंध हरयत्रीं च समरेर् दवेीमगस्त्यिषु्ा ंरदशमप्रयाताम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
प्रिष्वत्सारमव वत्सला ंगामिस्रमात्ताां करुण ंरुदतंीं ॥ ९।२६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
रं्सिे रं्सीरमव रवप्रयकु्ता ंत्यक्ता ंगििेवे वि ेकिणेमु।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
आत्ताां सिाथामरप िाथर्ीिा ंत्रात ु ंवधमूर्हरस दशहििे॥ ९।२७
कृमािान्वरे्णो
101
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
एकं सतु ंबालमिर्हदुिःख ंसतंापमन्तगहतमिुर्न्तम ् । ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
त ंिाहुलं मोक्षय बधंशुोकाद ्िाहूपसगा हरदव पणू हचदं्रम॥् ९।२८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
शोकारग्निा त्वरििर्ेंधििे रििःवासधमूिे तमिःरशखिे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
त्वद्दशहिायच हरत दह्यमाििः सों ऽतिःपिंु चवै पिंु च कृत्स्नम॥् ९।२९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
स बोरधसत्त्विः परिपणू हसत्त्विः ितु्वा वचस्तस्य पिुोरर्तस्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
र्ध्ात्वा महुूतां गणुवद्गणुज्ञिः प्रत्यतु्तिं प्ररितरमत्यवुाच॥ ९।३०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
अवरैम भाव ंतियप्रसकं्त रवशरे्तो यो मरय भरूमपस्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िािन्नरप व्ारधििारवपद्भ्यो भीतस्त्वगत्या स्विि ंत्यिारम॥ ९।३१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
द्रष्ु ंरप्रय ंकिः स्विि ंरर् िचे्चने्नासौ यरद स्यारत्प्रयरवप्रयोगिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यदा त ुभतू्वारप भवरेियोगस्ततो गरंुु रनिगग्धमरप त्यिारम॥ ९।३२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
मद्धतेकंु यत्त ुििारधपस्य शोकं भवािर्हरत ि रप्रय ंम।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यत्स्वप्नभतूरे् ुसमागमरे् ुसतंप्यत ेभारवरि रवप्रयोगिैः॥ ९।३३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
एव ंच त ेरिश्चयमते ुबरुद्धदृहष्ट्वा रवरचत्र ंरवरवधप्रचािम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सतंापर्तेिु ह सतुो ि बधंिुज्ञाििरैमरत्तक एर् तापिः॥ ९।३४
कृमािान्वरे्णो
102
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
यदाध्वगािारमव सगंतािा ंकाले रवयोगो रियतिः प्रिािाम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
प्राज्ञो िििः को ि ुभिते शोकं बधंरुप्रयिः सन्नरप बधंरु्ीििः॥ ९।३५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
इर्रैत रर्त्वा स्विि ंपित्र प्रलभ्य चरे्ारप पिुिः प्रयारत। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
गत्वारप तत्राप्यपित्र गच्चते्यवे ंििो योरगरि को ििुोधिः॥ ९।३६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
यदा च गभा हत्प्रभरृत प्रवतृ्तिः सवा हस्व ् अवस्थास ुवधाय मतृ्यिुः । ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛ
किादकाले विसिंय ंम ेपतु्ररप्रयस्तत्र भवाि ् अवोचत॥् ९।३७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
भवत्यकालो रवर्यारभपत्तौ कालस्तथवैारभरवधौ प्ररदष्िः। ९।३८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कालो िगत्र् हरत सवहकालािचा हर्हके ियेरस सवहकालिः॥
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
िाज्य ंममुकु्षमु हरय यच्च िािा तदप्यदुािं सदृश ंरपतशु्च। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
प्ररतग्रर्ीत ु ंमम ि क्षम ंत ुलोभादपथ्यान्नरमवातिुस्य॥ ९।३९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
कथ ंि ुमोर्ायति ंिपृत्व ंक्षम ंप्रपत्त ु ंरवदुर्ा ििणे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सोिगेता यत्र मदिः िमश्च पिोपचािणे च धमहपीडा॥ ९।४०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
िाबंिूद ंर्र्म्य हरमव प्रदी्तत ंरवर्णे सयंकु्तरमवोत्तमान्नम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ग्रार्ाकुलं चारिव सािरवन्द ंिाज्य ंरर् िर्म्य ंव्सिािय ंच ॥ ९।४१
कृमािान्वरे्णो
103
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
इत्थ ंच िाज्य ंि सखु ंि धम हिः पवूष यथा िातघणृा ििेंद्रािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
वयिःप्रकर्ष परिर्ाय हदुिःख ेिाज्यारि मकु्त्वा विमवे िग्मिुः॥ ९।४२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
विं रर् भकु्तारि तणृान्यिण्य ेतोर् ंपिं ित्नरमवोपगहु्य। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सर्ोरर्त ंिीसलुभिै ह चवै दोर्िैदृश्यरैिव कृष्णसपिैः॥ ९।४३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
िार्घ् ंरर् िाज्यारि रवर्ाय िाज्ञा ंधमा हरभलार्णे वि ंप्रवषे्मु।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
भग्नप्ररतज्ञस्य ि तपूपन्न ंवि ंपरित्यज्य गरंृ् प्रवषे्मु॥् ९।४४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
िातिः कुले को रर् िििः ससत्त्वो धमा हरभलार्णे वि ंप्ररवष्िः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कार्ायमतु्सजृ्य रवमकु्तलज्जिः पिंुदिस्यारप पिंु ियते॥ ९।४५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
लोभारद्ध मोर्ादथवा भयिे यो वातंमन्न ंपिुिाददीत। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
लोभात्स मोर्ादथवा भयिे सतं्यज्य कामाि ् पिुिाददीत॥ ९।४६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
यश्च प्रदी्तताच्चिणात्थरंचरन्नष्क्रर्म्य भयूिः प्ररवशते्तदवे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
गार्हस्थ्यमतु्सजृ्य स दृष्दोर्ो मोर्िे भयूो रभलर्दे्ग्रर्ीतमु॥् ९।४७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
या च िरुतमोक्षमवा्ततवन्तो िपृा गरृ्स्था इरत ितैदरस्त। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शमप्रधाििः क्व च मोक्षधमो दडंप्रधाििः क्व च िािधमहिः॥ ९।४८
कृमािान्वरे्णो
104
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
शम ेिरतश्चरेच्चरथलं च िाज्य ंिाज्य ेमरतश्चचे्चमरवप्लवश्च। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शमश्च तकै्ष्ण्य ंच रर् िोपपन्न ंशीतोष्णयोिकै्यरमवोदकाग्न्ोिः॥ ९।४९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तरन्नश्चयािा वसधुारधपास्त ेिाज्यारि मकु्त्वा शममा्ततवतंिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िाज्यारंगता वा रिभतृरेन्द्रयत्वादिरैष्ठके मोक्षकृतारभमािािः॥ ९।५०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तरे्ा ंच िाज्य ेस्त ुशमो यथावत्प्रा्ततो वि ंिार्मरिश्चयिे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रचत्त्वा रर् पाश ंगरृ्बधंसुजं्ञ ंमकु्तिः पिुि ह प्ररवरवक्षिुरि॥ ९।५१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
इत्यात्मरवज्ञािगणुािरुूप ंमकु्तस्परंृ् र्तेमुदूरि हत ंच। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ितु्वा ििेंद्रात्मिमकु्तवन्त ंप्रत्यतु्तिं मतं्रधिो प्यवुाच॥ ९।४२ ९।५२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
यो रिश्चयो मतं्रविस्तवाय ंिाय ंि यकु्तो ि त ुकालयकु्तिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शोकाय रर्त्वा रपतिं वयिःस्थ ंस्याद्धमहकामस्य रर् त ेि धम हिः॥ ९।४३ ९।५३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ििू ंच बरुद्धस्तव िारतसकू्ष्ा धमा हथ हकामषे्वरवचक्षणा वा। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
र्तेोिदृष्स्य फलस्य यस्त्व ंप्रत्यक्षमथां परिभयू यारस॥ ९। ४४ ९।५४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
पिुभ हवो स्तीरत च केरचदाहुिा हस्तीरत केरचरन्नयतप्ररतज्ञािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
एव ंयदा सशंरयतो यमथ हस्तिात ् क्षम ंभोकु्तमपुरस्थता िीिः॥ ९।४५ ९।५५
कृमािान्वरे्णो
105
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
भयूिः प्रवरृत्तय हरद कारचदरस्त िंस्यामर् ेतत्र यथोपपत्तौ। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अथ प्रवरृत्तिः पितो ि कारचरत्सद्धो प्रयत्नाज्जगतो स्य मोक्षिः॥ ९।४६ ९।५६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
अस्तीरत केरचत्पिलोकमाहुमोक्षस्य योग ंि त ुवण हयरंत। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अग्नये हथा ह्यषु्णमपा ंद्रवत्व ंतित्प्रवतृ्तौ प्रकृरत ंवदरंत॥ ९।४७ ९।५७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
केरचत्स्वभावारदरत वण हयरंत शभुाशभु ंचवै भवाभवौ च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्वाभारवकं सवहरमद ंच यिादतो रप मोघो भवरत प्रयत्निः॥ ९।४८ ९।५८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
यरदरंद्रयाणा ंरियतिः प्रचाििः रप्रयारप्रयत्व ंरवर्यरे् ुचवै। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सयंजु्यत ेयज्जियारत्त हरभश्च कस्तत्र यत्नो िि ुस स्वभाविः॥ ९।४९ ९।५९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
अरद्भहुहताशिः शममभ्यपुरैत तिेारंस चापो गमयरंत शोर्म।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रभन्नारि भतूारि शिीिससं्थान्यकै्य ंच दत्त्वा िगदुिरं्रत॥ ९।५० ९।६०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
यत्पारणपादोदिपषृ्ठमनूा ह रिव हत हत ेगभ हगतस्य भाविः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यदात्मिस्तस्य च तिे योगिः स्वाभारवकं तत्थयरंत तज्ज्ञािः॥ ९।५१ ९।६१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
किः कंटकस्य प्रकिोरत तकै्ष्ण्य ंरवरचत्रभाव ंमगृपरक्षणा ंवा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्वभावतिः सवहरमद ंप्रवतृ्त ंि कामकािो रस्त कुतिः प्रयत्निः॥ ९।५२ ९।६२
कृमािान्वरे्णो
106
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
सगां वदतंीवितस्तथान्य ेतत्र प्रयत्न ेपरुुर्ष् को थ हिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
य एव र्तेिु हगतिः प्रवतृ्तौ र्तेरुि हवतृ्तौ रियतिः स एव॥ ९।५३ ९।६३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
केरचिदतं्यात्मरिरमत्तमवे प्रादुभ हव ंचवै भवक्षय ंच। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
प्रादुभ हव ंत ुप्रवदतं्ययत्नाद्यत्निे मोक्षारधगम ंब्रवुरंत॥ ९।५४ ९।६४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
िििः रपत।्णा हमिणृिः प्रिारभवषदरैृर्ीणा ंक्रतरुभिः सिुाणाम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
उत्पद्यत ेसाध हमणृरैस्त्ररभस्तयै हस्यारस्त मोक्षिः रकल तस्य मोक्षिः॥ ९।५५ ९।६५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
इत्यवेमतेिे रवरधक्रमणे मोक्ष ंसयत्नस्य वदरंत तज्ज्ञािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
प्रयत्नवतंो रप रर् रवक्रमणे ममुकु्षविः खदेमवाप्नवुरंत॥ ९।५६ ९।६६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तत्सौर्म्य मोक्ष ेयरद भरक्तिरस्त न्यायिे सवेस्व रवरध ंयथोक्तम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
एव ंभरवष्त्यपुपरत्तिस्य सतंापिाशश्च ििारधपस्य॥ ९।५७ ९।६७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
या च प्रवतृ्ता भवदोर्बरुद्धस्तपोविभे्यो भवि ंप्रवषे्मु।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तत्रारप रचतंा तव तात मा भतू ् पवूष रप िग्मिुः स्वगरंृ् विभे्यिः॥ ९।५८ ९।६८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
तपोविस्थो रप वतृिः प्रिारभि हगाम िािा पिुमबंिीर्िः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तथा मर्ीं रवप्रकृतामिायसै्तपोविादते्य ििक्ष िामिः॥ ९।५९ ९।६९
कृमािान्वरे्णो
107
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
तथवै शािारधपरतदु्रहमाक्षो विात्ससिूिुः स्वपिंु प्ररवश्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ब्रह्मरर् हभतूश्च मिुवे हरशष्ठाद्दध्र ेरिय ंसाकृंरतिंरतदवेिः॥ ९।६० ९।७०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
एवरंवधा धम हयशिःप्रदी्तता विारि रर्त्वा भविान्यभीयिुः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तिान्न दोर्ो रस्त गरंृ् प्रवषे्ु ंतपोविाद्धमहरिरमत्तमवे॥ ९।६१ ९।७१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततो वचस्तस्य रिशर्म्य मरंत्रणिः रप्रय ंरर्त ंचवै िपृस्य चक्षरु्िः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अििूमव्स्तमसक्तमदु्रत ंधतृौ रस्थतो िािसतुो ब्रवीिचिः॥ ९।६२ ९।७२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इर्ारस्त िास्तीरत य एर् सशंयिः पिस्य वाक्यिै ह ममात्र रिश्चयिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अवते्य तत्त्व ंतपसा शमिे वा स्वय ंग्रर्ीष्ारम यदत्र रिरश्चतम॥् ९।६३ ९।७३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ि म ेक्षम ंसगंशत ंरर् दश हि ंग्रर्ीतमुव्क्तपिं पिार्तम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
बदु्धिः पिप्रत्ययतो रर् को व्रिजे्जिों ऽधकािें ऽध इवाधंदरेशतिः॥ ९।६४ ९।७४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अदृष्तत्त्वस्य सतो रप रकं त ुम ेशभुाशभु ेसशंरयत ेशभु ेमरतिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
वथृारप खदेो रप विं शभुात्मििः सखु ंि तत्त्व ेरप रवगरर्ितात्मििः॥ ९।६५ ९।७५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इम ंत ुदृष्ट्वागममव्वरस्थत ंयदुक्तमा्ततसै्तदवरेर् सारध्वरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
प्रर्ीणदोर्त्वमवरेर् चा्ततता ंप्रर्ीणदोर्ो ह्यितृ ंि वक्ष्यरत॥ ९।६६ ९।७६
कृमािान्वरे्णो
108
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
गरृ्प्रवशे ंप्ररत यच्च म ेभवािवुाच िामप्रभतृीि ् रिदशहिम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ि त ेप्रमाण ंि रर् धम हरिश्चयषे्वलं प्रमाणाय परिक्षतव्रतािः॥ ९।६७ ९।७७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
तदवेमप्यवे िरवम हर्ीं पतदेरप रस्थित्व ंरर्मवाि ् रगरिस्त्यिते।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अदृष्तत्त्वो रवर्योन्मखुेंरद्रयिः ियये ि त्ववे गरृ्ाि ् पथृग्िििः॥ ९।६८ ९।७८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अरं् रवशये ंज्वरलत ंहुताशि ंि चाकृताथ हिः प्ररवशयेमालयम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
इरत प्ररतज्ञा ंस चकाि गरव हतो यथषे्मतु्थाय च रिम हमो ययौ॥ ९।६९ ९।७९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततिः सवाष्ौ सरचवरििावभुौ रिशर्म्य तस्य रस्थिमवे रिश्चयम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रवर्ण्णवक्त्राविगुर्म्य दुिःरखतौ शििैगत्या पिुमवे िग्मतिुः॥ ९।७० ९।८०
ÜÜÜ ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ Praharùiõã
तत्स्नरे्ादथ िपृतशे्च भरक्ततस्तौ सापके्ष ंप्ररतययतशु्च तस्थतशु्च। ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ
दुध हर्ां िरवरमव दी्ततमात्मभासा त ंद्रष्ु ंि रर् परथ शकेतिु ह मोकु्तम॥् ९।७१ ९।८१
ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ Praharùiõã
तौ ज्ञात ु ंपिमगतगे हरत ंत ुतस्य प्रच्चन्नाशं्चिपरुुर्ाञ्चचुीि ् रवधाय। ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÛ
िािाि ंरप्रयसतुलालस ंि ुगत्वा द्रक्ष्याविः कथरमरत िग्मतिुः कथरंचत॥् ९।७२ ९।८२
इरत िीबदु्धचरित ेमर्ाकाव् ेकुमािान्वरे्णो िाम िवमिः सग हिः॥ ९॥
109
१० । िणे्यारभगमिो
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
स िािवत्सिः पथृपुीिवक्षास्तौ र्व्मतं्रारधकृतौ रवर्ाय। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
उत्तीय ह गगंा ंप्रचलत्तिंगा ंिीमद्गरंृ् िािगरंृ् िगाम॥ १०।१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
शलैिैः सगु्ुतत ंच रवभरूर्त ंच धतृ ंच पतू ंच रशवसै्तपोदिैः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
पचंाचलाकंं िगिं प्रपदे ेशातंिः स्वयभंरूिव िाकपषृ्ठम॥् १०।२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
गाभंीय हमोिश्च रिशार्म्य तस्य वपशु्च दी्तत ंपरुुर्ाितीत्य। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवरसरिय ेतत्र ििस्तदािीं स्थाणवु्रतस्यवे वरृ्ध्विस्य॥ १०।३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
त ंप्रके्ष्य यो न्यिे ययौ स तस्थौ यश्चात्र तस्थौ परथ सो न्वगच्चत।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दु्रत ंययौ य ंसदय ंसधीिं यिः करश्चदास्त ेि स चोत्पपात॥ १०।४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
करश्चत्तमािच ह िििः किाभ्या ंसतृ्त्य करश्चरच्चिसा ववदं।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रनिगग्धिे करश्चिचसाभ्यिदंन्नवै ंिगामाप्ररतपजू्य करश्चत॥् १०।५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
त ंरिरर्ह्रयिुः प्रके्ष्य रवरचत्रवरे्ािः प्रकीण हवाचिः परथ मौिमीयिुः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
धमहस्य साक्षारदव सरंिकर्ा हन्न करश्चदन्यायमरतब हभवू॥ १०।६
िणे्यारभगमिो
110
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
अन्यरक्रयाणामरप िािमागष स्त्रीणा ंिणृा ंवा बहुमािपवू हम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तदवे कल्प ंििदवेसतू्र ंरििीक्षमाणा ि त ुतस्य दृरष्िः॥ १०।७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
भ्रवुौ ललाटं मखुमीक्षण ंवा वपिुः किौ वा चिणौ गरत ंवा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यदवे यस्तस्य ददशह तत्र तदवे तस्यािबुबधं चक्षिुः॥ १०।८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
दृष्ट्वा शभुोण हभ्रवुमायताक्ष ंज्वलच्चिीिं शभुिालर्स्तम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
त ंरभक्षवुशे ंरक्षरतपालिार्ां सचंकु्षभु ेिािगरृ्स्य लक्ष्ीिः॥ १०।९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
िणे्यो थ भता ह मगधारििस्य वाह्यारिमािारिपलंु ििौघम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ददशह पप्रच्च च तस्य र्ते ु ंततस्तमि ैपरुुर्िः शशसं॥ १०।१०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
ज्ञाि ंपिं वा परृथवीरिय ंवा रवप्रयै ह उक्तो रधगरमष्तीरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स एव शाक्यारधपतसे्तििूो रििीक्ष्यत ेप्रव्ररितो िििे॥ १०।११
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ततिः ितुाथो मिसा गताथो िािा बभार् ेपरुुर् ंतमवे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवज्ञायता ंक्व प्ररतगच्चतीरत तथते्यथिै ंपरुुर्ो न्वगच्चत॥् १०।१२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
अलोलचक्षयु ुहगमात्रदशी रिवतृ्तवाग्यरंत्रतमदंगामी। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
चचाि रभक्षा ंस त ुरभक्षवुयो रिधाय गात्रारण चलं च चतेिः॥ १०।१३
िणे्यारभगमिो
111
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
आदाय भकै्ष ंच यथोपपन्न ंययौ रगिेिः प्रस्रवण ंरवरवक्तम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
न्यायिे तत्राभ्यवहृत्य चिैन्मर्ीधिं पाडंवमारुिोर्॥ १०।१४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
तरिन्वि ेलोध्रविोपगढू ेमयिूिादप्ररतपणू हकंुि।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कार्ायवासािः स बभौ िसृयूो यथोदयस्योपरि बालसयू हिः॥ १०।१५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तत्रवैमालोक्य स िािभतृ्यिः िणे्याय िाज्ञ ेकथया ंचकाि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सिंतु्य िािा स च बाहुमान्यात्तत्र प्रतस्थ ेरिभतृाियुात्रिः॥ १०।१६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
स पाडंव ंपाडंवतलु्यवीय हिः शलैोत्तम ंशलैसमािवष्मा ह। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मौलीधििः रसरं्गरतिृ हरसरं्श्चलत्सटिः रसरं् इवारुिोर्॥ १०।१७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
चलस्य तस्योपरि शृगंभतू ंशातंेंरद्रय ंपश्यरत बोरधसत्त्वम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
पयांकमास्थाय रविोचमाि ंशशाकंमदु्यतंरमवाभ्रकूटात॥् १०।१८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
त ंरूपलक्ष्म्या च शमिे चवै धम हस्य रिमा हणरमवोपरदष्म।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सरवियिः प्रियवाि ् ििेंद्रिः स्वयभंवु ंशक्र इवोपतस्थ॥े १०।१९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
त ंन्यायतो न्यायवता ंवरिष्ठिः समते्य पप्रच्च च धातसुार्म्यम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स चाप्यवोचत्सदृशिे साम्ना िपृ ंमििःस्वास्थ्यमिामय ंच॥ १०।२०
िणे्यारभगमिो
112
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
ततिः शचुौ वािणकणहिीले रशलातले सौ रिर्साद िािा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िपृोपरवश्यािमुतश्च तस्य भाव ंरवरिज्ञासरुिद ंबभार्॥े १०।२१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
प्रीरतिः पिा म ेभवतिः कुलेि क्रमागता चवै पिीरक्षता च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िाता रववक्षा सतु या यतो म ेतिारदद ंनिगरे्वचो रिबोध॥ १०।२२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
आरदत्यपवूां रवपलंु कुलं त ेिव ंवयो दी्ततरमद ंवपशु्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
किारदय ंत ेमरतिक्रमणे भकै्षाक एवारभिता ि िाज्य॥े १०।२३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
गात्र ंरर् त ेलोरर्तचदंिार्ां कार्ायसिंरे्मिर्हमतेत।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
र्स्तिः प्रिापालियोग्य एर् भोकंु्त ि चार्हिः पिदत्तमन्नम॥् १०।२४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तत्सौर्म्य िाज्य ंयरद पतैकंृ त्व ंनिगरे्ारत्पतिु षच्चरस रवक्रमणे। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ि च क्षम ंमर् हरयत ु ंमरतस्त ेभकु्त्वाध हमिरिर्यस्य शीघ्रम॥् १०।२५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
एव ंरर् ि स्यात्स्वििावमदहिः कालक्रमणेारप शमिया िीिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तिातु्रुष्व प्रणय ंमरय त्व ंसरद्भिः सर्ीया रर् सता ंसमरृद्धिः॥ १०।२६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
अथ रत्वदािीं कुलगरव हतत्वादिास ुरविभंगणुो ि त ेरस्त। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
व्रू्ान्यिकेारि रवगाह्य वाणमै हया सर्ायिे पिारञ्जगीर्॥ १०।२७
िणे्यारभगमिो
113
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तद्बरुद्धमत्रान्यतिा ंवणृीष्व धमा हथ हकामाि ् रवरधवद्भिस्व। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
व्त्यस्य िागारद र् रर् रत्रवगां प्रते्यरे् रवभ्रशंमवाप्नवुरंत॥ १०।२८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
यो ह्यथ हधमौ परिपीड्य कामिः स्याद्धमहकार्म्य ेपरिभयू चाथ हिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कामाथ हयोश्चोपिमणे धम हस्त्याज्यिः स कृत्स्नो यरद कारंक्षताथ हिः॥ १०।२९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तिारत्त्रवग हस्य रिर्वेणिे त्व ंरूपमतेत्सफलं कुरुष्व। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
धमा हथ हकामारधगम ंह्यििू ंिणृामििू ंपरुुर्ाथ हमाहुिः॥ १०।३०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तरन्नष्फलौ िार्हरस कत ुहमतेौ पीिौ भिुौ चापरवकर् हणार्ौ। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
माधंातवृज्जतेरुममौ रर् योग्यौ लोकारि रर् त्रीरण रर् रकं पिुगा हम॥् १०।३१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
निगरे्िे खितेदरं् ब्रवीरम िवैय हिागणे ि रवियिे। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
इम ंरर् दृष्ट्वा तव रभक्षवुशे ंिातािकंुपो स्म्यरप चागताििुः॥ १०।३२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तद्भुंक्ष्व रभक्षािमकाम कामाकंाले रस कता ह रप्रयधमह धम हम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यावत्स्ववशंप्ररतरूपरूप ंि त ेििाभ्यते्यरभभयू भयूिः॥ १०।३३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
शक्नोरत िीण हिः खल धमहमा्तत ु ंकामोपभोगषे्वगरति हिायािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अतश्च यिूिः कथयरंत कामान्मर्ध्स्य रवत्त ंस्थरविस्य धमहम॥् १०।३४
िणे्यारभगमिो
114
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
धमहस्य चाथ हस्य च िीवलोके प्रत्यरथ हभतूारि रर् यौविारि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सिंक्ष्यमाणान्यरप दुग्र हर्ारण कामा यतस्तिे यथा र्िंरत॥ १०।३५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
वयारंस िीणा हरि रवमशहयरंत धीिाण्यवस्थािपिायणारि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अल्पिे यत्निे शमात्मकारि भवतं्यगत्यवे च लज्जया च॥ १०।३६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
अतश्च लोलं रवर्यप्रधाि ंप्रमत्तमक्षातंमदीघ हदरश ह। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
बहुच्चलं यौविमभ्यतीत्य रिस्तीय ह कातंािरमवावसरंत॥ १०।३७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
तिादधीिं चपलप्रमारद िव ंवयस्तावरदद ंव्पतै।ु ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कामस्य पवूां रर् वयिः शिव् ंि शक्यत ेिरक्षतरुमरंद्रयभे्यिः॥ १०।३८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
अथौ रचकीर्ा ह तव धमह एव यिस्व यज्ञ ंकुलधमह एर्िः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यज्ञिैरधष्ठाय रर् िाकपषृ्ठ ंययौ मरुत्वािरप िाकपषृ्ठम॥् १०।३९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
सवुण हकेयिूरवदष्बार्वो मरणप्रदीपोज्ज्वलरचत्रमौलयिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
िपृर् हयस्ता ंरर् गरत ंगता मखिैः िमणे यामवे मर्ार् हयो ययिुः॥ १०।४०
ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜ[ÛÜ]ÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ Praharùiõã
इत्यवे ंमगधपरतवहचो बभार् ेयिः सर्म्यग्वलरभरदव ध्रवु ंबभार्।े
िणे्यारभगमिो
115
ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ
तच्च्रतु्वा ि स रवचचाि िािसिूिुः कैलासो रगरिरिव िकैरचत्रसाििुः॥ १०।४१
इरत िीबदु्धचरित ेमर्ाकाव् ेवघोर्कृत ेिणे्यारभगमिो िाम दशमिः सग हिः॥ १०॥
116
११ । कामरवगर्हणो
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
अथवैमकु्तो मगधारधपिे सहुृन्मखुिे प्ररतकूलमथ हम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्वस्थो रवकाििः कुलशौचशदु्धिः शौद्धोदरिवा हक्यरमद ंिगाद॥ ११।१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
िाश्चय हमतेद्भवतो रभधात ु ंिातस्य र्यांककुले रवशाले। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यरन्मत्रपक्ष ेतव रमत्रकाम स्यािरृत्तिेर्ा परिशदु्धवतृ्तिेः॥ ११।२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
असत्स ुमतै्री स्वकुलािरुूपा ि रतष्ठरत िीरिव रव्लववरे्।ु ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
पवूिैः कृता ंप्रीरतपिंपिारभस्तामवे सतंस्त ुरववध हयरंत॥ ११।३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
य ेचाथ हकृच्च्ररे् ुभवरंत लोके समािकाया हिः सहुृदा ंमिषु्ािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रमत्रारण तािीरत पिरैम बदु्ध्या स्वस्थस्य वरृद्धरष्वर् को रर् ि स्यात॥् ११।४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
एव ंच य ेद्रव्मवाप्य लोके रमत्ररे् ुधमष च रियोियरंत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अवा्ततसािारण धिारि तरे्ा ंभ्रष्ारि िातं ेिियरंत तापम॥् ११।५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
सहुृत्तया चाय हतया च िािि ् रवभाव् मामवे रवरिश्चयस्त।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अत्राििुषे्ारम सहुृत्तयवै ब्रयूामरं् िोत्तिमन्यदत्र॥ ११।६
कामरवगर्हणो
117
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
अरं् ििामतृ्यभुय ंरवरदत्वा ममुकु्षया धम हरमम ंप्रपन्निः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
बधंरून्प्रयाििमुखुाि ् रवर्ाय प्रागवे कामािशभुस्य र्तेिू॥् ११।७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
िाशीरवर्भे्यो रप तथा रबभरेम िवैाशरिभ्यो गगिाच्च्यतुभे्यिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ि पावकेभ्यो रिलसरंर्तभे्यो यथा भय ंम ेरवर्यभे्य एभ्यिः॥ ११।८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
कामा ह्यरित्यािः कुशलाथ हचौिा रिक्ताश्च मायासदृशाश्च लोके। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
आशास्यमािा अरप मोर्यरंत रचत्त ंिणृा ंरकं पिुिात्मससं्थािः॥ ११।९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
कामारभभतूा रर् ि यारंत शमह रत्ररपष्प ेरकं वत मत्य हलोके। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कामिैः सतषृ्णस्य रर् िारस्त तरृ्ततय हथेंधिवैा हतसखस्य वह्निेः॥ ११।१०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
िगत्यिथो ि समो रस्त काममैोर्ाच्च तषे्ववे िििः प्रसक्तिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तत्त्व ंरवरदत्ववैमिथ हभीरुिः प्राज्ञिः स्वय ंको रभलर्देिथ हम॥् ११।११
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
समदु्रवस्त्रामरप गामवाप्य पािं रिगीर्रंत मर्ाण हवस्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
लोकस्य कामिै ह रवतरृ्ततिरस्त पतरद्भिंभोरभरिवाण हवस्य॥ ११।१२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
दवेिे वषृ् ेरप रर्िण्यवर्ष िीपान्समदु्राशं्चतिुो रप रित्वा। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शक्रस्य चाधा हसिमप्यवाप्य माधंातिुासीरिर्यषे्वतरृ्ततिः॥ ११।१३
कामरवगर्हणो
118
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
भकु्त्वारप िाज्य ंरदरव दवेतािा ंशतक्रतौ वतृ्रभयात्प्रिष्।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दपा हन्मर्ार्ीिरप वार्रयत्वा कामषे्वत्ृततो िहुर्िः पपात॥ ११।१४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ऐडश्च िािा रत्ररदव ंरवगाह्य िीत्वारप दवेीं वशमवु हशीं ताम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
लोभादृरर्भ्यिः किकं रिर्ीर् ुहि हगाम िाश ंरवर्यषे्वत्ृततिः॥ ११।१५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
बलेम हर्ेंदं्र िहुर् ंमर्ेंद्रारददंं्र पिुयष िहुर्ादुपयेिुः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्वगष रक्षतौ वा रवर्यरे् ुतरे् ुको रववसदे्भाग्यकुलाकुलेर्॥ु ११।१६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
चीिाबंिा मलूफलाबंभुक्षा िटा वरं्तो रप भिुगंदीघा हिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यिैन्यकाया ह मिुयो रप भग्नािः किः कामसजं्ञाि ् मगृयते शत्रिू॥् ११।१७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
उग्रायधुश्चौग्रधतृायधुो रप यरे्ा ंकृत ेमतृ्यमुवाप भीष्मात।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रचतंारप तरे्ामरशवा वधाय तिरृत्तिा ंरकं पिुिव्रतािाम॥् ११।१८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
आस्वादमल्प ंरवर्यरे् ुमत्वा सयंोििोत्र् हमतरृ्ततमवे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सद्भ्यश्च गर्ाां रियत ंच पाप ंकिः कामसजं्ञ ंरवर्माससाद॥ ११।१९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
कृष्ारदरभध हम हरभिरन्वतािा ंकामात्मकािा ंच रिशर्म्य दुिःखम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्वास्थ्य ंच कामषे्वकुतरू्लािा ंकामाि ् रवर्ात ु ंक्षममात्मवरद्भिः॥ ११।२०
कामरवगर्हणो
119
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ज्ञयेा रवपत्ारमरि कामसपंरत्सद्धरे् ुकामरे् ुमद ंह्यपुरैत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मदादकायां कुरुत ेि कायां यिे क्षतो दुग हरतमभ्यपुरैत॥ ११।२१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
यत्निे लब्धािः परििरक्षताश्च य ेरवप्रलभ्य प्ररतयारंत भयूिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तषे्वात्मवाि ् यारचतकोपमरे् ुकामरे् ुरविारिर् को िमते॥ ११।२२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
अरन्वष् चादाय च िाततर्ा ह याित्यितंिः परियारंत दुिःखम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
लोके तणृोल्कासदृशरे् ुतरे् ुकामरे् ुकस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।२३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
अिात्मवतंो हृरद यरैव हदष्ा रविाशमचांरत ि यारंत शमह। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कु्रद्धौग्रसप हप्ररतमरे् ुतरे् ुकामरे् ुकस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।२४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
अरस्थ क्षधुात्ता ह इव सािमयेा भकु्त्वारप यान्नवै भवरंत त्ृततािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िीणा हरस्थकंकालसमरे् ुतरे् ुकामरे् ुकस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।२५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
य ेिािचौिोदकपावकेभ्यिः साधािणत्वाज्जियरंत दुिःखम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तरे् ुप्ररवद्धारमर्सरंिभरे् ुकामरे् ुकस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।२६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
यत्र रस्थतािामरभतो रवपरत्तिः शत्रोिः सकाशादरप बाधंवभे्यिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ररं्स्ररे् ुतषे्वायतिोपमरे् ुकामरे् ुकस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।२७
कामरवगर्हणो
120
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
रगिौ वि ेचाप्स ुच सागिे च यद्भ्रंशमचांत्यरभलंघमािािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तरे् ुदु्रमप्राग्रफलोपमरे् ुकामरे् ुकस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।२८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
तीथिैः प्रयत्नरैव हरवधिैवा्ततािः क्षणिे य ेिाशरमर् प्रयारंत। ११।२९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्वप्नोपभोगप्ररतमरे् ुतरे् ुकामरे् ुकस्यात्मवतो िरतिः स्यात।्
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
यािच हरयत्वारप ि यारंत शमह रववध हरयत्वा परिपालरयत्वा। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अगंािकर् हप्ररतमरे् ुतरे् ुकामरे् ुकस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।३०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
रविाशमीयिुः कुिवो यदथां वषृ्ण्यधंका मरैथलदडंकाश्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शलूारसकाष्ठप्ररतमरे् ुतरे् ुकामरे् ुकस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।३१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
स ुदंोपस ुदंावसिुौ यदथ हमन्योन्यविैप्रसतृौ रविष्ौ। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सौर्ाद हरविरे्किेर् ुतरे् ुकामरे् ुकस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।३२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
कामाधंसजं्ञािः कृपया व के च क्रव्ात्स ुिात्मािरमर्ोत्सिृरंत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सपत्नभतूषे्वरशवरे् ुतरे् ुकामरे् ुकस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।३३
कामरवगर्हणो
121
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
कामाधंसजं्ञिः कृपण ंकिोरत प्राप्नोरत दुिःख ंवधबधंिारद। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कामाथ हमाशाकृपणस्तपस्वी मतृ्यिुम ंचार्हरत िीवलोके॥ ११।३४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
गीतरैर्ह्रहयतं ेरर् मगृा वधाय रूपाथ हमग्नौ शलभािः पतरंत। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मत्स्यो रगित्यायसमारमर्ाथी तिादिथां रवर्यािः फलंरत॥ ११।३५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
कामास्त ुभोगा इरत यन्मत ंस्याद्भोग्या ि केरचत्परिगण्यमािािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
वस्त्रादयो द्रव्गणुा रर् लोके दुिःखप्रतीकाि इरत प्रधाया हिः॥ ११।३६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
इष् ंरर् तर् हप्रशमाय तोय ंक्षनु्नाशर्तेोिशि ंतथवै। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
वातातपावंाविणाय वशे्म कौपीिशीताविणाय वासिः॥ ११।३७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
रिद्रारवघाताय तथवै शय्या याि ंतथाध्विमिाशिाय। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तथासि ंस्थािरविोदिाय निगाि ंमिृािोग्यबलाियाय॥ ११।३८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
दुिःखप्रतीकािरिरमत्तभतूास्तिात्प्रिािा ंरवर्या ि भोग्यािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अश्नारम भोगारिरत को भ्यपुयेात्प्राज्ञिः प्रतीकािरवधौ प्रवतृ्ताि॥् ११।३९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
यिः रपत्तदार्िे रवदह्यमाििः शीतरक्रया ंभोग इरत व्वस्यते।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दुिःखप्रतीकािरवधौ प्रवतृ्तिः कामरे् ुकुया हत्स रर् भोगसजं्ञाम॥् ११।४०
कामरवगर्हणो
122
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
कामषे्विकैारंतकता च यिादतो रप म ेतरे् ुि भोगसजं्ञा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
य एव भावा रर् सखु ंरदशरंत त एव दुिःख ंपिुिावरं्रत॥ ११।४१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
गरुूरण वासासं्यगरुूरण चवै सखुाय शीत ेह्यसखुाय घमष। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
चदं्राशंवश्चदंिमवे चोष्ण ेसखुाय दुिःखाय भवरंत शीत॥े ११।४२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
िंिारि सवहस्य यतिः प्रसक्तान्यलाभलाभप्रभतृीरि लोके। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अतो रप िकैातंसखुो रस्त करश्चन्नकैातंदुिःखिः परुुर्िः रठठव्ाम॥् ११।४३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
दृष्ट्वा च रमिा ंसखुदुिःकता ंम ेिाज्य ंच दास्य ंच मत ंसमािम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रित्य ंर्सत्यवे रर् िवै िािा ि चारप सतंप्यत एव दासिः॥ ११।४४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
आज्ञा िपृत्व ेभ्यरधकेरत यिात्मर्ारंत दुिःखान्यत एव िाज्ञिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
आसगंकाष्ठप्ररतमो रर् िािा लोकस्य र्तेोिः परिखदेमरेत॥ ११।४५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
िाज्य ेिपृस्त्यारगरि वकंरमत्र ेरववासमागच्चरत चरेिपन्निः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अथारप रविभंमपुरैत िरे् रकं िाम सौख् ंचरकतस्य िाज्ञिः॥ ११।४६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
यदा च रित्वारप मर्ीं समग्रा ंवासाय दृष् ंपिुमकेमवे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तत्रारप चकंै भवि ंरिर्वे् ंिमिः पिाथष िि ुिािभाविः॥ ११।४७
कामरवगर्हणो
123
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
िाज्यो रप वास ेयगुमकेमवे क्षतु्सरंििोधाय तथान्नमात्रा। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शय्या तथकैासिमकेमवे शरे्ा रवशरे्ा िपृतमे हदाय॥ ११।४८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
तषु्ट्यथ हमतेच्च फलं यदीष्मतृ ेरप िाज्यान्मम तरुष्िरस्त। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तषु्ौ च सत्या ंपरुुर्स्य लोके सवष रवशरे्ा िि ुरिरव हशरे्ािः॥ ११।४९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तन्नारस्त कामाि ् प्ररत सपं्रताय हिः क्षमे ेरशव ंमाग हमिपु्रपन्निः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ितृ्वा सहुृत्त्व ंत ुपिुिः पिुमाां ब्ररूर् प्ररतज्ञा ंखल पालयरंत॥ ११।५०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
ि ह्यस्म्यमर्षण विप्ररवष्ो ि शत्रबुाणिैवधतूमौरलिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कृतस्परृ्ो िारप फलारधकेभ्यो गहृ्णारम ितैिचि ंयतस्त॥े ११।५१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
यो ददंशकंू कुरपत ंभिुगं ंमकु्त्वा व्वस्यरेद्ध पिुग्र हर्ीतमु।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दार्ारत्मका ंवा ज्वरलता ंतणृौल्का ंसतं्यज्य कामान्स पिुभ हिते॥ ११।५२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
अधंाय यश्च स्परृ्यदेिधंो बद्धाय मकु्तो रवधिाय वाढ्यिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
उन्मत्तरचत्ताय च कल्यरचत्तिः स्परृ्ा ंस कुया हरिर्यात्मकाय॥ ११।५३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
रभक्षोपभोगी वि िािकंुप्यिः कृती ििामतृ्यभुय ंरततीर् ुहिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
इर्ोत्तम ंशारंतसखु ंच यस्य पित्र दुिःखारि च सवंतृारि॥ ११।५४
कामरवगर्हणो
124
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
लक्ष्म्या ंमर्त्यामरप वत हमािस्तषृ्णारभभतूस्त्विकंुरपतव्िः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
प्राप्नोरत यिः शारंतसखु ंि चरे् पित्र दुिःख ंप्ररतगहृ्यत ेच॥ ११।५५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
एव ंत ुवकंु्त भवतो िरुूप ंसत्त्वस्य वतृ्तस्य कुलस्य चवै। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ममारप वोढुं सदृश ंप्ररतज्ञा ंसत्त्वस्य वतृ्तस्य कुलस्य चवै॥ ११।५६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
अरं् रर् ससंाििसिे रवद्धो रवरििःसतृिः शातंमवा्ततकुामिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िचे्चयेमा्तत ु ंरत्ररदव ेरप िाज्य ंरििामय ंरकं वत मािरु्रे्॥ु ११।५७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रत्रवग हसवेा ंिपृ यत्त ुकृत्स्नतिः पिो मिषु्ाथ ह इरत त्वमात्थ माम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अिथ ह इत्यात्थ ममाथ हदश हि ंक्षयी रत्रवगो रर् ि चारप तप हकिः॥ ११।५८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
पद ेत ुयरिन्न ििा ि भीरुता ि िन्म िवैोपिमो ि वाधयिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
तमवे मन्य ेपरुुर्ाथ हमतु्तम ंि रवद्यत ेयत्र पिुिः पिुिः रक्रया॥ ११।५९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यदप्यवोचिः परिपाल्यता ंििा िव ंवयो गच्चरत रवरक्रयारमरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अरिश्चयो य ंचपलं रर् दृश्यत ेििाप्यधीिा धरृतमच्च यौविम॥् ११।६०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
स्वकमहदक्षश्च यदा त ुको िगियिःस ुसवषर् ुच सरंवकर् हरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रविाशकाले कथमव्वरस्थत ेििा प्रतीक्ष्या रवदुर्ा शमपे्सिुा॥ ११।६१
कामरवगर्हणो
125
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ििायधुो व्ारधरवकीण हसायको यदातंको व्ाध इवारितिः रस्थतिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
प्रिामगृाि ् भाग्यविारितासं्तदुि ् वयिःप्रकर्ां प्ररत को मिोिथिः॥ ११।६२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
सतुो यवुा वा स्थरविो थवा रशशसु्तथा त्विावारिर् कत ुहमर्हरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
यथा भवदे्धम हवतिः कृपात्मििः प्रवरृत्तरिष्ा रवरिवरृत्तिेव वा॥ ११।६३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यदात्थ वा दी्ततफला ंकुलोरचता ंकुरुष्व धमा हय मखरक्रयारमरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
िमो मखभे्यो ि रर् कामय ेसखु ंपिस्य दुिःखरक्रययापरदश्यत॥े ११।६४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
पिं रर् रं्त ु ंरववश ंफलेप्सया ि यकु्तरूप ंकरुणात्मििः सतिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
क्रतोिः फलं यद्यरप शावत ंभवते ् तथारप कृत्वा रकमपुक्षयात्मकम॥् ११।६५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
भवचे्च धमो यरद िापिो रवरधव्र हतिे शीलेि मििःशमिे वा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
तथारप िवैार्हरत सरेवत ु ंक्रत ु ंरवशस्य यरिि ् पिमचु्यत ेफलम॥् ११।६६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इर्ारप तावत्परुुर्स्य रतष्ठतिः प्रवत हत ेयत्पिररं्सया सखुम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
तदप्यरिष् ंसघणृस्य धीमतो भवातंिे रकं वत यन्न दृश्यत॥े ११।६७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ि च प्रतायो रि फलप्रवतृ्तय ेभवरे् ुिािि ् िमत ेि म ेमििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
लता इवाभंोधिवरृष्तारडतािः प्रवतृ्तयिः सवहगता रर् चचंला॥ ११।६८
कामरवगर्हणो
126
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इर्ागतश्चार्रमतो रददृक्षया मिुिेिाडस्य रवमोक्षवारदििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
प्रयारम चाद्यवै िपृास्त ुत ेरशव ंवचिः क्षमथेािः शमतत्त्वरिषु्ठिम॥् ११।६९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अथेंद्रवरद्दव्व शवदकहवद्गणुिैव िये इर्ाव गामव। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अवायिुायिैव सत्सतुाि ् अव रियश्च िािन्नव धमहमात्मििः॥ ११।७०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रर्मारिकेतदू्भवसपं्लवातंिे यथा रििो यारत रवमोक्षयसं्तिमु।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रर्मारिशत्र ु ंक्षयशत्रघुारतिस्तथातंिे यारर् रवमोचयन्मििः॥ ११।७१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
िपृो ब्रवीत्सािंरलिागतस्परृ्ो यथषे्माप्नोरत भवािरवितिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अवाप्य काले कृतकृत्यतारममा ंममारप कायो भवता त्विगु्रर्िः॥ ११।७२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रस्थिं प्ररतज्ञाय तथरेत पारथ हव ेततिः स ववैतंिमािम ंययौ। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
परिव्रितं ंसमदुीक्ष्य रवरितो िपृो रप च प्रापरुिम ंरगरिं व्रिि॥् ११।७३
इरत िीबदु्धचरित ेमर्ाकाव् ेवघोर्कृत ेकामरवगर्हणो िामकैादशिः सग हिः॥ ११॥
127
१२ । आिाडदशहिो
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ pathyà èloka
ततिः शमरवर्ािस्य मिुरेिक्ष्वाकुचदं्रमािः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
अिाडस्यािम ंभिे ेवपरु्ा पिूयरन्नव॥ १२।१
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
स कालामसगोत्रणे तिेालोक्यवै दूितिः। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
उच्चिैः स्वागतरमत्यकु्तिः समीपमपुिरग्मवाि॥् १२।२
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
तावभुौ न्यायतिः पषृ्ट्वा धातसुार्म्य ंपिस्पिम।् ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
दािव्ोमषर्ध्योवृ हष्ोिः शचुौ दशे ेरिर्ीदतिुः॥ १२।३
ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
तमासीि ंिपृसतु ंसो ब्रवीन्मरुिसत्तमिः। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
बहुमािरवशालाभ्या ंदश हिाभ्या ंरपबरन्नव ॥ १२।४
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रवरदत ंम ेयथा सौर्म्य रिष्क्रातंो भविादरस। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रचत्त्वा निगरे्मय ंपाश ंपाश ंदृ्तत इव रिपिः॥ १२।५
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
सवहथा धरृतमच्चवै प्राज्ञ ंचवै मिस्तव। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
यस्त्व ंप्रा्ततिः रिय ंत्यक्त्वा लता ंरवर्फलारमव॥ १२।६
आिाडदशहिो
128
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
िाश्चयां िीण हवयसो यज्जग्मिुः पारथ हवा विम।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अपत्यभे्यिः रिय ंदत्त्वा भकु्तोरच्चष्ारमव स्रिम॥् १२।७
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
इद ंम ेमतमाश्चयां िव ेवयरस यद्भवाि।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
अभकेु्त्वव रिय ंप्रा्ततिः रस्थतो रवर्यगोचिे॥ १२।८
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
तरिज्ञातरुमम ंधमां पिम ंभािि ंभवाि।् ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ज्ञािपवू हमरधष्ठाय शीघ्र ंदुिःखाण हव ंति॥ १२।९
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
रशष् ेयद्यरप रवज्ञात ेशास्त्र ंकालेि वत हत।े ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
गाभंीया हद्व्यवसायाच्च सपुिीक्ष्यो भवाि ् मम॥ १२।१०
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
इरत वाक्यमिाडस्य रवज्ञाय स ििारधपिः। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
बभवू पिमप्रीतिः प्रोवाचोत्तिमवे च॥ १२।११
ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
रविक्तस्यारप यरदद ंसौमखु् ंभवतिः पिम।् ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
अकृताथो प्यििेारि कृताथ ह इव सपं्ररत॥ १२।१२
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
रददृक्षरुिव रर् ज्योरतरय हयासरुिव दरैशकम।् ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
त्वद्दशहिादरं् मन्य ेरततीर् ुहरिव च प्लवम॥् १२।१३
आिाडदशहिो
129
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
तिादर्हरस तिकंु्त वक्तव् ंयरद मन्यस।े ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ििामिणिोगभे्यो यथाय ंपरिमचु्यत॥े १२।१४
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
इत्यिाडिः कुमािस्य मार्ात्म्यादवे चोरदतिः। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
सरंक्ष्तत ंकथया ंचके्र स्वस्य शास्त्रस्य रिश्चयम॥् १२।१५
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ियूतामयमिाकं रसद्धातंिः शृण्वता ंवि। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
यथा भवरत ससंािो यथा व ैपरिवत हत॥े १२।१६
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
प्रकृरतश्च रवकािश्च िन्म मतृ्यिु हिवै च। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
तत्तावत्सत्त्वरमत्यकंु्त रस्थिसत्त्व पिेरर् ििः॥ १२।१७
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
तत्र त ुप्रकृरतिा हम रवरद्ध प्रकृरतकोरवद। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
पचं भतूान्यरं्कािं बरुद्धमव्क्तमवे च॥ १२।१८
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
रवकाि इरत बरुद्ध ंत ुरवर्यारिरंद्रयारण च। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
पारणपाद ंच वाद ंच पायपूस्थ ंतथा मििः॥ १२।१९
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
अस्य क्षते्रस्य रवज्ञािात ् क्षते्रज्ञ इरत सरंज्ञ च। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
क्षते्रज्ञ इरत चात्माि ंकथयतं्यात्मरचतंकािः॥ १२।२०
आिाडदशहिो
130
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
सरशष्िः करपलश्चरे् प्ररतबदु्ध इरत िरृतिः। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
सपतु्रिः प्ररतबदु्धश्च प्रिापरतरिर्ोच्यत॥े १२।२१
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
िायत ेिीय हत ेचवै बरु्ध्त ेरम्रयत ेच यत।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
तद्व्यक्तरमरत रवज्ञयेमव्कं्त त ुरवपय हयात॥् १२।२२
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अज्ञाि ंकमह तषृ्णा च ज्ञयेािः ससंािर्तेविः। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
रस्थतो रिरंस्त्रतय ेयस्त ुतत्सत्त्व ंिारभवत हत॥े १२।२३
ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रवप्रत्ययादरं्कािात्सदंरे्ादरभसपं्लवात।् ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
अरवशरे्ािपुायाभ्या ंसगंादभ्यवपाततिः॥ १२।२४
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
तत्र रवप्रत्ययो िाम रवपिीत ंप्रवत हत।े ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अन्यथा कुरुत ेकायां मतंव् ंमन्यत ेन्यथा॥ १२।२५
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ब्रवीर्म्यर्मरं् वरेद्म गच्चार्म्यर्मरं् रस्थतिः। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
इतीर्वैमरं्कािस्त्विरं्काि वत हत॥े १२।२६
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
यस्त ुभाविे सरंदग्धािकेीभाविे पश्यरत। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
मरृत्पडंवदसदंरे् सदंरे्िः स इर्ोच्यत॥े १२।२७
आिाडदशहिो
131
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
य एवारं् स एवदे ंमिो बरुद्धश्च कमह च। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
यश्चवै ंस गणिः सो र्रमरत यिः सो रभसपं्लविः॥ १२।२८
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
अरवशरे् ंरवशरे्ज्ञ प्ररतबदु्धाप्रबदु्धयोिः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
प्रकृतीिा ंच यो वदे सो रवशरे् इरत ितृिः॥ १२।२९
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
िमस्कािवर्ट्कािौ प्रोक्षणाभ्यकु्षणादयिः। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
अिपुाय इरत प्राज्ञरैुपायज्ञ प्रवरेदतिः॥ १२।३०
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
सज्जत ेयिे दुमषधा मिोवाक्कमहबरुद्धरभिः। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रवर्यषे्विरभष्वगं सो रभष्वगं इरत ितृिः॥ १२।३१
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ममदेमर्मस्यरेत यद्दिुःखमरभमन्यत।े ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
रवज्ञयेो भ्यवपातिः स ससंािे यिे पात्यत॥े १२।३२
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
इत्यरवद्या रर् रविासंिः पचंपवा ह समीर्त।े ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
तमो मोरं् मर्ामोरं् तारमस्रियमवे च॥ १२।३३
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
तत्रालस्य ंतमो रवरद्ध मोरं् मतृ्य ु ंच िन्म च। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
मर्ामोर्स्त्वसमंोर् काम इत्यवगर्म्यताम॥् १२।३४
आिाडदशहिो
132
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
यिादत्र च भतूारि प्रमहु्यरंत मर्ातं्यरप। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
तिादरे् मर्ाबार्ो मर्ामोर् इरत ितृिः॥ १२।३५
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
तारमस्ररमरत चाक्रोध क्रोधमवेारधकुव हत।े ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
रवर्ाद ंचाधंतारमस्रमरवर्ाद प्रचक्षत॥े १२।३६
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अियारवद्यया बालिः सयंकु्तिः पचंपव हया। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ससंािे दुिःखभरूयष्ठ ेिन्मस्वरभरिरर्च्यत॥े १२।३७
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
द्रष्ा िोता च मतंा च कायां किणमवे च। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
अर्रमत्यवेमागर्म्य ससंािे परिवत हत॥े १२।३८
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
इत्यरेभर्षतरुभधीमि ् तमिःस्रोतिः प्रवत हत।े ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
र्ते्वभाव ेफलाभाव इरत रवज्ञातमुर्हरस॥ १२।३९
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
तत्र सर्म्यग्मरतरव हद्यान्मोक्षकाम चतषु्यम।् ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
प्ररतबदु्धाप्रबदु्धौ च व्क्तमव्क्तमवे च॥ १२।४०
ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ mavipulà
यथावदतेरिज्ञाय क्षते्रज्ञो रर् चतषु्यम।् ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
आिहव ंिवता ंरर्त्वा प्राप्नोरत पदमक्षिम॥् १२।४१
आिाडदशहिो
133
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
इत्यथां ब्राह्मणा लोके पिमब्रह्मवारदििः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ब्रह्मचयां चिंतीर् ब्राह्मणाि ् वासयरंत च॥ १२।४२
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
इरत वाक्यरमद ंितु्वा मिुसे्तस्य िपृात्मििः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
अभ्यपुाय ंच पप्रच्च पदमवे च िरैष्ठकम॥् १२।४३
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ब्रह्मचय हरमद ंचयां यथा यावच्च यत्र च। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
धमहस्यास्य च पयांत ंभवाि ् व्ाख्ातमुर्हरत॥ १२।४४
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
इत्यिाडो यथाशास्त्र ंरवस्पष्ाथां समासतिः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
तमवेान्यिे कल्पिे धमहमि ैव्भार्त॥ १२।४५
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अयमादौ गरृ्ान्मकु्त्वा भकै्षाकं रलंगमारितिः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
समदुाचािरवस्तीणां शीलमादाय वत हत॥े १२।४६
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
सतंोर् ंपिमास्थाय यिे तिे यतस्ततिः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
रवरवकं्त सवेत ेवास ंरििांििः शास्त्ररवतृ्ती॥ १२।४७
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ततो िागाद्भय ंदृष्ट्वा विैाग्याच्च पिं रशवम।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
रिगहृ्णरन्नरंद्रयग्राम ंयतत ेमिसिः िम॥े १२।४८
आिाडदशहिो
134
ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ mavipulà
अथो रवरवकं्त कामभे्यो व्ापादारदभ्य एव च। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
रववकेिमवाप्नोरत पवू हर्ध्ाि ंरवतकहवत॥् १२।४९
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
तच्च र्ध्ाि ंसखु ंप्राप्य तत्तदवे रवतकहयि।् ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
अपवू हसखुलाभिे रर्ह्रयत ेबारलशो िििः॥ १२।५०
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
शमिेवैरंवधिेाय ंकामिरे्रवगरर्िणा। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ब्रह्मलोकमवाप्नोरत परितोर्णे वरंचतिः॥ १२।५१
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ज्ञात्वा रविाि ् रवतकाांस्त ुमििःसकं्षोभकािकाि।् ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
तरियकु्तमवाप्नोरत र्ध्ाि ंप्रीरतसखुारन्वतम॥् १२।५२
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
रर्ह्रयमाणस्तया प्रीत्या यो रवशरे् ंि पश्यरत। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
स्थाि ंभास्विमाप्नोरत दवेषे्वाभासिुेष्वरप॥ १२।५३
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
यस्त ुप्रीरतसखुात्तिारिवचेयरत मािसम।् ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ततृीय ंलभत ेर्ध्ाि ंसखु ंप्रीरतरववरि हतम॥् १२।५४
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
तत्र केरचद्व्यवस्यरंत मोक्ष इत्यरप मारिििः। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
सखुदुिःखपरित्यागादव्ापािाच्च चतेसिः॥ १२।५५ ५७
आिाडदशहिो
135
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
यस्त ुतरिन्सखु ेमग्नो ि रवशरे्ाय यत्नवाि।् ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
शभुकृत्स्निैः स सामान्य ंसखु ंप्राप्नोरत दवैतिैः॥ १२।५६ ५५
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
तादृश ंसखुमासाद्य यो ि िज्यन्नपुके्षत।े ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
चतथुां र्ध्ािमाप्नोरत सखुदुिःखरववरि हतम॥् १२।५७ ५६
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
अस्य र्ध्ािस्य त ुफलं सम ंदवेवैृ हर्त्फलिैः। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
कथयरंत बरृ्त्ालं वरृ्त्प्रज्ञापिीक्षकािः॥ १२।५८
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
समाधवे् ुहरत्थतस्तिाद्दृष्ट्वा दोर्ाशं्चिीरिणाम।् ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ज्ञािमािोर्रत प्राज्ञिः शिीिरवरिवतृ्तय॥े १२।५९
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ततस्तद्ध्यािमतु्सजृ्य रवशरे् ेकृतरिश्चयिः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
कामभे्य इव सत्प्राज्ञो रूपादरप रविज्यत॥े १२।६०
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
शिीिे खारि यान्यस्य तान्यादौ परिकल्पयि।् ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
घिषे्वरप ततो द्रव्षे्वाकाशमरधमचु्यत॥े १२।६१
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
आकाशसममात्माि ंसरंक्षप्य त्वपिो बधुिः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
तदवैाितंतिः पश्यि ् रवशरे्मरधगच्चरत॥ १२।६२
आिाडदशहिो
136
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
अर्ध्ात्मकुशलेष्वन्यो रिवत्या हत्मािमात्मिा। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रकंरचन्नास्तीरत सपंश्यन्नारकंचन्य इरत ितृिः॥ १२।६३
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ततो म ुिंारदर्ीकेव शकुरििः पिंिारदव। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
क्षते्रज्ञो रििःसतृो दरे्ान्मकु्त इत्यरभधीयत॥े १२।६४
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
एतत्तत्पिम ंब्रह्म रिरलांग ंध्रवुमक्षिम।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
यन्मोक्ष इरत तत्त्वज्ञािः कथयरंत मिीरर्णिः॥ १२।६५
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
इत्यपुायश्च मोक्षश्च मया सदंरश हतस्तव। ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
यरद ज्ञात ंयरद रुरचि ्यथावत्प्ररतपद्यताम॥् १२।६६
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
िगैीर्व्ो थ ििको वदृ्धश्चवै पिाशििः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
इम ंपथंािमासाद्य मकु्ता ह्यन्य ेच मोरक्षणिः॥ १२।६७
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
इरत तस्य स तिाक्य ंगरृ्ीत्वा ि रवचाय ह च। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
पवू हर्तेबुलप्रा्ततिः प्रत्यतु्तिमवुाच सिः॥ १२।६८
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ितु ंज्ञािरमद ंसकू्ष् ंपितिः पितिः रशवम।् ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
क्षते्रषे्वस्यापरित्यागादवरै्म्यतेदिरैष्ठकम॥् १२।६९
आिाडदशहिो
137
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
रवकािप्रकृरतभ्यो रर् क्षते्रज्ञ ंमकु्तमप्यर्म।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
मन्य ेप्रसवधमा हण ंवीिधमा हणमवे च॥ १२।७०
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
रवशदु्धो यद्यरप ह्यात्मा रिम ुहक्त इरत कल्प्यत।े अब ् १२।७१अब ् ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
भयूिः प्रत्ययसद्भावादमकु्तिः स भरवष्रत॥ १२।७१
ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
ऋतभुरू्म्यबंरुविर्ाद्यथा बीि ंि िोर्रत। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
िोर्रत प्रत्ययसै्तसै्तसै्तित्सो रप मतो मम॥ १२।७२
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
यत्मा हज्ञाितषृ्णािा ंत्यागान्मोक्षश्च कल्प्यत।े ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
अत्यतंस्तत्परित्यागिः सत्यात्मरि ि रवद्यत॥े १२।७१ च्च्द ् १२।७३च्च्द ्
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
रर्त्वा रर्त्वा त्रयरमद ंरवशरे्स्तपूलभ्यत।े ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
आत्मिस्त ुरस्थरतय हत्र तत्र सकू्ष्रमद ंत्रयम॥् १२। ७२ १२।७४
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
सकू्ष्त्वाच्चवै दोर्ाणामव्ापािाच्च चतेसिः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
दीघ हत्वादायरु्श्चवै मोक्षस्त ुपरिकल्प्यत॥े १२।७३ १२।७५
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
अरं्कािपरित्यागो यश्चरै् परिकल्प्यत।े ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
सत्यात्मरि परित्यागो िारं्कािस्य रवद्यत॥े १२।७४ १२।७६
आिाडदशहिो
138
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
सखं्ारदरभिमकु्तश्च रिग ुहणो ि भवत्ययम।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
तिादसरत िगै ुहण्य ेिास्य मोक्षो रभधीयत॥े १२।७५ १२।७७
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
गरुणिो रर् गणुािा ंच व्रतिेको ि रवद्यत।े ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
रूपोष्णाभ्या ंरविरर्तो ि ह्यरग्नरुपलभ्यत॥े १२।७६ १२।७८
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
प्राग्दरे्ान्न भवदे्दरे्ी प्राग्गणुभे्यस्तथा गणुी। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
किादादौ रवमकु्तिः सञ्शिीिी बर्ध्त ेपिुिः॥ १२।७७ १२।७९
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
क्षते्रज्ञो रवशिीिश्च ज्ञो वा स्यादज्ञ एव वा। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
यरद ज्ञो ज्ञयेमस्यारस्त ज्ञये ेसरत ि मचु्यत॥े १२।७८ १२।८०
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
अथाज्ञ इरत रसद्धो विः करल्पतिे रकमात्मिा। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
रविारप ह्यात्मिाज्ञाि ंप्ररसद्ध ंकाष्ठकुड्यवत॥् १२।७९ १२।८१
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
पितिः पितस्त्यागो यिात्त ुगणुवाि ् ितृिः। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
तिात्सवहपरित्यागान्मन्य ेकृत्स्ना ंकृताथ हताम॥् १२।८० १२।८२
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
इरत धम हमिाडस्य रवरदत्वा ि ततुोर् सिः। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
अकृत्स्नरमरत रवज्ञाय ततिः प्ररतिगाम र्॥ १२।८१ १२।८३
आिाडदशहिो
139
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
रवशरे्मथ शिुरू्रुुद्रकस्यािम ंययौ। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
आत्मग्रार्ाच्च तस्यारप िगरृ् ेि स दशहिम॥् १२।८२ १२।८४
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
सजं्ञासरंज्ञत्वयोदोर् ंज्ञात्वा रर् मरुिरुद्रकिः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
आरकंरचन्यात्पिं लेभ ेसजं्ञासजं्ञारत्मका ंगरतम॥् १२।८३ १२।८५
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
यिाच्चालंबि ेसकू्ष् ेसजं्ञासजं्ञ ेततिः पिम।् ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
िासजं्ञी िवै सजं्ञीरत तिात्तत्र गतस्परृ्िः॥ १२।८४ १२।८६
ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ mavipulà
यतश्च बरुद्धस्तत्रवै रस्थतान्यत्राप्रचारिणी। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
सकू्ष्ापारद ततस्तत्र िासरंज्ञत्व ंि सरंज्ञता॥ १२।८५ १२।८७
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
यिाच्च तमरप प्राप्य पिुिावत हत ेिगत।् ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
बोरधसत्त्विः पिं प्रपे्ससु्तिादुद्रकमत्यित॥् १२।८६ १२।८८
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ततो रर्त्वािम ंतस्य ियेो थी कृतरिश्चयिः। ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
भिे ेगयस्य िािर्षि हगिीसजं्ञमािमम॥् १२।८७ १२।८९
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
अथ ििंैििातीिे शचुौ शरुचपिाक्रमिः। ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
चकाि वासमकेातंरवर्ािारभव्रती मरुििः॥ १२।८८ १२। ९०
आिाडदशहिो
140
ÅÅÅÅÐÅÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
<xxx> तत्पवूां पचंेंरद्रयवशोद्धताि।् ÛÜÅÅÐ−ÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
तपिः <xx> व्ररतिो रभक्षिू ् पचं रििकै्षत॥ १२।९१
ÜÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ mavipulà
पचंोपतस्थदुृहष्ट्वात्र रभक्षवस्त ंममुकु्षविः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
पणु्यारि हतधिािोग्यरमरंद्रयाथा ह इववेिम॥् १२।८९ १२।९२
ÜÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ mavipulà
सपंजू्यमािस्तिैः प्रह्वरैव हियाितमरूत हरभिः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
तिंशस्थारयरभिः रशष्लैोलमै हि इवेंरद्रयिैः॥ १२।९० १२।९३
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
मतृ्यिुन्मातंकिण ेस्यादुपायो यरमत्यथ। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
दुष्किारण समािेभ ेतपासं्यिशििे सिः॥ १२।९१ १२।९४
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
उपवासरवधीि ् िकेाि ् कुव हि ् ििदुिाचिाि।् ÜÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ mavipulà
वर्ा हरण र्ट्कमहप्रपे्सिुकिोत्ाश्य हमात्मििः॥ १२।९२ १२।९५
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
अन्नकालेर् ुचकैैकैिः सकोलरतलतडुंलिैः। ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
अपािपािससंािपािं प्रपे्सिुपाियत॥् १२।९३ १२।९६
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
दरे्ादपचयस्तिे तपसा तस्य यिः कृतिः। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
स एवोपचयो भयूस्तिेसास्य कृतो भवत॥् १२।९४ १२।९७
आिाडदशहिो
141
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
कृशो प्यकृशकीरत हिीह्ला हद ंचके्र न्यचक्षरु्म।् ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
कुमदुािारमव शिच्च्ुलवपक्षारदचदं्रमािः॥ १२।९५ १२।९८
ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ mavipulà
त्वगरस्थशरे्ो रििःशरे्मैषदिःरपरशतशोरणतिैः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
क्षीणो प्यक्षीणगाभंीय हिः समदु्र इव स व्भात॥् १२।९६ १२।९९
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
अथ कष्तपिःस्पष्व्थ हर्लवष्तिमु ुहरििः। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
भवभीरुरिमा ंचके्र बरुद्ध ंबदु्धत्वकाकं्षया॥ १२।९७ १२।१००
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
िाय ंधमो रविागाय ि बोधाय ि मकु्तय।े ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
िबंमुलेू मया प्रा्ततो यस्तदा स रवरधध्र ुहविः॥ १२।९८ १२।१०१
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ि चासौ दुब हलेिा्तत ु ंशक्यरमत्यागतादििः। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
शिीिबलवदृ्ध्यथ हरमद ंभयूो न्वरचतंयत॥् १२।९९ १२।१०२
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
क्षरुत्पपासािम्लवातंिः िमादस्वस्थमािसिः। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
प्राप्नयुान्मिसावाप्य ंफलं कथमरिवृ हतिः॥ १२।१०० १२।१०३
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
रिवृ हरतिः प्राप्यत ेसर्म्यक्सततेंरद्रयतप हणात।् ÜÜÛÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
सतंरप हतेंरद्रयतया मििःस्वास्थ्यमवाप्यत॥े १२।१०१ १२।१०४
आिाडदशहिो
142
ÜÜÛÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
स्वस्थप्रसन्नमिसिः समारधरुपपद्यत।े ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
समारधयकु्तरचत्तस्य र्ध्ाियोगिः प्रवत हत॥े १२।१०२ १२।१०५
ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
र्ध्ािप्रवत हिाद्धमा हिः प्राप्यतं ेयिैवाप्यत।े ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
दुलहभ ंशातंमििं पिं तदमतृ ंपदम॥् १२।१०३ १२।१०६
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
तिादार्ािमलूो यमपुाय इरतरिश्चयिः। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
असरूिकिण ेधीििः कृत्वारमतमरतमहरतम॥् १२।१०४ १२।१०७
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
निगातो ििंैििातीिादुत्तताि शििैः कृशिः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
भक्त्यावितशाखाग्रदै हत्तर्स्तस्तटदु्रमिैः॥ १२।१०५ १२।१०८
ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
अथ गोपारधपसतुा दवैतिैरभचोरदता। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
उदू्भतहृदयािदंा तत्र िदंबलागमत॥् १२।१०६ १२।१०९
ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
रसतशखंोज्ज्वलभिुा िीलकंबलवारसिी। ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ mavipulà
सफेणमालािीलाबंयु हमिुवे सरिििा॥ १२।१०७ १२।११०
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
सा िद्धावरध हतप्रीरतरव हकसल्ोचिोत्पला। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
रशिसा प्ररणपत्यिै ंग्रार्यामास पायसम॥् १२।१०८ १२।१११
आिाडदशहिो
143
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
कृत्वा तदुपभोगिे प्रा्ततिन्मफला ंस ताम।् ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
बोरधप्रा्ततौ समथो भतू्सतंरप हतर्रडरंद्रयिः॥ १२।१०९ १२।११२
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
पया ह्तताप्यािमतू हश्च साधां सयुशसा मरुििः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
कारंतधयैकैभािकैिः शशाकंाण हववल्बभौ॥ १२।११० १२।११३
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
आवतृ्त इरत रवज्ञाय त ंिहुिः पचंरभक्षविः। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
मिीरर्णरमवात्माि ंरिम ुहकं्त पचंधातविः॥ १२।१११ १२।११४
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
व्वसायरितीयो थ शािलास्तीण हभतूलम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
सो वत्थमलंू प्रययौ बोधाय कृतरिश्चयिः॥ १२।११२ १२।११५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततस्तदािीं गििािरवक्रमिः पदस्वििेािपुमिे बोरधतिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
मर्ामिुिेागतबोरधरिश्चयो िगाद कालो भिुगोत्तमिः स्तरुतम॥् १२।११३ १२।११६
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यथा मिु ेत्वच्चिणावपीरडता महुुम ुहहुरि हष्ितीव मरेदिी। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
यथा च त ेिािरत सयू हवत्प्रभा ध्रवु ंत्वरमष् ंफलमद्य भोक्ष्यस॥े १२।११४ १२।११७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यथा भ्रमतं्यो रदरव वायपकं्तयिः प्रदरक्षण ंत्वा ंकमलाक्ष कुव हत।े ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
यथा च सौर्म्या रदरव वारंत वायवस्त्वमद्य बदु्धो रियत ंभरवष्रस॥ १२।११५ १२।११८
आिाडदशहिो
144
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततो भिुगंप्रविणे ससं्ततुस्तणृान्यपुादाय शचुीरि लावकात।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
कृतप्ररतज्ञो रिर्साद बोधय ेमर्ातिोमू हलमपुारितिः शचुिेः॥ १२।११६ १२।११९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततिः स पयांकमकंप्यमतु्तम ंबबधं स्ुततोिगभोगरपरंडतम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रभिरद्म तावद्भरुव ितैदासि ंि यारम तावतृ्तकृत्यतारमरत॥ १२।११७ १२।१२०
ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ Rucirà
ततो ययमु ुहदमतलुा ंरदवौकसो ववारसिे ि मगृगिा ि परक्षणिः। ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ
ि सस्विवु हितिवो रिलार्तािः कृतासि ेभगवरत रिश्चलात्मरि॥ १२।११८ १२।१२१
इरत िीबदु्धचरित ेमर्ाकाव् ेवघोर्कृत ेिाडदशहिो िाम िादशिः सग हिः॥ १२॥
145
१३ । मािरवियो
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तरिन्श्श्च बोधाय कृतप्ररतज्ञ ेिािरर् हवशंप्रभव ेमर्ार्ौ। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तत्रोपरवष् ेप्रिर्र् ह लोकस्तत्रास सद्धमहरिपसु्त ुमाििः॥ १३।१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
य ंकामदवे ंप्रवदरंत लोके रचत्रायधु ंपषु्शिं तथवै। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कामप्रचािारधपरत ंतमवे मोक्षरिर् ंमािमदुार्िंरत॥ १३।२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तस्यात्मिा रवभ्रमर्र् हदपा हरस्तस्रो िरतप्रीरततरृ्श्च कन्यािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
पप्रच्चिुेि ंमिसो रवकािं स ताशं्च ताश्चवै वचो बभार्॥े १३।३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
असौ मरुिरि हश्चयवमह रबभ्रत ् सत्त्वायधु ंबरुद्धशिं रवकृष्। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रिगीर्िुास्त ेरवर्यान्मदीयाि ् तिादय ंम ेमिसो रवर्ादिः॥ १३।४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
यरद ह्यसौ मामरभभयू यारत लोकाय चाख्ात्यपवग हमाग हम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शनू्यस्ततो य ंरवर्यो ममाद्य वतृ्ताच्च्यतुस्यवे रवदरे्भत ुहिः॥ १३।५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तद्यावदवेरै् ि लब्धचक्षमु हद्गोचिे रतष्ठरत यावदवे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यास्यारम तावद्व्रतमस्य भते्त ु ंसते ु ंिदीवगे इवारभवदृ्धिः॥ १३।६
मािरवियो
146
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ततो धििुः पषु्मय ंगरृ्ीत्वा शिासं्तथा मोर्किाशं्च पचं। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सो वत्थमलंू ससतुो भ्यगच्चदस्वास्थ्यकािी मिसिः प्रिािाम॥् १३।७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
अथ प्रशातं ंमरुिमासिस्थ ंपािं रततीर् ुां भवसागिस्य। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवर्ज्य सव् ंकिमायधुाग्र ेक्रीडञ्शिणेदेमवुाच माििः॥ १३।८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
उरत्तष्ठ भोिः क्षरत्रय मतृ्यभुीत विस्व धमां त्यि मोक्षधमहम।् ÜÜÛ[ÜÐÜÛ]ÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
वाणशै्च यज्ञशै्च रविीय लोकाि ् लोकाि ् पिाि ् प्राप्नरुर् वासवस्य॥ १३।९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
पथंा रर् रिया हतमुय ंयशस्यो यो वारर्तिः पवू हतमिै हिेंद्रिैः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िातस्य िािरर् हकुले रवशाले भकै्षाकमिार्घ्रमद ंप्रपत्तमु॥् १३।१०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
अथाद्य िोरत्तष्ठरस रिरश्चतात्मा भव रस्थिो मा रवमचुिः प्ररतज्ञाम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मयोद्यतो ह्यरे् शििः स एव यिः सयू हके मीिरिपौ रवमकु्तिः॥ १३।११
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
पषृ्िः स चाििे कथरंचदडैिः सोमस्य ि्तताप्यभवरिरचत्तिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स चाभवच्चातंििुस्वततं्रिः क्षीण ेयगु ेरकं वत दुब हलो न्यिः॥ १३।१२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तरत्क्षप्रमरुत्तष्ठ लभस्व सजं्ञा ंवाणो ह्यय ंरतष्ठरत लेरलर्ाििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रप्रयारभधयेरे् ुिरतरप्रयरे् ुय ंचक्रवाकेष्वरप िोत्सिृारम॥ १३।१३
मािरवियो
147
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
इत्यवेमकु्तो रप यदा रििास्थो िवैासि ंशाक्यमरुिरब हभदे। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शिं ततो ि ैरवससि ह माििः कन्याश्च कृत्वा पिुतिः सतुाशं्च॥ १३।१४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
तरिसं्त ुवाण ेरप स रवप्रमकेु्त चकाि िास्था ंि धतृशे्चचाल। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दृष्ट्वा तथिै ंरवर्साद मािरश्चतंापिीतश्च शििै हगाद॥ १३।१५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
शलैेंद्रपतु्रीं प्ररत यिे रवद्धो दवेो रप शभंशु्चरलतो बभवू। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ि रचतंयत्यरे् तमवे वाण ंरकं स्यादरचत्तो ि शििः स एर्िः॥ १३।१६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
तिादय ंिार्हरत पषु्वाण ंि र्र् हण ंिारप ितरेि हयोगम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अर्हत्यय ंभतूगणिैशरे्िैः सतं्रासिाति हिताडिारि॥ १३।१७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
सिाि मािश्च ततिः स्वसनै्य ंरवध्वसंि ंशाक्यमिुरेश्चकीर् हि।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िािाियाश्चािचुिािः पिीयिुः शिदु्रमप्रासगदारसर्स्तािः॥ १३।१८
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
विार्मीिावखिोष्ट्रवक्त्रा व्ाघ्रक्ष हरसरं्रििदाििाश्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
एकेक्षणा िकैमखुारस्त्रशीर्ा ह लंबोदिाश्चवै परृ्ोदिाश्च॥ १३।१९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
अिास ुसक्ता घटिािवश्च दषं्ट्रायधुाश्चवै िखायधुाश्च। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कबधंर्स्ता बहुमतू हयश्च भग्नाध हवक्त्राश्च मर्ामखुाश्च॥ १३।२०
मािरवियो
148
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ताम्रारुणा लोरर्तरवदंुरचत्रािः खट्ागंर्स्ता र्रिधमू्रकेशािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
लंबस्रिो वािणलंबकणा हश्चमाांबिाश्चवै रििंबिाश्च॥ १३।२१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
वतेाध हवक्त्रा र्रिताध हकायास्ताम्राश्च धमू्रा र्ियो रसताश्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
व्ाडोत्तिासगंभिुास्तथवै प्रघषु्घटंाकुलमखेलाश्च॥ १३।२२
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तालप्रमाणाश्च गरृ्ीतशलूा दषं्ट्राकिालाश्च रशशपु्रमाणािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
उिभ्रवक्त्राश्च रवरं्गमाश्च मािा हिवक्त्राश्च मिषु्कायािः॥ १३।२३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
प्रकीण हकेशािः रशरखिो ध हम ुडंा िज्ज्वबंिा व्ाकुलवषे्िाश्च। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
प्रहृष्वक्त्रा भकुृटीमखुाश्च तिेोर्िाश्चवै मिोर्िाश्च॥ १३।२४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
केरचद्व्रितंो भशृमाववल्गिुन्यो न्यमापपु्लरुविे तथान्य।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रचक्रीडुिाकाशगताश्च केरचते्रचच्च चरेुस्तरुमस्तकेर्॥ु १३।२५
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
िित ह करश्चद्भ्रमयरंस्त्रशलंू करश्चद्ध पसूु्फि ह गदा ंरवकर् हि।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
र्र्षण करश्चिरृ्वन्नित ह करश्चत्प्रिज्वाल तिरूुर्भे्यिः॥ १३।२६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
एवरंवधा भतूगणािः समतंात्तद्बोरधमलंू परिवाय ह तस्थिुः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रिघकृ्षवश्चवै रिघासंवश्च भत ुहरि हयोग ंपरिपालयतंिः॥ १३।२७
मािरवियो
149
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
त ंप्रके्ष्य मािस्य च पवू हिात्र ेशाक्यर् हभस्यवै च यदु्धकालम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ि द्यौश्चकाश ेपरृथवी चकंप ेप्रिज्वलश्चवै रदशिः सशब्दािः॥ १३।२८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
रवष्वग्ववौ वायरुुदीण हवगेस्तािा ि िेििु ह बभौ शशाकंिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तमश्च भयूो रवतताि िात्रिेः सवष च सचंकु्षरुभिे समदु्रािः॥ १३।२९
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
मर्ीभतृो धम हपिाश्च िागा मर्ामिुरेव हिममषृ्माणािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मािं प्ररत क्रोधरववतृ्तिते्रा रििःशवसशु्चवै ििृरंभिे च॥ १३।३०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
शदु्धारधवासा रवबधुर् हयस्त ुसद्धमहरसद्ध्यथ हरमव प्रवतृ्तािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मािे िकंुपा ंमिसा प्रचकु्ररव हिागभावात्त ुि िोर्मीयिुः॥ १३।३१
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तद्बोरधमलंू समवके्ष्य कीणां ररं्सात्मिा मािबलेि तिे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
धमा हत्मरभलोकरवमोक्षकामबै हभवू र्ार्ाकृतमतंिीक्षम॥् १३।३२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
उपप्लतु ंधम हरवदस्त ुतस्य दृष्ट्वा रस्थत ंमािबलं मर्ारर् हिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ि चकु्षभु ेिारप ययौ रवकािं मर्ध् ेगवा ंरसरं् इवोपरवष्िः॥ १३।३३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
मािस्ततो भतूचममूदुीणा हमाज्ञापयामास भयाय तस्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्विैः स्विैः प्रभाविैथ सास्य सिेा तद्धयै हभदेाय मरत ंचकाि॥ १३।३४
मािरवियो
150
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
केरचच्चलन्नकैरवलंरबरिह्वास्तीक्ष्णोग्रदषं्ट्रा र्रिमडंलाक्षािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवदारितास्यािः रस्थिशकुंकणा हिः सतं्रासयतंिः रकल िाम तस्थिुः॥ १३।३५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तभे्यिः रस्थतभे्यिः स तथारवधभे्यिः रूपणे भाविे च दारुणभे्यिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ि रवव्थ ेिोरिरवि ेमर्ारर् हिः क्रीडि ् सबुालेभ्य इवोद्धतभे्यिः॥ १३।३६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
करश्चत्ततो िौद्ररववतृ्तदृरष्स्ति ैगदामदु्यमयाचंकाि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तस्तभं बाहुिः सगदस्ततो स्य पिंुदिस्यवे पिुा सवज्रिः॥ १३।३७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
केरचत्समदु्यर्म्य रशलास्तरंूश्च रवर्रेर्िे िवै मिुौ रवमोकु्तम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
पतेिुः सवकृ्षािः सरशलास्तथवै वज्रावभग्ना इव रवरं्ध्पादािः॥ १३।३८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
कैरश्चत्समतु्पत्य िभो रवमकु्तािः रशलाश्च वकृ्षाश्च पिवधाश्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तस्थिु हभस्यवे ि चावपतेिुः सरं्ध्ाभ्रपादा इव िकैवणा हिः॥ १३।३९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
रचक्षपे तस्योपरि दी्ततमन्यिः कडगंिं पव हतशृगंमात्रम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यन्मकु्तमात्र ंगगिस्थमवे तस्यािभुावाच्चतधा बभवू॥ १३।४०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
करश्चज्ज्वलन्नकह इवोरदतिः खादगंािवर्ां मर्दुत्ससिह। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
चिूा हरि चामीकिकंदिाणा ंकल्पात्यय ेमरेुरिव प्रदी्ततिः॥ १३।४१
मािरवियो
151
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तद्बोरधमलेू प्ररवकीय हमाणमगंािवर्ां त ुसरवसु्फरलंगम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मतै्रीरवर्ािादृरर्सत्तमस्य बभवू िक्तोत्पलपत्रवर् हिः॥ १३।४२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
शिीिरचत्तव्सिातपसै्तिैवेरंवधसै्तशै्च रिपात्यमाििैः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िवैासिाच्चाक्यमरुिश्चचाल स्व ंरिश्चय ंबधंरुमवोपगहु्य॥ १३।४३
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
अथापिे रिि हगलम ुहखभे्यिः सपा हरन्विीणषभ्य इव दु्रमभे्यिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
त ेमतं्रबद्धा इव तत्समीप ेि शवसिुोत्ससिृिु ह चलेिः॥ १३।४४
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
भतू्वापिे वारिधिा वरंृ्तिः सरवद्यतुिः साशरिचडंघोर्ािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तरिि ् दु्रम ेतत्यििुश्मवर्ां तत्पषु्वर्ां रुरचिं बभवू॥ १३।४५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
चाप ेथ वाणो रिरर्तो पिणे िज्वाल तत्रवै ि रिष्पात। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अिीविस्यात्मरि धयू हमाणो दुम हर् हणस्यवे ििस्य मन्यिुः॥ १३।४६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
पचंरे्वो न्यिे त ुरवप्रमकु्तास्तस्थिु हयत्यवे मिुौ ि पतेिुः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ससंािभीिोरव हर्यप्रवतृ्तौ पचंेंरद्रयाणीव पिीक्षकस्य॥ १३।४७
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
रिघासंयान्यिः प्रससाि रुष्ो गदा ंगरृ्ीत्वारभमखुो मर्ार्षिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सो प्रा्ततकालो रववशिः पपात दोर्रेष्ववािथ हकिेर् ुलोकिः॥ १३।४८
मािरवियो
152
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
स्त्री मघेकाली त ुकपालर्स्ता कत ुां मर्ार्षिः रकल मोर्रचत्तम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
बभ्राम तत्रारियत ंि तस्थौ चलात्मिो बरुद्धरिवागमरे्॥ु १३।४९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
करश्चत्प्रदी्तत ंप्ररणधाय चक्षिु षत्रारग्निाशीरवर्वरद्दधक्षिुः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तत्रवै िासीत्तमरृर् ंददशह कामात्मकिः िये इवोपरदष्म॥् १३।५०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
गवुीं रशलामदु्यमयसं्तथान्यिः शिाम मोघ ंरवर्तप्रयत्निः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रििःियेस ंज्ञािसमारधगर्म्य ंकाय्लवमधै हम हरमवा्ततकुामिः॥ १३।५१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
तिक्षरुसरं्ाकृतयस्तथान्य ेप्रणदेुरुच्चमै हर्तिः प्रणादाि।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सत्त्वारि यिैः सचंकुुचिुः समतंािज्रार्ता द्यौिः फलतीरत मत्वा॥ १३।५२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
मगृा गिाश्चात्त हिवाि ् सिृतंो रवदुदु्रवशु्चवै रिरलरल्यिे च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िात्रौ च तस्यामर्िीव रदग्भ्यिः खगा रुवतंिः परिपतेिुात्ता हिः॥ १३।५३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
तरे्ा ंप्रणादसै्त ुतथारवधसै्तिैः सवषर् ुभतूषे्वरप कंरपतरे्।ु ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मरुिि ह तत्रास ि सचंकुोच िवगै हरुत्मारिव वायसािाम॥् १३।५४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
भयावर्भे्यिः परिर्द्गणभे्यो यथा यथा िवै मरुिरब हभाय। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तथा तथा धम हभतृा ंसपत्निः शोकाच्च िोर्ाच्च ससाि माििः॥ १३।५५
मािरवियो
153
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
भतू ंततिः रकंरचददृश्यरूप ंरवरशष्रूप ंगगिस्थमवे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दृष्ट्वार् हय ेदु्रग्धमविैरुष् ंमािं बभार् ेमर्ता स्विेण॥ १३।५६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
मोघ ंिम ंिार्हरस माि कत ुां ररं्स्रात्मतामतु्सिृ गच्च शमह। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िरै् त्वया कंपरयत ु ंरर् शक्यो मर्ारगरिमषरुरिवारिलेि॥ १३।५७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
अप्यषु्णभाव ंज्वलििः प्रिह्यादापो द्रवत्व ंपरृथवी रस्थित्वम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अिकेकल्पारचतपणु्यकमा ह ि त्ववे िह्याद्व्यवसायमरे्िः॥ १३।५८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
यो रिश्चयो ह्यस्य पिाक्रमश्च तिेश्च यद्या च दया प्रिास।ु ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अप्राप्य िोत्थास्यरत तत्त्वमरे् तमासं्यर्त्ववे सर्स्रिरश्मिः॥ १३।५९
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
काष्ठ ंरर् मथ्नि ् लभत ेहुताश ंभरूम ंखिि ् रवदंरत चारप तोयम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रिबांरधििः रकंच ि िास्य सार्ध् ंन्यायिे यकंु्त च कृत ंच सवहम॥् १३।६०
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तल्ोकमात्तां करुणायमािो िोगरे् ुिागारदर् ुवत हमािम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मर्ारभर्ग्नार्हरत रविमरे् ज्ञािौर्धाथां परिरखद्यमाििः॥ १३।६१
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
हृत ेच लोके बहुरभिः कुमागिैः सन्माग हमरन्वच्चरत यिः िमणे। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स दरैशकिः क्षोभरयत ु ंि यकंु्त सदुरेशकिः साथ ह इव प्रिष्॥े १३।६२
मािरवियो
154
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
सत्त्वरे् ुिष्रे् ुमर्ाधंकािजै्ञा हिप्रदीपिः रक्रयमाण एर्िः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
आयहस्य रिवा हपरयत ु ंि साध ुप्रज्वाल्यमािस्तमसीव दीपिः॥ १३।६३
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
दृष्ट्वा च ससंािमय ेमर्ौघ ेमग्न ंिगत्पािमरवदंमािम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यश्चदेमतु्तािरयत ु ंप्रवतृ्तिः करश्चन्नयते्तस्य त ुपापमाय हिः॥ १३।६४
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
क्षमारशफो धयै हरवगाढमलूश्चारित्रपषु्िः िरृतबरुद्धशाखिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ज्ञािदु्रमो धम हफलप्रदाता िोत्पाटि ंह्यर्हरत वध हमाििः॥ १३।६५
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
बद्धा ंदृढशै्चतेरस मोर्पाशयै हस्य प्रिा ंमोक्षरयत ु ंमिीर्ा। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तरिि ् रिघासंा तव िोपपन्ना िातं ेिगदं्बधिमोक्षर्तेोिः॥ १३।६६
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
बोधाय कमा हरण रर् यान्यििे कृतारि तरे्ा ंरियतो द्य कालिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्थाि ेतथारिन्नपुरवष् एर् यथवै पवूष मिुयस्तथवै॥ १३।६७
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
एर्ा रर् िारभव हसधुातलस्य कृत्स्निे यकु्ता पिमणे धाम्ना। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
भमूिेतो न्यो रस्त रर् ि प्रदशेो वशे ंसमाधरेव हर्यो रर्तस्य॥ १३।६८
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तन्मा कृथािः शोकमपुरेर् शारंत ंमा भनू्मरर्म्ना तव माि माििः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रविरंभत ु ंि क्षममध्रवुा िीश्चले पद ेरकं पदमभ्यपुरैर्॥ १३।६९
मािरवियो
155
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततिः स सिंतु्य च तस्य तिचो मर्ामिुिेः प्रके्ष्य च रिष्प्रकंपताम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
िगाम मािो रवमिा र्तोद्यमिः शििै हगच्चतेरस यरैव हर्न्यस॥े १३।७०
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
गतप्रर्र्ा ह रवफलीकृतिमा प्ररवद्धपार्ाणकडगंिदु्रमा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रदशिः प्रदुद्राव ततो स्य सा चमरू्हताियवे रिर्ता रिर्च्चमिूः॥ १३।७१
ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ Màlinã
द्रवरत सपिपक्ष ेरिरि हत ेपषु्केतौ ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
ियरत रिततमसे्क िीििसे्क मर्ार्ौ। ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
यवुरतरिव सर्ासा द्यौश्चकाश ेसचदं्रा ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
सिुरभ च िलगभां पषु्वर्ां पपात॥ १३।७२
तथारप पापीयरस रिरि हत ेगत ेरदशिः प्रसदेुिः प्रबभौ रिशाकििः। रदवो रिपतेभु ुहरव पषु्वषृ्यो ििाि योर्वे रवकल्मर्ा रिशा। १३।७३
इरत िीबदु्धचरित ेमर्ाकाव् ेवघोर्कृत ेमािरवियो िाम त्रयोदशिः सग हिः॥ १३॥
156
१४
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ pathyà èloka
ततो मािबलं रित्वा धयैषण च शमिे च। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
पिमाथां रवरिज्ञासिुः स दर्ध्ौ र्ध्ािकोरवदिः॥ १४।१
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
सवषर् ुर्ध्ािरवरधर् ुप्राप्य चवैय हमतु्तमम।् ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
सिाि प्रथम ेयाम ेपवू हिन्मपिंपिाम॥् १४।२
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
अमतु्रार्मय ंिाम च्यतुस्तिारदर्ागतिः। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
इरत िन्मसर्स्रारण सिािािभुवरन्नव॥ १४।३
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ितृ्वा िन्म च मतृ्य ु ंच तास ुतासपूपरत्तर्।ु ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ततिः सत्त्वरे् ुकारुण्य ंचकाि करुणात्मकिः॥ १४।४
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
कृत्वरे् स्वििोत्सगां पिुिन्यत्र च रक्रयािः। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
अत्राणिः खल लोको य ंपरिभ्रमरत चक्रवत॥् १४।५
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
इत्यवे ंिितस्तस्य बभवू रियतात्मििः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
कदलीगभ हरििःसाििः ससंाि इरत रिश्चयिः॥ १४।६
छंदकरिवत हि ं
157
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
रितीय ेत्वागत ेयाम ेसो रितीयपिाक्रमिः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
रदव् ंचक्षिुः पिं लेभ ेसवहचक्षषु्मता ंवििः॥ १४।७
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ततस्तिे स रदव्िे परिशदु्धिे चक्षरु्ा। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ददशह रिरखलं लोकमादशह इव रिम हले॥ १४।८
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
सत्त्वािा ंपश्यतस्तस्य रिकृष्ोतृ्ष्कमहणाम।् ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
प्रच्यरुत ंचोपपरत्त ंच ववधृ ेकरुणात्मता॥ १४।९
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
इम ेदुषृ्कतकमा हणिः प्रारणिो यारंत दुग हरतम।् ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
इम ेन्य ेशभुकमा हणिः प्ररतष्ठतं ेरत्ररपष्प॥े १४।१०
ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
उपपन्नािः प्ररतभय ेििके भशृदारुण।े ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
अमी दुिःखबै हहुरवधिैः पीड्यतं ेकृपण ंवत॥ १४।११
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
पाय्यतं ेक्वरथत ंकेरचदरग्नवण हमयोिसम।् ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
आिोप्यतं ेरुवतंो न्य ेरिष््ततस्तभंमायसम॥् १४।१२
छंदकरिवत हि ं
158
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
पच्यतं ेरपष्वते्रचदयसंु्कभीष्ववाङ्मखुािः। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
दह्यतं ेकरुण ंकेरचद्दी्ततषे्वगंाििारशर्॥ु १४।१३
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
केरचत्तीक्ष्णिैयोदषं्ट्रभै हक्ष्यतं ेदारुणिैः वरभिः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
केरचदृ्धष्िैयस्त ुडंवैा हयसिैायसरैिव॥ १४।१४
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
केरचद्दार्परििातंािः शीतच्चायारभकारंक्षणिः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
अरसपत्र ंवि ंिीलं बद्धा इव रवशतं्यमी॥ १४।१५
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
पाट्यतं ेदारुवत ् केरचतु्ठािबै हहुबार्विः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
दुिःख ेरप ि रवपद्यतं ेकमहरभधा हरितासविः॥ १४।१६
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
सखु ंस्यारदरत यत्मह कृत ंदुिःखरिवतृ्तय।े ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
फलं तस्यदेमवशदैुहिःखमवेोपभजु्यत॥े १४।१७
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
सखुाथ हमशभु ंकृत्वा य एत ेभशृदुिःरखतािः। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
आस्वादिः स रकमतेरे्ा ंकिोरत सखुमण्वरप॥ १४।१८
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
र्सरद्भय हतृ्त ंकमह कलर् ंकलर्ात्मरभिः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
एतत्परिणत ेकाले क्रोशरद्भििभुयूत॥े १४।१९
छंदकरिवत हि ं
159
ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
यद्यवे पापकमा हणिः पश्ययेिुः कम हणा ंफलम।् ÛÜÛÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
वमयेरुुष्णरुरधिं मम हस्वरभर्ता इव॥ १४।२०
शािीिेभ्यो रप दुिःखभे्यो िािकेभ्यो मिरस्वििः। अिायिैः सर् सवंासो मम कृच्च्रतमो मतिः॥। १४।२१
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
इम ेन्य ेकमहरभरश्चत्ररैश्चत्तरवस्पदंसभंविैः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
रतय हग्योिौ रवरचत्रायामपुपन्नास्तपरस्वििः॥ १४।२२ १४।२१
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
मासंत्वग्बालदतंाथां विैादरप मदादरप। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
र्न्यतं ेकृपणा यत्र बधंिूा ंपश्यतामरप॥ १४।२३ १४।२२
ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
अशकु्नवतंो प्यवशािः क्षतु्तर् हिमपीरडतािः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
गो वभतूाश्च वाह्यतं ेप्रतोदक्षतमतू हयिः॥ १४।२४ १४।२३
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
वाह्यतं ेगिभतूाश्च बलीयासंो रप दुब हलिैः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
अकुंशर्लवष्मधूा हिस्तारडतािः पादपारष्णहरभिः॥ १४।२५ १४।२४
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
सत्स्वप्यन्यरे् ुदुिःखरे् ुदुिःख ंयत्र रवशरे्तिः। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
पिस्पिरविोधाच्च पिाधीितयवै च॥ १४।२६ १४।२५
छंदकरिवत हि ं
160
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
खस्थािः खस्थरैर्ि बार्ध्तं ेिलस्था िलचारिरभिः। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
स्थलस्थािः स्थलससं्थसै्त ुप्राप्यतं ेचतेिेतििैः॥ १४।२७ १४।२६
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
उपपन्नास्तथा चमे ेमात्सया हक्रातंचतेसिः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
रपतलृोके रििालोके कृपण ंभ ुिंत ेफलम॥् १४।२८ १४।२७
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
सचूीरचद्रोपममखुािः पव हतोपमकुक्षयिः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
क्षतु्तर् हिरितदैु हिःखिैः पीड्यतं ेदुिःखभारगििः॥ १४।२९ १४।२८
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
परुुर्ो यरद िािीत मात्सय हस्यदेृश ंफलम।् ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
सवहथा रशरववद्दद्याच्चिीिावयवािरप॥ १४।३० १४।३०
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
आशया समरभक्रातंा घाय हमाणािः स्वकमहरभिः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
लभतं ेि ह्यमी भोकंु्त प्रवदृ्धान्यशचुीन्यरप॥ १४।३१ १४।२९
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
इम ेन्य ेििकं प्राप्य गभ हसजं्ञ ेशरुचर्ह्रद।े ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
उपपन्ना मिषु्रे् ुदुिःखमचांरत ितंविः॥ १४।३२ १४।३१