บทท 12: หลกเศรษฐศาสตรของการเคลอนไหวบทท 12: หลกเศรษฐศาสตรของการเคลอนไหว

Principles of Motion Economy

ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

อ.ดร. จนทรศร สงหเถอน

ไหลกเศรษฐศาสตรของการเคลอนไหว

การศกษาถงหลกการกาหนดการจดวางรปแบบของงานซงมผลตอ

ประสทธภาพในการทางาน ของพนกงานเพอออกแบบงานเรมมมาตงแตประสทธภาพในการทางาน ของพนกงานเพอออกแบบงานเรมมมาตงแต

สมยของ Frank B. Gilbreth ในป 1923 โดย เรยกวา “Rules for Motion

E d Effi i ” ซงตอมาในป 1980 ไดถกปรบปรงเพมเตมโดยEconomy and Efficiency” ซงตอมาในป 1980 ไดถกปรบปรงเพมเตมโดย

Ralph M. Barnes และไดเรยกชอโดยรวมวา “หลกการของเศรษฐศาสตร

ไ ( )การเคลอนไหว” (Principles of Motion Economy)

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

หลกการของเศรษฐศาสตรการเคลอนไหวน คอ หลกการเคลอนไหวอยางม

ประสทธภาพ เพอลดความเครยดของคนงานและเพมประสทธภาพในการ

ทางาน หลกการเหลานบางสวนมาจากการทดลองทางวทยาศาสตรใน

หองปฏบตการ ประกอบกบการเรยนรจากประสบการณของการทดลองใชงาน

หลกการดงกลาวแบงออกเปน 3 กลม คอหลกการดงกลาวแบงออกเปน 3 กลม คอ

1. กลมทเกยวของกบการใชโครงรางของมนษย

(Use of human body)

2. กลมทเกยวของกบการจดตาแหนงของสถานทปฏบตงาน ฏ

(Arrangement of work place)

3 กลมทเกยวของกบการออกแบบเครองมอและอปกรณ3. กลมทเกยวของกบการออกแบบเครองมอและอปกรณ

(Design of tools and equipment)

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

1 กลมทเกยวของกบการใชโครงรางของมนษย (Use of human body)1. กลมทเกยวของกบการใชโครงรางของมนษย (Use of human body)

สรปได 9 ขอ ดงน

(1) มอทงสองควรเรมตนและสนสดการเคลอนไหวพรอม ๆ กน

(2) มอทงสองไมควรอยเฉยในเวลาเดยวกนยกเวนเมอหยดพก(2) มอทงสองไมควรอยเฉยในเวลาเดยวกนยกเวนเมอหยดพก

(3) การเคลอนไหวของมอทงสองควรอยในลกษณะทเปนสมมาตร แตใน

ทศทางตรงกนขามและตองเคลอนไหวพรอมกน

(4) การเคลอนไหวของมอและลาตว ควรพยายามใชการเคลอนไหวประเภท(4) การเคลอนไหวของมอและลาตว ควรพยายามใชการเคลอนไหวประเภท

ตาสดซงสามารถทางานไดอยางมประสทธผล เพราะจะเปนการใช

กลามเนอนอยกลมและใชแรงแตนอย ควรหลกเลยงการเอยวตวหรอการกลามเนอนอยกลมและใชแรงแตนอย ควรหลกเลยงการเอยวตวหรอการ

ใชอวยวะสวนอน ซงกอใหเกดความเครยดไดมาก

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ระดบ จดหมน ประเภทของการเคลอน

1

2

ขอนว

ขอมอ

การเคลอนไหวของนวมอ

การเคลอนไหวของขอมอและนวมอ

3

4

ขอศอก

หวไหล

การเคลอนไหวของแขน ขอศอก ขอมอและนวมอ

การเคลอนไหวของตนแขน ขอศอก ขอมอ และนวมอ

5 ลาตว การเคลอนไหวลาตว ไหล ตนแขน ขอศอก ขอมอและ

ของนวมอ (การเอยวหรอกมตวเลกนอย)ของนวมอ (การเอยวหรอกมตวเลกนอย)

จดหมนทนวมอ จดหมนทขอมอ จดหมนทขอศอก จดหมนทหวไหล จดหมนทลาตว

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

(5) พยายามใชแรงของวตถทกาลงเคลอนท (แรงโมเมนตม) ใหเปนประโยชนใน( ) ( )

การทางานหรอลดแรงกระทาใหนอยลงเพอเกดความเครยดนอยทสด แตในกรณ

ทกลามเนอตองออกแรงตานทาน แรงโมเมนตม กควรพยายามลดแรงโมเมนตมทกลามเนอตองออกแรงตานทาน แรงโมเมนตม กควรพยายามลดแรงโมเมนตม

ใหนอยทสด แรงโมเมนตม (M) คานวณไดดงน

M = m x v

โดย m = นาหนกหรอมวลของสงทกาลงเคลอน

• นาหนกของวตถทถกเคลอน

• นาหนกของเครองมอทใช

v = ความเรวของมวล• นาหนกของสวนของรางกายทเคลอนไป

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

(6) ใชการเคลอนไหวแบบวงโคงตอเนองของมอ จะดกวาการเคลอนไหวทเปน(6) ใชการเคลอนไหวแบบวงโคงตอเนองของมอ จะดกวาการเคลอนไหวทเปน

เสนตรงกลบไป กลบมาหรอมการหกเปลยนทศทางอยางกะทนหน

15 x 15 % ความแตกตาง

ซ.ม ∅ 15 ซ.ม.% ความแตกตาง

จานวน 10 รอบ 0.51 นาท 0.34 นาท 33%

จานวน 20 รอบ 0.95 นาท 0.69 นาท 27%

จานวน 30 รอบ 1 40 นาท 0 84 นาท 40% จานวน 30 รอบ 1.40 นาท 0.84 นาท 40%

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

(7) การเคลอนไหวแบบ “Ballistic”ดกวาการเคลอนไหวแบบ “Fixation” เพราะ

ไมเหนอยแรง ไมตองเกรงกลามเนอ มความเรวและแมนยากวา และยงไมทาให

เกดอาการกลามเนอลาเมอตองทางานเปนเวลานาน ๆ

Fixation หรอ Controlled คอ การเคลอนไหวซงม

2 กลามเนอ 2 กลม ทาหนาทตานกน ขณะทกลมหนงทา

ใหอวยวะเคลอนอกกลมกาลงทาการตานไว เชน การใช

นวจบปากกาเขยนหนงสอ การถอไขควงไฟฟาเพอเลงใหนวจบปากกาเขยนหนงสอ การถอไขควงไฟฟาเพอเลงให

ตรงหวนอต เปนตน

Ballistic คอ การเคลอนไหวโดยการบบตวของ

กลามเนอเพยงกลมเดยว ไมมแรงตานการเคลอน

แบบนจะยตลงเมอ เกดแรงตานจากกลามเนอ

กลมอน มสงกดขวางการเคลอน หรอสนสดแรง

ของโมเมนตมการเคลอนอ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

(8) พยายามจดงานใหอยในลกษณะทจะทางานไดงาย และเกดจงหวะตาม

ธรรมชาต จงหว ทาใหการทางาน ปนไปโด อตโนมต ล รวด รว จงหวธรรมชาต จงหวะทาใหการทางานเปนไปโดยอตโนมตและรวดเรว จงหวะ

เกดขนเนองจากการเคลอนไหวททาซาๆกนอยางสมาเสมอ

(9) พยายามจดงานใหอยในขอบเขตการมองของสายตา และไมตองใชการ

เพงมองมาก ในการทางานทตองใชสายตาเพอเพงมองวตถ และวตถ 2 ชนท

ตองมองในการทางานจะตองไมหางกนมาก

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

2 กลมทเกยวกบการจดตาแหนงของสถานทปฏบตงาน สรปได 8 ขอดงน 2. กลมทเกยวกบการจดตาแหนงของสถานทปฏบตงาน สรปได 8 ขอดงน

(1) ควรมตาแหนงทวางแนนอนสาหรบเครองมอและชนสวนตาง ๆ ทตอง

ใชประจาเสมอ อยาวางชนสวนหรอชนงานในลกษณะกระจดกระจาย

ทวโตะหรอพนททางาน การวางเครองมอไวประจาทหรอมตาแหนงท

เสยบมนคงแนนอน ทาใหพนกงานหยบจบไดโดยไมตองหยดคดวา

ของอยตรงไหน และเมอคนเคยกบระบบแลวจะทาใหเกดการทางานท

รวดเรวสมาเสมอ ในทานองเดยวกนชนสวนตาง ๆ และชนงานทๆ

ประกอบแลวควรมตาแหนงในการทงลงหรอปลอยอยางแนนอน

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

(2) เครองมอ, วสด ชนสวนตาง ๆ ตลอดจนกลไกการบงคบควรวางอยใกลกบ

ตาแหนงการใชงานทสดและถาวางบนแนวราบหรอบนโตะควรคานงถง

พนทการทางานปกต (Normal Working Area) ของมอทงสอง

• พนทการทางานปกต (Normal Working Area) คอ บรเวณพนทจากดซงมอ

ไ โ ใ ไ ใ ทงสองจะทางานไดโดยปกตและสามารถใชการเคลอนไหวของนวมอในระดบ

ตน ๆ ได พนทนไดจากการเอามอขวาและมอซายกวาดเปนรปครงวงกลมใน

โ ใ แนวราบ โดยใหตนแขนและขอศอกอยแนบลาตวทงสองขาง

( ) • พนทการทางานสงสด (Maximum Working Area) คอ บรเวณพนททมอทง

สองจะเออมไปไดจนสด โดยไมมการเปลยนอรยาบทของลาตวพนทนไดมา

ป ป ใ จากการเอามอขวาและมอซายกวาดเปนรปครงวงกลมจนสดวงแขนในระดบ

ไหลในแนวราบ

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

พนทการทางานปกตและพนทการทางานสงสดในแนวราบและแนวดง

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

(3) ใชถงหรอภาชนะบรรจชนสวนทมกนเปดออกและเอยงลาดมาขางหนา เพอให

ชนสวนไหลลงมาเอง ชนสวนไหลลงมาเอง

ภาชนะบรรจชนสวนภาชนะบรรจชนสวน

แบบทวไป

ภาชนะบรรจชนสวน

แบบกนเปด

ภาชนะบรรจควรออกแบบมาเฉพาะเพอการบรรจ

ชนสวนขนาดเลกทจะไหลลงมาตามแรงโนมถวง

โดยไมกระ จดกระจาย ภาชนะแบบน อาจถก

ออกแบบใหวางซอนกนหลายชนจากหนาไปหลง

หรอเปนชน ๆ กได เพอใชในกรณทมชนสวนจานวน

มาก เชน การประกอบวงจรไฟฟาหรอชนสวน

อเลกทรอนกส เปนตน

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

(4) ชนสวนทประกอบแลวควรใชวธการทงลงหรอปลอยลง (Drop Deliveries)

ใ เพอใหเสยเวลานอยทสด

ตวอยาง การใชหลกการทงหรอปลอยชนงาน

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

(5) การวางชนสวนและเครองมอตาง ๆ ใหอยในลกษณะทเออใหเกดลาดบ

ขนตอนการเคลอนไหวทดทสด นนคอ ชนสวนแรกในการหยบควรวางอยขนตอนการเคลอนไหวทดทสด นนคอ ชนสวนแรกในการหยบควรวางอย

ใกลกบจดทตองวางชนงานทประกอบแลว เพอใหการเรมตนของวฏจกร

ตอไป ดาเนนไดทนทโดยไมเสยจงหวะตอไป ดาเนนไดทนทโดยไมเสยจงหวะ

- การเคลอนทมอเปลา TE ควรตามดวย G

- การเคลอนมอพรอมชนงาน TL ควรตามดวย RL

โดยไมตองคดหรอเลง เปนตน โดยไมตองคดหรอเลง เปนตน

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

(6) จดหาแสงสวางใหเพยงพอในบรเวณปฏบตงาน จะชวยใหทางานสะดวก

รวดเรวและลดความผดพลาดลง แสงสวางทพอเหมาะตองขนกบชนดของงาน

นอกจากนสภาพแวดลอมและองคประกอบของการใหแสงกมผลตอการมองดวย

สวนประกอบแสงสวางทด คอ

ความเขมของแสงพอเหมาะกบงาน

องคประกอบอน ๆ ซงมผลตอการมอง คอ

ความสวางของวตถ หรอ การขบกนของส• ความเขมของแสงพอเหมาะกบงาน

• ชนดของแสงและการสะทอน

พอเหมาะไมกอใหเกดการพรามว

•ความสวางของวตถ หรอ การขบกนของส

วตถกบสพน

ขนาดของวตถและดชนการสะทอนแสงของพอเหมาะไมกอใหเกดการพรามว

• ทศทางของการสองสวางทถกตอง

•ขนาดของวตถและดชนการสะทอนแสงของ

วตถ (ดาหรอขาว)

เวลาทมในการทางาน•เวลาทมในการทางาน

•ระยะของการมอง

เครองเบนความสนใจอน ๆ เชน เสยง•เครองเบนความสนใจอน ๆ เชน เสยง

รบกวน

ความเหนอย เครยด แสงสะทอนตาง ๆ•ความเหนอย เครยด แสงสะทอนตาง ๆ

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

(7) ความสงของเกาอและบรเวณปฏบตงาน ควรจดใหใชในกรณทจะนงทางานสลบ

กบยนทางานได ทนงควรปรบไดใหเหมาะกบคนงาน ระดบของโตะควรใหสง กบยนทางานได ทนงควรปรบไดใหเหมาะกบคนงาน ระดบของโตะควรใหสง

ประมาณ 36-40 นว

ความสงของเกาอและโตะสาหรบนงความสงของเกาอและโตะสาหรบนง

สลบยนทางานทเหมาะสมกบความสง

ของพนกงานชายและพนกงานหญง

ความสงของเกาอและโตะนงทางานท

เหมาะสมกบความสงของพนกงานชาย

และพนกงานหญง

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

( ) ป ใ ใ(8) ประเภทของเกาอและความสงตองเออใหผทางานมการทรงตวทดใน

ระหวางทางาน ทายนทดกคอ เมอยนนาหนกตวจะตกลงในแนวดงตาม

โ โ โครงกระดก ทานงทดคอ ตงแตสะโพกถงศรษะตงตรง และมพนกพง

รองรบสวนลางของกระดกสนหลงไว ซงควรกวางประมาณ 6-8 นว ยาว

ประมาณ 10-12 นว

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

3. กลมทเกยวกบการออกแบบเครองมอ สรปได 5 ขอ ดงน

(1) ควรใชอปกรณจบยด (Jig หรอ Fixture) หรอคนเทาเหยยบ (Foot Pedal) ชวย

ในการจบชนงาน การใชเครองมอทอาศยเทาชวย จะทาใหมอทงสองวางเพอ

ทางานอนไดโดยไมเสยเวลา การออกแบบคนเทาเหยยบ ม 2 ชนด คอ

- ชนดทตองใชนาหนกตวชวยในการกด เชน เครองปมลม เปนตน

ชนดเบา เชน ขาเหยยบจกรไฟฟา เปนตน - ชนดเบา เชน ขาเหยยบจกรไฟฟา เปนตน

(2) พยายามรวมเครองมอททาหนาท 2 อยางไวในชนเดยวกนเพอให

ประหยดเวลาในการทตองวางเครองมอชนหนงและหยบอกชนหนงขนมา

ไ ตวอยางอปกรณททาไดหลายหนาท

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

(3) จดเตรยมเครองมอหรอวตถในลกษณะทสามารถหยบไปใชไดทนท

เชน ทเสยบปากกา ทวางปากกาเชอม Solder เปนตน เชน ทเสยบปากกา ทวางปากกาเชอม Solder เปนตน

(4) เมอตองใชนวมอตาง ๆ ในการเคลอนไหวทตางกน อยางเชน ในการพมพดด

นาหนกทกระจายใชกบนวตาง ๆ ควรสมดลกบความสามารถของแตละนว

ป ป ป ป

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

การเปรยบเทยบการทางานของนวมอระหวางแปนพมพแบบมาตรฐานและแบบปรบปรง

(5) มอจบ คานโยก หรอพวงมาลยควรตดตงในลกษณะทคนงานสามารถจะ

จบหรอหมนโดยไมตองขยบตวเปลยนทาของรางกายมากนก

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

สรปหลกการโดยทวไปสาหรบการออกแบบ Fixtures หรอ Jig คอ

• Clamps ซงใชยดจบชนงานควรออกแบบใหงายทสด โดยไมควรตองใชไขควง

ชวยขนเพอใหยดตด

•ออกแบบ Jig หรออปกรณชวยในการทางาน ควรออกแบบใหมอทงสองปอน

งานเขาไดงาย ไมมการกดขวางงานเขาไดงาย ไมมการกดขวาง

•การทางานในลกษณะทคลาย Jig ออก ควรสามารถผลกชนงานขน หรอตกลง

โดยไมตองใชมอชวยในการจบโดยไมตองใชมอชวยในการจบ

•ควรออกแบบ Fixture หรออปกรณชวยจบ ใหสามารถทางานสองชนในเวลา

เดยวกนได เดยวกนได

•ควรสราง Jig หรอ Fixture ใหมความแขงแรงพอสมควร เพอใหทนตอการใช

ไ ป ใ งาน และไมตองคอยเปลยนใหม

•Jig หรอ Fixture เมอตดตงใชงาน ไมควรบดบงทศทางของการมอง

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

หลกการของการปรบปรงงานอยางตอเนองหลกการของการปรบปรงงานอยางตอเนอง

การปรบปรงงานตามทเอยถงในกระบวนการวเคราะหงาน

- การใชแบบตรวจสอบ (Checklist)

- การตงคาถาม 5W + 1H

- การใชหลกการของ ECRS

- การใชหลกเศรษฐศาสตรของการเคลอนไหวการใชหลกเศรษฐศาสตรของการเคลอนไหว

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

หลกการของการปรบปรงงานอยางตอเนอง (Continuous Improvement) หรอ ( p )

”Kaizen” = การเปลยนแปลงใหดขน (Change for the better) กเปนอกแนวคด

หนงในการเพมผลผลตโดยอาศยหลกการของการวเคราะหงาน โดยใชแนวคดหนงในการเพมผลผลตโดยอาศยหลกการของการวเคราะหงาน โดยใชแนวคด

ของการลดการสญเสย 7 อยาง (7 Muda)

- การสญเสยจากการผลตเกนตองการ (Muda of Overproduction)

- การสญเสยจากการรอคอยในกระบวนการ (Muda of Waiting)

- การสญเสยจากการเคลอนยาย (Muda of Conveyance)

- การสญเสยจากการกระบวนการทางานเกนตองการ (Muda of Over-processing)

- การสญเสยจากการเกบคงคลงเกนตองการ (Muda of Inventory)

- การสญเสยจากการเคลอนไหวทไมจาเปน (Muda of Motion)

- การสญเสยจากการผลตของเสยหรอการแกไข (Muda of Rework)

อ.ดร.จนทรศร สงหเถอน ภาควชาวศวกรรมอตสาหการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร