ชดการเรยนรวชาชววทยา รหสวชา ว30245 เรองการถายทอดทางพนธกรรม

ชนมธยมศกษาปท 6

ชดท 7 ยนบนโครโมโซมเดยวกน ลกษณะทอยภายใตอทธพลของเพศ

และลกษณะทปรากฏจ าเพาะเพศ

โรงเรยนบงมะลวทยา อ าเภอกนทรลกษ จงหวดศรสะเกษ ส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 28 ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน

กระทรวงศกษาธการ

นายภรมย อนทะนะ ต าแหนง คร วทยฐานะ ครช านาญการ

ก

ครภรมย อนทะนะ

ชดการเรยนรวชาชววทยา รหสวชา ว30245 เรอง การถายทอดทางพนธกรรม นจดท าขนเพอเปนเครองมอในการพฒนาการเรยนการสอนวชาชววทยาในระดบชนมธยมศกษาปท 6 ในปจจบนการจดกจกรรมการเรยนการสอนโดยเนนใหผเรยนรจกคดวเคราะห คดสงเคราะห คดอยางมวจารณญาณ และคดอยางสรางสรรคยอมชวยสงเสรม สนบสนน และพฒนาผเรยนใหมประสทธภาพในตวเอง เปนผมความคดสรางสรรคและรจกแกปญหา ซงชดการเรยนรวชาชววทยานมทงหมด 7 ชด ประกอบดวย ชดท 1 การศกษาพนธศาสตรของเมนเดล ชดท 2 ความนาจะเปนและกฎแหงการแยก ชดท 3 กฎแหงการรวมกลมอยางอสระและการผสมเพอทดสอบ ชดท 4 การขมไมสมบรณและการขมรวมกน ชดท 5 มลตเปลแอลลลและพอลยน ชดท 6 ยนบนโครโมโซมเพศ ชดท 7 ยนบนโครโมโซมเดยวกน ลกษณะทอยภายใตอทธพลของเพศ

และลกษณะทปรากฏจ าเพาะเพศ ผจดท าหวงวาชดการเรยนรวชาชววทยานจะเปนแนวทางในการจดการเรยนการสอนใหเปนไปตาม เจตนารมณของหลกสตรและเปนประโยชนตอการจดการะบวนการเรยนรของครในกลมสาระการเรยนร วทยาศาสตรได ภรมย อนทะนะ

ค ำน ำ

ข

ครภรมย อนทะนะ

หนา

ค าน า ก สารบญ ข ค าชแจงการใชชดการเรยนรวชาชววทยา ค ชดท 7 ยนบนโครโมโซมเดยวกน ลกษณะทอยภายใตอทธพลของเพศ และลกษณะทปรากฏจ าเพาะเพศ 1 จดประสงคการเรยนร 1 แบบทดสอบกอนเรยน 2 ยนบนโครโมโซมเดยวกน 5 แบบฝกทกษะ I 9 ลกษณะทอยภายใตอทธพลของเพศ 11 ลกษณะทปรากฏจ าเพาะเพศ 12 สรปประเดนส าคญ 13 แบบฝกทกษะ II 15 แบบทดสอบหลงเรยน 17 บรรณานกรม 20 ภาคผนวก 21

สำรบญ

ค

ครภรมย อนทะนะ

ชดการเรยนรวชาชววทยานจดท าขนเพอใชประกอบการเรยนและใหนกเรยนไดศกษาไดดวยตนเอง โปรดอานค าแนะน ากอนศกษาและปฏบตกจกรรมดงตอไปน 1. นกเรยนแบงกลมๆ ละ 6 คน 2. ใหนกเรยนศกษาชดการเรยนรวชาชววทยานตามล าดบทละหนา นกเรยนจะไดรบความร และปฏบตกจกรรมตางๆ ดวยตวนกเรยนเอง 3. กอนทนกเรยนจะปฏบตงานตางๆ ในชดการเรยนรวชาชววทยานใหนกเรยนท าแบบทดสอบ กอนเรยน 10 ขอ ใชเวลา 10 นาท 4. นกเรยนแตละกลมศกษาเนอหาจากชดการเรยนร ทบทวนความรโดยการท าแบบฝกทกษะ และท าแบบทดสอบหลงเรยน 5. ประเมนผลดวยตนเองในการปฏบตกจกรรมแตละขนตอนรวมทงแบบทดสอบกอนเรยน หลงเรยน จากแนวเฉลยค าตอบในภาคผนวกของแตละชดการเรยนร 6. ครประเมนผลการศกษาชดการเรยนรจากแบบประเมน

ค ำชแจงกำรใชชดกำรเรยนรวชำชววทยำ เรอง กำรถำยทอดทำงพนธกรรม

1

ครภรมย อนทะนะ

ชดการเรยนรวชาชววทยา เรอง การถายทางทอดพนธกรรม ชดท 7 ยนบนโครโมโซมเดยวกน ลกษณะทอยภายใตอทธพลของเพศ

และลกษณะทปรากฏจ าเพาะเพศ

จดประสงคการเรยนร

- เพอใหนกเรยนสบคนขอมล อภปราย และอธบายเกยวกบยนบนโครโมโซมเดยวกน ลกษณะท อยภายใตอทธพลของเพศ และลกษณะทปรากฏจ าเพาะเพศได

2

ครภรมย อนทะนะ

แบบทดสอบกอนเรยน

ชดการเรยนรวชาชววทยา ชดท 7 ยนบนโครโมโซมเดยวกน ลกษณะทอยภายใตอทธพลของเพศ และลกษณะทปรากฏจ าเพาะเพศ

ค าชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมายกากบาท (X) หนาค าตอบทถกทสดเพยงขอเดยว 1. ยน C และ D ควบคมลกษณะตวสเหลองและปกยาวในแมลงหว โดยขมยน c และ d ทควบคมลกษณะตวสด าและปกสนตามล าดบ เมอผสมพนธระหวางแมลงหวจโนไทป CcDd x ccdd ไดลกตวสเหลอง ปกยาว และตวสด า ปกสนอยางละประมาณรอยละ 50 แตไมพบลกษณะอนเลยเปนเพราะเหตใด ก. เกดมวเทชนในยน C หรอ D

ข. ยนสองคนอยในโครโมโซมเดยวกน ค. เกดครอสซงโอเวอรท าใหยนจบกลมกนใหม ง. ยนสองคนมการจดกลมกนตามกฎขอทสองของเมนเดล 2. ลงคยนในแมลงหวตวผเปนลงคยนประเภทสมบรณ ถายน A และ B เปนลงคยน แมลงหวตวเมย และแมลงหวตวผทมจโนไทปเปน AaBb จะสรางเซลลสบพนธไดอยางละกชนดตามล าดบ ก. 4 และ 2 ข. 2 และ 4 ค. 4 และ 4 ง. 2 และ 2 3. ตกแตนตวเมยมโครโมโซม 2n = 20+XX สวนตวผม 2n = 20+XO ตกแตนตวผและตวเมยม linkage group เทาใดตามล าดบ ก. 11 และ 11 ข. 10 และ 10 ค. 10 และ 11 ง. 21 และ 22

3

ครภรมย อนทะนะ

4. ยนบนโครโมโซมเดยวกน จะมโอกาสถกแยกออกจากกนไดโดย ก. ยนมวเทชน ข. การไขวกนของโครโมโซม ค. การเลอกกลมอยางอสระของยน ง. ตามกฎแหงการแยกของเมนเดล 5. ถาชายศรษะไมลานแตงงานกบหญงศรษะลาน ลกชายและลกสาวของชายหญงคนจะมลกษณะศรษะอยางไร ก. ลกทกคนศรษะลาน

ข. ลกทกคนศรษะปกต ค. ลกชายศรษะปกต ลกสาวศรษะลาน ง. ลกชายศรษะลาน ลกสาวศรษะปกต 6. เหตใดผชายจงมกมศรษะลานมากกวาผหญง ก. ยนควบคมศรษะลานพบเฉพาะในเพศชาย ข. ยนควบคมศรษะลานไมแสดงออกในผหญง ค. ยนควบคมศรษะลานแสดงออกในเพศชายดกวาเพศหญง ง. ยนควบคมศรษะลานอยบนโครโมโซม Y จง แสดงออกเฉพาะเพศชาย 7. ก าหนดให 1.ปรมาณน านมในคน 2. ความยาวของเขาสตว 3. ลกษณะศรษะลานในคน 4.ปรมาณหนวดเคราในคน ลกษณะใดเปนลกษณะทปรากฏจ าเพาะเพศ ก. 1 2 3 ข. 2 3 4 ค. 1 2 4 ง. 1 3 4

4

ครภรมย อนทะนะ

8. ในการผสมไกเพศเมยขนแบบเฮนและเพศผขนแบบคอก ลกไกทเกดจะมฟโนไทปอยางไรบาง ก. ตวเมยและตวผมขนแบบเฮน 100% ข. ตวเมยมขนแบบเฮน 100% และตวผ มขนแบบเฮนและแบบคอก 25% ค. ตวผมขนแบบเฮน 100% และตวเมยมขนแบบเฮนและแบบคอก 50% ง. ตวเมยมขนแบบเฮน 100% และตวผ มขนแบบเฮนและแบบคอก 75% 9. ขอใดกลาวถกตองเกยวกบยนศรษะลานทเปนลกษณะเดนในผชาย แตเปนลกษณะดอยในผหญง ก. ยนศรษะลานมเฉพาะในเพศชายเทานน

ข. รากผมของเพศชายออนแอกวาเพศหญง ค. ยนศรษะลานถกฮอรโมนเพศหญงขมไว ง. ยนศรษะลานไดรบอทธพลจากฮอรโมนเพศชายเทานน 10. ลกษณะบางอยางจะแสดงออกเฉพาะในเพศหนงเทานน เราเรยกลกษณะพนธกรรมดงกลาววาอะไร ก. ลกษณะเดน

ข. ลกษณะดอย ค. ลกษณะทปรากฏจ าเพาะเพศ ง. ลกษณะทอยภายใตอทธพลของเพศ

5

ครภรมย อนทะนะ

ยนบนโครโมโซมเดยวกน

ลกษณะทางพนธกรรมทพบในสงมชวตแตละชวตมหลายลกษณะ ยนทควบคมลกษณะเหลานมจ านวนมาก และมจ านวนมากกวาจ านวนโครโมโซมของสงมชวตนน เชน แมลงหวมยนประมาณ 5,000 ยน อยบนโครโมโซม 4 ค ในคนมยนประมาณ 30,000 – 40,000 ยน อยบนโครโมโซม 23 ค จงท าใหโครโมโซมแตละโครโมโซมจะตองมยนอยเปนจ านวนมากมายหลายกลม และพบวายนบางคทมต าแหนงอยบนโครโมโซมมความเปนอสระตอกน กลาวคอ ยนคเหลานนมต าแหนงอยบนโครโมโซมตางคกน และจะมการกระจายตวอยางเปนอสระในขณะทมการสรางเซลลสบพนธ และในโครโมโซมเดยวกนกมยนหลายยนอย ยนตางๆทอยบนโครโมโซมเดยวกนเรยกวา ลงคยน (linked gene) หรอยนทเกยวเนองกน ยนทมต าแหนงอยบนโครโมโซมเดยวกนจะมแนวโนมทจะเคลอนยายไปอยในเซลลสบพนธเดยวกน มากกวาทจะกระจายไปอยในตางเซลลสบพนธ อนมผลท าใหลกษณะตางๆ ถกถายทอดไปยงรนตอไปปรากฏออกมาแบบเดยวกบทปรากฏในรนพอแม แทนทจะปรากฏออกมาในแบบทเกดจากการจดยนชดใหม เรยกปรากฏการณนวาลงคเกจ (linkage) ในป พ.ศ. 2466 วอลเตอร ซดตน (Walter Shutton) ไดเสนอความเหนไววา โครโมโซมเปนแหลงรวมของยน ในโครโมโซมหนงจงนาจะมยนอยเปนจ านวนมาก การทยน 2 โลคสหรอมากกวา 2 โลคส มการถายทอดไปดวยกนพรอมๆ กน ยนเหลานนเรยกวา ลงคเกจ ขอควรจ า กลมลงคเกจ (linkage group) หมายถง กลมของยนทอยบนโครโมโซมเดยวกนทมแนวโนมจะถายทอดไปพรอมๆ กนมากกวาทจะถายทอดอยางเปนอสระตอกน ถายน 2 โลคสอยใกลกนมาก กจะไมเปนลงคเกจแมจะอยบนโครโมโซมเดยวกน

นกวทยาศาสตรไดศกษาลกษณะตางๆ ของแมลงหว เชน ชนดของปก สตว ความยาวของขา ชนดของหนวด เปนตน พบวาในแมลงหวมยนทควบคมลกษณะตวสน าตาลเปนยนเดน (B) ยนควบคมลกษณะตวสด าเปนยนดอย (b) สวนยนทควบคมลกษณะปกตรงเปนยนเดน (C) และยนทควบคมลกษณะปกโคงเปนยนดอย (c) เมอผสมพนธแมลงหวลกษณะตวสน าตาลปกตรงทเปน heterozygous กบแมลงหวตวสด า ปกโคง รน F1 จะม 2 ลกษณะ คอ ตวสน าตาลปกตรงและตวสด าปกโคง อตราสวนประมาณ 1 : 1 ดงภาพ 7-1

6

ครภรมย อนทะนะ

ภาพ 7-1 การถายทอดยนทอยบนโครโมโซมเดยวกนในแมลงหว ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. 2554 : 38

ถาเปนไปตามกฎแหงการรวมกลมอยางอสระ แมลงหวตวสน าตาลปกตรงทเปน heterozygous ทม จโนไทปเปน BbCc จะสรางเซลลสบพนธได 4 ชนด คอ BC Bc bC และ bc และแมลงหวตวสด าปกโคงทมจโนไทปเปน bbcc จะสรางเซลลสบพนธชนดเดยวกนคอ bc เมอผสมพนธกนจะไดลกทมฟโนไทป 4 ลกษณะ คอตวสน าตาลปกตรง ตวสน าตาลปกโคง ตวสด าปกตรง ตวสด าปกโคง คดเปนอตราสวน 1: 1 : 1 : 1 แตจากผลการทดลอง รน F1 ฟโนไทปม 2 ลกษณะเทานนคอ ตวสน าตาลปกตรง และตวสด าปกโคง ในอตราสวน 1: 1 ซงไมเปนไปตามกฎแหงการรวมกลมอยางอสระของเมนเดล แสดงวายน B และ C อยบนโครโมโซมเดยวกน สวนยน b และ c อยบนโครโมโซมเดยวกน ซงเปน homologous chromosome ดงนนแมลงหวตวสน าตาลปกตรงในรนพอแมซงมจโนไทปเปน heterozygous จะสรางเซลลสบพนธ 2 ชนด คอ BC และ bc สวนแมลงหวตวสด าปกโคงสรางเซลลสบพนธไดเพยงชนดเดยวคอ bc และลกทเกดขนมลกษณะตวสน าตาลปกตรง : ตวสด าปกโคงในอตราสวน 1: 1 แสดงวายนควบคมลกษณะของปกอยบนโครโมโซมเดยวกนซงจดวาเปนลงคยน (linked gene) จากการศกษาคนควาตอมาพบวายนทอยบนโครโมโซมเดยวกนจะถายทอดไปดวยกน แตจากการผสมพนธแมลงหวลกษณะตวสน าตาลปกตรงทเปน heterozygous และลกษณะตวสด าปกโคงตอมา ปรากฏวาไดลก 4 ลกษณะ ดงภาพ 7-2

7

ครภรมย อนทะนะ

ภาพ 7-2 การถายทอดยนในแมลงหวทเปนลงคยน

ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. 2554 : 39

เปนไปไดวาแมลงหวตวสน าตาลปกโคงเกดจากเซลลสบพนธทมยนควบคมตวสน าตาลไปรวมกบยนควบคมปกโคง ในท านองเดยวกนแมลงหวตวสด าปกตรงเกดจากเซลลสบพนธทมยนควบคมตวสด าไปรวมกบยนควบคมปกตรง ตามทนกเรยนไดศกษาเรองการแบงเซลลมาแลววาในระหวางการแบงเซลลแบบไมโอซส homologous chromosome จะมาเขาคกนในระยะโพรเฟส I โครโมโซมทเขาคกนจะแนบชดกนท าใหมโอกาสเปลยนชนสวนโครมาทดของ homologous chromosome เรยกปรากฏการณนวา การไขวเปลยน หรอ ครอสซงโอเวอร (crossing over) ดงภาพท 7-3

การเกดครอสซงโอเวอรท าใหยนทเคยถายทอดไปดวยกน บางสวนจะตองแยก

จากนไปยงเซลลสบพนธแตละเซลล ท าใหมเซลลสบพนธจ านวนหนงเปน Bc และ bC ซงมการรวมกนใหมของยน แตเซลลสบพนธสวนใหญเปนชนด BC และ bc เนองจากไมมการแลกเปลยนชนสวนโครมาทดกน เซลลสบพนธทมการรวมกนใหมของยนในรปแบบใหมนเองจะมผลท าใหเกดการแปรผนทางพนธกรรม เมอมการปฏสนธลกษณะของลกกจะแปรผนแตกตางกนไป การแลกเปลยนระหวางกลมยน B และ b กบกลมยน C และ c จะมโอกาสเกดขนไดมากหรอนอยขนอยกบระยะหางระหวางยน 2 กลม ถายนทง 2 อยชดกนมากยอมมโอกาสแลกเปลยนกนนอย ถายนอยหางกนกจะมโอกาสมากขนตามล าดบ

ภาพ 7-3 การเกดครอสซงโอเวอร ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. 2554 : 40

8

ครภรมย อนทะนะ

ขอควรจ า 1. ครอสซงโอเวอรจะไมเกดขนระหวางตาง homologous chromosome จะเกดเฉพาะกบโครโมโซมทเปน homologous กนเทานน 2. ถามการแลกเปลยนชนสวนของโครโมโซมทไมเปน homologous กน จะเรยกวา translocation ซง translocation เปนการเปลยนแปลงทเกดขนจากการยายสลบทระหวางชนสวนของโครโมโซมตางคกน ซงเกดขนไดหลายลกษณะและท าใหไดลกษณะใหมเกดขนเหมอนครอสซงโอเวอร 3. ยนทอยหางกนบนโครโมโซมเดยวกนจะมโอกาสเกดครอสซงโอเวอรมาก สวนยนทอยใกลชดกนจะมโอกาสเกดครอสซงโอเวอรนอยลง 4. ยนทอยหางจากเซนโทรเมยรมากยอมมโอกาสแลกเปลยนกลมไดงายกวายนทอยใกล เซนโทรเมยร

9

ครภรมย อนทะนะ

แบบฝกทกษะ I ค าสง ใหนกเรยนตอบค าถามตอไปน 1. การถายทอดยนควบคมลกษณะสตวและยนควบคมลกษณะปกของแมลงหวเปนไปตามกฎแหงการรวมกลมอยางอสระของเมนเดลหรอไม เพราะเหตใด 2. ลกษณะของลกแมลงหวตวสด าปกตรงและตวสน าตาลปกโคงเกดขนไดอยางไร 3. แมลงหวตวสน าตาลปกตรงรนพอแมทเปน heterozygous สรางเซลลสบพนธไดกชนดอะไรบาง

10

ครภรมย อนทะนะ

4. ก าหนดใหแมลงหวตวสเทามแอลลลทควบคมเปน b+ ตวสด ามแอลลลทควบคมเปน b ปกยาวมแอลลลทควบคมเปน vg+ และปกกดมแอลลลทควบคมเปน vg เมอทดลองน าแมลงหวเพศเมยพนธแทตวสด าปกยาวผสมพนธกบแมลงหวเพศผพนธแทตวสเทาปกกด ไดลกรน F1 ทงเพศผและเพศเมยเปนตวสเทาปกยาว เมอน าลกรน F1 ไปท า testcross ไดลกมฟโนไทป 4 แบบ คอ ตวสเทาปกยาว ตวสเทาปกกด ตวสด าปกยาว และตวสด าปกกด หากยนทงสองอยบนโครโมโซมเดยวกน F1 มจโนไทปเปนอยางไร ลกลกษณะใดเปนผลมาจากการเกดครอสซงโอเวอร และจะพบลกลกษณะใดมจ านวนมากกวา 5. ยนควบคมสของเมลดและสของดอกถวลนเตาอยบนโครโมโซมคท 1 แตอยหางกนมาก หากน าถวลนเตาพนธแทเมลดสเหลองดอกสมวง ผสมพนธกบถวลนเตาพนธแทเมลดสเขยวดอกสขาว ไดลกรน F1 เปนเมลดสเหลองดอกสมวง เมอน าลกรน F1 มาผสมทดสอบ จะไดลกมฟโนไทปแบบใดบาง ดวยอตราสวนเทาใด และฟโนไทปแบบใดเปนผลจากการเกดครอสซงโอเวอร

11

ครภรมย อนทะนะ

ลกษณะทอยภายใตอทธพลของเพศ

ลกษณะบางลกษณะทแสดงออกในสงมชวตชนสงถกควบคมดวยยนเดนในออโตโซม แตยนจะแสดงออกในแตละเพศไมเทากน โดยมฮอรโมนเพศเปนตวควบคมตวอยางทพบในคน ไดแก ลกษณะศรษะลาน เมอก าหนดให B เปนยนควบคมลกษณะศรษะลาน และ B+ เปนยนควบคมลกษณะศรษะไมลาน เพศชาย และเพศหญงจะมจโนไทปและฟโนไทป ดงภาพ 7-4

ภาพ 7-4 ฟโนไทปและจโนไทปของลกษณะศรษะลานในเพศหญงและเพศชาย ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. 2554 : 41

จากภาพ 7-4 จโนไทป BB และ B+B+ จะแสดงฟโนไทปเหมอนกนทงเพศชายและเพศหญง คอ BB แสดงลกษณะศรษะลานและและ B+B+ แสดงลกษณะศรษะไมลาน สวนจโนไทปทเปน heterozygous คอ BB+ จะแสดงฟโนไทปตางกนในแตละเพศ คอในเพศชายจะแสดงลกษณะศรษะลาน สวนในเพศหญงจะแสดงลกษณะศรษะไมลาน ยนควบคมลกษณะศรษะลานจงเปนยนเดนในเพศชาย แตเปนยนดอยในเพศหญง แสดงวาศรษะลานเปนลกษณะทางพนธกรรมทแสดงออกไดทงสองเพศ แตในเพศชายมโอกาสแสดงลกษณะศรษะลานมากกวาเพศหญง การแสดงออกของยนจะเปนยนเดนหรอยนดอยขนอยกบเพศหรออทธพลของฮอรโมนเพศชาย ลกษณะทถกควบคมดวยยนทแสดงลกษณะเดนในเพศหนงและแสดงลกษณะดอยในอกเพศหนงเรยกวา ลกษณะทอยภายใตอทธพลของเพศ (sex–influenced traits) ลกษณะศรษะลานจะเรมแสดงออกเมออายประมาณ 30 ป โดยผมกลางศรษะจะเรมรวงและขยายปรมาณเพมขน ในเพศหญงลกษณะศรษะลานจะมลกษณะผมบางลงกวาปกตเทานน ซงจะไมเหมอนในเพศชาย

12

ครภรมย อนทะนะ

ลกษณะทปรากฏจ าเพาะเพศ

ลกษณะพนธกรรมทควบคมดวยยนบนออโตโซม บางลกษณะขนอยกบสงแวดลอมภายในรางกายของแตละเพศ เชน อาจมฮอรโมนเพศมาเกยวของ ไดมผศกษาลกษณะขนหางของไกบางพนธซงจะแตกตางกนมากระหวางไกเพศผและไกเพศเมย ตามปกตแลวไกเพศผจะมขนแบบคอก (cock feather) ซงมลกษณะหางยาวโคงสวยงาม สวนไกเพศเมยจะมขนแบบเฮน ( hen feather) มลกษณะหางสนตรง เมอก าหนดให H เปนยนควบคมลกษณะขนแบบเฮนและ h เปนยนควบคมลกษณะขนแบบคอก ซงแสดงฟโนไทปและ จโนไทปดงน

ฟโนไทปของไกเพศเมย จโนไทป ฟโนไทปของไกเพศผ ขนแบบเฮน HH ขนแบบเฮน ขนแบบเฮน Hh ขนแบบเฮน ขนแบบเฮน hh ขนแบบคอก

จะเหนไดวา HH และ Hh ในไกเพศผและเพศเมยจะแสดงลกษณะออกมาเหมอนกน คอ ขนแบบเฮน สวนจโนไทป hh จะแสดงลกษณะตางกนในแตละเพศกลาวคอ ไกเพศผจะแสดงลกษณะขนแบบคอก สวนไกเพศเมยจะแสดงลกษณะขนแบบเฮน แสดงวาไกเพศผมขนไดสองแบบขณะทไกเพศเมยมขนไดแบบเดยว ดงนนลกษณะขนแบบคอกในไกถกจ ากดใหแสดงออกเฉพาะในไกเพศผเทานน ลกษณะทางพนธกรรมทแสดงออกเฉพาะในเพศใดเพศหนงนเรยกวา ลกษณะทปรากฏจ าเพาะเพศ (sex – limited traits) ตวอยางในคน เชน ยนควบคมการผลตน านม จะแสดงออกเฉพาะเพศหญง สวนในเพศชายจะไมมการผลตน านม แมวาจะมยนนกตาม ในท านองเดยวกนการมหนวดเครา เสยงหาว และความกวางของหนาอก จะแสดงออกเฉพาะในเพศชายเทานน สวนตวอยางทพบในสตว เชน การมเขายาว หรอเขาสนของวว ปรมาณการผลตน านมของแมวว เปนตน

13

ครภรมย อนทะนะ

สรปประเดนส าคญ

ลกษณะทางพนธกรรมทอยบนโครโมโซมเดยวกน 1. สองโลคสอยหางกน ในระยะโพรเฟส I ของการสรางเซลลสบพนธจะเกดครอสซงโอเวอร คอ

การไขวกนของ non-sister chromatid ของ homologous chromosome ทต าแหนง chiasma ท าใหเกดการแลกเปลยนชนสวนสารพนธกรรม แอลลลทควรถายทอดไปดวยกนกสลบกบอกแขนดงในรป

ภาพ 7-5 การครอสซงโอเวอร ทมา : จรสย เจนพาณชย. 2552 : 185

สงมชวตชนดนมจโนไทป AaBb โดยยนเอและยนบอยบนโครโมโซมแทงเดยวกนและสองโลคสอยหางกน ถาไมเกดครอสซงโอเวอร (ขนท 2 ในภาพ) กจะท าใหสรางเซลลสบพนธได 2 แบบคอ AB และ ab แตเมอเกดครอสซงโอเวอร ท าใหได aB และ Ab เรยกวาเกดการรวมกลมของยนใหม ซงเปนกลไกท าใหเกดการแปรผนของลกษณะทางพนธกรรม กอใหเกดววฒนาการตอไป และหากยนใดยงอยหางกนมาก กมโอกาสเกดครอสซงโอเวอรมากขนตามไปดวย ถาเอและบเปนยนทอยบนโครโมโซมคนละแทง AaBb แบบเดมสรางเซลลสบพนธได 4 แบบ (ตามหลกของเมนเดล) คอ AB : Ab : aB : ab ในอตราสวน 1:1:1:1 เทากน แตเมอ AaBb อยบนโครโมโซมแทงเดยวกนและเกดครอสซงโอเวอรเชนนแลวจะพบวาเซลลสบพนธเกดขนมอตราสวนได 2 แบบซงเปนเรองลกซง คอ

14

ครภรมย อนทะนะ

(1) อตราสวนแปลกๆ เปนคๆ เชน AB : Ab : aB : ab = 8:1:1:8 เปนรปแบบอตราสวนทพบเฉพาะการถายทอดแบบนและถาเกด AaBb ไปผสมกบ aabb ซงสรางเซลลสบพนธ ab ไดเพยงแบบเดยว จโนไทปลกกจะออกมาในอตราสวนแปลกๆ ดวยคอ AaBb : Aabb : aaBb : aabb = 8:1:1:8 ดวย (2) อตราสวนเทากน หรอ AB : Ab : aB :ab = 1 : 1 : 1 : 1 2. สองโลคสอยชดกนมาก บางยนทอยตดกนแถมยงอยชดกนมากจนไมเกดครอสซงโอเวอรจะท าใหยนเหลานนถายทอดไปดวยกนเสมอ เรยกวา linked gene หรอ linkage โดยในสงมชวตแตละชนดจะมกลม linkage ทจะถายทอดไปพรอมๆกนอยเทากบจ านวน haploid number ของสงมชวตชนดนน และเมอค านวณจะตองเขยนแผนภาพโดยมหลกการวายนทงสองจะตองไปไหนมาไหนดวยกนเสมอ

พนธกรรมทขนกบอทธพลเพศ คอ แอลลลตวหนงอาจจะเดนในชายแตดอยในหญง เชน ศรษะลาน พนธกรรมจ ากดเพศคอลกษณะบางอยางจะแสดงออกเฉพาะในเพศหนงเทานน เชน การมหนวด

เครา เสยงหาวในผชาย ผหญงกมยนนแตไมแสดงออกหรอการใหนมวว (แสดงออกเฉพาะตวเมย)

15

ครภรมย อนทะนะ

แบบฝกทกษะ II ค าสง ใหนกเรยนตอบค าถามตอไปน 1. นกเรยนจะสรปไดอยางไรเกยวกบการแสดงออกของยนทควบคมลกษณะขนหางไก 2. ในการผสมพนธไกเพศเมยขนแบบเฮนกบไกเพศผขนแบบคอก ลกไกทงเพศผและเพศเมยทเกดขน มลกษณะขนแบบเฮนทกตว จงหาจโนไทปของพอแมคน 3. ถาหญงศรษะลานแตงงานกบชายศรษะไมลาน ลกสาวและลกชายทเกดขนจากชายหญงคนจะมลกษณะศรษะเปนอยางไร

16

ครภรมย อนทะนะ

4. ก าหนดขอมล ดงตาราง

จโนไทป ไกตวผ ไกตวเมย HH ขนแบบเฮน ขนแบบเฮน

Hh ขนแบบเฮน ขนแบบเฮน hh ขนแบบคอก ขนแบบเฮน

ถาน าพอไกและแมไกทเปน heterozygous ส าหรบลกษณะขนไกมาผสมกน ลกรน F1 จะมลกษณะ ฟโนไทปเปนอยางไร ในอตราสวนเทาใด 5. ถาพอแม heterozygous ส าหรบลกษณะศรษะลานแตงงานกน ลกจะเปนอยางไร

17

ครภรมย อนทะนะ

แบบทดสอบหลงเรยน

ชดการเรยนรวชาชววทยา ชดท 7 ยนบนโครโมโซมเดยวกน ลกษณะทอยภายใตอทธพลของเพศ และลกษณะทปรากฏจ าเพาะเพศ

ค าชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมายกากบาท (X) หนาค าตอบทถกทสดเพยงขอเดยว 1. ยน C และ D ควบคมลกษณะตวสเหลองและปกยาวในแมลงหว โดยขมยน c และ d ทควบคมลกษณะตวสด าและปกสนตามล าดบ เมอผสมพนธระหวางแมลงหวจโนไทป CcDd x ccdd ไดลกตวสเหลอง ปกยาว และตวสด า ปกสนอยางละประมาณรอยละ 50 แตไมพบลกษณะอนเลยเปนเพราะเหตใด ก. เกดมวเทชนในยน C หรอ D

ข. ยนสองคนอยในโครโมโซมเดยวกน ค. เกดครอสซงโอเวอรท าใหยนจบกลมกนใหม ง. ยนสองคนมการจดกลมกนตามกฎขอทสองของเมนเดล 2. ลงคยนในแมลงหวตวผเปนลงคยนประเภทสมบรณ ถายน A และ B เปนลงคยน แมลงหวตวเมย และแมลงหวตวผทมจโนไทปเปน AaBb จะสรางเซลลสบพนธไดอยางละกชนดตามล าดบ ก. 4 และ 2 ข. 2 และ 4 ค. 4 และ 4 ง. 2 และ 2 3. ตกแตนตวเมยมโครโมโซม 2n = 20+XX สวนตวผม 2n = 20+XO ตกแตนตวผและตวเมยม linkage group เทาใดตามล าดบ ก. 11 และ 11 ข. 10 และ 10 ค. 10 และ 11 ง. 21 และ 22 ง. 21 และ 22

18

ครภรมย อนทะนะ

4. ยนบนโครโมโซมเดยวกน จะมโอกาสถกแยกออกจากกนไดโดย ก. ยนมวเทชน ข. การไขวกนของโครโมโซม ค. การเลอกกลมอยางอสระของยน ง. ตามกฎแหงการแยกของเมนเดล 5. ถาชายศรษะไมลานแตงงานกบหญงศรษะลาน ลกชายและลกสาวของชายหญงคนจะมลกษณะศรษะอยางไร ก. ลกทกคนศรษะลาน

ข. ลกทกคนศรษะปกต ค. ลกชายศรษะปกต ลกสาวศรษะลาน ง. ลกชายศรษะลาน ลกสาวศรษะปกต 6. เหตใดผชายจงมกมศรษะลานมากกวาผหญง ก. ยนควบคมศรษะลานพบเฉพาะในเพศชาย ข. ยนควบคมศรษะลานไมแสดงออกในผหญง ค. ยนควบคมศรษะลานแสดงออกในเพศชายดกวาเพศหญง ง. ยนควบคมศรษะลานอยบนโครโมโซม Y จง แสดงออกเฉพาะเพศชาย 7. ก าหนดให 1.ปรมาณน านมในคน 2. ความยาวของเขาสตว 3. ลกษณะศรษะลานในคน 4.ปรมาณหนวดเคราในคน ลกษณะใดเปนลกษณะทปรากฏจ าเพาะเพศ ก. 1 2 3 ข. 2 3 4 ค. 1 2 4 ง. 1 3 4

19

ครภรมย อนทะนะ

8. ในการผสมไกเพศเมยขนแบบเฮนและเพศผขนแบบคอก ลกไกทเกดจะมฟโนไทปอยางไรบาง ก. ตวเมยและตวผมขนแบบเฮน 100% ข. ตวเมยมขนแบบเฮน 100% และตวผ มขนแบบเฮนและแบบคอก 25% ค. ตวผมขนแบบเฮน 100% และตวเมยมขนแบบเฮนและแบบคอก 50% ง. ตวเมยมขนแบบเฮน 100% และตวผ มขนแบบเฮนและแบบคอก 75% 9. ขอใดกลาวถกตองเกยวกบยนศรษะลานทเปนลกษณะเดนในผชาย แตเปนลกษณะดอยในผหญง ก. ยนศรษะลานมเฉพาะในเพศชายเทานน

ข. รากผมของเพศชายออนแอกวาเพศหญง ค. ยนศรษะลานถกฮอรโมนเพศหญงขมไว ง. ยนศรษะลานไดรบอทธพลจากฮอรโมนเพศชายเทานน 10. ลกษณะบางอยางจะแสดงออกเฉพาะในเพศหนงเทานน เราเรยกลกษณะพนธกรรมดงกลาววาอะไร ก. ลกษณะเดน

ข. ลกษณะดอย ค. ลกษณะทปรากฏจ าเพาะเพศ ง. ลกษณะทอยภายใตอทธพลของเพศ

20

ครภรมย อนทะนะ

บรรณานกรม จรสย เจนพาณชย. ชววทยาส าหรบนกเรยนมธยมปลาย. พมพครงท 17. กรงเทพฯ : ศนยหนงสอ

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2552. ประสงค หล าสะอาด และจตเกษม หล าสะอาด. ชววทยา ม.4-6 เลม 4. พมพครงท 1. กรงเทพฯ : บรษท

ส านกพมพ พ.ศ. พฒนา จ ากด, 2555. สงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย, สถาบน. กระทรวงศกษาธการ. หนงสอเรยนสาระ

การเรยนรพนฐานและเพมเตม ชววทยา เลม 4. พมพครงท 1. กรงเทพฯ : องคการคาของ สกสค., 2554.

21

ครภรมย อนทะนะ

ภาคผนวก

เฉลย

- แบบทดสอบกอนเรยน- หลงเรยน - แนวตอบแบบฝกทกษะ

22

ครภรมย อนทะนะ

แบบทดสอบกอน – หลงเรยน

ชดการเรยนรวชาชววทยา ชดท 7 ยนบนโครโมโซมเดยวกน พนธกรรมทขนกบอทธพลของเพศ และพนธกรรมจ ากดเพศ

ขอท ตวเลอกทถกตอง 1 ข 2 ง 3 ก 4 ข 5 ง 6 ค 7 ค 8 ก 9 ง 10 ค

23

ครภรมย อนทะนะ

แนวตอบแบบฝกทกษะ I 1. การถายทอดยนควบคมลกษณะสตวและยนควบคมลกษณะปกของแมลงหวเปนไปตามกฎแหงการรวมกลมอยางอสระของเมนเดลหรอไม เพราะเหตใด

ตอบ การถายทอดยนจะไมเปนไปตามกฎการรวมกลมอยางอสระของเมนเดลเพราะยนควบคมสตวและยนควบคมลกษณะปกอยในโครโมโซมเดยวกน เมอมการถายทอดยนทงสองจะไปปรากฏในเซลลสบพนธเพศเดยวกน 2. ลกษณะของลกแมลงหวตวสด าปกตรงและตวสน าตาลปกโคงเกดขนไดอยางไร

ตอบ เกดจากยนในโครโมโซมเดยวกนจะถายทอดไปดวยกน แตการเกดครอสซงโอเวอรทมการแลกเปลยนชนสวนของโครมาทดจะมผลท าใหยนในโครโมโซมเดยวกนทเคยถายทอดไปดวยกนบางสวนจะตองแยกออกจากกนและเกดการรวมกลมของยนใหม จงกอใหเกดลกษณะทแปรผนซงมความส าคญตอววฒนาการ 3. แมลงหวตวสน าตาลปกตรงรนพอแมทเปน heterozygous สรางเซลลสบพนธไดกชนดอะไรบาง

ตอบ แมลงหวตวสน าตาลปกตรงรนพอแมทเปน heterozygous สรางเซลลสบพนธได 2 ชนด คอ BC และ bc

4. ก าหนดใหแมลงหวตวสเทามแอลลลทควบคมเปน b+ ตวสด ามแอลลลทควบคมเปน b ปกยาวมแอลลลทควบคมเปน vg+ และปกกดมแอลลลทควบคมเปน vg เมอทดลองน าแมลงหวเพศเมยพนธแทตวสด าปกยาวผสมพนธกบแมลงหวเพศผพนธแทตวสเทาปกกด ไดลกรน F1 ทงเพศผและเพศเมยเปนตวสเทาปกยาว เมอน าลกรน F1 ไปท า testcross ไดลกมฟโนไทป 4 แบบ คอ ตวสเทาปกยาว ตวสเทาปกกด ตวสด าปกยาว และตวสด าปกกด หากยนทงสองอยบนโครโมโซมเดยวกน F1 มจโนไทปเปนอยางไร ลกลกษณะใดเปนผลมาจากการเกดครอสซงโอเวอร และจะพบลกลกษณะใดมจ านวนมากกวา ตอบ แมลงหวพนธแทเพศเมยตวสด าปกยาว มจโนไทปเปน bvg+/bvg+ สรางเซลลสบพนธไดแบบเดยวคอ bvg+ สวนแมลงหวเพศผพนธแทตวสเทาปกกด มจโนไทปเปน b+vg /b+vg สรางเซลลสบพนธไดแบบเดยวคอ b+vg จงท าให F1 มจโนไทปเปน bvg+/b+vg สวนลกทเปนผลมาจากการเกดครอสซงโอเวอร คอลกทมลกษณะฟโนไทป ตางจากฟโนไทปในรนพอแม คอ ตวสเทาปกยาว และตวสด าปกกด และจะพบแมลงหวตวสด าปกยาวและตวสเทาปกกด จ านวนมากกวาแมลงหวตวสเทาปกยาวและตวสด าปกกด

24

ครภรมย อนทะนะ

5. ยนควบคมสของเมลดและสของดอกถวลนเตาอยบนโครโมโซมคท 1 แตอยหางกนมาก หากน าถวลนเตาพนธแทเมลดสเหลองดอกสมวง ผสมพนธกบถวลนเตาพนธแทเมลดสเขยวดอกสขาว ไดลกรน F1 เปนเมลดสเหลองดอกสมวง เมอน าลกรน F1 มาผสมทดสอบ จะไดลกมฟโนไทปแบบใดบาง ดวยอตราสวนเทาใด และฟโนไทปแบบใดเปนผลจากการเกดครอสซงโอเวอร

ตอบ ถงแมวายนทงสองจะอยบนโครโมโซมเดยวกน แตยนอยหางกนมากจงมรปแบบการสบทอดทางพนธกรรม เหมอนกบยนทอยบนคนละโครโมโซม ดงนนจะไดลก testcross มฟโนไทปเปน เมลดสเหลองดอกสมวง เมลดสเหลองดอกสขาว เมลดสเขยวดอกสมวง และเมลดสเขยวดอกสขาว ดวยอตราสวน 1 : 1 : 1 : 1 และฟโนไทปทเปนผลจากการเกดครอสซงโอเวอรคอ เมลดสเหลองดอกสขาว และเมลดสเขยวดอกสมวง

25

ครภรมย อนทะนะ

แนวตอบแบบฝกทกษะ II 1. นกเรยนจะสรปไดอยางไรเกยวกบการแสดงออกของยนทควบคมลกษณะขนหางไก

ตอบ ลกษณะขนหางยาวในไกถกจ ากดใหแสดงออกเฉพาะในไกเพศผ

2. ในการผสมพนธไกเพศเมยขนแบบเฮนกบไกเพศผขนแบบคอก ลกไกทงเพศผและเพศเมยทเกดขน มลกษณะขนแบบเฮนทกตว จงหาจโนไทปของพอแมคน

ตอบ พอและแมมจโนไทปเปน HH และ hh 3. ถาหญงศรษะลานแตงงานกบชายศรษะไมลาน ลกสาวและลกชายทเกดขนจากชายหญงคนจะมลกษณะศรษะเปนอยางไร

ตอบ ลกสาวศรษะไมลานแตเปนพาหะ สวนลกชายศรษะลาน 4. ก าหนดขอมล ดงตาราง

จโนไทป ไกตวผ ไกตวเมย HH ขนแบบเฮน ขนแบบเฮน

Hh ขนแบบเฮน ขนแบบเฮน hh ขนแบบคอก ขนแบบเฮน

ถาน าพอไกและแมไกทเปน heterozygous ส าหรบลกษณะขนไกมาผสมกน ลกรน F1 จะมลกษณะ ฟโนไทปเปนอยางไร ในอตราสวนเทาใด

ตอบ รนพอแม พอไก x แมไก Hh Hh รน F1 1HH : 2Hh : 1hh ลกไกตวผ 1 ขนแบบเฮน : 2 ขนแบบเฮน : 1 ขนแบบคอก ลกไกตวเมย 1 ขนแบบเฮน : 2 ขนแบบเฮน : 1 ขนแบบเฮน นนคอ ลกไกตวผจะมขนแบบเฮนและแบบคอกในอตราสวน 3:4 สวนลกไกตวเมยจะมขนแบบเฮนทงหมด

26

ครภรมย อนทะนะ

5. ถาพอแม heterozygous ส าหรบลกษณะศรษะลานแตงงานกน ลกจะเปนอยางไร ตอบ

รนพอแม พอ x แม BB+ BB+ รน F1 1BB : 2BB+ : 1B+B+ ลกชาย 1 ศรษะลาน : 2 ศรษะลาน : 1 ศรษะไมลาน ลกสาว 1 ศรษะลาน : 2 ศรษะไมลาน : 1ศรษะไมลาน นนคอ ศรษะลานในลกชาย 3/4 ในลกสาว 1/4 และในลกทงหมด 4/8