สักทอง วารสารมนุษยาสตร์แะ ...research.kpru.ac.th/Joumal_HSS/journal/25362019-01-17.pdfabout marble handicraft of Phankratai had the

สกทอง : วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร (สทมส.)

ปท 21 ฉบบท 2 พฤษภาคม - สงหาคม 2558 ISSN 2408 - 084583

การจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย อ าเภอพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร

The Knowledge Management on the Local Wisdom About Marble Handicraft Phrankratai, Prankratai District in Khamphaeng Phet Province

สวทย วงษบญมาก* Suwit Wongboonmak

บทคดยอ

การวจยนมวตถประสงคเพอศกษาภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย รวมทงกระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย อ าเภอพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร เปน การวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) มผใหขอมล คอ ผประกอบอาชพหตถกรรม หนออนพรานกระตาย ไมนอยกวา 5 ป ผอาวโส ปราชญชาวบาน รวมทงหมด จ านวน 74 คน เครองมอทใชในการวจย คอ แบบการสมภาษณแบบเจาะลก แบบการสนทนากลม ผลการศกษา พบวา ภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย เกดจากการน าหนออนพรานกระตาย ซงเปนเหมองหนออนแหงเดยวในประเทศไทยทมสชมพสวยงาม และเปนทตองการของตลาด มาท าเปนผลตภณฑหนออนพรานกระตายได 3 ประเภท คอ 1) ศาสนา ประเพณวฒนธรรมไทย และจน 2) เครองตกแตงอาคารบานเรอนและของใชเบดเตลด 3) งานแกะสลกของไหว ซงองคความรภมปญญาทองถนมความจ าเปนตอวถชวตการผลตสนคาของคนในทองถน จงมการถายทอดจากรนหนงไปสอกรนหนง สวนกระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย ม 7 ขนตอน คอ 1) การก าหนดความร ตามหลกคดของชาวบาน เนนคตดานวฒนธรรม ประเพณ คานยมทมอยในทองถน ทชาวบานมงอธบายตามปรากฏการณทเกดขนในทองถน 2) การสรางและแสวงหาความร ดวยวธการเรยนรจากการปฏบตจรง การแสวงหาความรจากนายจาง และการท าตามแบบความตองการของลกคา 3) การจดความรใหเปนระบบ มการวาดแบบภาพหตถกรรมหนออนไวในสมดบนทก ภาพถายและ วดทศน 4) การประมวลและกลนกรองความร เปนความรทฝงลกอยในตวบคคล (Tacit Knowledge) มการประมวลความรในการเขยนรปแบบผลตภณฑหนออนและภาษาทเขาใจงาย 5) การเขาถงความร การจดท าสออเลกทรอนกส เวบไซต วดทศน การจดท าเอกสารเผยแพรองคความร การสาธต การเขยนแบบ และการสบทอดดวยวาจา 6) การแบงปนแลกเปลยนความร มการแลกเปลยนความรอยางไมเปนทางการ การเขารวมแลกเปลยนความรททมวจยจดขน องคความรบนเวบไซตผานระบบเทคโนโลยสารสนเทศ นายจางถายทอดองคความรใหแกลกจาง สวนครอบครวมการถายทอดองคความรจากพอแมสลก และเครอญาต 7) การเรยนร การน าความรมาใชประโยชนเกดระบบการเรยนรสรางองคความรและประสบการณใหม น าไปสการปรบตวและพฒนาหตถกรรมหนออนพรานกระตาย ดงนน องคความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตายเปนความรทชดแจง น ามาสการเผยแพรผานเทคโนโลยสารสนเทศ เพอเผยแพรและอนรกษภมปญญาทองถนไดอยางกวางขวาง และมการน าองคความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตายไปถายทอดแกเดกและเยาวชนผานเอกสารเผยแพรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตายสสถานศกษาทอยในทองถน

ค าส าคญ : การจดการความร / ภมปญญาทองถน / หตถกรรมหนออน *ผชวยศาสตราจารยประจ าคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏก าแพงเพชร

การจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย อ าเภอพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร

The Knowledge Management on the Local Wisdom About Marble Handicraft Phrankratai, Prankratai District in Khamphaeng Phet Province

สวทย วงษบญมาก* Suwit Wongboonmak

บทคดยอ

การวจยนมวตถประสงคเพอศกษาภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย รวมทงกระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย อ าเภอพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร เปน การวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) มผใหขอมล คอ ผประกอบอาชพหตถกรรม หนออนพรานกระตาย ไมนอยกวา 5 ป ผอาวโส ปราชญชาวบาน รวมทงหมด จ านวน 74 คน เครองมอทใชในการวจย คอ แบบการสมภาษณแบบเจาะลก แบบการสนทนากลม ผลการศกษา พบวา ภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย เกดจากการน าหนออนพรานกระตาย ซงเปนเหมองหนออนแหงเดยวในประเทศไทยทมสชมพสวยงาม และเปนทตองการของตลาด มาท าเปนผลตภณฑหนออนพรานกระตายได 3 ประเภท คอ 1) ศาสนา ประเพณวฒนธรรมไทย และจน 2) เครองตกแตงอาคารบานเรอนและของใชเบดเตลด 3) งานแกะสลกของไหว ซงองคความรภมปญญาทองถนมความจ าเปนตอวถชวตการผลตสนคาของคนในทองถน จงมการถายทอดจากรนหนงไปสอกรนหนง สวนกระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย ม 7 ขนตอน คอ 1) การก าหนดความร ตามหลกคดของชาวบาน เนนคตดานวฒนธรรม ประเพณ คานยมทมอยในทองถน ทชาวบานมงอธบายตามปรากฏการณทเกดขนในทองถน 2) การสรางและแสวงหาความร ดวยวธการเรยนรจากการปฏบตจรง การแสวงหาความรจากนายจาง และการท าตามแบบความตองการของลกคา 3) การจดความรใหเปนระบบ มการวาดแบบภาพหตถกรรมหนออนไวในสมดบนทก ภาพถายและ วดทศน 4) การประมวลและกลนกรองความร เปนความรทฝงลกอยในตวบคคล (Tacit Knowledge) มการประมวลความรในการเขยนรปแบบผลตภณฑหนออนและภาษาทเขาใจงาย 5) การเขาถงความร การจดท าสออเลกทรอนกส เวบไซต วดทศน การจดท าเอกสารเผยแพรองคความร การสาธต การเขยนแบบ และการสบทอดดวยวาจา 6) การแบงปนแลกเปลยนความร มการแลกเปลยนความรอยางไมเปนทางการ การเขารวมแลกเปลยนความรททมวจยจดขน องคความรบนเวบไซตผานระบบเทคโนโลยสารสนเทศ นายจางถายทอดองคความรใหแกลกจาง สวนครอบครวมการถายทอดองคความรจากพอแมสลก และเครอญาต 7) การเรยนร การน าความรมาใชประโยชนเกดระบบการเรยนรสรางองคความรและประสบการณใหม น าไปสการปรบตวและพฒนาหตถกรรมหนออนพรานกระตาย ดงนน องคความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตายเปนความรทชดแจง น ามาสการเผยแพรผานเทคโนโลยสารสนเทศ เพอเผยแพรและอนรกษภมปญญาทองถนไดอยางกวางขวาง และมการน าองคความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตายไปถายทอดแกเดกและเยาวชนผานเอกสารเผยแพรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตายสสถานศกษาทอยในทองถน

ค าส าคญ : การจดการความร / ภมปญญาทองถน / หตถกรรมหนออน *ผชวยศาสตราจารยประจ าคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏก าแพงเพชร



ABSTRACT

The object of research were to study the local wisdom about marble handicraft of Phrankratai and also the process of management the local wisdom about marble handicraft of Phrankratai, Khamphaeng Phet province. It was the qualitative research. The informants were the people who have had career about marble hanficraft of Phrankratai at least for 5 years more, the olders, the local scholars were 74 persons all together. The data collection methods used in this research were interviews, in-depth interviews, and group discussions. The result of study has been found that the local wisdom about marble Handicraft of Phrankratai has occurred from the marble quarry of Phankratai which was a marble quarry of Thailand which had a beautiful pink and has been demanded by the market. The marble products of Phrankratai have been divided into 3 kinds 1) the religion and cultures of Thai and China 2) the furniture of building and the sundries 3) the carvings of respect. The local wisdom was necessary for lifestyle therefore, the local people’s production is transmitted from one generation to another one but the processes of knowledge management on the local wisdom about marble handicraft of Phankratai had the following 7 steps 1) knowledge identification according to the local people’s thought emphasizes on the folklore bout the culture tradition, the values are available in the local that the residents describe on the local phenomena. 2) the knowledge creation and acquisitions by learning from the actual practice, pursuit from employers and doing what customers demand 3) the knowledge organization by drawing the pictures in handicraft marble notebook, photos and videos 4) the knowledge codification and refinements, the tacit knowledge 5) the knowledge access, the preparation of media, the publication of knowledge, the verbal succession 6) knowledge sharing, there was a knowledge sharing informally, the participant to share the knowledge that the research tem held, there is cognitive on the website via the information technology 7) the learning, to utilize the knowledge to create the learning system of knowledge and new experience which leads to the adaptation and the development of the marble handicraft in Phrankratai in the future. The local wisdom, therefore, about the marble handicraft of Phrankratai was the explicit knowledge, it has been brought to the information technology to disseminate and preserve the local wisdom widespreadly and it also has been conveyed to the children and the youth through the publication of the local wisdom about marble handicraft of Phrankratai to the local schools.

Keywords : Knowledge Management / The Local Wisdom / The Marble Handicraft



ความเปนมาและความส าคญของปญหา ภมปญญาเปนความคดทางสงคมทส าคญอยางหนงทสามารถด ารงอยไดอยางยาวนานและสงคมไทยมภมปญญาอยเปนจ านวนมาก ซงภมปญญานอกจากแสดงถงความเปนไทย ความเปนเอกลกษณไทยอยางหนงแลว ยงเปนเครองชวดความเจรญและพฒนาการของคนในชาตไทย เพราะภมปญญาถอวาเปนสงละเอยดออนซงชาตทเจรญแลวมกมสงคมทสงบสขรมเยนไมระส าระสาย มความเปนอสระจงจะสามารถสรางสรรคและสงสม ภมปญญาเฉพาะตนขนมาได (จกรพนธ โสมะเกษตรน, 2551, หนา 1) ทงน การสงสมภมปญญาเฉพาะของตนทมอยเปนจ านวนมากนน บางพนทมการสรางภมปญญาทใชในพนทของตน เรยกไดวาเปนภมปญญาชาวบาน (Popular Wisdom) หรอภมปญญาทองถน (Local Wisdom) ภมปญญาทองถนยงเกยวของกบการทมนษยไดรจกวธการน าวตถดบทอยใกลตวมาดดแปลงเปนสงของเครองใช จากขนตอนทงายจนววฒนาการสความละเอยด ออน ประณตงดงามในเชงศลปะและประโยชนใชสอย จนสามารถสนองความตองการของมนษยไดเปนอยางดและสบทอดมาจนถงปจจบน กรรมวธดงกลาวชวยท าใหมนษยไดผลตสงของเครองใชตางๆ ไวเปนจ านวนมาก โดยเรยกสงประดษฐนนวา หตถกรรม อนหมายถงการสรางสงของเครองใชดวยมอ เครองมอ และภมปญญา เพอใหไดมาซงประโยชนใชสอยในชวตประจ าวน (กนกพร ฉมพล, 2555, หนา 2) จงหวดก าแพงเพชรมภมปญญาทองถนดานหตถกรรมหนออน ซงอยในอ าเภอพรานกระตายถอวาเปนองคความรทมการสงสมและถายทอดมาเปนระยะเวลานาน ผลตภณฑหนออนเปนเครองใชเครองประดบทมนษยสามารถน าไปใชในการด าเนนชวตประจ าวนไดเปนอยางดและไมเพยงแตประโยชนใชสอยเทานน ความสวยงาม และความทนทานถาวรกเปนปจจยทมนษยใหความส าคญ ปจจบนผลตภณฑหนออนพรานกระตายไดมการพฒนาไปมาก โดยการประดษฐคดคนท าใหไดรปแบบตางๆ ททนสมย จนเปนมรดกตกทอดมาจนถงทกวนน ซงปจจยส าคญทท าใหภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตายด ารงอย คอ กระบวนการจดการความรในรปแบบตางๆ การจดการความร (Knowledge Management : KM) คอ การไดมาซงความรทถกตองและเหมาะสมเพอบคคลทเหมาะสม ณ เวลาทถกตอง และชวยใหบคคลไดแลกเปลยนขอมลสารสนเทศรวมกนในการปฏบตงาน โดยมงมนทปรบปรงการด าเนนการของชมชน (Davenport & Prusak, 1998) การไดมาซงความรทถกตองนน มการจดการอยางเปนระบบพรอมน ามาใชใหเกดประโยชนตอการด าเนนงาน โดยมหลกการทส าคญในการเปลยนแปลงความรทอยในตวบคคล (Tacit Knowledge) ใหมสภาพกลายเปนความรทปรากฏชดเจน (Explicit Knowledge) ซงกระบวนการจดการความร (KM Process) เปนกระบวนการทส าคญในการจดองคความรทมอยใหมระเบยบแบบแผนไดอยางมประสทธภาพ หลายพนทภมปญญาทองถนมกเปนความรทไมไดถกเกบรวบรวมไวอยางเปนระบบ จงท าใหเกดการสญหายไปตามกาลเวลาอยางนาเสยดาย เชนเดยวกบพนทอ าเภอพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร พบวาชาวบานไดน าหนออนสชมพสวยทสดในประเทศไทยน ามาแปรรปเปนผลตภณฑหนออนไดอยางสวยงามสอดคลองกบความตองการของลกคา แตยงไมมการน าความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนมาจดการความรใหเปนระบบ เปนลายลกษณอกษร ไมพบการเผยแพรความรทมคณคาเหลาน ใหกบบคคลในชมชนและผทสนใจทวไป โดยการเผยแพรผานทางสอเทคโนโลยสารสนเทศ เวบไซต วดทศน และเอกสารเผยแพรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตายสสถานศกษาทอยในทองถน ดงนน การวจยครงนผวจยจงตองการน าเอาแนวคดการจดการความรมาท าใหเกดการอนรกษ เผยแพร ภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย โดยน ากระบวนการจดการความรมาด าเนนการเพอใหชมชนเกดการอนรกษและเผยแพรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตายททรงคณคาใหคงอยอยางยงยนสบไป



วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออน อ าเภอพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร 2. เพอศกษากระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออน อ าเภอพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร

วธด าเนนการวจย การด าเนนการวจยแบงออกเปน 2 ขนตอน ดงน 1. การศกษาภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออน อ าเภอพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร โดยมรปแบบการวจย เปนการวจยเชงคณภาพ 1.1 ผใหขอมล ไดแก ผประกอบอาชพหตถกรรมหนออน ในเขตอ าเภอพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร จ านวน 74 คน 1.2 เครองมอทใชในการวจย ไดแก แบบสมภาษณการประกอบอาชพและภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออน 1.3 การรวบรวมขอมล ไดแก การเกบแบบส ารวจการประกอบอาชพและภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออน และการสมภาษณแบบเจาะลก 1.4 การวเคราะหขอมลใชการวเคราะหขอมลเชงเนอหา (Content Analysis) พจารณาความสอดคลองและบรบททเกยวของของขอมลตามแนวคดภมปญญาทองถน 2. การศกษากระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออน อ าเภอพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร โดยมรปแบบการวจย เปนการวจยเชงคณภาพ 2.1 ผใหขอมล ไดแก ผประกอบอาชพหตถกรรมหนออน ในเขตอ าเภอพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร จ านวน 74 คน 2.2 เครองมอทใชในการวจย ไดแก แบบสมภาษณ แนวค าถามการสนทนากลม 2.3 การรวบรวมขอมล เมอผวจยไดขอมลจากแบบส ารวจการประกอบอาชพและภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออน และการสมภาษณแบบเจาะลกแลว กสรปวเคราะหขอมล เพอตรวจสอบความถกตองสมบรณของขอมลดวยวธการตรวจสอบแบบสามเสา (Triangulation) ไดแก ดานขอมล ดานผวจย และดานวธการเกบรวบรวมขอมล จากนนจงจดการสนทนากลม (Focus Group Discussion) จ านวน 3 ครง ซงการสนทนากลม ครงท 1 จดขนในวนองคารท 12 พฤศจกายน 2556 ณ หองประชมเอนกประสงคเทศบาลต าบลบานพราน จงหวดก าแพงเพชร มผใหขอมล จ านวน 19 คน โดยแบงการสนทนากลมเปน 2 กลมยอย ครงท 2 จดขนในวนพธท 20 พฤศจกายน 2556 ณ หองประชมสภาเทศบาลต าบลพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร มผใหขอมล จ านวน 24 คนโดยแบงการสนทนากลมเปน 2 กลมยอย ครงท 3 จดขนในวนพธท 27 พฤศจกายน 2556 ณ หองประชมเอนกประสงค องคการบรหารสวนต าบลถ ากระตายทอง จงหวดก าแพงเพชร จ านวน 31 คน โดยแบงการสนทนากลมเปน 3 กลมยอย ผวจยไดด าเนนการจดการความรตามกระบวนการจดการความร ทงหมด 7 ขนตอน ตามกระบวนการจดการความร ของส านกงานคณะกรรมการพฒนาระบบขาราชการ และสถาบนเพมผลผลตแหงชาต (ส านกงานพฒนาระบบขาราชการ และสถาบนเพมผลผลตแหงชาต, 2548, หนา 5) โดยมขนตอนการด าเนนการ ดงน



ขนตอนท 1 รวบรวมขอมลการจดการความร 4 ขน คอ ขนท 1 การบงชความร (Knowledge Identification) ขนท 2 การสรางและแสวงหาความร (Knowledge Creation and Acquisition) ขนท 3 การจดระบบความร (Knowledge Organization) และขนท 4 การประมวลและกลนกรองความร (ษnowledge Codification and Refinement)

ขนตอนท 2 กระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออน อ าเภอ พรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร เพอเผยแพรองคความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย โดยผวจยรวมกบชาวบานด าเนนการตามกระบวนการการจดการความร 3 ขน คอ ขนท 5 การเขาถงความร (Knowledge Access) ขนท 6 การแบงปนความร (Knowledge Sharing) และขนท 7 การเรยนร (Learning) เพอท าใหภมปญญาทองถนดานหตถกรรมหนออนพรานกระตาย เปนความรทชดแจงโดยจดท าเปนเอกสารเผยแพรความรหตถกรรมหนออน และใชเทคโนโลยสารสนเทศทมบทบาทส าคญในการจดการความรในครงน 2.5 การวเคราะหขอมลใชการวเคราะหขอมลเชงเนอหา (Content Analysis) พจารณา ความสอดคลองของความคดเหน และความเปนไปไดของขอมลของผรวมการสนทนากลมตามแนวคดการจด การความร

กรอบแนวคดในการวจย

ภาพท 1 กรอบแนวคดในการวจย

ภาพท 1 กรอบแนวคดในการวจย

กระบวนการจดการความร 1. การบงชความร 2. การสรางและแสวงหาความร 3. การจดระบบความร 4. การประมวลและกลนกรองความร 5. การเขาถงความร 6. การแบงปนและแลกเปลยนความร 7. การเรยนร

ความรทฝงลก (Tacit

Knowledge)

ความรทชดแจง (Explicit

Knowledge)

แนวคดทเกยวของ 1. แนวคดการจดการความร 2. แนวคดภมปญญาทองถน

ประสบการณ พรสวรรค

เอกสาร/สออเลกทรอนกส

“การผลตหตถกรรมหนออนพรานกระตาย”

การอนรกษเผยแพร ภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออน พรานกระตาย



สรปผลการวจย ผลการวจยครงน ผวจยแบงผลการวจยเปน 4 ประเดน คอ (1) บรบทพนทและชมชน (2) ภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย (3) กระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย (4) การน าไปใชประโยชน 1) บรบทพนทและชมชน อ าเภอพรานกระตาย อยหางจากเมองก าแพงเพชร ไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ ประมาณ 25 กโลเมตร พนทสวนใหญเปนทราบเชงเขาเปนทตงของเขาหนพระและเขาสวางอารมณ ซงเปนแหลงก าเนดของหนออนพรานกระตาย ประชากรสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม คาขาย รบจาง และมชาวบาน จ านวน 74 คน ในพนท 3 ต าบล ทประกอบอาชพหตถกรรมหนออนพรานกระตาย ประกอบดวย (1) ต าบลพรานกระตาย จ านวน 24 คน ไดแก บานเหนอ บานพรานกระตาย บานขอนทองค า บานหนองดก บานนาถง บานปาแดงกลาง บานบอมะเฟอง บานเขาแกว บานถ ากระตายทอง บานเดนกระบาก และบานหวถนน (2) ต าบลถ ากระตายทอง จ านวน 31 คน ไดแก บานหนองตะกรา บานใหมโพธพฒนา บานหนองทอง และบานบอโพง (3) ต าบลบานพราน จ านวน 19 คน ไดแก บานหนองราง บานหนองน าใส บานเขาสวางอารมณ บานหนองหนเตาปน และบานสวางราษฎรพฒนา 2) ภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย องคความรชดท 1 หนออนพรานกระตาย หนออนพรานกระตาย เปนหนออนทมคณภาพดมาก ในทางธรณวทยาถกจดเปนหนออนชดเขาสวางอารมณ เปนหนในยคไซลเรยน (Silurian) ดโวเนยน (Devonian) อาย 345-435 ลานป (ส านกวทยบรการและเทคโนโลยสารสนเทศ, 2555) ลกษณะทเปนเอกลกษณเฉพาะของหนออนพรานกระตาย คอ เปนเหมองหนออนแหงเดยวในประเทศไทยทมสชมพสวยงาม และเปนทตองการของตลาด แตเดมเมอป พ.ศ. 2510 หนออนถกน ามาใชประโยชนเพอการกอสรางถนนหรอทเรยกวา “หนคลก” จนกระทงนายประพนธ โฆษตานนท เดนทางผานมายงบรเวณทมการกอสรางถนนและสงเกตเหนวามหนออนปะปนอยเปนจ านวนมาก จงสอบถามชาวบานถงแหลงทมาของหนออนและด าเนนการขอสมปทานเหมองหนออนพรานกระตาย โดยไดรบสมปทานครงแรกในป พ.ศ. 2511 (ระยะเวลาการสมปทาน 25 ปตอรอบ) โดยมวตถประสงค เพอการท าโรงงานอตสาหกรรมผลตหนออนแผนส าเรจรปส าหรบจ าหนาย ในปจจบนพนทอ าเภอพรานกระตาย มบรษทเอกชนไดรบสมปทานเหมองหนออนหลายบรษท ซงแตละบรษทมวตถประสงคของการขออนญาตสมปทาน โดยมกจะพจารณาถงคณสมบตของหนออนในบรเวณทขดพบ หากเปนหนทไมคอยมคณภาพกจะถกน าไปใชประโยชนอน เชน การกอสรางถนน เปนตน องคความรชดท 2 ประวตการแปรรปหตถกรรมหนออนพรานกระตาย การแปรรปหตถกรรมหนออนพรานกระตาย เรมจากการทมชาวบานเหนวามหนออนจ านวนมากทเหลอจากการผลตหนออนแผนส าเรจรปของโรงงานอตสาหกรรม จงไดน ามาแกะสลกโดยอาศยเครองมอชาง และใชทกษะทพฒนาจากการลงมอท าดวยตนเอง จนสามารถสรางมลคาเพมใหกบหนออนเหลอใชได โดยน ามาประดษฐเปนของใชและของตกแตงสวยงามได ในป พ.ศ. 2535 มการกอตงกลมผประกอบอาชพหตถกรรมหนออนพรานกระตายขนทบาน ใหมโพธพฒนา แตไมประสบความส าเรจ เพราะการลงทนซอเครองมอและการดแลรกษามคาใชจายคอนขางสง ในขณะเดยวกนสมาชกของกลมมกจะจ าหนายผลตภณฑใหกบพอคาคนกลางโดยตรง ซงสงผลท าใหไดรบราคาต า อยางไรกตามชาวบานกยงไดรบการสนบสนนในดานตางๆ จากหนวยงานภาครฐทเกยวของ เชน การสงเสรม



ดานสขอนามยในการปองกนฝนละอองทเกดจากการท างาน การศกษาดงานและการอบรมดานการพฒนารปแบบผลตภณฑ ซงชาวบานสะทอนวา แมการออกแบบผลตภณฑจะเกดจากการพฒนาทกษะตามความสามารถของแตละคน แตบางครงการผลตมกจะเปนไปตามความตองการของลกคาทก าหนดรปแบบของผลตภณฑมาใหเปนส าคญ

ปญหาอปสรรคและความตองการของชาวบานทประกอบอาชพหตถกรรมหนออนพรานกระตาย คอ ขาดการรวบรวมองคความรภมปญญาดานหตถกรรมหนออนอยางครบถวนสมบรณ โดยความรทชาวบานมเปนความรทฝงลก สวนใหญเกดจากเรยนรแบบ “ครพกลกจ า” จากครอบครว เครอญาต เพอนบาน คนในชมชน และการสงสมจากประสบการณของแตละคน นอกจากนยงขาดการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน เนองจากผลตภณฑทผลตมมลคาทางเศรษฐกจคอนขางสง ชาวบานจงกลวการลอกเลยนแบบผลตภณฑ

นอกจากน ปญหาส าคญอกประการหนงของผประกอบอาชพหตถกรรมหนออนพรานกระตาย คอ ดานการตลาด เนองจากผลตภณฑหนออนมตนทนการผลตสง เนองจากโรงงานเปนผผกขาดสมปทาน จะเปนผก าหนดราคาหนออน และเครองมออปกรณทใชในการผลตมราคาสง จงท าใหมลคาของผลตภณฑ หนออนพรานกระตายคอนขางสง และผลตภณฑจ าหนายไดเปนบางฤดกาล ท าใหตองใชเงนซงเปนตนทนจ านวนมากในการรกษาสนคา เพราะผลตภณฑหนออนพรานกระตายจะสามารถจ าหนายไดในราคาสงในชวงเดอนธนวาคม-กมภาพนธ ซงเปนชวงเวลาทผบรโภคจะมองผลตภณฑหนออนเปนของขวญทระลก ในกรณทผผลตไมมทนหมนเวยนบางครงจ าเปนตองขายผลตภณฑใหแกพอคาคนกลางในราคาถก นอกจากนยงพบวามการขาดแคลนแรงงาน เพราะสวนมากแรงงานรบจางเมอมความช านาญมากขน จะหนไปเปดกจการเปนของตนเอง ท าใหในปจจบนผประกอบการหลายรายตองหนไปจางแรงงานตางชาต

ภาพท 2 การส ารวจพนทเขาสวางอารมณ หนในยคไซลเรยน (Silurian) ทมา : จากการส ารวจขอมลภาคสนาม วนเสารท 9 พฤศจกายน 2556

องคความรชดท 3 ภมปญญาหตถกรรมหนออนพรานกระตาย 3.1 กระบวนการเกดภมปญญา การเรยนร เปนประสบการณทผผลตหนออนไดเรยนรจากการสงเกตการณท าผลตภณฑหนออนทมผเรมน ามาผลตและจ าหนายในชมชน เนองจากตองการใหครอบครว มรายไดเพม จงไดสมครเปนลกจางในการท าผลตภณฑหตถกรรมหนออน สวนการถายทอดในการท าผลตภณฑหนออน ผผลตสวนใหญไดรบการถายทอดดวยวาจาจากนายจาง พอ แม เครอญาต จากรนสรน ระหวาง ผประกอบกจการคาดวยกน การสงสมความรในการท าผลตภณฑหนออนเกดขนพรอมกบการเรยนร ตลอดจนการสงสมภมปญญาจงมทมาจากหลายทาง เชน การสงเกต การสาธต การแนะน า การปฏบตซ าและเมอน ามาประมวลเปนความรแลวน าความรไปปรบประยกตใชในการประกอบอาชพหตถกรรมหนออน



3.2 องคประกอบการแปรรปหตถกรรมหนออน ประกอบดวย คน วสด ทน และการจดการ ดงน 1) คน ควรเปนบคคลทมความตงใจในการท างาน เพราะหตถกรรมหนออนเปนงานทตองมศลปะจงท าใหสนคาทผลตออกมามความสวยงาม มความประณต สอดคลองกบความตองการของลกคา 2) วสด กระบวนการผลตตองใชวสดตางๆ คอ เครองจกร เครองจกรทใชในการผลต เชน เครองเจาะหน เครองผาหน (ไดมอน) เครองตดหนออน (วงเดอน) เครองกลงขนาดใหญ เครองกลงขนาดเลก เครองขดหนออน เครองเจยหนออน สวนอปกรณทไมใชเครองจกร เชน กาวส าหรบตดหนออน กรดเกลอเปนตวเรงใหกาวแหงเรว ปนซเมนตขาวใชผสมกบกาวและกรดเกลอ กระดาษทรายเบอร 80 100 150 และ 320 ซงมความละเอยดแตกตางกน และน ามาใชขดใหผลตภณฑมผวเรยบ วสดทเปนหนออน ซงเปนวตถดบทมอยใกลชมชน ซอหาจากแหลงเหมองหนในอ าเภอพรานกระตาย สหนออนทน ามาใชผลตจะมสตางๆ เชน สเทา-ขาว สชมพ-เทา สฟา-เทา สเหลอง-เทา สฟา-เทา เปนตน 3) ทน หตถกรรมหนออนเปนอาชพในครวเรอน โดยผประกอบธรกจสวนใหญท าเปนอาชพเสรมจงมการลงทนดานเครองจกร วสด คาแรงงาน คาจดสงผลตภณฑหนออน 4) การจดการ คอกระบวนการ การวางแผนการผลต การจดหาวตถดบ การประสานงานดานแรงงาน การควบคมการผลตหตถกรรมหนออนพรานกระตายใหประสบความส าเรจเปนไปตาม ความตองการของลกคา 3.3 ขนตอนการผลตหตถกรรมหนออนพรานกระตาย มทงหมด 8 ขนตอน คอ 1) เลอกชนดสของหนออนทตองการท าผลตภณฑ 2) ตดหนออนดวยเครองจกรทเปนโซกากเพชร ในขณะทตดหนใหมขนาดตางๆ นน จะตองมน าคอยหลอลนเครองจกรตลอดเวลา เพอปองกนไมใหหนแตก ปองกนการฟงกระจายฝนละอองของหน และปองกนไมใหเครองจกรรอน 3) ออกแบบผลตภณฑ โดยอาศยประสบการณ และความคดสรางสรรคของผประกอบอาชพหตถกรรมหนออนพรานกระตายแตละราย หรอออกแบบโดยลกคาเปนผสงท าผลตภณฑหนออนพรานกระตาย 4) เจยรหนออนใหมขนาดตามทออกแบบเพอใหไดรปทรงทตองการ 5) เหลาและกลงหนออนดวยเครองกลงทมขนาดแตกตางกนตามชนดของผลตภณฑ 6) ขดมนหนออนดวยเครองจกร และใชแรงงานคนขดดวยกระดาษทรายทมความละเอยดแตกตางกนอกครง เพอความละเอยดสมบรณของผลตภณฑ 7) ลงน ายาขดเงา และใชกระดาษหนงสอพมพเชดน ายา 8) ประกอบชนสวนตางๆ ของผลตภณฑโดยใชกาว จากนนจงน าผลตภณฑออกจ าหนาย 3.4 หตถกรรมหนออนพรานกระตาย สามารถแบงผลตภณฑออก 3 ประเภท คอ 1) ศาสนา ประเพณวฒนธรรมไทย และจน 2) เครองตกแตงอาคารบานเรอน ของใชเบดเตลด 3) งานแกะสลก ของไหว



ตารางท 1 ประเภทและรปแบบหตถกรรมหนออนพรานกระตาย

ประเภท รปแบบผลตภณฑหนออนพรานกระตาย 1. ศาสนา ประเพณ วฒนธรรมไทยและจน

คอ พระพทธรป โตะหมบชา บาตรน ามนต กระถางธป ศาลพระภม แจกน ศาลเจาตกเอยะมงกรพนเสา โกศใสกระดก และเจาแมกวนอม

2. เครองตกแตงอาคาร บานเรอน ของเบดเตลด

งาชาง เสาโชว หนาโตะกลม โองนอย โองใหญ โตะวางคอมพวเตอร ลกนมต ลกน าหมน โองน านก (ใสกรงนกหวจก) และปายชอ

3. งานแกะสลก และของไหว

สตว 12 ราศ มา ชาง แพะ สงโต เตา กระตาย ไก หม วว ควาย นกคม ปลาสวยงาม (ปลาการตน) ไขไก ไขเปด ปเซยะ สบปะรด และฟกทอง

ภาพท 3 ประเภทหตถกรรมหนออนพรานกระตาย

ทมา : จากการส ารวจขอมลภาคสนาม (2557)

3) กระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย กระบวนการจดการความรแบบมสวนรวม ท าใหกลมผประกอบอาชพหตถกรรมหนออนพรานกระตาย ในพนท 3 ต าบล และผทสนใจทงหนวยงานทเปนภาครฐและเอกชนสามารถเรยนรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย ซงสามารถน าองคความรทมอยไปใชประโยชน หรอสรางความรขนมาใหม และยงน าเอาความรไปใชในการพฒนาชมชนสงคมตอไปอยางไมมทสนสด โดยองคความรทไดจากการวจยครงนสามารถแบงปนและแลกเปลยนความรดวยวธการเผยแพรผานระบบเทคโนโลยสารสนเทศขององคกรปกครองสวนทองถน การรวบรวมรายชอชาวบานทผลตหตถกรรมหนออนพรานกระตาย เพอใหนกเรยน นกศกษา และผสนใจสามารถไปศกษาความรจากบคคลทมความรความเชยวชาญ ตลอดจนการสรางพนททเปนการสงเสรมใหชาวบานทประกอบอาชพหตถกรรมหนออน ไดมโอกาสแลกเปลยนความรระหวางกน เพอท าใหสามารถพฒนาปรบปรงผลตภณฑใหมคณภาพและสวยงามขน ซงผวจยไดเกบรวบรวมขอมลกระบวนการจดการความร ทงหมด 7 ขนตอน ดงน

ภาพท 4 การสนทนากลมกระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออน ณ หองประชมสภาเทศบาล ต าบลพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร

ทมา: การสนทนากลม (Focus Group Discussion) วนพธท 20 พฤศจกายน 2556



ขนตอนท 1 การก าหนดความร (Knowledge Identification) ศกษาตามหลกคดของชาวบาน เนนคตดานวฒนธรรม ประเพณ คานยมทมอยในทองถน ทชาวบานจะมงอธบายตามปรากฏการณทเกดขนในทองถน และความรสวนใหญนนจะอยในตวบคคลทมความช านาญ เชน ปราชญชมชน หรอผอาวโสในชมชน ซงในการศกษาครงน ผศกษามงศกษาในประเดนความรหตถกรรมหนออนพรานกระตาย ของชาวบานอ าเภอพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร โดยก าหนดวาชาวบานผแปรรปหนออนตองการความรอะไรบาง ในรปแบบใดและอยทใคร เพอใหสามารถก าหนดขอบเขตของการจดการความรและสามารถจดสรรทรพยากรทมอยไดอยางมคณคาสงสด สภาพบรบทประชากรทศกษาอยในพนท 3 ต าบล ซงประชากรสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรรม คาขาย รบจาง โดยมชาวบานทประกอบอาชพหตถกรรมหนออนพรานกระตาย ทงหมดจ านวน 74 คน คอ ต าบลพรานกระตาย จ านวน 24 คน ต าบลถ ากระตายทอง จ านวน 31 คน ต าบลบานพราน จ านวน 19 คน การแปรรปหนออนในอ าเภอพรานกระตาย เรมมาตงแตป พ.ศ. 2512 ภายหลงทมการใหสมปทานแกบรษทสวางหนออน ในป พ.ศ. 2511 โดยมเนอทสมปทานเหมองหนออนประมาณ 22 ไรเศษ อยในพนทของหมบานเขาสวาง หมท 9 ต าบลพรานกระตาย ซงพบวามหนออนสชมพทมสสนสวยงามปะปนอยในหนคลก ท าใหชาวบานทมฝมอทางการชางน าหนมาประดษฐเปนของใชและของตกแตง ซงการก าหนดความรดานผลตภณฑหนออนชาวบานเปนผก าหนดเปนหลก ซงแตละต าบลเปาหมายมการก าหนดความรดานผลตภณฑของกลม พบวา ชาวบานต าบลพรานกระตาย ต าบลถ ากระตายทอง ต าบลบานพราน มความรและทกษะในการผลตหนออนทมรปแบบและเอกลกษณเปนของตนเอง โดยเกยวของกบวฒนธรรมของคนจน และศาสนาพทธ ประกอบดวย 1) ศาสนา คอ พระพทธรป โตะหมบชา บาตรน ามนต กระถางธป แจกน ศาลพระภม ศาลเจาตกเอยะมงกรพนเสา โกศใสกระดก แปะกง เจาแมกวนอม 2) ของใชอปกรณตบแตงบาน คอ งาชาง เสาโชว หนาโตะกลม โองนอย โองใหญ โตะวางคอมพวเตอร ลกนมต ลกน าหมน โองน านกใสกรงนกหวจก ปายชอ 3) งานแกะสลก คอ ผลตภณฑ สตว 12 ราศ มา ชาง แพะ สงโต เตา กระตาย ไก วว ควาย นกคม ปลาสวยงาม (ปลาการตน) ไขไก ไขเปด ปเซยะ 4) ของไหว คอ สบปะรด ฟกทอง ปลา วว ควาย หม ไก เปนตน ขนตอนท 2 การสรางและแสวงหาความร (Knowledge Creation and Acquisitions) ดวยวธการเรยนรจากการปฏบตจรง การฝกแกะจากชนงานเลก ๆ ลองผดลองถกจากแบบทลกคาสงท าผลตภณฑหนออน มการพฒนาฝมอดวยตนเองขนเรอยๆ ผผลตตองหาลกคาเอง ลกคาจะท าแบบตวอยางมาใหออกแบบมาเสรจเปนเรซน หรอปนปลาสเตอร แลวมการตราคารวมกน พอคาน าไปเสนอราคาลกคา ถาลกคาพอใจราคากจะสงใหผลต แตบางครงชาวบานกมกมการตอยอด เชน ท าใหสวยกวาแบบทลกคาเสนอมา และการแสวงหาความรดวยวธครพกลกจ า เชน การไปเรยนรจากเพอนบาน เครอญาต เพราะสนคาเหมอนกนแตรายละเอยดตางกน เชน การท าศาลเจา ทงนขนอยกบความตองการของลกคา ยกตวอยาง การแปรรปชาง ทมรปรางแตกตางกน การแปรรปเสอดกบเสอไมด สวนปญหาการแสวงหาความรและยดกมความรผผลตบางคนหวงความร ไมตองการเผยแพรองคความร เชน ถาผผลตคนอนไปเยยมทบานหรอโรงงาน เขาจะปดเครองจกรไมใหทราบกระบวนการผลต บางคนไมใหเขาบาน เพราะไมตองการใหผผลตรายอนคดลอกเลยนแบบผลงาน การแปรรปหนออน เพราะความรบางอยางมาจากลกคา และสนคามการเปลยนแปลงตามความตองการของลกคาเปนส าคญ เชน ประเภทสทลกคาตองการผผลตแตละรายในชมชนมการขายสนคาแปรรปหนออน แลวจ าหนายในราคาทแตกตางกน การขายตดราคากนเอง บางครงพอคามาสงแปรรปหนออน แตมผผลตคนอนขายราคาถกกวากยกเลกการสงแปรรปสนคาสงผลใหตองยอมขายสนคาในราคาทถก ผผลตมการแนะน าลกคาใหกนในกรณทสนคาไมพอตอความตองการของลกคา



ขนตอนท 3 การจดความรใหเปนระบบ (Knowledge Organization) ประกอบดวย การสรางความรของกลมนน เกดจากการตระหนกในปญหาทเกดขนแลวพฒนาแกไขปญหาสนคาของตนเอง และตอบสนองความตองการของลกคา ซงในกระบวนการสรางความรของกลมนนมลกษณะและเนอหาเดยวกนกบการแสวงหาและยดกมความร ท าใหกระบวนการสรางความรสามารถควบรวมไปกบการแสวงหาความรและยดกมความรภมปญญาทองถนดานหตถกรรมหนออนของชาวบานผผลตหนออนพรานกระตาย สวนปญหา การจดความรใหเปนระบบนน เนองจากความรบางอยางมาจากลกคา และสนคามการเปลยนแปลงตาม ความตองการของลกคา ความรจดจ าอยในตวบคคล มการจดจ าเฉพาะรปแบบขนาดของสนคา ชาวบานบางรายไมมลกนองอยประจ า เพราะลกนองสวนใหญมาท างานรบจางแลวออกไปตงโรงงานผลตหนออนเอง บางรายมเวบไซตส าหรบการจ าหนายสนคา ชาวบานเกรงวาสนคาผลตภณฑหนออนจากประเทศเวยดนาม และพมา จะเขามาแขงขนจากการรกเขามาของพอคาคนกลาง และสนคาผลตภณฑหนออนพรานกระตายของชาวบานถกสงขายไปยงประเทศสาธารณรฐประชาชนจน และอตาล ลกคาบางรายเอาหนจากตางชาตเขามาใหชาวบานผลตหนออน แลวสงสนคาไปจ าหนายยงตางประเทศ ส าหรบการจดความรใหเปนระบบนน สวนใหญผผลตหตถกรรมหนออนพรานกระตายจะจดบนทกลงในสมดสวนตว โดยการออกแบบผลตภณฑหนออนลงในสมดและผลตตามแบบทแตละคนออกแบบ หรอจดเกบแบบทลกคาสงมาใหโดยจดเกบไวในสมดหรอในแฟมสวนตว

ขนตอนท 4 การประมวลและกลนกรองความร (Knowledge Codification and Refinement) การจดการความรในลกษณะของชาวบานผผลตหนออนนน เปนความรทฝงลกในตวบคคล ไมเปนลายลกษณอกษร ซงการประมวลความรเปนหมวดหมนนขนอยกบความรความสามารถ และความช านาญเฉพาะบคคล ซงการประมวลความรเปนหมวดหมทเปนรปธรรมนน ตองอาศยการสนบสนนจากหนวยงานภายนอกเขามาสงเสรมใหมการคดทเปนระบบ ซงจากการศกษาพบวา ประเดนในดานการประมวลความรเปนหมวดหมของชาวบานนนยงขาดความชดเจน เนองจากความรสวนใหญนนเปนความรทฝงลก (Tacit Knowledge) มกไดรบการประมวลและเกบไวในความจ าและประสบการณของบคคลมากกวา ส าหรบการประมวลความรเปนหมวดหมของชาวบานผผลตหนออนทมการผลตหนออนนนจะอยในรปแบบของการตางคนตางตงชอผลตภณฑในแบบตางๆ เพองายตอการจดจ า และการผลต ซงสมาชกแตละคนจะมความเขาใจรปแบบของผลตภณฑแตละชนดเปนอยางด สวนปญหาการประมวลและกลนกรองความร ชาวบานยงไมมการจดความรใหอยในรปแบบทผใชสามารถเขาถงไดและน าไปประยกตใชอยางสะดวก เพราะชาวบานยงมความกงวลเกยวกบลกคา สนคาทเขามาจากตางประเทศ นกวจยจงด าเนนการตรวจสอบความถกตองของขอมลและการจดท าชดความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย ดวยการสมภาษณแบบเจาะลกรายบคคล การสนทนากลม เพอตรวจสอบความถกตอง แมนย า ชดเจนของขอมลทไดจากแบบส ารวจการประกอบอาชพและภมปญญาทองถนดานหตถกรรมหนออน และการประมวล กลนกรอง และตรวจสอบขอมลทไดจากการสมภาษณ

ขนตอนท 5 การเขาถงความร (Knowledge Access) มวธการถายทอดองคความร คอการท าหตถกรรมหนออนพรานกระตาย มการถายทอดองคความรในการผลต คอ ใชวธการสบทอดดวยวาจา การสาธต ลายลกษณอกษรดวยวธการเขยนแบบ โดยมนายจางถายทอดองคความรใหแกลกจาง ครอบครว พอแมสลก และเครอญาต ซงลกษณะของผลตภณฑ ทสบทอดม 2 ลกษณะ คอ 1) ลกษณะทน าไปใชสอยขนาดใหญหรอขนาดเลก เชน โตะอาหารและเกาอ งาชาง เจดย เสาหน อางบว เปนตน 2) ลกษณะทน าไปใชเปนของทระลก เชน ทใสปากกา งาชางขนาดเลก ไข เปนตน สวนการเขาถงความรการท าหตถกรรมหนออนพรานกระตาย (1) การถายทอดความรทฝงลก (Tacit Knowledge) สามารถเขาถงไดโดยการถายทอดแบบตวตอตว โดยมการจดท าเปนรายนามของผทผลตหตถกรรมหนออนพรานกระตาย ซงหากมผสนใจเรยนรภมปญญาทองถนนก



สามารถตดตอขอศกษาเรยนรไดจากผรโดยตรง (2) การถายทอดความรทชดแจง (Explicit Knowledge) สามารถเขาถงชดความรเรองภมปญญาทองถนดานหตกรรมหนออนพรานกระตาย ไดโดยมการรวบรวมไวบนเวบไซตขององคกรปกครองสวนทองถนของทง 3 ต าบล คอ เทศบาลต าบลพรานกระตาย เทศบาลต าบลบานพราน และองคการบรหารสวนต าบลถ ากระตายทอง

ขนตอนท 6 การแบงปนแลกเปลยนความร (Knowledge Sharing) เปนการแบงปนแลกเปลยนความรทสามารถท าไดโดยวธการแลกเปลยนเรยนรระหวางผประกอบอาชพหตถกรรมหนออนดวยกนเอง การใหนกเรยนและนกศกษาสามารถศกษาดงานจากแหลงผลตผลตภณฑหตถกรรมหนออน การศกษาองคความรจากเอกสารความรผลตภณฑหนออนพรายกระตาย การศกษาองคความรบนเวบไซต การแบงปนและแลกเปลยนความรท าโดยวธการเผยแพรองคความรผานระบบเทคโนโลยสารสนเทศขององคกรปกครองสวนทองถน การรวบรวมรายชอผผลตผลตภณฑหนออนพรานกระตาย เพอใหนกเรยน นกศกษา และผสนใจสามารถศกษาความรจากบคคลทมความรความเชยวชาญ ตลอดจนการสรางพนททเปนการสงเสรมใหชาวบานทประกอบอาชพหตถกรรมหนออนไดมโอกาสแลกเปลยนความรระหวางกน เพอท าใหสามารถพฒนาปรบปรงผลตภณฑตอไป สวนปญหาการแบงปนแลกเปลยนความร คอชาวบานยงไมมการจดความรใหอยในรปแบบทผใชสามารถเขาถงได และน าไปประยกตใชอยางสะดวก

ขนตอนท 7 การเรยนร (Learning) เปนการน าความรมาใชประโยชน เกดระบบการเรยนรจากสรางองคความร การน าความรในไปใชเกดการเรยนร และประสบการณใหม และหมนเวยนตอไปอยางตอเนอง ซงการเรยนร การประยกตใชความรจากการทผผลตบางรายเรมจากการเปนลกจางในการท าหตถกรรมหนออน เพอหาอาชพเสรมใหมรายไดเพมขน เมอมองคความรและความเชยวชาญ ซงปฏบตมานานนบ 10 ป และเหนวามรายไดดจงมการปรบตว โดยคดท าเปนธรกจเปนของตวเอง สวนการประยกตใชความร หรอการน าความรไปใช มวธการน าความรทไดจากการปฏบตมาพดคยกบคนในครอบครวเพอเปดธรกจเปนของตวเอง ผลตโดยใชแรงงานหลกของคนในครอบครว และใชเวลาในการผลตโดยไมกระทบกบอาชพหลก มรปแบบการผลต คอ ผผลตรายใหมมาจากการเปนลกจางกอน และผผลตสวนใหญเปนผทอยในชมชนเดยวกน จงไดมการพดคยกนเพอไมใหรปแบบการผลตเหมอนกน ซงจะท าใหเกดการแยงตลาดกน ดงนน บางครอบครวจะผลตเฉพาะงานขนาดเลกเทานน ซงผลของการผลต ผผลตจะพยายามผลตงานใหถกตองและถกใจตามทลกคาตองการ การผลตจะตองผลตใหมคณภาพ และทนเวลา ทงนเพอใหมรายไดสครอบครวไดอยางยงยน สวนรายไดและคณภาพชวต ผผลตหตถกรรมหนออนมความตงใจ ในการผลต ราคาการจ าหนายตอชนไมสงและไมเอาเปรยบผบรโภค จงท าใหมรายไดของครอบครวดขน ไมมภาระหนสน สามารถสงลกเรยนไดสงขน ทส าคญ คอ ไมกระทบตออาชพหลก โดยยดหลกของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง หากหนออนซงเปนวตถดบออกมาไมทน หรอเครองมอช ารด ไมสามารถผลตสนคาไดทนตามความตองการของลกคา จะแกไขปญหาดวยการโทรเลอนนดทลกคาสงจองไวแลวก าหนดวนรบสนคาใหม



ภาพท 5 กระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย ทมา : จากการส ารวจขอมลภาคสนาม และการสนทนากลม (2557)

ดงนนจงสรป กระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย ดงน

1. การก าหนดความร (Knowledge Identification)

2. การสรางและแสวงหาความร (Knowledge Creation and Acquisitions)

5. การเขาถงความร (Knowledge Access)

1) การระบความรการจดการความรภมปญญาหนออนพรานกระตาย 2) ตองการสบสานภมปญญาหตถกรรมหนออนพรานกระตาย 3) การใชทรพยากรในทองถนใหเกดประโยชน 1) การเรยนรจากการปฏบตจรง 2) การแสวงหาความรจากนายจาง ครพกลกจ า 3) การท าตามแบบความตองการของลกคา

1) การแลกเปลยนความรอยางเปนทางการและไมเปนทางการ 2) นายจางถายทอดความรสลกจาง 3) บดามารดาถายทอดความรใหแกลกหลาน - 1) การน าความรไปประยกตใชในการผลตแปรรปหนออน

2) ลกจางน าความรจากนายจางไปประกอบอาชพหตถกรรม

3. การจดความรใหเปนระบบ (Knowledge Organization)

1) การจดรปแบบ และขนตอนการผลตภณฑ 2) การถายภาพผลตภณฑกอนจ าหนายใหลกคา 3) การจดท าเอกสารและสอวดทศนเผยแพรภมปญญาหนออนพรานกระตาย

4. การประมวลและกลนกรองความร (Knowledge Codification and Refinement)

1) การตรวจสอบความรของผผลตหนออน และลกคา 2) การตรวจสอบความรจากผศกษา และชมชน 3) การกลนกรองความรจากผทรงคณวฒ

6. การแบงปนแลกเปลยนความร (Knowledge Sharing)

7. การเรยนร (Learning)

1) การจดท าสออเลกทรอนกสวดทศน 2) การจดท าเอกสารเผยแพรความรภมปญญาหนออนพรานกระตาย 3) การจดสรางเวบไชตเผยแพรความรภมปญญาหนออนพรานกระตาย

ภาพท 6 กระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย อ าเภอพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร



อภปรายผลการวจย จากการศกษาผวจยขอน าเสนอการอภปรายผล ดงน การศกษาครงนไดศกษาภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย มจดเรมตนจากชาวบานทเหนวามหนออนจ านวนมากทเหลอจากการผลตหนออนแผนส าเรจรปของโรงงานอตสาหกรรม จงไดน ามา แปรรปและแกะสลกจนสามารถสรางมลคาเพมใหกบหนออนเหลอใชได ภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออน เกดจากการน าหนออนพรานกระตาย ซงเปนเหมองหนออนแหงเดยวในประเทศไทยทมสชมพสวยงาม และ เปนทตองการของตลาด มาแปรรปเปนผลตภณฑหนออนพรานกระตายได 3 ประเภท คอ 1) ศาสนา ประเพณวฒนธรรมไทย และจน 2) เครองตกแตงอาคารบานเรอนและของใชเบดเตลด 3) งานแกะสลกของไหว ซงองคความรภมปญญาทองถนมความจ าเปนตอวถชวตการผลตสนคาของคนในทองถน จงถายทอดความรจากรนหนงไปสอกรนหนง การสบทอดภมปญญาทองถนน สอดคลองกบแนวคดของจกรกฤษณ ดาวไธสง (2552) กลาวไววา แนวทางการอนรกษภมปญญาของไทยสามารถท าไดดวยการถายทอด โดยการน าภมปญญาทองถนทผานการเลอกสรรกลนกรองมาอยางรอบคอบและรอบดานแลว ไปถายทอดใหคนในสงคมไดรบร เกดความเขาใจ ตระหนกในคณคาคณประโยชนและปฏบตไดอยางเหมาะสม โดยผานสถาบนครอบครว สถาบนการศกษา และการจดกจกรรมทางวฒนธรรมตางๆ และสอดคลองกบแนวคดของพชรนทร สรสนทร (2552) ทกลาวไววา เปาหมายของการเรยนร คอ การสรางคนใหเปนผมชวตทดงาม และการสรางชมชนทประกอบไปดวยสภาพแวดลอมทด ทงทางสงคม วฒนธรรม และลกษณะทางกายภาพ กระบวนการแลกเปลยนเรยนรทเกดขนในชมชนจะเปนกลไกส าคญทน ามาซงความตระหนกในศกยภาพของคนในชมชน และพลงอ านาจของชมชนใน การพงตนเองในรปของเครอขายการปฏสมพนธทางสงคม ในขณะเดยวกนองคความรทผานการคดสรรของชมชน ไดน ามาซงความสามารถในการด าเนนชวตไดอยางเหมาะสมในทางสรางสรรคและเกอกลแกสงคมของคนในชมชน ส าหรบกระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย ม 7 ขนตอน คอ 1) การก าหนดความร ตามหลกคดของชาวบาน เนนคตดานวฒนธรรม ประเพณ คานยมทมอยในทองถน ทชาวบานมงอธบายตามปรากฏการณทเกดขนในทองถน 2) การสรางและแสวงหาความร ดวยวธการเรยนรจากการปฏบตจรง การแสวงหาความรจากนายจาง และการท าตามแบบความตองการของลกคา 3) การจดความรใหเปนระบบ มการวาดแบบภาพหตถกรรมหนออนไวในสมดบนทก ภาพถายและวดทศน 4) การประมวลและกลนกรองความร เปนความรทฝงลกอยในตวบคคล (Tacit Knowledge) มการประมวลความรในการเขยนรปแบบผลตภณฑหนออนและภาษาทเขาใจงาย 5) การเขาถงความร การจดท าสออเลกทรอนกส เวบไซต วดทศน การจดท าเอกสารเผยแพรองคความร การสาธต การเขยนแบบ และการสบทอดดวยวาจา 6) การแบงปนแลกเปลยนความร มการแลกเปลยนความรอยางไมเปนทางการ การเขารวมแลกเปลยนความรททมวจยจดขน องคความรบนเวบไซตผานระบบเทคโนโลยสารสนเทศ นายจางถายทอดองคความรใหแกลกจาง สวนครอบครวมการถายทอดองคความรจากพอแมสลก และเครอญาต 7) การเรยนร การน าความรมาใชประโยชนเกดระบบการเรยนรสรางองคความรและประสบการณใหม น าไปสการปรบตวและพฒนาหตถกรรมหนออนพรานกระตาย สอดคลองกบงานวจยของ ดวงฤทย อรรคแสง (2552) พบวา กระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนผาไหมมดหมยอมสธรรมชาต คอ 1) การสรางความรทมาจากพอแม ปยาตายายเปนผสอน จากการสงเกต จดจ า ลองปฏบตตาม เมอไมเขาใจหรอพบปญหาจะสอบถามพอแมหรอผร องคความรเกดจากการพดคยแลกเปลยนประสบการณกนเองภายในกลม และเกดจากการลองผดลองถก เพอใหไดองคความรทตองการและยงไดรบความรจากหนวยงานของภาครฐทใหการสนบสนนเขามาอบรมใหกบตวแทนกลม



2) การจดเกบความรเปนการจดเกบความร ในรปแบบการจดจ า ประสบการณ การจดบนทกแบบยอ ๆ ไวในสมดสวนตว นอกจากนมการจดเกบความรในรปแบบวดทศน ซงไดอธบายถงกระบวนการผลตผาไหมมดหมยอมสธรรมชาตในภาพรวมเทานน ไมไดอธบายขนตอนตางๆ อยางละเอยด 3) การเผยแพรความร พบวา มการกระจายความรโดยการสอนงานกนภายในครอบครว มการแลกเปลยนความรกนเองระหวางสมาชกภายในกลม 4) การใชความร พบวา ไดน าความรทไดรบจากการถายทอดจากบรรพบรษ ความรจากประสบการณ ความช านาญ และความรจากการแลกเปลยนประสบการณซงกนและกนภายในกลมมาปฏบตและประยกตใชใหเหมาะสม ทงน ไดมการขยายผลหรอยกระดบความรทมอยโดยการน าเอาความรใหมๆ จากการลองผดลองถก หรอจากการเขาอบรมตางๆ จากหนวยงานของรฐบาลทใหการสนบสนนมาปฏบต จนเกดทกษะและความช านาญสงผลใหกระบวนการผลตมประสทธภาพมากยงขน เปนการเพมขดความสามารถในการแขงขนขององคการใหสงขน เมอมความรใหม ๆ เกดขน จะมการเผยแพรและถายทอดความรตอไป และสอดคลองกบงานวจยของ กนกพร ฉมพล (2555) มกระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนดานหตถกรรมเครองจกสาน ประกอบไปดวย 5 ขนตอนทส าคญไดแก 1) การก าหนดความรเกยวกบการก าหนดผลตภณฑ ผานการคดและตดสนใจรวมกนของสมาชกกลม จากนนจงน าไปส 2) การแสวงหาและยดกมความรทมาจากภายในกลมและภายนอก เพอใหเกดความรเฉพาะของกลม และน าไปส 3) การแลกเปลยนความรอยางไมเปนทางการ โดยเฉพาะการแลกเปลยนความรภายในกลม เพอใหสมาชกมความรและทกษะในการผลตมากขน และเปนทมาของ 4) การจดเกบความรในตวบคคล และ 5) การถายทอดความร มรปแบบการถายทอดอยางเปนทางการและไมเปนทางการ โดยกระบวนการจดการความรดงกลาวมลกษณะเปนวงจรทเมอถายทอดความรแลว สามารถยอนกลบไปก าหนดความรในรปแบบอน ๆ ไดอยางตอเนอง ดงนน องคความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตายเปนความรทชดแจง น ามาสการเผยแพรผานเทคโนโลยสารสนเทศ เพอเผยแพรและอนรกษภมปญญาทองถนไดอยางกวางขวาง และมการน าองคความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตายไปถายทอดแกเดกและเยาวชนผานเอกสารเผยแพรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตายสสถานศกษาทอยในทองถน

ขอเสนอแนะ ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช 1. สถาบนอดมศกษาและองคกรปกครองสวนทองถน ควรก าหนดนโยบายและแผนงานทชดเจน เพอสนบสนนใหมการน าการจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตายไปใชในการอนรกษภมปญญาทองถน 2. องคกรปกครองสวนทองถนและหนวยงานราชการในพนท ควรน าผลการวจยภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนไปใชประโยชนในการจดท าแผนพฒนาดานการตลาด การพฒนาผลตภณฑ และการสรางอาชพเสรมใหกบประชาชนในทองถน 3. สถานศกษาในพนทอ าเภอพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร ควรน าองคความรภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย ไปเผยแพรผานระบบเทคโนโลยสารสนเทศ ซงจะท าใหเปนประโยชนตอคนในชมชนทองถนและผทสนใจศกษาสามารถเขาถงขอมลไดโดยงายและสามารถเรยนรไดดวยตนเอง ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป 1. ควรมการศกษาวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมการจดการความรภมปญญาทองถนหนออนพรานกระตาย ในดานการสงเสรมการตลาดสเขยว หรอการท าการตลาดเพอสงคม เปนตน



2. ควรมการศกษากลยทธการจดการตลาดสนคาหตถกรรมหนออนพรานกระตาย อ าเภอพรานกระตาย จงหวดก าแพงเพชร 3. ควรมการศกษารปแบบการจดการความรภมปญญาทองถนหตถกรรมตางๆ ของกลมชาตพนธในจงหวดก าแพงเพชรในเชงบรณาการ เพอใหสามารถน ารปแบบการจดการความรไปใชในชมชนทมภมปญญาดานอนๆ เชน ภมปญญาดานหตถกรรมเครองเงนชาวเขา และภมปญญาดานหตถกรรมผาปกชาวเขา เปนตน 4. ควรมการศกษาถงกระบวนการอนรกษภมปญญาทองถนหตถกรรมหนออนพรานกระตาย ใหอยคกบชมชนอยางยงยนในมตทนทางสงคมและสงแวดลอม

เอกสารอางอง

กนกพร ฉมพล. (2555). รปแบบการจดการความรภมปญญาทองถนดานหตถกรรมเครองจกสาน : กรณศกษาวสาหกจชมชน จงหวดนครราชสมา. กรงเทพฯ : สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร ส านกบรรณสารการพฒนา. จกรกฤษณ ดาวไธสง. (2552). ภมปญญาทองถน. [Online]. Available : http://www.pm.ac.th/jk/social/index2.5.htm. [2557, กมภาพนธ 20]. จกรพนธ โสมะเกษตรน. (2551). การจดการภมปญญาทองถนศรสะเกษเพอการแขงขนอยางยงยน. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยราชภฎศรสะเกษ. ดวงฤทย อรรคแสง. (2552). กระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนผาไหมมดหมยอมสธรรมชาต. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต มหาวทยาลยขอนแกน. พชรนทร สรสนทร. (2552). ชมชนปฏบตการดานการเรยนร แนวคด เทคนค และกระบวนการ. กรงเทพฯ :

ว. พรนท (1991). พฒนาระบบขาราชการ, ส านกงาน. และสถาบนเพมผลผลตแหงชาต. (2548). คมอการจดท าการ จดการความร : จากทฤษฎสการปฏบต. กรงเทพฯ : ส านกงานพฒนาระบบขาราชการและสถาบน เพมผลผลตแหงชาต. ยศ สนตสมบต. (2542). ความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนเพอการพฒนาอยางยงยน.

เชยงใหม : นพบรการพมพ. ราชบณฑตยสถาน. (2556). พจนานกรมราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2554. กรงเทพฯ : ราชบณฑตยสถาน. วทยบรการและเทคโนโลยสารสนเทศ, ส านก. มหาวทยาลยราชภฏก าแพงเพชร. (2555). ฐานขอมลทองถน :

หนออนพรานกระตาย. [Online]. Available : http://202.29.15.9/rlocal/stories.php?story= 12/12/28/8057196. [2557, เมษายน 2]. สทธณฐ ประพทธนตสาร. (2547). เอกสารประกอบการสอนวชาการพฒนาชมชน (165201). เชยงใหม :

ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. Davenport, Thomas H. & Lawrence, Prusak. (1998). Working Knowledge : How Organization Manage What They Know. Cambridge, MA : Harvard Business School.

Documents

สักทอง วารสารมนุษยาสตร์แะ ...research.kpru.ac.th/Joumal_HSS/journal/25362019-01-17.pdfabout marble handicraft of Phankratai had the