สารคดี

1

ลักษณะของหนังสือสารคดี

สารคดี (non-fiction) หมายถึง หนังสือที่มี

เนื้ อหาสาระและมี จุดประสงค เ พ่ือใหความ รู

ความคิดแกผูอาน ในขณะเดียวกันก็ใหความบันเทิง

แกผูอานดวยความสามารถในการใชภาษารอยแกวที่

สละสลวยของผูแตง

2

คํ า ว า ส า ร ค ดี ม า จ า ก ภ า ษ า อั ง ก ฤ ษ ว า

non-fiction (เรื่องไมสมมติ) ซ่ึงตรงขามกับคําวา

บันเทิงคดี หรือ fiction (เรื่องสมมติ) ฉะนั้นสารคดีจึง

แตกตางจากบันเทิงคดีเพราะไมใชเรื่องสมมติแตง แตเปน

เรื่องจริง แสดงความถูกตอง ใหความรูเปนสําคัญ

3

ประวัติความเปนมาของการเขียนสารคดีของไทยการเขียนหนังสือในลักษณะสารคดีมีมานานแลว เชน ตํานาน

พงศาวดาร ตํารา คัมภีร ศาสนา จดหมายเหตุ ฯลฯ แตสารคดีใน

ลักษณะการเขียนแบบตะวันตก ไดรับความนิยมมากในรัชสมัย

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว และพระบาทสมเด็จพระ

มงกุฎเกลาเจาอยูหัว

สารคดีที่นาอานและเปนที่ติดใจของนักอานปจจุบัน คือ

พระราชนิพนธเรื่องไกลบาน ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา

เจาอยูหัว ซ่ึงเขาใจวาเปนหนังสือในรูปแบบจดหมายเปนเรื่องแรก และ

มีลักษณะเปนสารคดีทองเที่ยวเปนเรื่องแรกดวย

4

การเขียนสารคดีเฟองฟูตอมาในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปกเกลา

เจาอยูหัว มีสารคดีที่เปนบทวิพากษวิจารณสังคม บานเมืองบาง

นักเขียนฝมืออมตะหลายคน เชน แมอนงค ศรีบูรพา น.ประภาสถิต

ยาขอบ แหงหนังสือพิมพสุภาพบุรุษ

ฐานะของสารคดีในวงการเขียนและวงการอาน ก็ยังมีสภาพ

“เหมือนลูกเมียนอย” เพราะคนสนใจจะเขียนมีนอย เพราะจะเขียนใหดีจริงๆ

น้ันยาก ตองคนหาขอมูล ตองมีความละเมียดละไม มีความสันทัดในเรื่องน้ัน

แตรายไดจากการเขียนสารคดีในบานเรานอยกวาบันเทิงคดีนัก ในดานผูอาน

ก็ใหความสนใจนอยเพราะเปนเรื่องความรู อานแลวหนักสมอง

5

ประเภทของสารคดี

สารคดีแบงตามรูปแบบวิธีเสนอเรื่อง กลวิธีการเขียน

ตลอดจนเนื้อหาสารัตถะของการเขียนนั้นไดหลายประเภทท่ีเดนๆ

ไดแก

1. สารคดีทองเท่ียว

2. สารคดีชีวประวัติและอัตตชีวประวัติ

3. สารคดีวิชาการ

4. บทความ

6

1. สารคดีทองเที่ยว

สารคดีทองเท่ียวเปนสารคดีท่ีมีผูนิยมอานมากท่ีสุด อาจจะ

เปนเพราะสอดคลองกับลักษณะนิสัยความอยากรูอยากเห็นของ

มนุษย ผูอานจะไดรับความสนุกสนาน ความต่ืนเตน ความรู

โดยเฉพาะผูไมมีโอกาสไดเดินทางไปเท่ียวในสถานท่ีท่ีตนอยากไป จึง

หาอานเอาจากท่ีผูอื่นเขียนขึ้น เปนการชดเชยอารมณความตองการ

7

สารคดีทองเท่ียวมี ท้ังท่ีเ ขียนถึงสถานท่ีในประเทศและ

ตางประเทศ การบันทึกการทองเท่ียวในรูปของวรรณกรรมมีมานาน

โดยสารคดีทองเท่ียว ไดแก จดหมายเหตุคณะราชทูตไทยไปอังกฤษ

ของหมอมราโชทัย พระราชนิพนธเรื่องไกลบาน ในพระบาทสมเด็จ

พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว

8

ลักษณะของสารคดีทองเที่ยวที่ดี

1. ผูเขียนตองเขียนดวยขอมูลถูกตองแทจริง นักเขียนสารคดีทองเที่ยวจึงตอง

เดินทางทองเที่ยวไปยังสถานที่น้ันๆ ดวยตนเอง

2. ผูเขียนตองใหความรูเกี่ยวกับสถานที่น้ันอยางสมบูรณเทาที่จะทําได ไมวา

เรื่องสภาพภูมิประเทศ ความเปนอยูของผูคน ขนบธรรมเนียมประเพณี

คานิยมและวัฒนธรรม

3. ผูเขียนตองแทรกเกร็ด ตํานาน นิทาน ขอขําขัน เกี่ยวกับสถานที่น้ันเพื่อ

ดึงดูดความสนใจของผูอาน

4. ผูเขียนตองใหขอสังเกตและแสดงทัศนะของตนตอสิ่งที่พบเห็น

9

2. สารคดีชีวประวัติ

สารคดีชีวประวัติมีผูนิยมอานรองลงมาจากสารคดีทองเท่ียว ซึ่งหนังสือประเภทชีวประวัติแบงเปน 2 ประเภท คือ

1. ชีวประวัติท่ีเจาของเขียนเอง (อัตตชีวประวัติ)

2. หนังสือท่ีผูหนึ่งเขียนถึงชีวิตของผูอื่น

สารคดีชีวประวัติ มีความคาบเกี่ยวกับสารคดีประวัติศาสตรและทองเท่ียว หนังสือบางเลม ผูอานจะไดรับความรูเร่ืองชีวิตของบุคคลและไดรับความรูทางประวัติศาสตรไปดวยในตัว ขณะเดียวกันก็เหมือนไดทองเท่ียวไปยังทองถิ่นตางๆ ตามเจาของประวัติ

หนังสืองานศพ หรือหนังสือท่ีแจกในงานฌาปนกิจศพ ซึ่งมีบุคคลหลายคนเขียนถึงประวัติชีวิตสวนตัว การงาน ฯลฯ ของผูตายก็ถือเปนสารคดีชีวประวัติ

10

ในการประเมินคาสารคดีชีวประวัติ นอกจากความถูกตองของเน้ือหา

และกลวิธีการเสนอเรื่อง ผูอานควรพิจารณาในเรื่องตางๆ ตอไปน้ีดวย

1. เจาของชีวประวัติมีหลักการ มีอุดมคติในการดําเนินชีวิตอยางไร มีคุณคา

ในการเปนบทเรียนหรือแบบอยางแกผูอานในดานใดหรือไม

2. ศึกษาความสําเร็จและความลมเหลวของบุคคลผูน้ัน เพื่อจะไดเขาใจ

ธรรมชาติของชีวิตและนํามาเปนเครื่องสังวรณเตือนใจได

11

3. สารคดีวิชาการสารคดีวิชาการ มีลักษณะใกลเคียงกับหนังสือตําราวิชาการ

อยูมาก สวนสารคดีประวัติศาสตร จะเปนตําราโดยตรงก็ได หรือเปน

เพียงหนังสืออานประกอบก็ได เชน พมาเสียเมือง ของ ม.ร.ว.

คึกฤทธ์ิ ปราโมช ซ่ึงเลาเหตุการณความเปนไปในสมัยกอนท่ีพมาจะ

เสียเอกราชแกอังกฤษ ในแผนดินพระเจาสีปอและพระนางศุภยลัต

12

สารคดีทางภาษาและวรรณคดี เปนหนังสือสารคดีท่ี

นักศึกษาวิชาเอกภาษาไทยทุกคนตองอาน เชน บอเกิดแหง

รามเกียรติ์ พระราชนิพนธในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา

เจาอยูหัว ท่ีทรงคนควาท่ีมาของเรื่องรามเกียรต์ิ วิเคราะหรส

วรรณคดีไทย ของ ม.ล. บุญเหลือ เทพยสุวรรณ ใหความรูเรื่องการ

วิจารณวรรณคดีดวยทฤษฎีการวิจารณแนวตางๆ การศึกษา

ภาษาไทยตามแนวภาษาศาสตร ของ ร.ศ.ประสิทธ์ิ กาพยกลอน

13

สารคดทีางปรัชญาและศาสนา

ประเภทตํารา ไดแก พระไตรปฎก คัมภีรไบเบิล คัมภีร

อัลกุรอาน

ประเภทหนังสืออานประกอบ ไดแก พุทธศาสนาและโลกใน

พุทธศาสนา ของ ม.ร.ว.คึกฤทธ์ิ ปราโมช

นอกจากนี้หนังสือศาสนายังเขียนเปนประเภทนวนิยายอิง

พุทธศาสนา เชน กามนิต โดยเสฐียรโกเศศและนาคะประทีป

สิทธารถะ โดย ฉุน ประภาวิวัฒน

14

4. บทความ

บทความเปนความเรียงท่ีเปนเรื่องจริง บทความสวนมากมี

ขนาดสั้น เพราะเขียนลงในหนังสือพิมพหรือนิตยสารตางๆ เชน

บทความวิชาการ มุงใหความรู บทวิเคราะหวิจารณ เชน บทวิจารณ

หนังสือ วิจารณภาพยนตร

15

การประเมินคาสารคดีประเภทบทความ

1. ความถูกตองของเนื้อหา

2. ความเท่ียงธรรมหรือเปนกลางของผูเขียน

3. เนื้อหามีความสั้นยาวพอเหมาะ

4. สํานวนภาษามีพลัง ชวนอาน ใหความกระจาง

16

การประเมินคาสารคดีจึงตางจากนวนิยาย

1. ความรูความถูกตองของขอเท็จจริงและความนาเช่ือถือ

2. การเสนอเรื่อง

3. ทัศนคติของผูเขียน

ดังนั้น เมื่ออานสารคดีเลมนั้นจบ ตองตอบตนเองใหไดวา

ไดรับความรูอยางไร

ไดรับความประทับใจอยางไร

ไดรับความเพลิดเพลินในจุดใด เพราะเหตุใด

17

ตัวอยางวิทยานิพนธที่วิเคราะหสารคดี

สุพรรษา ประสงคสุข. (2551). “การศึกษาวิเคราะหงานเขียนสารคดีเกี่ยวกับปญหาครอบค รัว ไทย ของ อรสม สุท ธิสาคร .” วิทยานิพนธ ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาภาษาไทย คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.

ณัฐ ศรสําราญ. (2551). “การศึกษาวิเคราะหผลงานประเภทสารคดีของธรณ ธํารงนาวาสวัสดิ์.” วิทยานิพนธศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาภาษาไทย คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.

นภาวรรณ พันธจินดา. (2554). “การวิเคราะหสารคดีชีวประวัติพระนิพนธสมเด็จพระเจาพี่นางเธอ เจาฟากัลยาณิวัฒนากรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร.” การคนควาอิสระปริญญาอักษรศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาภาษาไทยเพ่ือการพัฒนาอาชีพ ภาควิชาภาษาไทย บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร.

18

กวีนิพนธ

19

ความหมายของกวีนิพนธ

กวีนิพนธ หมายถึง คําประพันธที่กวีแตง

ส ว น พ จ น า นุ ก ร ม ศั พ ท ว ร ร ณ ก ร ร ม อั ง ก ฤ ษ -ไ ท ย ฉ บั บ

ราชบัณฑิตยสถาน ใหความหมายไววา กวี นิพนธคือคําประพันธที่กวี

เรียบเรียงเพื่อใชแสดงความคิด ความเขาใจอันลึกซ้ึงที่เกิดจากจินตนาการ

เกี่ยวกับโลก มนุษย และความสัมพันธระหวางโลกกับมนุษยดวยทุกรูปแบบ

การลําดับความ และภาษาวรรณศิลปในกวีนิพนธกอใหเกิดอารมณสะเทือนใจ

20

กวีนิพนธมีความหมายที่เกี่ยวของกับการประเมินคาภาษาวรรณศิลป

กวีนิพนธสมัยใหม หมายถึง ผลงานของกวีซ่ึงแตกตางกับกวีนิพนธ

แบบเดิมทั้งรูปแบบและเน้ือหา ทั้งรูปแบบและเน้ือหาน้ีเกิดจากการรับอิทธิพล

ตะวันตก

ในการวิจักษณกวีนิพนธ ผูอานตองเขาใจธรรมชาติของกวีนิพนธ

โดยเฉพาะภาษากวีนิพนธที่แตกตางกับภาษาในชีวิตประจําวัน กวีนิพนธ

มีทั้งที่เปนวรรณคดีโบราณที่เปนเรื่องเลารอยกรอง และกวีนิพนธไทยสมัยใหม

กวีนิพนธประเภทหลังสวนใหญเปนรอยกรองขนาดสั้นจึงมีนัยลึกซ้ึงและภาษาที่

“ใชคํานอย กินความมาก”

21

องคประกอบและกลวิธีนําเสนอของกวีนิพนธ

1. รูปแบบ ในที่น้ีหมายถึงฉันทลักษณ มาตรา และจังหวะในกวีนิพนธไทย

กวีนิพนธที่เปนรอยกรองไทยมีแบบแผนฉันทลักษณกวางๆ 5 ประเภทไดแก

โคลง ฉันท กาพย กลอน ราย ปจจุบันความหลากหลายของรูปแบบยังได

ขยายตัวออกไปอีกมาก โดยเฉพาะในกวีนิพนธไทยสมัยใหมที่มีการประดิษฐ

และการปรับแปลงฉันทลักษณ อยางในกรณีโคลง ปจจุบันมีโคลงสิบสุภาพ

2. ภาษาจินตภาพและภาพพจน จินตภาพ (image) หมายถึงภาพที่เกิดข้ึน

ในความรูสึกนึกคิดของผูอาน เชน อุปมา อุปลักษณ อติพจน บุคลาธิษฐาน

ฯลฯ

22

3. สัญลักษณ (Symbol) คือการกําหนดใหสิ่งมีชีวิตหรือไมมีชีวิตเปนตัวแทน

ของสิ่งอื่น สัญลักษณหลายอยางอาจจะพัฒนามาจากการใชภาพพจน

เปรียบเทียบ ดอกไมงามเปนสัญลักษณของหญิงงาม นํ้าคางเปนสัญลักษณ

แทนความบริสุทธิ์ โดยสัญลักษณที่ดีจะตองเปนสวนผสมอันลงตัวระหวาง

ความชัดเจนและความกํากวม เอื้อตอการตีความ หากชัดเจนเกินไปจนไม

เหลืออะไรใหสงสัยเลยก็จะเปนสัญลักษณที่นาเบ่ือ

ดอกไมในกวีนิพนธของจิระนันท พิตรปรีชา หมายถึง อุดมการณและ

พลังของหนุมสาว “ที่น่ี และที่อื่นๆ ดอกไมสดชื่น ยื่นใหมวลชน”

23

ดอกไม ดอกไมจะบาน

บริสุทธิ์กลาหาญ จะบานในใจ

สีขาว หนุมสาวจะใฝ

แนวแนแกไข จุดไฟศรัทธา

เรียนรูตอสูมายา

กาวไปขางหนา เขาหามวลชน

ชีวิตอุทิศยอมตน ฝาความสับสน

เพื่อผลประชา

ดอกไมบานใหคุณคา

จงบานชาชา แตวาย่ังยืน

ท่ีนี่และท่ีอ่ืนๆ ดอกไมสดช่ืน

ย่ืนใหมวลชน

24

4. นํ้าเสียงและผูพูด นํ้าเสียง (tone) เปนคํากวาง มักใชอธิบายอารมณหรือ

บรรยากาศของวรรณคดี นํ้าเสียงเชื่อมโยงไดกับทาทีของผูเขียนที่สงผานมายัง

ผูอาน

5. ขนบวรรณศิลป หมายถึง แบบแผนของกลวิธีการประพันธเพื่อสรางความ

งามทางวรรณศิลปอันเปนที่ยอมรับและสืบทอดกันโดยทั่วไป เชน แบบแผน

ฉันทลักษณ การใชภาพพจนและโวหาร ตลอดจนศิลปะการแตง เชน

บทประณามพจน บทชมธรรมชาติ บทอัตวิพากษ (การวิจารณตนเองใน

ทํานองถอมตน)

25

การวิจักษณกวีนิพนธไทยจําเปนตองรูจักขนบวรรณศิลป

เพราะกวีนิพนธไทยสมัยใหมเปนประเภทวรรณคดีที่เติบโตอยูบนฐาน

ของวรรณคดโีบราณตางกับวรรณคดีประเภทเรื่องเลารอยแกวที่รับมา

จากตะวันตก ในกวีนิพนธไทยสมัยใหมจึงมีการสืบทอดขนบและ

สรางสรรคลักษณะอยางใหมบนฐานของขนบวรรณศิลปดั้งเดิมจํานวน

มาก เชน ขนบของวรรณคดีนิราศที่เปนการเดินทางผานสถานที่หรือ

การเคลื่อนที่ของเวลาในกวีนิพนธของอังคาร กัลยาณพงศ และ

ไพวรินทร ขาวงาม

26

27

ตัวอยางกวีนิพนธบทเสียเจาของอังคาร กัลยาณพงศ“เสียเจาราวราวมณีรุง มุงปรารถนาอะไรในหลา

มิหวังกระทั่งฟากฟา ซบหนาติดดินกินทราย

จะเจ็บจําไปถึงปรโลก ฤๅรอยโศกรูรางจางหาย

จะเกิดกี่ฟามาตรอมตาย อยาหมายวาจะใหหัวใจ

ถาเจาอุบัติบนสรวงสวรรค ขาขอลงโลกันตหมนไหม

สูเปนไฟเราเปนไม ใหทําลายสิ้นถึงวิญญาณ

แมแตธุลีมิอาลัย ลืมเจาไซรไปชั่วกัลปาวสาน

ถาชาติไหนเกิดไปพบพาน จะทรมานควักทิ้งทั้งแกวตา

ตายไปอยูใตรอยเทา ใหเจาเหยียบเลนเหมือนเสนหญา

เพื่อจดจําพิษซํ้านานา ไปชั่วฟาชั่วดินสิ้นเอย” 28

CONCRETE POETRYม.ล.บุญเหลือ เทพยสุวรรณ เรียกวา กวีนิพนธรูปธรรม

กวีนิพนธแบบรูปธรรม นักปรัชญาในตะวันตกสมัยใหมอธิบายวา เปนกวี

นิพนธ ท่ี ไมถือวา ภาษา นอกจากจะมีเสียงแลวยังมี รูป คือ รูปท่ีเขียนลงบน

หนากระดาษหรือวัตถุใดก็ตามท่ีใชเขียน กลุมผูประพันธกลุมกาวหนาจึงหันมานิยม

การเขียนรอยกรองท่ีมีรูปแบบท่ีชวยใหเห็นภาพ และจากภาพนั้นใหเกิดความนึกคิดไป

ตามแนวใดแนวหนึ่งตามท่ีผูประพันธจะคิด หรือผูอานจะตีความ

29

30

31