บทท ๓ พธกรรมและศาสนพธทางศาสนาพทธ

พธกรรมทางศาสนาพทธ เปนพธกรรมทเขาไปเกยวของหรอปะปนกนอยกบความเชอของศาสนาพราหมณ บางพธกรรมแทบจะเปนเนอเดยวกนแยกไมออกวาเปนพราหมณหรอพทธ ทเปนเชนนน กเพราะวาทง ๒ ศาสนามแหลงก าเนดทเดยวกน ศาสนาพราหมณเกดกอน ศาสนาพทธเกดทหลง ขณะทคนทนบถอศาสนาทง ๒ เปนคนกลมเดยวกน เรมแรกกนบถอศาสนาพราหมณ ตอมามพทธเกดขน ชอบใจในค าสอนกหนมานบถอพทธ การหนมานบถอพทธกไมไดหมายความวาจะสะลดความเคยชนทเคยเชอ เคยปฏบตมาตงแตเปนพราหมณออกไปทงหมด เพราะสงเหลานนเมอปฏบตแลวยงสรางความสขใจ ความสบายใจใหกบผปฏบตอย แตตองตงอยในหลกการของพทธคอพธกรรมนนตองไมท าใหตนเองและผอนเดอดรอน ถงอยางไรกตาม ทง ๒ ศาสนากมพธกรรมเฉพาะทไมเกยวของกนเลยกบอกศาสนาหนง หากจะแยกวาพธกรรมใดเปนของศาสนาใด กใหหนกลบไปดหลกการอนเปนแกนของแตละศาสนาวาเปนอยางไร ศาสนาพทธเปนศาสนาประเภทอเทวนยม (Atheism) ปฏเสธพระเจา เชอในกฎธรรมชาต ตางจากศาสนาพราหมณโดยสนเชง ซงเปนศาสนาประเภทพหเทวนยม (Polytheism) นบถอพระเจาหลายองค ดงนน การทจะรวาพธกรรมใดเปนของศาสนาพทธเพรยวๆ พธกรรมนนตองไมเกยวของกบเทพเจาเลย เชน พธกรรมการบรรพชาอปสมบท พธเขาพรรษา ออกพรรษา เปนตน(กรมการศาสนา. ๒๕๕๔, หนา ๑ - ๗๐) เนองจากการปฏบตพธกรรมของศาสนาพทธนนมแบบแผนทชดเจน เรยกแบบแผนการปฏบตนนวา “ศาสนพธ” แมการปฏบตศาสนพธของแตละชมชนทองถนจะมรายละเอยดปลยอยเชงประยกตเพอใหเขากบความเชอของชมชนทองถนนนๆ ไปบางกตาม แตหลกๆ แลวจะเหมอนกนหมด ต าราเลมนกไดถอปฏบตเพอไมเกดความผดเพยนโดยไดยดเอาคมอการปฏบตศาสนาพธเบองตนของกรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรม เปนหลกในการเขยนบทน

พธกรรมทางศาสนาพทธ

การปฏบตพธกรรมทางพระพทธศาสนา (ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต, ๒๕๕๔) การกระท าบญกศลในทางพระพทธศาสนาของเรานนมมากมายหลายอยางตางกนไป ตามแตละวธการทจะเกดขนนน ๆ และแตละอยางลวนเปนเอกลกษณทส าคญ แสดงใหเหนถงความเจรญรงเรองของประเพณและวฒนธรรมประจ าชาต – ศาสนา – องคพระมหากษตรย และประจ าจตใจของ

๖๖

พทธศาสนกชนคนไทยของเรามาเปนเวลานบเปนพน ๆ รอย ๆ ปผานมา และจะมความเจรญรงเรองสบตอไปตลอดกาลนาน ๑. มลเหตแหงพธกรรมท าบญทางศาสนาพทธ มลเหตแหงการประกอบพธกรรมท าบญในศาสนาพทธ ม ๓ ประการดวยกน คอ ๑) พธกรรมท าบญวนส าคญของชาต ศาสนา องคพระมหากษตรย ๒) พธกรรมท าบญประจ าประเพณในเทศกาลตาง ๆ เชน ตรษสงกรานต สารท เขาพรรษา ออกพรรษา เปนตน ๓) พธกรรมท าบญทมความเกยวของเฉพาะตวบคคล

บญตามขอ ๑ – ๒ นน เปนหนาทของคนไทยชาวพทธทงหลายจะพงกระท าบ าเพญเปนสามคคธรรมรวมกนตามแตละสถานท และทองถนนน ๆ

สวนบญตามขอ ๓ นน เปนหนาทของผเปนเจาภาพ และญาตมตรจะพงกระท ากนเปนการเฉพาะ และยงแบงบญนออกเปน ๒ ประเภทดวยกน ดงน คอ ๑) บญในพธกรรมมงคลตางๆ เชน ท าบญอาย บวชนาค โกนจก แตงงาน ขนบานใหม เปนตน หรอทเรยกวาบญทปรารภเหตทเปนมงคล นนเอง ๒) บญอวมงคล ในพธทกษณานปทาน อทศสวนกศลใหทานผลวงลบดบขนธไปแลว นบตงแตท าบญอทศหนาศพ ๗ วน ๕๐ วน ๑๐๐ วน และครบรอบป เปนตน หรอทเรยกวา บญปรารภ -เหตอวมงคล นนเอง

งานบญทงหมดน ลวนมศาสนพธ คอการกระท าตามหลกเกณฑของศาสนาทวางไวนนเหมอนกนหมด ซงนอกเหนอไปจากผเปนเจาภาพ จะด าเนนการก าหนดวน – เวลา ท าบญนมนตพระ เชญญาตมตร หรอแขกเหรอ จดสถานท และการตระเตรยมสงของ และเครองใชตางๆไวกอนงานอยางพรอมเพรยงแลว ศาสนพธ ไดแก การกลาวค าบชาพระและอาราธนาศลเปนตน จนกวาพธการจะเสรจเรยบรอยนน นบเปนพธการระดบหวใจของงานทเดยวทจะตองท าใหถกตอง เพอใหส าเรจประโยชนตางๆ ดงน คอ ๑) ไดบญกศลอยางถกตอง และครบถวนตามพธการทตองการเจาภาพ ๒) ชอวายกยองเชดชพธการท าบญนใหมความเจรญรงเรองในทางทถกตองตามประเพณ วฒนธรรมตอไป ๓) เปนเกยรตคณแกผเปนเจาภาพ และผรวมกศลทงหลายใหเกดเพมพนกศล จตศรทธามากยงๆ ขนไป

๖๗

๒. เหตก าเนดพทธศาสนพธ ระเบยบวธการปฏบตของชาวพทธเพอเขาถงพระรตนตรยเรยกวา ศาสนพธ ซงหมายถง แบบอยางหรอแบบแผนตางๆ เปนสอในการท าความดในพระพทธศาสนา กลาวอกนยหนงคอ การท ากจกรรมเพอเขาถง พระรตนตรยนนเอง ดงนน ศาสนพธ จงมความส าคญไมยงหยอนไปกวาสวนอนๆ เลย เหตก าเนดศาสนพธ จดวาเปนสอกลางทน าคนเขาถงสาระ หรอแกนพระศาสนาโดยการเขาถงสาระแกนแทของพระพทธศาสนานนสามารถเขาถงทงดวยการท าบญใหทาน การรกษาศล และการเจรญ ภาวนาตามล าดบ และทส าคญคอ การปฏบตตามหลกการของพระพทธศาสนาทพระพทธเจาไดตรสไวอนเรยกวา “โอวาทปาตโมกข” พระโอวาททเปนหลกของพระพทธศาสนา

ในโอวาทปาตโมกขนนมหลกการส าคญททรงวางไวเปนหลกทวๆไป ๓ ประการ คอ ๑. สอนไมใหท าความชวทงปวง (ละเวนชว) ๒. สอนใหอบรมกศลใหถงพรอม (ประกอบความด) ๓. สอนใหท าจตใจของตนใหผองใส (ท าจตผองใส)

๓. คณลกษณะของการประกอบพทธศาสนพธ ๑) มวตถประสงคทท าใหเกดความสงบสข เกดความเรยบรอย ในสงคมผปฏบตเกดความสข เกดกศล ๒) มเปาหมาย เพอใหเกดความสามคคในสงคม เกดความรวมมอรวมใจในการทจะใหพทธศาสนาคงอยและสบทอดตอไป ๓) มกระบวนการทเรยบงาย ไมฟมเฟอยยงยากทกคนยอมรบทจะปฏบตได

๔. ประเภทของพธกรรม พธกรรมของศาสนาพทธ จ าแนกตามรปแบบแหงการปฏบต เปน ๒ ประเภท ๑) พธกรรมบรสทธ คอ พธกรรมทเปนพทธบญญต เปนพธการเกยวกบวนยสงฆ ซงพระพทธเจาไดทรงบญญตไวอยางไร จะตองปฏบตพธกรรมนน ๆ ใหถกตองตามพทธบญญต ๒) พธกรรมประยกต คอ พธกรรมทพฒนาขน ในทองถน คอ พ ธกรรมทพทธศาสนกชนในทองถนตาง ๆ ก าหนดขน โดยมการผสมผสานขนบธรรมเนยมประเพณทองถนใหเขากบกจกรรมทางพทธศาสนา และไดปฏบตสบตอกนมาจนเปนประเพณ โดยค านงถงหลกการปฏบต ๔ ประการ คอ - พทธบญญตดงเดม - ความเหมาะสมของพธกรรม

๖๘

- ภาวะทางเศรษฐกจ - ประโยชนทจะไดรบ

๕. พธกรรมส าคญของพระพทธศาสนา พธกรรมส าคญของพระพทธศาสนา ตามลกษณะทเขาไปเกยวของ สามารถจ าแนกไดเปน ๓ ประเภท ไดแก ๑. พธกรรมทเกยวกบพระสงฆ

๒. พธกรรมทเกยวกบชวตประจ าวน และ ๓. พธกรรมทเกยวกบวนส าคญทางพระพทธศาสนา

แผนภมท ๑ แสดงพธกรรมส าคญของพระพทธศาสนา

๖. หลกปฏบตทวไปเกยวกบพธกรรมทางพระพทธศาสนา การปฏบตพธกรรมทางศาสนาในพระพทธศาสนานน เพอใหเกดความเปนศรมงคลสงสด ไดรบแตสงดๆ ไมเกดความทกขในภายหลง ตองค านงถงหลก ๔ ประการ ดงน ๑.๖.๑ ความถกตอง ตามพทธบญญต ๑.๖.๒ ค านงถงความเหมาะสม ๑.๖.๓ ค านงถงความประหยด และภาวะทางเศรษฐกจ ๑.๖.๔ ค านงประโยชนทจะไดรบตองคมคา

- พธบรรพชา

- พธอปสมบท

- พธเขาพรรษา

- พธปวารณา

- พธทอดกฐน

พธกรรมส ำคญ

ทเกยวกบวนยสงฆ

พธกรรมทเกยวกบชวตประจ ำวน พธกรรมทเกยวกบ

วนส ำคญทำงพระพทธศำสนำ

- งานแตงงาน

- งานท าบญขนบานใหม

- งานครบรอบวนเกด

- งานโกนจก

- พธวนมาฆบชา

- พธวนวสาขบชา

- พธอาสาฬหบชา

- พธอฏฐมบชา

งำนมงคล งำนอวมงคล

- งานศพ

- งานท าบญกระดก

- งานท าอนน

พธกรรมส ำคญของพระพทธศำสนำ

๖๙

๗. คณประโยชนของพธกรรม

การปฏบตพธกรรม หากปฏบตไดถกตองดแลว การปฏบตนนยอมจะน ามาสความสข ความเจรญแกผปฏบตตามสมควรแกการปฏบต อยางนอย ๓ ประการ คอ ๑.๗.๑ มคณคาทางจตใจ ท าใหศาสนามความศกดสทธ ๑.๗.๒ สงเสรมความสามคคเปนอนหนงอนเดยวกนของคนในสงคม ๑.๗.๓ สงเสรมและรกษาเอกลกษณทดงาม เปนการสรางสมวฒนธรรมคงอยตอไป

ศาสนพธทางศาสนาพทธ

ศาสนพธของแตละละศาสนากจะมลกษณะเฉพาะปลกยอยหรอพเศษแตกตางกนออก ไป ส าหรบศาสนาพทธนน แตละพธกรรมกจะมขนตอน ระเบยบแบบแผนทไดวางไวแลวอยางชดเจน (กรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรม, ๒๕๕๖, หนา ๑๓ – ๗๐) ดงจะไดกลาวในรายละเอยดตอไป

๑. ความหมาย ค าวา “ศาสนพธ” หมายถง ระเบยบแบบแผนหรอแบบอยางทถอปฎบตในศาสนา เมอน ามาใชในพระพทธศาสนา จงหมายถงระเบยบแบบแผนหรอแบบอยาง ทพงปฎบ ตในพระพทธศาสนา ศาสนพธตางๆ ชวยท าใหความศรทธาตอพระพทธศาสนกชนมความแนนแฟนยงขน เปนสงตอกย าใจใหระลกถงคณของพระรตนตรยไดอยางดเยยม จงเปนระเบยบแบบแผนอนดงามทควรรกษาไวคกบพระพทธศาสนาตลอดไป ศาสนพธ เปนพธกรรมทางศาสนาซงถอปฏบตเปนแบบอยาง เปนธรรมเนยมสบตอกนมา เพอความเปนระเบยบเรยบรอยสวยงามเปนแบบเดยวกน เหตใหเกดศาสนพธนคอความนยมท าบญของพทธศาสนกชนซงไมวาจะปรารภเหตอะไรท ากน กมกจะใหตรงและครบตามหลกวธท าบญในทางพระพทธศาสนา ซงพระสมมาสมพทธเจาทรงแนะแนวไว ๓ หลก คอ ๑) ทาน การบรจาควตถสงของของตนเพอประโยชนแกผอน ๒) ศล การรกษากายวาจาใหสงบเรยบรอย ๓) ภาวนา การยกระดบจตใหสงขนดวยการอบรมใหสงบนงและใหเกดปญญา

๒. หมวดของศาสนพธ ศาสนพธ สามารถแบงออกไดเปน ๔ หมวดใหญๆ ดงน ๑) กศลพธ เปนพธเกยวกบการอบรมความดงามทางพระพทธศาสนาเฉพาะบคคล เชน การแสดงตนเปนพทธมามกะ การเวยนเทยนในวนส าคญทางพระพทธศาสนา และการรกษาศลประเภทตางๆ เปนตน

๗๐

๒) บญพธ เปนพธท าบญเนองดวยประเพณในครอบครวซงเปนประเพณทเกยวกบการด าเนนชวตของคนทวไปม ๒ ประเภท คอ ๑ พธท ำบญในงำนมงคล ไดแกการท าบญในโอกาสตางๆ ๒ พธท ำบญในงำนอวมงคล เชน บญหนาศพ เปนตน ๓) ทานพธ เปนพธถวายทานตางๆ เชน การถวายทาน เครองนงหม ยารกษาโรค เปนตน ๔) ปกณกะพธ เปนพธเบดเตลด ไดแก การอาราธนาศล การประเคนของพระ เปนตน ๓. ประเภทของงานศาสนพธ

๓.๑ งานพระราชพธ พระราชพธ คอ งานทพระมหากษตรยทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดขนเปนประจ าป เชน พระราชพธฉตรมงคล พระราชพธเฉลมพระชนมพรรษา หรองานททรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหจดขนเปนกรณพเศษ เชน พระราชพธอภเษกสมรส พระราชพธสมโภชเดอนและขนพระอ

๓.๒ งานพระราชกศล พระราชกศลเปนงานทพระมหากษตรยทรงบ าเพญพระราชกศล งานพระราชกศลบางงานตอเนองกบงานพระราชพธเชน พระราชกศลมาฆบชา พระราชกศลทกษณานประทานพระบรมอฐสมเดจพระบรมราชบพการพระราชกศลทรงบาตร

๓.๓ งานรฐพธ รฐพธ คอ พธทรฐบาลหรอทางราชการจดขนเปนประจ าปโดยกราบทลเชญพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เสดจพระราชด าเนน ทรงเปนประธานประกอบพธเชน รฐพธทระลกวนจกรรฐพธฉลองวนพระราชทานรฐธรรมนญ ซงปจจบนทรงรบเขาเปนงานพระราชพธ

๓.๔ งานราษฎรพธ ราษฎรพธ คอ พธท าบญตามประเพณนยมทราษฎรจดขนเพอความเปนสรมงคลแกตนเองและชมชน หรอเปนการท าบญเพออทศผลใหแกผทลวงลบไปแลวในโอกาสตาง ๆ ซงเปนการจดตามความศรทธาและความเชอทถอปฏบตสบทอดกนมาตามทองถนหรอชมชนนน ๆ

๔. องคประกอบของพธ ๔.๑ พธกรรม คอ การกระท าทเปนวธการเพอใหไดรบผลส าเรจและน าไปสผลทตองการอนเปนเครองนอมน าศรทธาทจะพาเขาสเปาหมายตามวตถประสงคของผทจดก จกรรมนน ๆและสามารถนอมน าใหผศรทธาเขาถงธรรมทสงขน

๗๑

๔.๒ พธการ คอ ขนตอนของพธทก าหนดไวตามล าดบตงแตเรมตนพธจนจบพธเพอใหการจดกจกรรมในพธนน ๆ เปนไปดวยความถกตอง เรยบรอย และสวยงาม อนน ามาซงความศรทธาและความเชอในการจดกจกรรมรวมกน ทงในสวนผทเขารวมพธและผทพบเหน ๔.๓ พธกร คอ ผด าเนนรายการประกอบพธกรรมนน ๆ ใหเปนไปตามขนตอนทไดก าหนดไวโดยท าหนาทรบผดชอบในดานพธการ ประสาน ควบคม และก ากบพธการตาง ๆ ใหเปนไปดวยความเรยบรอยตามก าหนดการ ในกรณทเปนพธกรทางศาสนา จะเรยกวา “ศาสนพธกร” ซงหมายถงผท าหนาทควบคมและปฏบตศาสนพธใหถกตองตามพธกรรมทางศาสนาตลอดจนประสานงานเพอใหการด าเนนกจกรรมในพธนน ๆ เปนไปดวยความเรยบรอย

๕. คณสมบตของศาสนพธกร ๕.๑ ความรความสามารถ ในการปฏบตศาสนพธ ๕.๒ มไหวพรบ ปฏภาณ ตดสนใจ และแกไขขอขดของไดรวดเรวและเรยบรอย ๕.๓ มความแมนย า ละเอยด รอบคอบ ๕.๔ แตงกายและปฏบตตนใหเหมาะสมตามกาลเทศะ มมารยาทเรยบรอย ๕.๕ สามารถประสานงาน ควบคม ก ากบพธการไดด

๖. ล าดบของศาสนพธ ๖.๑ การเตรยมการ เมอมการปรกษาหารอและมขอตกลงกนเปนทเรยบรอยแลวในการจดพธเนองในโอกาสตาง ๆ นน ผทไดรบมอบหมายใหท าหนาทในการเปนผด าเนนกจกรรมจะตองมการเตรยมการ ดงน ๑) การเตรยมสถานท ๒) การเตรยมอปกรณ ๓) การเตรยมบคลากร ๔) การเตรยมก าหนดการ

๖.๒ การเตรยมสถานท กจกรรมแรกทผด าเนนกจกรรมควรค านงถง คอ การเตรยมสถานท ควรค านงถงความเหมาะสมของสถานท งานทจะจดเปนงานพธใด งานมงคล หรองานอวมงคล สถานทนนมความเหมาะสมกบการจดพธหรอไมเพยงใด ซงจะไดมการวางแผนในการจดกจกรรมใหเหมาะสมกบสถานท โดยมหลกการพจารณา ดงน ๑) ความเหมาะสมของสถานทในการจดพธ ๒) มความกวางขวาง เพยงพอกบการรองรบผรวมพธ

๗๒

๓) สะอาด สะดวก ปลอดภย ๔) ไมมเสยงรบกวน

ตวอยางการจดสถานท การตงโตะเกาอ แบบท ๑ ดงแสดงในภาพท ๑

ภาพท ๑ ตวอยางการจดสถานท การตงโตะ เกาอ ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๑๗

๗๓

ตวอยางการจดสถานท การตงโตะเกาอ แบบท ๒ ดงแสดงในภาพท ๒

ภาพท ๒ ตวอยางการจดสถานทการตงโตะเกาอ ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๑๗

๗๔

๖.๓ การเตรยมอปกรณ การเตรยมอปกรณ เปนสงจ าเปนของพธตาง ๆ ซงผท าหนาทศาสนพธกรควรมความร ความเขาใจเกยวกบพธการหรอพธกรรมตาง ๆ เชน วตถประสงคของการจดศาสนพธเปนงานมงคล งานอวมงคล หรอการจดงานมงคลและงานอวมงคลพรอมกน ซงแตละงานจะตองใชอปกรณในการประกอบพธทแตกตางกน เชน งานมงคลสมรส งานวางศลาฤกษ เปนตน ๖.๓.๑ อปกรณหลกทใชในงานศาสนพธ ๑) โตะหมบชา พระพทธรป แทนกราบ ๒) แจกนดอกไม หรอพานพม ๓) กระถางธป เชงเทยน ๔) ธป เทยน บชาพระ ๕) เทยนชนวน ๖) ทกรวดน า ๗) ส าล กรรไกร เชอชนวน (น ามนเบนซนผสมกบเทยนขผงแท) ๘) ใบปวารณา และจตปจจยไทยธรรม ๙) เครองขยายเสยงพรอมอปกรณ ๑๐) เครองรบรองพระสงฆ เชน น ารอน น าเยน อาสนสงฆหรอพรมนง เสอ หมอนพงกระดาษเชดมอ กระโถน เปนตน

๖.๓.๒ อปกรณเฉพาะพธ (เพมจากอปกรณหลก) ๑) พธงานมงคล (๑) ภาชนะ น าพระพทธมนต เชน ครอบน ามนต/บาตร/ขน ทประพรมน าพระพทธมนต (มดหญาคา ใบมะยม ดอกไมเงนทอง) (๒) สายสญจน (๓) เทยนน ามนต (เทยนขผงแท นยมขนาดน าหนก ๑ บาท) (๔) พานรองสายสญจน จ านวน ๒ พาน

๒) พธมงคลสมรส (๑) มงคลแฝด (๒) โถปรกแปงกระแจะส าหรบเจม (๓) สงข (๔) หมอนกราบ ๒ ใบ

๗๕

๓) พธวางศลาฤกษ (๑) แผนศลาฤกษ (๒) ไมมงคล ๙ ชนด คอ ไมชยพฤกษ ไมราชพฤกษ ไมสกทอง ไมไผสสก ไมพะยง ไมทองหลาง ไมกนเกรา ไมทรงบาดาล และไมขนน (๓) คอนตอกไมมงคล (๔) แผนอฐ ทอง-นาก-เงน อยางละ ๓ แผน (รวม ๙ แผน) (๕) โถปรกกระแจะเจม (๖) ทองค าเปลวปดศลาฤกษ ๓ แผน พรอมขผงหรอสงททาแผนศลาฤกษเพอปดแผนทอง (๗) ปนซเมนตผสมเสรจ พรอมเกรยงปาดปน (๘) ตลบนพรตน (๙) พวงมาลย (๑๐) ขาวตอกดอกไม เหรยญเงน และเหรยญทอง (๑๑) กระดาษ/ผาเชดมอของประธาน

๔) พธเปดปายอาคาร (๑) โถปรกแปงกระแจะเจม (๒) ทองค าเปลว ๓ แผน พรอมขผงหรอสงททาส าหรบปดแผนทอง (๓) ผาคลมปาย พรอมสายชกผาคลมปาย (๔) กระดาษ/ผาเชดมอของประธาน

๕) พธงานอวมงคล สวดพระอภธรรม การท าบญเนองในงานอวมงคล ไดแก งานท าบญซงปรารภเหตทไมเปนมงคล เชน ปรารภการตายของบดามารดา คร อาจารย หรอญาตมตร เปนตน ท าบญในงานฌาปนกจบาง ๗ วน ๕๐ วน ๑๐๐ วนบาง ท าบญเนองในวนคลายวนตายบาง เพอใหเหตรายกลายเปนด เพอบรรเทาความเศราโศก (๑) ภษาโยง (ถาศพมฐานนดรศกดตงแตชนหมอมเจาขนไป ตองเตรยมผาขาว กวางประมาณ ๑๐ หรอ ๑๒ นว ยาวเสมอกบแถวพระสงฆ จ านวน ๑ ผน เรยกวา “ผารองโยง”) แถบทอง หรอสายโยง ส าหรบโยงมาจากหบหรอโกศศพ (๒) เครองทองนอย ๑-๒ ท (ตงหนาหบศพ) (๓) ตพระอภธรรม พรอมโตะตงตพระอภธรรม (๔) ผาไตร หรอผาส าหรบทอดบงสกล

๗๖

(๕) เครองกระบะบชาพระอภธรรม (ในกรณไมมเครองกระบะบชาใหใชเชงเทยน ๑ ค แจกนดอกไม ๑ ค และกระถางธป ๑ กระถาง ตงหนาตพระอภธรรมแทนเพอจดบชา พระธรรม) ๖) พธพระราชทานเพลงศพ หรอฌาปนกจศพ (อปกรณเพมจากการสวดพระอภธรรม) (๑) ธรรมาสนเทศน คมภรเทศน พดรอง ตะลม พาน (๒) เครองทองนอย จ านวน ๑ ท (เพมอก ๑ ทส าหรบประธานจดบชา พระธรรม) (๓) เทยนสองธรรม (๔) ผาไตร หรอผาส าหรบทอดบงสกล (๕) เครองไทยธรรมบชากณฑเทศน

๗) พธท าบญครบรอบวนตาย (๑) อฐ/รปผตาย/ปายชอของบรรพบรษ (๒) โตะหมอก ๑ ชด ใชเปนทบชาอฐ (๓) เครองทองนอย (๔) ภษาโยง แถบทอง (๕) ผาไตรหรอผาส าหรบทอดบงสกล

การเตรยมบคลากร

การเตรยมบคลากร เปนการแสดงถงความพรอมของผจดงานพธตาง ๆ เพอความสะดวกในการประสานงาน อนเปนการแบงหนาทรบผดชอบในแตละสวนของผปฏบตงานและสามารถตรวจสอบไดวานมนตพระสงฆหรอยง นมนตจ านวนเทาใด ใครเปนประธานใครรบภารกจสวนใด ใครเปนพธกร ใครท าหนาทศาสนพธกร เปนตน การนมนตพระสงฆ ควรเขยนเปนหนงสอ หรอภาษาทางราชการ เรยกวา “การวางฎกานมนตพระสงฆ” เพอถวายพระสงฆไวเปนหลกฐาน ซงประกอบดวยขอความส าคญ เปนการนมสการใหพระสงฆทราบวา นมนตงานพธใด วน เวลา และสถานทในการประกอบพธ อยทไหนควรแจงใหชดเจน ส าหรบจ านวนพระสงฆในแตละพธ ไมไดก าหนดจ านวนมากไวเทาใด แตมก าหนดจ านวนขางนอยไว คอ ไมต ากวา ๕ รป ๗ รป ๙ รป และ ๑๐ รป เพอจะไดครบองค คณะสงฆ สวนงานพระราชพธ หรอพธของทางราชการนยมนมนตพระสงฆ ๑๐ รป ทงงานมงคล และงานอวมงคล แตถาหากเปนพธบ าเพญกศลสวดพระอภธรรมศพประจ าคนนน นมนตพระสงฆสวดพระอภธรรม จ านวน ๔ รป

๗๗

หลกการเขยนก าหนดการ

หลกการเขยนก าหนดการ ก าหนดเปน ๓ สวน คอ สวนตน สวนกลาง และสวนทาย สวนตน เปนสวนทบอกชองาน สถานท วน เวลา ทจะจดงาน

ตวอยางสวนตน ก าหนดการ

พธ...........................................................................................(ท าอะไร) ณ..........................................................................................(สถานททไหน)

วนท............เดอน.......................ป.............. เวลา.............น. (เมอไร) ก าหนดการ

บ าเพญกศลเพอความเปนสรมงคลทท าการกระทรวงวฒนธรรมแหงใหม ณ หองประชมกระทรวงวฒนธรรม ชน ๑๙ อาคารธนาลงกรณทาวเวอร

วนท ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๖๑ เวลา ๑๐.๐๐ น.

สวนกลาง เขยนล าดบขนตอนของกจกรรมในงานพธนน ๆ ตงแตเรมตนจนถงล าดบ ขนตอนสดทายของงานพธ ตวอยางสวนกลาง เวลา ๐๙.๔๕ น. - ขาราชการและผมเกยรตพรอมกน ณ สถานทประกอบพธ เวลา ๑๐.๐๐ น. - รฐมนตรวาการกระทรวงวฒนธรรม ประธานพธเขาสสถานท ประกอบพธ - จดธปเทยน บชาพระรตนตรย - เจาหนาทอาราธนาศล - ประธานสงฆใหศล - เจาหนาทอาราธนาพระปรตร - พระสงฆเจรญพระพทธมนต - ถวายภตตาหารเพล - ถวายจตปจจยไทยธรรม - พระสงฆอนโมทนา - ประธานกรวดน า รบพร - พระสงฆพรมน าพระพทธมนต - เปนเสรจพธ เวลา ๑๒.๐๐ น. - รบประทานอาหารรวมกน

๗๘

สวนทาย ดานซายของก าหนดการจะเขยนบอกในเรองการแตงกาย หรอหมายเหตอน ๆดานขวาเขยนบอก ชอ ทอย เบอรโทรศพททสามารถตดตอประสานงานได ของหนวยงาน หรอผจดท าก าหนดการ เนองจากเมอมปญหาในก าหนดการสามารถประสานงานกนไดทนเวลา กอนถงพธการ ตวอยางสวนทาย หมายเหต แตงกายชดสากล หรอชดสภาพ ฝายพธ กองศาสนปถมภ กรมการศาสนา โทร. ๐ ๒๔๒๒ ๘๘๐๒-๘ โทรสาร ๐ ๒๔๒๒ ๘๘๐๖

๗๙

ตวอยางก าหนดการเตมรปแบบ

ก าหนดการ บ าเพญกศลเพอความเปนสรมงคลทท าการกระทรวงวฒนธรรมแหงใหม ณ หองประชมกระทรวงวฒนธรรม ชน ๑๙ อาคารธนาลงกรณทาวเวอร

วนท ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๖๑ เวลา ๑๐.๐๐ น.

เวลา ๐๙.๔๕ น. - ขาราชการและผมเกยรตพรอมกน ณ สถานทประกอบพธ เวลา ๑๐.๐๐ น. - รฐมนตรวาการกระทรวงวฒนธรรม ประธานพธเขาสสถานทประกอบพธ - จดธปเทยน บชาพระรตนตรย - เจาหนาทอาราธนาศล - ประธานสงฆใหศล - เจาหนาทอาราธนาพระปรตร - พระสงฆเจรญพระพทธมนต - ถวายภตตาหารเพล - ถวายจตปจจยไทยธรรม - พระสงฆอนโมทนา - ประธานกรวดน า รบพร - พระสงฆพรมน าพระพทธมนต - เปนเสรจพธ เวลา ๑๒.๐๐ น. – รบประทานอาหารรวมกน หมายเหต แตงกายชดสากล หรอชดสภาพ ฝายพธ กองศาสนปถมภ กรมการศาสนา โทร. ๐ ๒๔๒๒ ๘๘๐๒-๘ โทรสาร ๐ ๒๔๒๒ ๘๘๐๖

๘๐

แจงก าหนดการใหผเกยวของทราบกอนถงวนงานพธ เชน การนมนตพระสงฆ ประธานพธ ผทรบผดชอบในการประชาสมพนธงาน ศาสนพธกร และผรวมปฏบตงาน เพอจะไดทราบ ลกษณะขนตอนและแนวการปฏบตงาน การปฏบตตามก าหนดการ เมอมก าหนดการแลว ผรวมกจกรรมในพธนน ๆ ตองยดก าหนดการเปนหลก เมอมการตดทอนเพมเตม หรอสลบขนตอนในการปฏบตงาน หรอหากมกรณฉกเฉนและปรบเปลยนก าหนดการ จะตองมการตดตอประสานงาน เพอใหผปฏบตงานทกสวนไดรบทราบรวมกน หากเกดปญหาในการปฏบตงานศาสนพธกรจะตองตดสนใจแกไขปญหาทเกดขนและแจงผเกยวของทกฝายไดรบทราบทนท

การเตรยมการและการปฏบตงานศาสนพธ

เมอถงก าหนดวนพธผทมหนาทรบผดชอบในการเปนผด าเนนการ ควรมการจดเตรยมและแบงงานใหผรวมปฏบตงานในพธตาง ๆ ใหชดเจน ใครท าอะไร ทไหน อยางไร ควรมการตรวจสอบความพรอมของอปกรณเครองใชใหพรอมตลอดเวลา เชน เครองสกการบชาพระรตนตรยพระพทธรป เทยนชนวน สงตาง ๆ เหลาน ผท าหนาทเปนศาสนพธกร และพธกรผชวยจะตองชวยกนดแลการจดเตรยมและการปฏบตใหเปนไปดวยความเรยบรอย

๑. การเตรยมการกอนการปฏบตงานศาสนพธ ความพรอมกอนการปฏบตงานศาสนพธนน นบวามความจ าเปนอยางยง ศาสนพธกรจ าเปนจะตองไปดดวยตวเองกอนทงานจะเรม เพราะจะไดรวาสถานทในการประกอบพธกรรมนน มลกษณะเปนอยางไร ขณะประกอบพธกรรมหากเกดปญหาขนจะไดแกปญหาไดทนถวงท เพราะอยางนอยกไดรบรถงรายละเอยดตางๆ ในมณฑลพธ สงทควรใหความส าคญกอนเรมพธ มดงน

๑.๑ การปลาดสถานท การจดปลาดพนทดวยเครองปลาด เชน พรมหรอเสอ ส าหรบจดเปนอาสนสงฆและทส าหรบแขกทมารวมงาน การปลาดสถานทควรค านงถงความเหมาะสมและความสวยงามดวยถาเครองปลาดมมาก สามารถปใหเตมพนททประกอบพธได ควรเลอกคดดส สณฐาน ลวดลายและขนาดใหเหมาะสมการปใหปล าดบลดหลนกนไป คอ การปลาดตรงบรเวณรอยตอระหวางพรหมหรอเสอ ตองใหดานสงทบดานต า อยาใหดานต าทบดานสง ใหก าหนดทางดานพระพทธรปและพระสงฆประดษฐานอยเปนดานสง เพราะตามคตนยมโดยทวไป เปนการแสดงถงความเคารพกนของสงคมไทย ผใหญนงสงกวาผนอย ผนอยไมนงสงกวาผใหญ พระภกษนงตามล าดบอาวโส คอพรรษาหรอสมณศกดแลวแตกรณของงานพธนน ๆ

๘๑

๑.๒ การตงโตะหมบชาในงานศาสนพธ โตะหมบชาตงเพอเปนทประดษฐานพระพทธรป พรอมทงเครองบชาตามคตนยมของชาวพทธ ซงปรากฏในพทธประวตวา เมอพทธบรษทมความประสงคจะบ าเพญกศล อยางหนงอยางใด มกจะนมนตพระสงฆโดยมพระพทธเจาเสดจมาเปนประธานสงฆในการบ าเพญกศลนน ๆ ดงนน เพอใหมความสมบรณในพระรตนตรย คอ พระพทธ พระธรรม และพระสงฆในการจดงานทเกยวกบศาสนพธทางพระพทธศาสนา พทธศาสนกชนจงนยมอญเชญพระพทธรปมาประดษฐานเปนนมตรแทนพระองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในพธนน ๆ ซงตอมาถอวาโตะหมบชาเปนทประดษฐานของสงทเคารพบชาของสงคมไทย และเปนองคประกอบของเครองมนสการบชา ปจจบนจงไดมการจดตงโตะหมบชาเพอวตถประสงคอน แตทงนกเปนไปดวยความเคารพสกการบชาในสงทน ามาประดษฐานบนโตะหมบชาทงสน ผทท าหนาทศาสนพธกรจงควรมความรและความเขาใจในการจดโตะหมบชา เชน พธใดควรจดอยางไร ใชโตะหมชดใด เชน หม ๕ หม ๗ หรอ หม ๙ เครองประกอบบนโตะหมมอะไรบาง ซงสงตาง ๆ เหลาน ตองดความเหมาะสมของสถานทและพธทจะจดกจกรรม การตงโตะหมบชานยมตงไวดานขวามอของพระสงฆ แตถาสถานทไมอ านวยกอนโลมใหตงไวทางดานซายมอของพระสงฆได ควรพจารณาใหเหมาะสมกบสถานท ไมควรวางไวในต าแหนงทตองใชเปนทางเดนผานไปมา ซงการบ าเพญกศลทางพระพทธศาสนามการจดตงโตะหมบชา เชนงานกศลพธ และงานบญพธ งานกศลพธ คอ พธกรรมตาง ๆ อนเกยวดวยการอบรมเพอใหเกดความดงามทางพระพทธศาสนาเฉพาะตวบคคล รวมทงการปฏบตศาสนพธของพระสงฆ สวนงานบญพธ คอ พธกรรมทพทธศาสนกชนปรารภท าความดเนองดวยประเพณในครอบครว หรอประเพณทเกยวกบวถชวตของคนทวไป ทงทเปนงานมงคล หรองานอวมงคลซงมการตงโตะหมบชาแบบประยกตไมเตมรปแบบ การจดโตะหมบชา ใหประดษฐานพระพทธรปไวทโตะหมตวสงสด และไมควรตงเครองบชาใด ๆ ไวบนโตะหมตวเดยวกบทประดษฐานพระพทธรป สมเดจพระมหาวรวงศ (วน ธมมสารเถร) ไดกลาวไววา “เนองจากพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ เปนสงทควรกระท าความย าเกรงใหเกดแกผทเปนพทธศาสนกชนใหหนก เพราะมคามาก เพราะเหนไดยาก เปนสงทสะสมไดเฉพาะคนด ถาพทธศาสนกชนท ามกงายกบพระรตนตรยกจะไมเปนพระรตนตรย” ส าหรบในงานพธทวไปนยมใช พระพทธรปปางสมาธ เปนพระบชาไมนยมปางประทบยนหรอปางไสยาสน แตถาเปนงานพธท าบญวนเกดหรอท าบญอาย นยมใชพระพทธรปปางประจ าวนเกดของเจาของงานการจดเครองบชาตามทนยมใชกนมหลากหลายแตกตางกนตามความเหมาะสม เชน โตะหมซด โตะเดยว เปนตน การจดเครองสกการบชามากนอยใหจดตามความเหมาะสมกบสถานทและฐานะของเจาภาพ พธใหญหรอพธเลก แตสงทถอเปนเครองสกการบชาหลก มอย ๓ ประการ คอ

๘๒

๑) ธป ใช ๓ ดอก ปกเรยงกนเปนหนากระดานในลกษณะตงตรงไวในกระถางธปเนองจากเปนความเชอของบรรพบรษมาแตโบราณวา ควนเปนสงทเบาลอยสอากาศเบองบนแลวจางหายไป ควนทจางหายไปน อาจจะไเปนสอน าไปสสงทตนเคารพนบถอบชาไดไมวาจะอยณ ทใด ๒) เทยน ใช ๒ เลม ตงไวทโตะหมบชาตวเดยวกบกระถางธป ดานซายและดานขวาของกระถางธป อยางละ ๑ เลม ซงหมายถงการใหความสวางในทางธรรมแกมนษย หรอเปนสญลกษณของสงทเคารพนบถอ ๓) ดอกไม นยมจดเปนแจกนหรอพานพม ไมนอยกวา ๒ แจกน หรอ ๒ พาน ซงเปนสงทกอใหเกดความหอม และมสสนสวยงาม อนหมายถง ทกคนไมมใครรงเกยจคนทมคณธรรมความดยอมมแตคนสรรเสรญยกยองนบถอ

การตงโตะหมในพธถวายพระพร เปนการตงโตะหมบชาในพธถวายพระพร เนองในโอกาสวนส าคญของสถาบนพระมหากษตรย หรอเมอมการจดกจกรรมเฉลมพระเกยรตสถาบนพระมหากษตรยเนองในโอกาสตาง ๆ เชน วนเฉลมพระชนมพรรษา วนคลายวนประสตพระบรมวงศานวงศ ตวอยางการตงโตะหมในพธถวายพระพร ดงแสดงในภาพท ๓ และ ๔

ภาพท ๓ ภาพท ๔

ภาพท ๓ รปการตงโตะหมในพธถวายพระพรการตงพระบรมฉายาลกษณ ภาพท ๔ รปการตงโตะหมในพธถวายพระพรการตงพระบรมรปหลอ ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๕๐

การตงโตะหมในพธรบพระราชทานเครองราชอสรยาภรณ หรอการรบสงของพระราชทาน การมอบเครองราชอสรยาภรณแกขาราชการในสงกดทไดรบพระราชทาน เปนการมอบสงอนมเกยรต ซง

๘๓

เปนเครองตอบแทนคณงามความดของขาราชการทมความชอบในหนาทราชการแผนดน ดงนน ควรจดการมอบเปนพธการใหสมแกเกยรตยศ มการจดตงโตะหมในพธมอบเครองอสรยาภรณ ดงแสดงในภาพท ๕ – ๖

ภาพท ๕ ภาพท ๖

ภาพท ๕ การจดโตะหมในพธรบเครองราชอสรยาภรณ เบองหนาพระบรมฉายาลกษณ ภาพท ๖ การจดโตะหมในพธรบเครองราชอสรยาภรณ รบมอบจากประธานพธ ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๕๑

ภาพท ๗ ภาพท ๘

ภาพท ๗ การรบพระราชทานสงของหลายสง ภาพท ๘ การรบพระราชทานสงของสงเดยว ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๕๑

๘๔

การตงโตะหมในการรบเสดจฯ หรอตามเสนทางเสดจฯ ถอเปนการจดโตะหมรบเสดจฯ อนเปนการแสดงออกถงความจงรกภกดของพสกนกร ผซงอยภายใตพระบรมโพธสมภารได แสดงออกในโอกาสทสถาบนพระมหากษตรยไดเสดจพระราชด าเนนมายงทองถนของตน ซงนบเปนสรม งคลแกตนเองและชมชนทตนอยอาศย การจดโตะหมรบเสดจฯ มวธการจดตง ดงแสดงในภาพท ๙ และ ๑๐

ภาพท ๙ ภาพท ๑๐

ภาพท ๙ และ ๑๐ การจดโตะหมบชาในการรบเสดจฯ หรอตามเสนทางเสดจฯ ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๕๒

ภาพท ๑๑ ภาพท ๑๒

ภาพท ๑๑ และ ๑๒ การจดโตะหมบชาในการรบเสดจฯ หรอตามเสนทางเสดจฯ ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๕๒

๘๕

การตงโตะหมในพธถวายสกการะเนองในวนส าคญของสถาบนพระมหากษตรยในโอกาสตาง ๆ เปนการจดกจกรรมทขาราชการ พอคา และประชาชน มความร าลกถงพระราชกรณยกจและพระมหากรณาธคณทพระมหากษตรยแตละพระองคไดทรงปฏบตอนเปนคณประโยชนแกประเทศชาตและประชาชน ซงประชาชนชาวไทยไดจดขนในสวนภมภาค อนเปนการ ร าลกถงพระองคอกโสดหนง เชน วนจกร วนปยมหาราช ซงมการจดโตะหมเพอถวายสกการะ ดงแสดงในภาพท ๑๓ และ ๑๔

ภาพท ๑๓ ภาพท ๑๔

ภาพท ๑๓ การจดโตะหมวนจกร ภาพท ๑๔ การจดโตะหมวนปยมหาราช ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๕๓

การตงโตะหมบชาในพธประชมหรอสมมนา ในพธประชม สมมนา อบรม หรอ การประสาทปรญญาบตรทไมมศาสนพธในพธการ ดงนน เพอแสดงออกถงความจงรกภกดทมตอสถาบนชาต ศาสนา และพระมหากษตรย อนถอเปนประเพณและวฒนธรรมอนดงามของสงคมไทยและเพอความเปนสรมงคลในการประกอบพธทไมใชเกยวกบนานาชาตและการประชมปกตของคณะกรรมการ นยมตงธงชาต โตะหม และพระบรมฉายาลกษณหรอพระบรมสาทสลกษณของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เพอใหครบ ๓ สถาบน คอ ชาต ศาสนา และพระมหากษตรยซงเปนการแสดงความเคารพตอสถาบนทง ๓ ของสงคมไทย อนเปนสงทดงามและมการปฏบตสบสานตอเนองกนมาจนเปนประเพณวฒนธรรมอนดงาม

๘๖

ของสงคมไทย ทไดรวมกนอนรกษดวยความภาคภมใจในภมปญญาแนวคดทมตอสถาบนของบรรพบรษ ซงมหลกการในการตงโตะหมบชาในพธประชมหรอสมมนา ดงแสดงในภาพท ๑๕

ภาพท ๑๕ การจดโตะหมในหองประชม ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๕๔

ภาพท ๑๖ ภาพท ๑๗

ภาพท ๑๖ ประธานจดธป เทยน ภาพท ๑๗ ประธานกราบพระพทธรป ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๕๗

๘๗

ภาพท ๑๘ ประธานท าความเคารพธงชาตและพระบรมฉายาลกษณ ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๕๗

การตงโตะหมบชาหนาศพ การจดโตะหมลกษณะนไมมรปแบบการจดทแนนอนเพยงแตจดเพอประดบดอกไมใหดสวยงาม สวนการบชาจะใชเครองทองนอยหรอกระถางธปเชงเทยนกไดตามแตจะจดหาไดโดยสะดวกไมเดอดรอน หากเปนศพทอยในพระบรมราชานเคราะหหรอการจดงานทเปนทางการ โดยเฉพาะอยางยงงานของพระสงฆนยมตงเครองทองนอย ๒ ชด ส าหรบบชาศพชดหนง และส าหรบจดแทนศพเพอบชาธรรมอกชดหนง ใชโตะหม ๒ ตว สงต า ลดหลนกนลงมา ตวสงวางดานในใชวางเครองทองนอยส าหรบศพบชาธรรม ตวต าอยดานนอก ส าหรบเจาภาพจดเพอสกการะศพ การตงเครองทองนอยนนมขอสงเกต คอ จะบชาสงใด ใหหน ดอกไมไปทางนน สวนการจดโตะหมบชาอฐ รปภาพ ปายชอ รปหลอ ในการท าบญอทศ ใหจดลกษณะเดยวกน

อนง ในงานศพทวไป ทบชามกม ๒ ประเภท คอ ๑. ทบชาสาธารณะ ๒. ทบชาในพธการ

๘๘

ประเภทท ๑ ส าหรบบคคลทวไปจดบชาศพ นยมใชกระถางธปขนาดใหญ จดบชาไดตลอดเวลา ปจจบนในสวนกลางศาลาสวดอภธรรมศพจะเปนหองปรบอากาศ ดงนน จงไมอนญาตใหจดธปเทยนบชาสาธารณะในศาลา เพยงแตเขาไปสกการะหรอกราบศพโดยไมตองจดธปเทยน แตถาเจาภาพตองการใหมจะจดตงไวภายนอกศาลา ประเภทท ๒ ประธานพธหรอเจาภาพจดบชาหรอสกการะศพ หลงจากประธานจด เทยนบชาพระธรรม เบองหนาพระสงฆ พระอภธรรม

ภาพท ๑๙ การจดโตะหมบชาหนาศพพระสงฆ ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๕๔

การตงพดยศสมณศกดและพดรอง การจดทตงพดยศสมณศกดและพดรอง ใหตงไวถดลงมาจากโตะหมบชา กอนพระสงฆเนองจากพดยศสมณศกดเปนการแสดงถงฐานนดรของพระสงฆรปนน ๆ ซงการตงพดรองหรอตาลปตรกพงตงในลกษณะเดยวกบการตงพดยศสมณศกด เพอความเขาใจงายขนใหพงจ าวาพดยศสมณศกดหรอพดรองใหตงถดจากโตะหมบชา

๘๙

ภาพท ๒๐ การจดเตรยมอาสนสงฆ ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๕๙

การวงสายสญจน การวงสายสญจนใหเวยนขวาตามเขมนาฬกา ลงดานหลงพระพทธรปแลว ใหวงทฐานพระพทธรปหรอขอบโตะหมตวทประดษฐานพระพทธรปโดยเวยนขวา ๓ รอบ ใหเหลอกลม สายสญจนส าหรบพระสงฆถอใสพานวางไวดานขางประธานสงฆ ควรวางพานรองสายสญจนไวทาย อาสนสงฆดวย ส าหรบในงานพระราชพธ พระราชกศล หรองานเสดจพระราชด าเนน ใหวงท ขอบโตะหมตวทประดษฐานพระพทธรปแลวผกยดทหลกพดยศสมณศกดหรอพดรอง เหลอกลม สายสญจนส าหรบพระสงฆถอใสพานวางไวดานขวาหรอดานซายมอประธานสงฆ

การเดนสายโยงหรอแถบทอง การเดนสายโยงหรอแถบทองหรอสายโยง เปนสงทโยงมาจากศพ อฐ ภาพถาย ปายอทศใหเดนชดฝาผนง ถาเดนผานโตะหมบชา ใหผานดานหลงโตะหมบชา และใหเดนต ากวา พระพทธรป ควรระวงไมใหสายโยงหรอแถบทองนนเกาะหรอเกยวกบโตะหมบชา ควรเดนใหชด ไปทางประธานสงฆแลวเชอมตอทพานภษาโยง ซงตงอยดานขางประธานสงฆ ภษาโยงนน ศาสนพธกรควรวดความยาว เมอลาดตงแตตนอาสนสงฆถงพระสงฆรปสดทายใหพอด ท าเครองหมายไววาจะยกภษาโยงลงมาจากพานเพอตงไว ณ เบองหนาประธานสงฆใหพอดกบ การทอดผาบงสกล

การตงครอบหรอภาชนะท าน าพระพทธมนต ภาชนะใสน าส าหรบท าน าพระพทธมนต ปจจบนนยมใชครอบส ารดทองแดงหรอทองเหลอง หากไมมสามารถใชบาตรหรอขนแทนได ภายในใสน าสะอาด และตดเทยนบรเวณฝาครอบ ส าหรบประธานจดเพอถวายประธานสงฆท าน าพระพทธมนตไวใหเรยบรอย เมอประธานสงฆเขานง ประจ าอาสนสงฆเรยบรอยแลว จงน าครอบน ามนตหรอภาชนะใสน าวางไวเบองหนาประธานสงฆ ส าหรบเทยน

๙๐

ท าน าพระพทธมนต ควรใชเทยนขผงแท นยมใชเทยนขนาดน าหนก ๑ บาท หรอจะหยอนหรอเกนบางตามความเหมาะสม

การจดเครองรบรองพระสงฆ ตามประเพณนยมจะตองมการจดเครองรบรองพระสงฆ และแขกผมารวมงาน แตในทน จะขอกลาวเฉพาะในสวนทตองเตรยมเครองรบรองส าหรบพระสงฆ ซงประกอบดวยเครองรบรองหลกดงน น ารอน น าเยน ภาชนะใสน าดมไวถวายพระสงฆ สงทขาดไมไดอกอยางหนง คอ กระโถน ซงถอเปนสงจ าเปน เนองจากพระสงฆเมอนงในพธกรรม ไมสามารถลกเพอจะน าสงทไมใชแลวไปทงทอนได ส าหรบการจดตงเครองรบรองพระสงฆนน ใหตงกระโถน น ารอน น าเยนโดยตงกระโถนเปนหลกไวดานใน ระวงอยาใหล าไปดานหลงหรอออกมาดานนอกมากนก ใหพระสงฆหยบใชไดสะดวก และควรตงใหเปนแนวตรงกนทงดานขวาง ดานยาว เมอพระสงฆเขานงทประจ ายงอาสนสงฆเรยบรอยแลว ใหประเคนน ารอน น าเยนใหเรยบรอย

เครองไทยธรรมส าหรบถวายพระสงฆ เมอพระสงฆไดประกอบพธกรรมทางศาสนาเรยบรอยแลว เจาภาพมกจะมการถวาย เครองไทยธรรมแดพระสงฆ ดงนน ควรจดเตรยมเครองไทยธรรมไวดานทายอาสนสงฆ เมอพระสงฆประกอบพธกรรมทางศาสนา และฉนภตตาหารเสรจเรยบรอยแลว ใหน าเครองไทยธรรมมาวางไวเบองหนาพระสงฆในพธทกรป แลวเชญประธานหรอเจาภาพประเคนพระสงฆ

ภาชนะส าหรบกรวดน า การกรวดน าเปนการอทศแผสวนบญกศลทตนไดบ าเพญ สงไปใหแกบรพชนตลอดจน สรรพสตวทงปวง เปนการอธษฐานใจในสงทประสงคใหส าเรจตามความปรารถนา ผเปนศาสนพธกร จะตองตรวจสอบภาชนะใสน ากรวดใหเรยบรอย แลวจดตงไวทายอาสนสงฆเชนเดยวกบ เครองไทยธรรม

เชงเทยนและเทยนชนวน เปนอปกรณทอ านวยความสะดวกใหแกผเปนประธานในพธ หรอเจาภาพ ในการจดธป เทยนบชาพระรตนตรย ผเปนศาสนพธกรจะตองจดเตรยมใหเรยบรอย ดการตดเทยนกบเชงเทยน ใหแนน เพราะอาจหลดจากเชงเทยนได จดเตรยมไวทายอาสนสงฆ เมอถงเวลางานศาสนพธกร จะไดจดแลวน าไปมอบใหประธานหรอเจาภาพจดธปเทยนบชาพระรตนตรย

การทาเชอชนวนธป เทยน การทาเชอชนวนธป เทยน เพอตองการใหสงทจดบชานนตดไฟงาย ดงนน เมอประธาน จะจดบชาสงใด ศาสนพธกรควรเตรยมทาเชอชนวนธป เทยน หรอสงทจะจดใหเรยบรอยกอนถง เวลาพธตามก าหนดการประมาณไมเกน ๑ ชวโมง หากเตรยมไวนานเกนไปจะท าใหจดตดชา

๙๑

วธท าเชอชนวน ๑) เตรยมขวดแกว ฝาโลหะขนาดพอสมควร ลางเชดใหแหง และสะอาด ๒) น าเศษเทยนขผงแททเหลอจากใชในพธตาง ๆ แลว ตดเปนชนเลก ๆ ใสไวในขวด ๓) น าน ามนเบนซนใสลงไปในขวดใหทวมเทยน ปดฝาทงไวประมาณ ๑ คน ๔) คนใหเทยนกบน ามนผสมเปนเนอเดยวกน ไมควรใหเหลวหรอขนเกนไป ๕) ปดฝาเกบไว เมอตองการน ามาใช ใหน าปลายธปชบลงไปในขวดเชอชนวน หลงจากนน พนดวยส าล และชบลงไปในขวดเชออก ๑ ครง น ามาแตงใหสวยงาม และทาตรงบรเวณไสเทยน ทประธานจะจดใหเรยบรอย ถาหากเชอแหง หรอเชอมลกษณะแขง ใหเตมน ามนเบนซนลงไป หรอน าขวดเชอชนวนไปวางไวททมอากาศรอน

การจดเตรยมเวลาในพธการ งานทเปนทางการ ควรมการก าหนดรปแบบทชดเจน เพอใหมการปฏบตงานอยางตอเนอง มการก าหนดเวลาในแตละขนตอนของงานทแนนอน ดงนน เรองเวลาถอเปนสงส าคญ ศาสนพธกร จะตองจดล าดบเวลาของพธการนน ๆ ใหเหมาะสม ไมเกดการสะดดหรอรอคอยเวลาอนเปนการแสดงใหเหนความบกพรองของผด าเนนการ เพราะบางพธเปนเวลาบงคบ เชน เวลาฤกษเวลาพระสงฆฉนภตตาหาร เปนตน ซงผด าเนนการหรอศาสนพธกรควรค านงถงเวลาแตละขนตอนวาตองใชเวลาเทาไหร ดงนน จงควรจดสรรเวลาใหเหมาะสม เพอความสะดวกในการก าหนดเวลาเรมตนและเวลาสนสดของพธ ดงน ๑) เวลาเรมตนพธ ตงแตเวลาผรวมพธพรอมกน ๒) เวลาทประธานเดนทางมาถง จดธปเทยนบชาพระรตนตรย และเรมเขาสพธการ ๓) เวลาพระสงฆเจรญพระพทธมนต สวดพระพทธมนต หรอแสดงพระธรรมเทศนา ๔) เวลาของพธ ทมฤกษเรมตน และสนสดแหงฤกษ เชน พธวางศลาฤกษ เปดอาคาร ๕) เวลาทพระสงฆฉนภตตาหาร ๖) เวลาสนสดของงาน การเตรยมเวลาน เมอค านวณและก าหนดเวลาแลว ใหระบไวในก าหนดการ และ ผด าเนนการควรมความรในเรองพธแตละขนตอนดวย เพอน ามาปรบใหยดหยนไดตามความเหมาะสม ทงนเพอใหการปฏบตพธเปนไปอยางตอเนอง เรยบรอย และสวยงาม

การปฏบตงานศาสนพธ เมอถงเวลาจะเรมปฏบตพธ ศาสนพธกรควรแบงหนาทปฏบตงานของแตละคนใหเรยบรอย ใครมหนาทท าอะไร ผทไดรบมอบหนาทจะตองรบผดชอบหนาทใหเรยบรอยจนกวาจะเสรจพธ ถาหากมปญหาหรอมเหตทไมสามารถปฏบตหนาททไดรบมอบได จะตองแจงใหผรวมปฏบตทราบ หรอมอบให

๙๒

ผอนปฏบตแทน เชน การเชญเทยนชนวนการเชญพดรองถวายพระสงฆ การจดธปเทยนบชา การอาราธนาศล การอาราธนาพระปรตร และการอาราธนาธรรม เปนตน การเชญเทยนชนวน เทยนชนวน คอ อปกรณอ านวยความสะดวกส าหรบประธานพธใชในการจดธปเทยนบชาพระรตนตรย หรอจดในกรณอน ๆ

ศาสนพธกรผปฏบตหนาทเชญเทยนชนวนควรปฏบต ดงน ๑) ถอเชงเทยนชนวนดวยมอขวา ใชฝามอรองรบใตฐานเชงเทยนชนวน ใชนวหวแมมอจบดานบนฐานเชงเทยนชนวน มอซายถอไฟแชกพรอมจด ยนรออยทายอาสนสงฆ ๒) เรมพธ ศาสนพธกรจดเทยนชนวนทบรเวณทายสงฆ แลวเดนเขาไปพอประมาณเพอใหผเปนประธานเหน ๓) แสดงความเคารพประธานพธ (โคงค านบ) เมอประธานพธลกเดนไปทหนาโตะหมบชาหรอทซงตองจดธปเทยน ศาสนพธกรพงเดนไปถงทประธานจะจด สงเทยนชนวนทางดานขวามอของประธานพธ (ถาสถานทบงคบกสามารถสงทางดานซายมอของประธานพธได ไมจ าเปนตองแทรกตวเขาไปเพอสงทางดานขวามอของประธานพธ) โดยนงคกเขาสงเทยนชนวนใหประธานพธแลววางมอใหเรยบรอย ไมตองประนมมอ แตใหเตรยมพรอมทจะรบเทยนชนวนคนหลงจากประธานพธจดเรยบรอยแลว ในกรณทประธานพธเขามายงบรเวณพธและเดนเขาไปยงโตะหมบชาหรอสถานทจดบชาสกการะทเดยว ศาสนพธกรพงจดเทยนชนวนแลวเชญตามประธานเยองไปทางขวามอประธาน เมอถงสถานทจด ใหศาสนพธกรนงคกเขาแลวสงเทยนชนวนใหประธานพธทางดานขวามอของประธาน ๔) เมอประธานพธจดธปเทยนเสรจเรยบรอยแลว สงเทยนชนวนคน ศาสนพธกรพงรบเทยนชนวนคนดวยมอขวา โดยการหงายฝามอขวารองรบใตฐานเทยนชนวน แลวใชหวแมมอจบดานบน ถอยออกมาไดระยะพอสมควร แสดงความเคารพประธาน แลวเดนถอยออกไปทางทายอาสนสงฆทนท ๕) เมอถงบรเวณทายอาสนสงฆจงดบเทยนชนวน ไมควรใชวธเปาหรอใชมอโบกหรอสะบดเพอดบเทยน แตใหใชวธหาวสด เชน ใบไม หรอวสดอน โดยวธจบหรอรดไสเทยนใหดบ อนง ส าหรบการสงเทยนชนวนใหประธานจดเทยนน ามนตกพงกระท าในลกษณะเดยวกน ตางกนแตเพยงวา เมอประธานพธจดเทยนท าน าพระพทธมนตเสรจเรยบรอยแลวศาสนพธกรพงเรยนใหประธานพธประเคนภาชนะท าน าพระพทธมนตดวย และเมอถอยออกมาแลวตองรอดจนกวาพระสงฆจะท าน าพระพทธมนตเสรจ แตถาหากเทยนท าน าพระพทธมนตดบกอนทพระสงฆจะท าน าพระพทธมนตเสรจ ศาสนพธกรพงจดเทยนชนวนเขาไปจดเทยนน าพระพทธมนตเอง โดยไมตองเชญประธานพธเขาไปจดอก

๙๓

ภาพท ๒๑ ภาพท ๒๒

ภาพท ๒๑ การเชญเทยนชนวน ภาพท ๒๒ การสงเทยนชนวน ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๖๓

การเชญพดรองถวายพระสงฆ ในงานพธบางพธมการจดท าพดรองหรอตาลปตรทระลกถวายแดพระสงฆ นยมจดธปเทยนบชาพระรตนตรยกอน แลวเชญประธานพธถวายพดรองดวยเหตผลวา การทจะกระท าพธกรรมทางพระพทธศาสนาควรบชาพระรตนตรยกอนการถวายสงหนงสงใด ดงนน ศาสนพธกรควรจดเตรยมพดรองเพอถวายพระสงฆ โดยการจดเรยงพดรองวางบนตะลมหรอพานหรอโตก โดยใหใบพดแยกกน ดามพดทบสลบกนไป เวลาจะถวายใหใช ศาสนพธกร ๒ คน คนหนงเชญพดรองเลมหนงเขาไปท าความเคารพประธานพธ (โดยการโคงค านบ) เพอเขาไปถวายพดรองแดพระสงฆ และอกคนหนงเชญตะลมหรอพานพดรอง เดนตามผเชญ พดรองเพอใหผเชญพดรองหยบพดรองสงใหประธานพธถวายพระสงฆทละดามตามล าดบตงแตประธานสงฆจนถงพระสงฆรปสดทาย เมอสงพดรองใหประธานถวายพระสงฆครบแลว ใหท าความเคารพประธานพธพรอมกนแลวถอยออกไป การอาราธนาศล อาราธนาพระปรตร และอาราธนาธรรม การอาราธนา คอการนมนตใหพระสงฆประกอบพธตาง ๆ ในพธกรรมทางพระพทธศาสนา เชน ใหศลเจรญพระพทธมนต หรอสวดพระพทธมนต หรอแสดงพระธรรมเทศนา ในการอาราธนาแตละพธกรรม ศาสนพธกรผท าหนาท

๙๔

อาราธนาจะตองศกษาและมความรในแตละพธวา ล าดบหรอขนตอนไหน อาราธนาใหพระสงฆท าอะไร ตามวตถประสงคของการบ าเพญกศลของพธนน ๆ ๑) งานพธทไมมการเจรญพระพทธมนตหรอสวดพระพทธมนต มแตเพยงการเจรญชยมงคลคาถา หรอการถวายทานตาง ๆ เมอประธานพธจดธปเทยนบชาพระรตนตรยและกลบไปนงทนงเรยบรอยแลว พงเดนเขาไปประมาณพระสงฆรปท ๕ หรอ ๖ จากทายสงฆ ยนตรงหนหนาไปทางประธาน ท าความเคารพ (ถาประธานเปนพระสงฆ พงประนมมอไหว ประธานเปนฆราวาส พงโคงค านบ) แลวหนหนาไปทางประธานสงฆในพธโดยยนอยทเดม นอมไหวแลวยนตวตรง ประนมมอระหวางอก กลาวค าอาราธนาศล ไมควรเสยงดงหรอเบาเกนไป เมอกลาวค าอาราธนาจบแลว ใหยนรอรบศล เมอประธานสงฆในพธใหศล พงรบศลโดยวาตามไปทละขอ ๆ ตามล าดบจนถงขอสดทาย จากนนประนมมอฟงประธานสงฆสรปทายศลเรยบรอยแลว พงนอมไหว จากนนหนไปท าความเคารพประธานพธแลวถอยออกไปทางทายอาสนสงฆ ส าหรบงานพธหลวง หรองานพธทเสดจพระราชด าเนนในสถานทตาง ๆ เมออาราธนาแลวไมตองเปลงเสยงรบศลตามประธานสงฆ พงยนสงบโดยรบศลในใจ จนประธานสงฆถวายศลจบ จงหนไปท าความเคารพองคประธานพธ แลวถอยออกไปทางทายอาสนสงฆ เพอเตรยมพรอมในการปฏบตงานทเกยวของตอไป ๒) งานพธทมการเจรญหรอสวดพระพทธมนตอยางเดยว ศาสนพธกรจะตองอาราธนาศล และอาราธนาพระปรตร การอาราธนาศลและอาราธนาพระปรตพงปฏบตเหมอนขอ ๑ คอ เมอท าความเคารพประธานพธแลว หนไปประนมมอนอมไหวประธานสงฆในพธ กลาวค าอาราธนาศลประธานสงฆกลาวสรปศลจบ ศาสนพธกรนอมไหว แลวกลาวค าอาราธนาพระปรตร เมอกลาวค าอาราธนาพระปรตรจบ นอมไหวไปทางประธานสงฆในพธ หนไปท าความเคารพประธานพธแลว ถอยออกไปทางทายอาสนสงฆ และคอยปฏบตงานในขนตอนตอไป ๓) งานพธทมการเจรญพระพทธมนตหรอสวดพระพทธมนต ทมการแสดงพระธรรมเทศนารวมอยในพธนนและตอเนองกน ศาสนพธกรพงปฏบตโดยอาราธนาพระปรตรใหพระสงฆสวดพระพทธมนตหรอเจรญพระพทธมนตกอน เมอพระสงฆสวดพระพทธมนตหรอเจรญพระพทธมนตจบแลว กอนเรมพธแสดงพระธรรมเทศนา ประธานจดเทยนสองธรรม และเครองทองนอยบชาธรรม ศาสนพธกรพงนมนตพระสงฆขนนงยงธรรมาสนเทศนแลว ศาสนพธกรจงอาราธนาศลและอาราธนาธรรม ตามล าดบ เมอพระสงฆแสดงพระธรรมเทศนาจบ ศาสนพธกรพงเขาไปรบพดรองและคมภรเทศนออกมาทางทายอาสนสงฆ และควรจดผชวยศาสนพธกรเขาไปดแลพระสงฆลงจากธรรมมาสนดวยอนง ถาพธแสดงพระธรรมเทศนาจดกอนพธเจรญหรอสวดพระพทธมนต ศาสนพธกรพงอาราธนาศล รบศล จบแลว จงอาราธนาธรรม ตามล าดบ และตองเผดยงพระสงฆองคแสดงพระธรรมเทศนาใหทราบวา ในกรณน ใหอนโมทนา (ยถา วาร วาหา....) บนธรรมาสน

๙๕

ดงนน ศาสนพธกรจงตองเชญทกรวดน าไปใหประธานในชวงน และเมอถงเวลาพระสงฆเจรญพระพทธมนตหรอสวดพระพทธมนต จงอาราธนาพระปรตรตอไป โดยไมตองอาราธนาศลอก ๔) งานพธทมการแสดงพระธรรมเทศนาอยางเดยว หรองานมหลายพธ แตจดคนละเวลา พงถอวาเปนคนละงาน คนละตอน การอาราธนาหรอการจดธปเทยนบชา พงกระท าโดยแยกปฏบตเปนคนละตอนการอาราธนาในพธแสดงพระธรรมเทศนา มขอปลกยอยอก คอ งานใดทประธานพธกดศพกด อฐกด หรอผลวงลบ ทเปนพระสงฆ เมอศาสนพธกรอาราธนาศล และรบศลจบแลว รอใหประธานและ/หรอเจาภาพจดเครองทองนอยบชาธรรม และประธานหรอเจาภาพจดเครองทองนอยหนาศพ หรออฐ เพอบชาธรรมแทนอฐหรอผทลวงลบไปแลวกอน จงอาราธนาธรรมตอไป

ภาพท ๒๓ การอาราธนาศลในงานพธทกราบบงคมทลอญเชญพระมหากษตรย หรอผแทน พระองคเสดจฯ เปนองคประธานในพธ ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๖๕

การจดเตรยมอาหารและจตปจจยเครองไทยธรรม ในงานพธทนมนตพระสงฆมาเจรญหรอสวดพระพทธมนต และมการถวายอาหาร ศาสนพธกรควรประสานเตรยมการเรองอาหารถวายพระสงฆใหเรยบรอยกอนพระสงฆจะเจรญหรอสวดพระพทธมนตจบ เมอพระสงฆสวดบทถวายพรพระ (พาหงฯ) ศาสนพธกรพงจดผชวยหรอเจาหนาทยกอาหารมาตงไวเบองหนาพระสงฆพรอมทงน าดม และจดโตะส าหรบตงอาหารบชาพระพทธใหเรยบรอย เมอพระสงฆเจรญหรอสวดพระพทธมนตจบแลว ศาสนพธกรพงท าความเคารพและเชญประธานพธและผมเกยรตประเคนภตตาหารแดพระสงฆ หากประธานพธเปนพระสงฆ ศาสนพธกรตองยกอาหารประเคนประธานพธเพอถวายพระสงฆดวยการจดเตรยมและยกอาหารน หากพระสงฆฉนภตตาหารรวมกนเปนวงหรอเปนโตะตองรอใหพระสงฆเจรญหรอสวดพระพทธมนตจบแลว และนงเปนวงหรอนงประจ าทโตะกอนแลวจงยกอาหารมาใหประธานหรอเจาภาพประเคนพระสงฆเมอศาสนพธกรสงเกตเหนวา พระสงฆฉนภตตาหารคาวเรยบรอยครบทกรปแลว พงยกภตตาหารคาวออกพรอม ๆ กน และยกภตตาหารหวานเขาไปตงครบทกรปแลว เชญประธานและผมเกยรตมาประเคนภตตาหารหวานพรอมกนอกครงหนง แตในบางกรณประธานและผมเกยรตตองท า

๙๖

กจอยางอน ไมสามารถมาถวายภตตาหารหวานได ศาสนพธกรพงถวายเอง เพอพระสงฆจะไดไมตองรอ ในระหวางทพระสงฆฉนภตตาหารศาสนพธกรพงท าหนาทปฏบตพระสงฆส ารวจดวา พระสงฆตองการสงหนงสงใดเพมเตมหรอไม เชน อาหาร น าดม กระดาษเชดมอเปนตน จะไดจดหามาถวายเพมเตม มารยาทอยางหนงทศาสนพธกรตองพงระวง คอ กอนจะยกภตตาหารคาวหรอหวานเขา-ออก ตองรอใหพระสงฆฉนเสรจครบทกรปกอน (ซงตามธรรมเนยมหรอประเพณปฏบตของศาสนพธกรทปฏบตสบตอกนมาใหใชวธสงเกตประธานสงฆในพธเปนหลกเนองจากธรรมเนยมของพระสงฆใหพระสงฆผอาวโสนอยสงเกตพระสงฆผมอาวโสมากกวา และใหพระสงฆผมอาวโสมากกวาเออเฟอแกพระสงฆผมอาวโสนอยกวา ดวยการฉนภตตาหารคอยพระสงฆรปอน ๆ เมอประธานสงฆเหนวาพระสงฆสวนใหญฉนภตตาหารเสรจแลวจะแสดงอาการใหศาสนพธกรหรอผท าหนาทปฏบตพระสงฆไดทราบ ดวยอาการรวบชอนหรอปดฝาส ารบภตตาหารใหผปฏบตเหน) เนองจากหากยกภตตาหารเขา-ออกในขณะทพระสงฆบางรปยงฉนไมเสรจจะเปนเสมอนการเรงพระสงฆ ซงถอเปนการเสยมารยาทของศาสนพธกรในการปฏบตพระสงฆ จตปจจยเครองไทยธรรม จะตองจดเตรยมวางไวทโตะดานทายอาสนสงฆกอนเรมพธเสมอเมอยกส ารบภตตาหารออกหมดแลว ศาสนพธกรพงท าความสะอาดอาสนสงฆ ซงอาจเปอนหรอเปยกน า เสรจแลวยกเครองไทยธรรมมาวางเรยงไวใหสวยงามเปนระเบยบเรยบรอยเบองหนาพระสงฆ หากมแจกนดอกไม ก าดอกไม พวงมาลย ใหวางเปนอนดบแรกแลวจงวางสงอน ๆ ตอไป (การวางใหวางหนดอกไมเขาหาพระสงฆเนองจากเปนการถวายเครองไทยธรรมดวยความเคารพถาประธานพธเปนพระสงฆผใหญใหหนดอกไมมาทางประธานพธ) เมอวางจตปจจยไทยธรรมเสรจเรยบรอยแลว เชญประธานพธและผมเกยรตมาประเคนจตปจจยไทยธรรม โดยการประเคนดอกไมกอนแลวประเคนสงอนเปนล าดบไป อนง เปนธรรมเนยมทเจาภาพจะถวายปจจยในการบ าเพญกศลดวย ศาสนพธกรพงเตรยมใบปวารณาเขยนจ านวนเงนและชอเจาภาพ จดใสซองใหเรยบรอย และรวมถวายในเวลาทถวายเครองไทยธรรมนดวย สวนปจจยหรอเงนทจะถวาย พงมอบใหไวยาวจกรรบไป

ภาพท ๒๔ การจดเตรยมเครองไทยธรรมถวายพระสงฆ ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๖๗

๙๗

การประเคน การประเคนพระสงฆ จะเปนชายหรอหญงไมมหาม แตตองท าใหถกลกษณะของการประเคน คอ ๑) สงของทจะประเคนนน ตองไมใหญหรอหนกเกนไป เปนสงของทคนปกตคนเดยวยกไหวโดยตองยกสงของนนใหขนพนจากพนทสงของนนตงอย ๒) ผประเคนตองเขามาในหตถบาส คอ อยหางจากพระภกษผรบประเคนไมเกน ๑ ศอก หรอพงน าของประเคนเขาไปใหใกลพระผรบประเคนประมาณ ๑ ศอก จะนงหรอยนแลวแตสถานททพระภกษนนอ านวย ๓) ผประเคนนอมสงของนนเขามาถวายดวยกรยาอาการแสดงความเคารพ ๔) กรยาอาการทนอมสงของเขามาถวายนน จะสงถวายดวยมอกได หรอจะตกสงถวายดวยของเนองดวยกาย เชน ใชทพพตกถวายกได ๕) พระภกษผรบประเคน จะรบดวยมอกได จะเอาผาทอดรบกได หรอจะเอาภาชนะรบ เชน เอาบาตรหรอจานรบสงของทเขาตกถวายกได ผประเคน ตองเขาไปอยในทใกลระยะดงกลาว แลวยกสงของใหพนขนจากพน แลวนอมถวายสงของทตองประเคน คอ สงทจะพงบรโภค เชน อาหาร น ารอน น าเยน เปนตน เมอประเคนแลวอยาไปจบตองหรอเลอนหากจะมการเลอนสงหนงสงใดพระสงฆจะเปนผเลอนเอง เนองจากเมอจบตองแลวจะตองประเคนใหม ถาสงของนนไมใชสงของทใชบรโภคกไมตองประเคน การเชญทกรวดน า เปนธรรมเนยมอยางหนงของผท าบญหรอบ าเพญกศล เมอพธการตาง ๆ ด าเนนการไปจนถงขนตอนสดทาย จะมการกรวดน าอทศสวนกศลใหแกญาตสนทมตรสหายและสรรพสตว ศาสนพธกรตองเตรยมทกรวดน า โดยท าความสะอาดและใสน าพรอม ตงไวทโตะเครองไทยธรรมดานทายอาสนสงฆ เมอประธานพธถวายจตปจจยไทยธรรมเสรจและกลบไปนงเรยบรอยแลว ศาสนพธกรพงเชญทกรวดน าดวยมอซาย ประคองดวยมอขวาใหมนคง เดนเขาไปใกลจะถงประธานพธ ท าความเคารพ นงคกเขาเดนเขาเขาไปทางดานหนาโดยใหเยองไปทางเขาซายของประธานพธเลกนอย ไมชดหรอหางเกนไป พอใหประธานพธจบทกรวดน าไดสะดวกถอทรองรบน าไวดวยมอทงสอง ยนใหประธาน ไมสงหรอต าเกนไป พอใหประธานพธเทน ากรวดไดโดยไมตองกมลงหรอยกแขนสงกวาปกต เมอพระสงฆเรมอนโมทนา “ยะถา วาร วหา...........”ประธานพธเรมเทน าลงยงทรองรบน าทศาสนพธกรถออย เมอสงเกตเหนวา ประธานพธเทน ากรวดจวนหมดแลว ศาสนพธกรพงปลอยมอขวาออกจากทรองรบน าใหใชมอซายถอไวมอเดยวยกมอขวาขนรบเตาน ากรวดทประธานพธเทหมดแลว น าเตาน ากรวดมาชดกบทรองรบน า เดนเขาถอยหลงออกมาจากประธานพธพอสมควร ลกขนยนท าความเคารพประธานพธแลวถอยออกไปทางทายอาสนสงฆ น าน ากรวดไปเทใตตนไมทเหมาะสมตามประเพณโบราณ และตองเทดวยอาการส ารวมและสภาพ ไมเทในททไมสะอาด ไมสาดหรอคว าภาชนะทใสน า หากมพธ

๙๘

อน ๆ ตอจากพธนนอก ศาสนพธกรตองใสน าในเตาน ากรวดไวทนท เพอพรอมทจะใชในพธตอไป การกรวดน าในพธตาง ๆ หากเปนพธใหญ ๆ หรองานพธทเปนทางการ นยมใชทกรวดน าส าหรบประธานพธ ทเดยวเทานน สวนในงานพธของชาวบานหรองานท าบญตามวดวาอารามจะใชทกรวดน าหลายทกได มไดมขอหามอนใด อนง ในพธทเปนทางการไมนยมน าทกรวดน าไปตงไวใหประธานพธกอนทจะถงขนตอนกรวดน า เชน ทโตะเคยงหรอทประธานพธนง เพราะอาจท าใหเกดขอผดพลาดแกประธานไดโดยเฉพาะอยางยงงานอวมงคล ซงเคยมเรองเลาวา ในงานอวมงคลงานหนง ศาสนพธกรไดน าทกรวดน าไปตงไวทโตะเคยงของประธานพธ เมอประธานพธทอดผาบงสกลและกลบมานงทเรยบรอยแลว เมอพระสงฆตงพดพจารณาผาบงสกล ประธานพธกหยบทกรวดน ามากรวดน าทนทกอนทพระสงฆจะอนโมทนา ซงบางทองถนมการกรวดน าเมอพระสงฆพจารณาผาบงสกลเชนกน

ภาพท ๒๕ ภาพท ๒๖ ภาพท ๒๗

ภาพท ๒๕, ๒๖ การเชญทกรวดน า ภาพท ๒๗ การเขาทกรวดน า ทมา : คมอการปฏบตศาสนพธเบองตน หนา ๖๙ การประน าพระพทธมนต เมอพระสงฆอนโมทนาจบแลว ถาเปนงานมงคลจะนมนตพระสงฆประน าพระพทธมนตเพอความเปนสรมงคล สวนมากนยมนมนตพระสงฆรปทเปนประธานสงฆประน าพระพทธมนตให ควรเชญประธานพธหรอเจาภาพเขารบการประน าพระพทธมนตจากพระสงฆกอน ถาเปนงานพธมงคลสมรสใหเชญคบาวสาวเขารบการประน าพระพทธมนตกอนบคคลอน เสรจแลวจะนมนตพระสงฆประน าพระพทธมนตในทอน ๆ หรอการประน าพระพทธมนตรวมกนเปนหม ๆ ศาสนพธกรตองเชญภาชนะน าพระพทธมนตเดนตามโดยเยองไปทางดานซายของพระสงฆรปทประน าพระพทธมนต

๙๙

สนสดพธ เมอสนสดกจกรรมในศาสนพธแลว สงทศาสนพธกรจะตองด าเนนการตอไปเพอใหการปฏบตหนาทศาสนพธกรเปนไปดวยความเรยบรอยและสมบรณ ในชวงสดทายของศาสนพธ คอ ๑) รบพระสงฆลงจากอาสนสงฆ ๒) ประสานงานการสงพระสงฆกลบวด ๓) ดบธปเทยนทจดบชา ณ โตะหมบชาใหเรยบรอย ๔) สงคนอปกรณทยมมาใชในงานพธ

ประโยชนของศาสนพธ ๑. เปนวธการดงคนเขาสหลกธรรมทางพระศาสนา ๒. เปนรปแบบวธการทมแบบแผน งดงาม สอดคลองกบวฒนธรรมไทย ๓. เปนกระบวนการทท าใหคนในสงคมมความรกสามคคปราถนาดตอกน ๔. ผทศกษาศาสนพธดแลว ยอมเปนผฉลาดในพธกรรมทตองปฏบตในการบ าเพญกศล ๕. สามารถจรรโลงใหพระพทธศาสนามความเจรญยงยนสบไป

สรป พธกรรมและศาสนพธกอใหเกดความสงบสข เกดความเรยบรอย ในสงคม ผปฏบ ตเกดความสข เกดกศล และเพอใหเกดความสามคคในสงคม เกดความรวมมอรวมใจในการทจะใหพทธศาสนาคงอยและสบทอดตอไป พธกรรมตองมกระบวนการทเรยบงาย ไมฟมเฟอยยงยากทกคนยอมรบทจะปฏบตได พรอมกนนนกเปนการอนรกษขนบธรรมเนยมประเพณใหมสบไป เปนการปลกฝงใหคนรนใหมไดเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา ท าใหเกดความรกความสามคคขนในหมคณะทรวมท าพธกน เปนสงชกน าใหพทธศาสนกชน เวนจากการท าชว ท าความดมจตใจผองใส แสดงถงความรวมมอ ความเจรญทางจตใจของคนในสงคม เกดความสขใจ อมเอมใจและเปนแบบอยางในการด าเนนชวตของผประพฤตปฏบต เฉกเชนกบทานพระพรหมคณาภรณ ททานไดกลาวไววา พธกรรมเปนสวนเบองตนของวนย โดยเปนสวนทสอกบหมชนสวนใหญเขาเขามามสวนรวมและเปนเครองน าเขาเขาสวนยทจะน าตอใหเขาถงเนอหาสาระทเปนธรรมะสงขนตอไป และอกดานหนงในทางกลบกนวนยกเปนทปรากฏตวของธรรมะในโลกแหงสมมตของมนษยดวย ดงนนถาจะใหพระพทธศาสนาด ารงอยดวยดจะตองท าใหพธกรรมเปนเครองน าเขาสวนยทสงขนไป เพอเขาถงธรรมในทสด และถาเมอใดพธกรรมเปนทปรากฏแสดงตวของบคคลผเขาถงธรรมแลว ทจะมาสอสารกบมหาชนไดสะดวก เมอนนกเปนความสมบรณแหงความหมาย และเปนความส าเรจแหงความมงหมายของพธกรรม การท าเรองใดๆ กตาม หากเรองนนๆ มระเบยบ แบบแผน ขนตอนในการปฏ บตอยางชดเจน ทงตวผท าและผเขารวมกทราบระเบยบ แบบแผน หรอขนตอนการปฏบตนนอยางด สะทอน

๑๐๐

ใหเหนถงเจรญของพธในศาสนานนๆ เพราะขนตอนและวธการปฏบตมความส าคญยงตอพธกรรมนนๆ ซงจะสะทอนใหเหนถงความเขมขลง ความนาเชอถอ อนจะน าไปสการสรางศรทธารวมของผพบเหน บางพธกรรมความนาทงและนาตนเตนไมไดอยทจดหมายวาเสรจพธแลว หากแตอยทระหวางประกอบพธ สรางความรสกทหยงลงสจตใจของผเขารวมพธใหเกดความประทบใจ รสกไดท าในสงทศกดสทธ และสงสง

ค าถามทบทวนประจ าบท

ค าชแจง : จงตอบค าถามดงตอไปน ๑. ค าวา“พธกรรมกบศาสนพธ” มความเหมอนและความแตกตางกนอยางไร จงอธบาย? ๒. มลเหตแหงพธกรรมท าบญทางศาสนาพทธ มความเปนมาอยางไร? ๓. พธกรรมมกประเภท อะไรบาง ? ๔. จงอธบายคณลกษณะของการประกอบพทธศาสนพธ มาพอสงเขป ? ๕. พธกรรมส าคญของพระพทธศาสนามอะไรบาง จงแสดงมาใหเหนชด ? ๖. พทธศาสนพธมกหมวด อะไรบาง ? ๗. จงบอกประเภทของงานศาสนพธมาวามอะไรบาง ? ๘. พธมองคประกอบอะไรบาง แตละองคประกอบมลกษณะอยางไร? ๙. อปกรณหลกทใชในงานศาสนพธมอะไรบาง ? ๑๐. ศาสนพธมประโยชนอยางไร ?