DOCUMENT RESUME

ED 403 372 UD 031 529

TITLE Ku Soo Dhawaada Dalka Mareykanka. Buugga tusmaddaQaxootiga. (Welcome to the United States. A Guidebookfor Refugees).

INSTITUTION Center for Applied Linguistics, Washington, DC.Refugee Service Center.

SPONS AGENCY Department of State, Washington, DC. Bureau ofPopulation, Refugees, and Migration..

PUB DATE 96

NOTE 121p.; For English version, see ED 402 361.Photographs may not reproduce well.

AVAILABLE FROM Refugee Service Center, Center for AppliedLinguistics, 118 22nd Street N.W., Washington, DC20037 (English and other language versions; (202)429-9292; fax: (202) 659-5641).

PUB TYPE Guides Non-Classroom Use (055)LANGUAGE Somali

EDRS PRICE MF01/PC05 Plus Postage.DESCRIPTORS *Acculturation; Adult Education; Civil Rights;

Cultural Awareness; Elementary Secondary Education;Employment; Health; Housing; *Immigrants;Immigration; Language Proficiency; *Refugees;Relocation; *Social Services; Somali

IDENTIFIERS *Somalia

ABSTRACTThis guidebook provides Somali-speaking refugees

being resettled in the United States with general information aboutwhat they will encounter and the services they can receive in theirfirst months in the country. The book is distributed to overseasprocessing agencies, refugees overseas who have been approved forU.S. admission, and service providers. Refugees are advised that mostAmericans value self-reliance and individual responsibility; but thatin general people respect those who ask questions about the newculture they are entering. All refugees are assigned to a relocationagency as they arrive in the United States, and housing is madeavailable for the first month. The following topics are addressed:(1) pre-arrival processing; (2) the role of the resettlement agency;(3) community services; (4) housing; (5) transportation; (6)

employment; (7) education; (8) health; (9) managing your money; (10)

rights and responsibilities of refugees; and (11) culturaladjustment. Among the topics discussed is that of the Americaneducational system, both for children and adults. A general outlineof the public school system includes a discussion of the Americantradition of public participation in education. A map of the UnitedStates is included. (SLD)

***********************************************************************

Reproductions supplied by EDRS are the best that can be madefrom the original document.

*************************************************4*********************

:

In i

II 0 11 ! IS IS

I I

U S DEPARTMENT OF EDUCATIONOffice of Educahonal Research and Improvement

EDUCATIONAL RESOURCES INFORMATION)1k,CENTER IERICI

This document has been reproduced asecelved from the person or orparozehon

originating it0 Minor changes have been made to improve

reproduction quality

Points of view o' 01:amOrla staled in this docu-ment do not necesaanly represent officialOERI position or policy

PERMISSION TO REPRODUCE AND

DISSEMINATE THIS MATERIALHAS BEEN GRANTED BY

D. Chip il on

TO THE EDUCATIONAL RESOURCES

INFORMATION CENTER (ERIC)

Somali

KU 500 DHAWAADADALKA MAREYKANKA

Buugga tusmadda Qaxootiga

Daabacaaddii Koowaad1996

Waxaa diyaariyey Xarunta Barashada Luuqadaha(Center for Applied Linguistics)

Qaybteedda Adeegga Qaxootiga

Waxaa Turjumay Anab All Shire

3

Casharadda buuggaan waxaa lagu soo saarey oo lagu daabacay wada-shaqeynta iyo heshiiska Dowladda dhexe ee Mareykanka qaybteedaDadweynaha, Qaxootiga, iyo Hijradda. Siddaas daraadeed buuggaanma aha daabacaad ay dawladdu si rasmi ah u soo saartey.

Buugga dhamaantiis dib waa loo daabici karaa, hase yeeshee sawiraddaiyo hadaladda la soo xigtey looma isticmaali karo daabacaad kale amaujeeddo kale ayadoon laga haysan ruqsad hay'addihii ku tabarucay.

4

Wakiilo ka kala socda hay'addahaan hoos ku qoran ayaa ka qayb galayqorida buuggaan Ku soo Dhawoow dalka Mareykanka BuuggaTusmadda qaxootzga:

African Services Committee of New YorkCenter for Applied LinguisticsChurch World ServiceInternational Catholic Migration CommissionInternational Institute of Erie, PennsylvaniaInternational Organization for MigrationInternational Rescue CommitteeIowa Department of Human ServicesJewish Family Services of BaltimoreLutheran Social Services of the National Capital AreaLutheran Social Services of Fargo, North DakotaMaryland Office of Refugee AffairsOffice of Refugee ResettlementRefugee Services Alliance of HoustonUnited States Catholic ConferenceWorld Relief Refugee Services

Hay'addaha ku tabarucay sawirada iyo hadalada la soo xigtey waakuwan soo socda:

Sawirada: Arizona International Refugee Consortium, Inc.Center for Applied LinguisticsLutheran Social Services of Fargo, North DakotaLutheran Social. Services of the National Capital AreaPhotoDisc Inc.

Hadalada la soo Xigtey:Scattered Children (Save the Children Refugee Programs)Bosnian Refugee Resettlement in the U.S.Part II: RefugeeResponse (Center for Applied Linguistics)

Jaldiga iyo Nakhshadda waxaa sameeyey SAGARTdesign

Ku soo dhawoow dalka Mareykanka: Buuggan tusmadaqaxootiga wuxuu ka caawinayaa qaxootiga la dejiyo dalkaMareykanka warbixin guud oo ku saabsan waxa ay lakulmi doonaan iyo adeegyada ay u baahan yihiin bishaugu horeysa ee ay dalka joogaan. Ujeeddada buugaanwaa in uu ka caawiyo qaxootiga degaya dalkaMareykanka in ay fahmaan xaqiiqda iyo waxa ay kafilayaan ha ahaato xag shaqo, waxbarasho, caafimaadkaiyo xaalado kale oo ku saabsan nolosha dalkaMareykanka.

Buuggaan waxaa lagu qorey agaasinka dowladdaMareykanka qaybta Dadweynaha, Qaxootiga iyoHijradda (U.S. Department of State Bureau ofPopulation, Refugees and Migration). Mas'uuloxafiiseed oo ka socda dowladda dhexe iyo tan goboladda,wakiilo ka socda hay'addaha dib-u-dejinta, iyo qaxootiyodalka la dejiyey dhawaan fikrado ayeey ku biiriyeenqorida buuggaan.

Tusmadan (Soo dhawoowWelcome) waxay ku qorantahay luuqaddo badan, waxaana loo qaybiyaa hay'addahawaddanka Mareykanka dibaddiisa jooga ee u sameeyaqaxootiga howlaha dib-u-dejinta, kuwaasoo siiyaqaxootiga loo ogolaado in ay degaan dalka ee aan weli udhamaan barnaamijkooddii. Waxaa kaloo loo qaybiyaahay'addaha dib-u-dejinta ka caawiya qaxootiga ee dalkagudihiisa, si ay u ogaadaan warbixinta qaxootiga aycaawinayaan loo soo sheego inta aysan imaan dalkaMareykanka.

Ku soo dhawoow dalka Mareykanka: Buuggaan tusmaddaqaxooti gu wuxuu bedelay daabacaad horey qaxootigaloogu sameeyey oo la oran jirey Buugga Dib-u-dejintaQaxootiga ee Dalka Mareykanka.

Tusma ugga

Hordhac 3

Gogoldhig 5

1Imaatinka ka hor 11

2Kaalinta hay'adda dib-u-dejinta 21

3Adeegyadda bulshadda (Mid gaar ah iyo midDowladeed) 27

/1 Guryeynta 33

5Gaadiidka 41

6Shaqo 47

7Waxbarasho 69

8Caafimaad 81

9 Qorsheynta lacagtaada 89

10Xuquuqda iyo mas'uuliyadaha qaxootiga 97

11La qabsashada dhaqanka 105

.

Hordhoc

Buuggaan ku saabsan dib-u-dejinta qaxootiga wuxuu kaacaawinayaa sidii aad isugu diyaarin laheyd in aad la qabsatonolosha bilaha kuugu horeeya ee lagu dejiyo dalkaMareykanka.

Wuxuu kuu sharxayaa marxaladdaha dib-u-dejintawuxuuna ku siinayaa warbixin aasaasi ah ee ku saabsannolosha dalka Mareykanka. Ma jiro buug soo koobi karawaxyaalaha aad u baahan tahay in aad ogaato oo dhan,sababtoo ah dib-u-dejintu waa marxalad aad u dheer unaadag; qof kasta oo qaxooti ahna wuxuu u aqbalaa noloshaancusub si u gooni ah.

Haddii aadan fahmin wax ku qoran buuggaan ama su'aaloaad ka qabto nolosha Mareykanka aaney ku qorneynbuuggaan; marka aad dalka Mareykanka timaadid waxaakula raadinaya oo kaa caawinaya in ay kuu helaan jawaabihiiaad u baahneyd, shaqaalaha hay'addaada dib-u-dejinta.

Haddaba waxaa lagama maarmaan ah in aad la timaadomaskax furan iyo u diyaar garoow in aad ogaatid amabaratid waxyaalo cusub, kororsatana waayo-aragnimo; waxaadan aqoonin weydiintoodu waa waxyaalaha ugu qiimobadan ee kaa caawinayainaad si hagaagsan ula

4«, Aqabsato noloshaada cusubr

ee dalka Mareykanka.

Waxaan idiin rajeyneynaaguul.

3

4.

104

Gogol

Da lka Mareykanka waa dal baaxad weyn oo kala duwan,is barbar dhigidiisuna ay adag tahay. Dalku wuxuuleeyahay xuduudyo kala bara goboladda dhexdooda oojoqoraafi ahaan ay ku kala duwan yihiin. Guud ahaancimiladda dalku aad bay ukala duwan tahay.

Dadka Mareykanka ah waa dad jinsiyado kala duwanleh, midabo kala duwan, dhaqamo iyo caadooyin kaladuwan oo bulsho walba u gaara ah, waxayna leeyihiindiimo badan oo kala duwan iyo waxyaalo kale oo ayaaminsan yihiin qiimeeyaana. Sidaas daraadeed waxaasuurtogal ah in aysan run aheyn warbixinta iyowaxyaabo badan oo aad ka maqashey dalka Mareykankaadigana aysan kuu socon karin. Waxaa suurtogal ahwarbixin badan oo aad ka maqashey saaxiibadaa amadad kale oo kaaga soo horeeyey dalka in ay adiga kuumeel maxi weydo.

Bulsho kasta ee ku nool dalka Mareykanka way kaduwan tahay midba mida kale waxeyna leedahaydariiqyo iyo habab ay ula shaqeeyaan qofka cusub ee kusoo biiray bulshadaas. Shaqaalaha hay'adda dib-u-dejinta ayaa kaa caawinaya sidii aad u baran laheydwadankaaga cusub iyo bulshadda aad ku dhexnooshahay.

115

if ,4,41,110';

1.'11

6

BEST COPY AVAILABLE

Gogaihrs

Casharka ugu horeeya ee aad si dhaqsa ah ugabaraneeysid dadka Mareykanka waxa uu yahay in ayqiimeeyaan isku kalsoonidaada iyo mas'uuliyaddaadaqofnimo. Waxaa lagaa filayaa in aad shaqo u hesho sidaugu dhaqsaha badan aadna taageertid naftaada iyo tanqoyskaaga. Luuqadda Ingiriiska oo aadan aqoon kaamahor istaageeyso in aad shaqo hesho laakiin waxa aad ubaahantahay in aad luuqadda si fiican u barato si aad uhesho shaqo kale oo ka fiican. Inta badan meelahaqaarkood waxaad ka heleysaa fasalo aad wax ka barankartid kana kororsan kartid aqoon si aad u gaartidhorumar.

Casharka labaad ee aad baran doontid ama ogaanaysidwaa in dib-u-dejintu ay tahay go'aan rasmi ah. Markahore waxaad noqonaysaa qof ku leh degenaasho rasmiah kadibna dhalashada dalka Mareykanka ayaadqaadaneeysaa. Hal sano marka aad degenaatid dalkawaxaad xaq u leedahay in aad dalbatid degenaanshaharasmiga ah. Afar sano iyo bar marka aad joogtid waxaadxaq u leedahay in aad dalbatid dhalashada dalkaMareykanka.

13

Qaxooti ahaan waxaa suurtagal ah in wax walba ay kaadhumeen, laakiin Mareykanka marka aad timaadid waxaaad heleeysaa fursad kale oo aad noloshaadii mar labaaddib ugu bilaawdo uguna dhisato nolol cusub. Haddabanolol cusub oo dib loo bilaabayo ma sahlana laakiin waala sameyn kartaa. Waxaad ogaataa in kabadan halmalyan oo qaxooti ah ay kaaga soo horeeyeen, intoodiibadneydna ay ku guuleysteen, adigana waad sameynkartaa. Waxaa wanaagsan in aad la timaado dadaalkaagaiyo khibradahaaga laguu hibeeyey, aadna ku dhaqantodhaqankaaga, iskuna dhiiri geliso sidaad nolol flican ubilaabi laheyd.

Qaxootigii adiga kaa soo horeeyay waxaa laga yabaa in aywadaageen talooyinkaan soo socda:

La imaaw qalbi furan.Ha ku ordin in aad go'aan degdeg ah gaarto.Ku dadaal in aad barato kuna hadasho luuqaddaIngiriiska.Isku day in aad fahanto dhaqanka dadka Mareykankaadigoon dhaliilin ama is barbar dhigin kaaga iyo kanMareykanka.Ka qayb qaado nolosha taal Mareykanka.Ahmiyadana sii in aad aqoonsato waxa aad soo martayiyo meesha aad hiigsaneyso.Shaqo raadso sida ugu dhaqsaha badan, sameysanaqorshe kale si aad u hesho shaqo wanaagsanmustaqbalka.

148

G©goOdGet

Casharadda soo socda waxay Ica kooban yihiin warbixinoku saabsan noloshaada cusub iyo wadankaaga cusub,kuwaasoo kaa caawinaya sidii aad dib ugu degi lahayddalka. Warbixintaan waa mid kooban oo aan faahfaahinbadan lahayn. Haddaba xusuusnow in dadkaMareykanka ah qiimeeyaan in uu qofku isku tashadoama isku filaado, haddana aad bay u xushmeeyaan qofkiiwax uusan garaneeyn su'aala, waana sida ugu wanaagsanee lagu bilaabo in lagu barto wax aadan aqoon.

15 9

BEST eCIPV AVAILABLE

anti

Hadda oo ay ku aqbashay laanta Socdaalka iyo Dhalashosiinta (INS) ee dalka Mareykanka, in aad tagtid dalka,waxaa lagaa doonayaa in aad marto arrimo dhowr ahinta aadan u socdaalin dalka Mareykanka.

Waa in aad martaa baaris caafimaad adiga iyoqoyskaaga.Waa in hay'adda dib-u-dejinta dalka Mareykanku udiyaar garowdaa imaatinkiina, si ay idiinkugusahlanaato dejintiinu.Waxaa la diyaarin doonaa socdaalkiina Mareykankakadib markii la dhameeystiro dhamaan waxyaabihiila idiinkaga baahnaa dib-u-dejintiina.

Inta aad sugeeysaan dib-u-dejinta, shaqaalaha kushaqada leh ayaa kaa caawin doona sameynta balantabaarista caafimaadka, isla markaana waxay hubinayaan inhay'addaada dib-u-dijintu ay haysato warbixin sax ah eeku saabsan adiga iyo qoyskaaga, iyo in ay diyaariyaansafarka ilaa iyo inta aad ka gaareyso magaalada aad usocoto dalka Mareykanka.

Inta aadan safarka gelin, haddii aad u baahan tahay ushacuryaamiinta ama kursiga dadka cagaha la', iyo dadkawaayeelka ah ama mucaawinooyin kale ee ku saabsansafarkaaga la socodsii hay'adda socdaalkaaga shaqada kuleh. Inta aad sugeysid safarka waxaad wanaagsan in aadfursad u hesho in aad wax ka barato dalka aad u socotoiyo luuqada Ingiriiska.

11

17

Baaris CaafimaadWaxaa loo baahan yahay adiga iyo qoyskaaga in aadmartaan baaris caafimaad.

Baaristu inta badan waa lacag la'aan. Baaristacaafimaadka ujeeddadeedu waa sidan soo socota:

In la ogaado haddii ay jiraan dhibaatooyin caafimaadwaxna laga qabto ka hor inta aadan u kicitimin dalkaMareykanka.In la hubiyo in aysan jirin marxalad caafimaad daro ahoo kaa hor istaagi karta adiga iyo qoyskaaga in aad udhooftaan dalka MareykankaIyo in la siiyo hay'adda dib-u-dejinta ee ku sugandalka Mareykanka, warbixintaada caafimaad daro eeu baahan daba gal markaad ku soo biirtobulshadaada cusub.

Haddii aadan ku dhoofin muddo hal sano gudaheed ahlaga bilaabo maalinta lagaa qaaday baarista caafimaadkawaa in aad mar kale caafimaad martaa ka hor inta aadanu dhoofin wadanka Mareykanka.

12 18

L h71)©can kohor

Wareeysi Dhoofitaanka ka HorHawl wadeenada ayaa ku wareysan doona si ay u helaanwarbixin, taasoo fududayneysa dib-u-dejintaada. Haddiiay jiraan qaraabo ama saaxiibo kuu deggan dalkaMareykanka waxaa lagu weydiinayaa magacyadooda,cinwaankooda iyo lambarka taleefankooda. Haddii ayhoray u deggan yihiin xaaskaaga ama caruurtaada dalkaMareykanka, waxaa lagu dejinayaa isla magaalada aydeggan yihiin. Haddii qaraabada kuu deggan dalkaMareykanka aad xoogaa kala fog tihiin sida ina adeerkaaoo kale ama aad weydiisato in aad degto meel saaxiibkaauu ka dhow yahay, hay'adda dib-u-dejintu waxaygo'aansaneysaa in laguu bedelo iyadoo tixgelineysa inmacluumaadka adeegga ee loo baahan yahay laga helikaro iyo in aad shaqo ka dhex heli kartid bulshadameesha deggan dhexdeeda. Waad codsan kartaa in iskumeel la idin dejiyo adiga iyo qaraabadaada hadii iyaganaloo ogolaaday in dib loo dejiyo dalka Mareykanka,laakiin wax balan qaad ah majiraan in hawshaas lafulinaayo.

13

19

Inta aadan dhoofin ka hor si wanaagsan u xaqiiji in aadsiiso warbixin sugan hay'adda ku shaqada leh si ayhay'adda dib-u-dejintu go'aan fiican uga gaarto meeshalagu dejinaayo. Marka aad soo gasho dalka Mareykankadhibaato weyn ayaad kala kulmi doontaa in aad sidhaqso ah ugu guurto meel cusub. Sababta oo ahguuristaas deg degta ah waa qaali, sidoo kale adeega dib-u-dijinta waxaad ka heli kartaa meesha marka hore lagudejiyay oo kaliya.

Hay'adda Dib-u-dejintaHay'adda dib-u-dejinta ee ku sugan dalka Mareykankagudihiisa waxay qaabilsantahay in ay ku caawiso xiligaaad ku cusub tahay dalka. Hay'addu waxay helaysaawarbixin ku saabsan taariikh nololeedkaaga iyo kanqoyskaaga, magacyadiina, da'diina, shaqooyinkiina,jinsiyadiina, wadankaad u dhalateen iyo diintiina. Waxaykaloo hay'addu ka warqabi doontaa dhibaatooyinkacaafimaad daro ee u baahan in la daba galo iyocinwaanadda qaraabooyinkiina horay u deggan dalkaMareykanka. Hay'adda dib-u-dejinta ayaa kuu doori

20

OMOOTinka kohur

doonta magaaladaad degi lahayd iyadoo tix gelin doontain aad reerkii horay kuugu deganaa dalka Mareykanka ladegi doonto iyo fursadaha shaqooyinka iyo adeega eelaga helo magaaladaas. Waxaa laguu sheegi doonaameeshii aad ka degi laheyd wadanka Mareykanka ka horintaadan imaan. Hay'addu waxay kuu xaqiijin doontaa inay kugula kulmi doonto gegida dayuuradaha islamarkaad soo cago dhigato, in guriga aad degi doontiddiyaar kuu yahay iyo adiga oo heli doona wixii warbixindheeraad ah ee ku saabsan bulshada cusub ee aad ku soobiirtay. (Waxaad faah faahin dheeraad ah ka heleysaatuducda labaad waxqabadka hay'adda dib-u-dejinta.)

U socdaalida dalka MareykankaWaxaa suurta gal ah in aad diyaarsan kartid safarkaagaama aad weeydisan kartid shaqaalaha ku shaqada leharimaha safarka. Haddii ay noqoto in aad adigudiyaarsato waxaa lagaa doonayaa in aad la socodsiisohawlwadeenada qorshaha safarkaaga ka hor inta aadanbixin.

2115

Haddii hay'adda samafalku kaa bixiso lacagta tigidkawaxaad ogaataa in ay kugu tahay amaah (deyn) lagaanadoonayo in aad dib ka bixisid. Intaadan dalkaMareykanka aadin waxaad saxiixi doontaa warqad balanqaad ah in aad dib ka bixin doonto qiimaha tikidka.Markaad joogtid seddex ilaa iyo lix bilood dalkaMareykanka waxaa laguu soo diri doonaa warqad (bill)ku xasuusinaya in aad bixiso qaar ka mid ah deyntiilagugu lahaa taasoo qaadaneysa mudo seddex sano ah ooah waqtiga ugu danbeeyo ee aad lacagtaan kudhameystiri kartid. Lacagta aad dib u bixiso waxaa lagucaawin doonaa qaxooti kale ee u soo safraya dalkaMareykanka.

Sida dadka ku safraya shirkaddaha diyaaradahacaalamiga oo kale, adiga iyo qoyskaaga waxaa looogolyahay qofkiiba culeys xadidan. Weydii shaqaalaha kushaqada leh sharciga saxda ah ee looga dhaqmoshirkadda dayuuradda aad ku dhoofi lahayd. Boorsodheeri ah ama culeys ka baxsan intii laguugu tala galay,adiga ayaa iska bixinaya waana qaali. Haddii aadqaadaneysid xayawaanka rabaayadda ah waa in aadbixisaa kharashka safarka iyo canshuurta dalkaMareykanka, iyo in aad fuliso qaanuunka diyaarada eeku saabsan qaadashada xayawaanka. Waxaa muhiim ahin aad la socodsiisid hay'adda ku shaqada lehdhoofitaankaaga haddii aad qaadaneeysid xayawaan, siay hay'adda dib-u-dejinta ee dalka Mareykankagudihiisa ay isku daydo in ay kuu raadiso guryaha ogol inxayawaanka lagu xanaaneeysto.

2216

OmeaNnka 'Aohor

Qaybta (wakaaladda) canshuuraha ee dalka Mareykankama ogola in dalka la soo geliyo waxyaabaha qaarkood,sida: daroogo, miro sida tufaaxa IWM, dhir (abuur),khudrad iyo hilib. Daawo la socota warqaddadhakhtarka waa lasoo gelin karaa laakiin waa in ay kudhegantahay waraaq caddeeyneeysa habka looisticmaalayo.

Haddii aad wax su'aal ah ka qabtid waxyaabaha laogolyahay in dalka Mareykanka lasoo gelin karo weydiihowl wadeenada ku shaqada leh dhoofkaaga.

Haddii safarkaagu uusan ahayn mid toos ah oo meelobadan loo sii maraayo, inta badan waxaa ku caawindoona hay'adda caalamiga ah ee hijrada (IOM). Haddiiaad la kulanto dhibaato inta aad ku jirto safarka (tusaaleahaan, haddii uu jirrado qof qoyska ka mid ah),wakiilada hay'adda caalamiga ee hijrada (IOM) ayaa kaa

23 17

caawin doona isla markaana ogeeysiinaya hay'adda dib-u-dejinta haddii uu safarkaaggu dib u dhacay. DalkaMareykanka dhexdiisa wakiilada hay'adda caalamiga eehijrada (TOM) ayaa kugula kulmi doona gegidadayuuradaha, waxeeyna kaa caawin doonaan nidaamkalaanta socdaalka ee lagaaga baahanyaahay. Waxey kalookaa caawin doonaan isku xirka dayuurada meesha aad usocoto haddii loo baahanyahay ama ay muhiim tahay.

Intaadan dhoofin ka hor waxaa lagu sun doonaadukumeentiyaal lagaaga baahanyahay in aad dalka kugashid ee ka kooban socdaalka, caafimaadka iyo waraaqokale oo ku saabsan dib-u-dejinta. Ka taxadar in aysankaa lumin xiliga aad ku jiro safarka waxaa lagaa doonayaain aad waraaqaha ku qaadato gacanta ee aadan ku ridinboorsada dharka., hana furin dukumintiyaasha.Dokumintiyaashaana waa in aad u dhiibtaa sarkaal kasocda laanta socdaalka marka ugu horeeya ee aad soocaga dhigato garoon dayuuradeed oo ku yaal dalkaMareykanka. Saraakiishaas ayaa furi doona si ay uhubiyaan dokumintiga ku jira bashqadda qaar ka midahna kuu soo celinaya. Hay'adda dib-u-dejintuna waxayku weeydiin doontaa markii aad timaado meeshiilaguugu tala galay koobi (nuqul) dukumiintigii aadwaday, waxayna ka sameysanayaan nuqul (koobi).

18

24

..kg5e6ZON CP (E0111=6

1AEFU@EE.AMME

120 @GOMMCCCIWee 9'00 nfn °0 =UN 'MD WOW

2520

BEST COPY AVAILABLE

KaaOdg&) hay' -deji

Barnaamijka dib-u-dejinta ee Mareykanka waabarnaamij qiimo leh, waxaa iska kaashada dowlada iyohay'addaha madaxa banaan. Dowlada ayaa u dejisasharciyada iyo nidaamyada wax loogu qabanayoqaxootiga, islamarkaasna maalgalisa addeegyadaqaarkood. Hay'adda dib-u-dejinta waxay u soogudbiyaan qaxootiga adeegyaddii loo baahna, inkastooiyaguna ay bixiyaan macaawinooyin kale oo dheeraadah.

Qof kasta oo qaxooti ahaan looga aqbalo dalkaMareykanka waxaa lagu xirayaa oo hawshiisa ogaanayahay'ad dejisa inta uusan wadanka soo galin. Hay'addaasiwaxay noqon kartaa mid diineed, mid madax bannaanama mid dowladeed ama mid mujtamac gaar ahleeyihiin. Hay'adda lagula xiriiriyaa waxay xafiis iyoshaqaale ku leeyihiin magaalada lagu dajiyo ama meel udhow. Haddii aad qaraabo ku leedahay deegaankaaswaxay kaa caawin karaan dib u degistaada. Hay'addahaqaarkood waxay leeyihiin dad iskaa-wax-u-qabso kushaqeeya oo ka caawiya qaxootiga degistooda.

Inkasta oo hay'addaha qaarkood yihiin kuwa diini ahhadana kuma khasbanid in aad qaadato diinta ayaaminsan yihiin ama ka qaybgasho; hay'addahaqaxootiga caawiya way ka reeban yihiin in ay kudhiirigaliyaan qaxootiga diinta ay fidinayaan.

2621

Marka aad timaado garoonka diyaaradaha eemagaaladda aad degayso waxaa kaa hor imaanaya qofqaraabo ah, saaxiib ama wakiilka hay'adda dib-u-dejintasi laggaaga caawiyo dib u degiddaada. Guri aad degtidwaa laguu diyaarinayaa. Guryeyntaan waa mid waqti yarsoconeysa. Waxay noqon kartaa in si ku meel gaar ahlaguula dejiyo qoyskaaga, hoteel lagu dejiyo, ama guriaad waqti dheer degenaato sida guryaha dabaqyada ah eela kireesto. (Guryeynta iyadoo faahfaahsan waxaan kuqaadaneynaa casharkeena 4aad.)

Shaqaalaha hay'adda dib-u-dejinta ama qaraabo haddiiaad ku leedahay magaalada ayaa kaa caawinayaa sidii aadu kala baran lahayd mujtamaca cusub ee aad ku soobiirtay. Waxyaalaha ay kaa caawinayaan waxaa ka midah:

Sidii aad ku heli laheyd deegaan waqti dheer aaddegenaato.Sidii aad u heli laheyd alaabta guriga la dhigto iyodhar.Sidii aad ku soo qaadan laheyd kaarka badbaadadabulshada, waxaa lagu siin marka hore rasiit (kaasoocadeynaya in aad dalbatay kaarkaas si aad shaqo uraadsato).Sidii aad u baran laheyd isticmaalka gaadiidkadadweynaha.Sidii aad u baran laheyd Mareykanka caadooyinkiisaiyo sharciyadiisa.Sidii aad caruurtaada iskuul ku gayn laheyd.Sidii aad shaqo ku heli laheyd.

2722

2. Kodkoto hayadda db-u-deilMa

Sidii aad u fahmi laheyd nidaamka lacageed eeMareykanka.Sidii laguugu diyaarin lahaa baaris caafimaad, aadna uheli laheyd daryeel hadii loo baando markii aadtimaado.Sidii aad ku heli laheyd fursad aad ku barato luuqadaIngiriisiga ama u heli laheyd macalimiin iska-wax-u-qabso.Sidii aad u ogaan laheyd adeegyadda bulshada eedeegaanka aad ku nooshahay.

Hay'addaha dib-u-dejinta qaxootiga waxay kuuxaqiijinayaan in lagu siin doono kharashka lagamamaarmaanka ah sodddonka berri ee ugu horeeysa eedalka lagu dejiyo. Ururada qaarkood kharashka aadgasho ayey toos u siiyaan ciddii kugu laheyd, ama toosayey adigga ama qaraabadaad wakiilatay, waxaana lagaarejeynayaa in kharashka qaar bixiso ama dhamaantiis.Intaa waxaa dheer hay'adda dib-u-dejintu waxay kuuwadaysaa ugu badnaan muddo 90 beri ah talo slin.Intaas wixii ka danbaya taakuladda ururku waxay kuxirnaanaysaa xaaladaada shaqsiyadeed iyo ururka aad laxiriirtay sharuudaha u yaala. Waxaa laga yaabaa in lagulaxiriirsiiyo ururo kale oo talo dheeraad ah ku sun kara, siaad u gaarto waxyaalaha aad u baahaneyd oo gaarka kuuah.

Hay'adda dib-u-dejintu masuul kama aha bixintakharashyadaadda iyo deymaha lagugu leeyahey. Waxaadu baahantahay in aad shaqeeyso si aad isugu filaatodhaqaale ahaan.

28 23

Haddii aad damacdo in aad u guurto meel kalekharashka guurista adiga ayaa iska bixinaya.Hay'addaada dib-u-dejintu masuul kama aha in ay kuubedesho hay'ad kale, hay'adda meesha aad u guurtaynashaqo kuMa laha in ay ku caawinto. Go'aankaagaguurista adiga ayuu kali kugu yahay sida aad u daryeelilaheyd. Haddii aad qabto su'aalo ku saabsanguuritaankaaga la xiriir shaqaalaha hay'adda dib-u-dejinta.

Dadka Maraykanka ah waxay qiimayaan in qofku iskukalsoonaado ama isku filaasho gaaro, waxaana lagaafilayaa in aad ka faa'iidaysato inta aad ku nooshahaydalka Maraykanka oo aad mustaqbal flican ka dhisto siaad guul uga gaarto dib-u-degidaada. Taasi waxay kuxiran tahay dabeecaddaada, dadaalkaaga iyomacaawinooyinka aad hesho.

2924

26 30BEST COPY AVAILABLE

Mid gaaeegya

'JD Nye padO dd shaDowla

0 0

eed)

Caawinta aad ka helayso hay'addaada dib-u-dejintawaxaa kuu sii dheer barnaamijyo kale oo macaawino ahoo kuugu tala gashay dowladda dhexe iyo wakaaladdahau qaabilsan adeegyadda bulshadda si qofka qaxootiggaah naftooda wax ugu qabsadaan. Qaxootigu waxay xaq uleeyihiin addeegyo macaawino oo xag maaliyadeed iyomid talosiinba ah markii loo baando. Goboladda dalkumacaawinadda ay siiyaan qaxootiga iyo siyaabaha loohelo way ku kala duwan yihiin.Waxaa muhiim ah in aadogaato macaawinooyinka la siiyo qaxootiga iyo meelahalaga dalbado, hay'addaada dib-u-dejinta ayaa kaa caawindoonta siddii aad ku heli laheyd macaawinooyinkaan.

Waxaa jira urruro siiya qaxootiga macaawinooyin kumeel gaar ah oo waqti yar kuu soconaya inta aad shaqoka heleyso si aad isku filaansho u gaarto. Heliddamacaawinadda waxay ku xiran tahay sida baahidaadutahay, iyadoo laga baaraan degayo dakhliga ku soo gala,meesha aad degan tahay, da'da iyo su'aale kale oo badan;haddii ay xaaladaadu isbedesho ama aadkeeni weydocadeyntii lagaaga baahnaa, waxaa laga yaabaa in lagaajaro macaavvinaddii ama la yareeyo.

Hay'addaada dib-u-dejinta waa meesha ugu horeysa eeaad ka helayso warbixinta iyo siddii aad ugu xirmi laheydmujtamaca. Shaqaalaha hay'adda iyo shaqooyinka ay kuuqabanayaan waxay kala xiriiri doonaan urruro badan ooay ka mid yihiin kuwan soo socda:

Ururradda Iskaa-wax-u-qabsoUrurraddaan waxay kajiraan bulshooyin badan, waxaana aasaasey qaxootigii kaasoo horeeyey si ay u caawiyaan bulshadooda.Ururraddaan qaarkood waxey qaxootiga iyo dadka dalka

27

31

n..."... .ro0 ...."' _,....___..1e-...... ....,...,

' ', .. 6..........................O.M.L.Z.7z...H..P'01.6....T:.......===7: / W .10."..: .'7'f".'..%.......=.r.....=..M.1,...7"_":.=

:..0"3...%"iaveIA,.. '''°'.. ,...(- ' Arrar.S.4

... Ml=". 0 _Mi.. ...Zee.e,

OW M

ku cusub siiyaan, oriyenteyshan (hanuunin), gaadiid ayraacaan, dhar, iyo qalabka guryaha.

Wakaaladdaha Adeegga dadweynahaWaxaydadweynaha dan yarta ah iyo qaxootiga u qabtaanshaqooyin muhiim ah, oo ay ka mid yihiin gargaarkadhaqaalaha ee la siiyo dadka dakhliga soo galo aad u yaryahay, dadka aan guryaha laheyn iyo curyaamiinta, iyodadka madaxa wax uga dhiman yihiin.

Machadyada diimaha ku shaqadda Iehsidakaniisaddaha, masaajidyadda, kaniisadda yuhuudda.Ururraddan uma shaqeeyaan oo kaliya in wax lagucaabudo, ee waxay bixiyaan macaawino ama shaqooyinkale. Qaarkood waxay leeyihiin maktabadaha wax lagu

28 32

adc ®gyadda BuOshaddaQMd gOOF oh iyo and DowOudeed)

akhristo iyo fasalo wax lagu baro caruurta maalmahafeestooyinka (sabtidda iyo axadda). Qaarkood waxaydadka u qaybiyaan dhar iyo alaabta guryaha la dhigto.Qaarkoodna waxay u sameeyaan barnaamijyo dadkadadka ku cusub iyo dadka waayeelka ah.

Shaabadaha cuntadda lagu gato (Food Stamps)waabarnaamij dowladda dhexe ugu tala gashey in lagunafaqeeyo dadka dakhligoodu hooseeyo. Dadkaqaxootiga ah xaq bay u leeyihiin in ay dalbadaanshabadahaan, waxayna ka dalban karaan xafiisyaddadowladda ee loogu tala galay ee degmadda ay deganyihiin. Dadka codsanaya mucaawinaddaan waa in aybuuxiyaan shuruudaha looga baahan yahay, buuxiyaannafooman, cadeeyaanna maaliyadda soo gasha iyo warbixinku saabsan naftoodda. Caadiyan shaabadahaan waxay kuxiran tahay qoyska inta uu tiro le'eg yahay iyo dakhligaku soo gala intuu dhan yahay. Shabadahaan waxaa lagugadan karaa oo kaliya cunto, laguma gadan karo alaabtaaan cuntadda aheyn sida, sigaarka, khamriga, dabaxirkacaruurta, alaabta waraaqaha ka sameysan iyo saabuun.

Macaawinadda Tornado (korontadda)waa barnaamijdowladda dhexe ku caawiso dadka dhaqaalahooduhooseeyo si ay isaga bixiyaan kharashka kululeeyahaguriga (heating). Qaxootiga xaq bay u leeyihiin in ay kadalbadaan macaawinaddan xafiisyadda loogu tala galey,waana inuu buuxiyaa foomamka, keenaana cadeymahalooga baahan yahay ee ku saabsan dakhliga soo gala iyocadeymo kale.

Macaawinadda Iacagta (cash assistance)barnaamijkaan waxaa loo qorsheeyay dadka shaqo heliwaayey; waxaa maamula dowladda hoose ee

29

33

magaaladaas, mujtamucuna wuu ku kala duwanaankaraan macaawinka ay bixiyaan. Siddoo kale qaxootiguwuu buuxsan karaa macaawinadaan haddii ay cadeeyaansababta ay u raadsanayaan. Macaawinadaan waxaysoconaysaa bilo xadidan, inta badan waxaa shardi ah oolagaa doonayaa in aad si firfircoon u raadsato shaqo kanaqayb gasho barnaamijyadda lagu tababaro shaqaalaha.

Dakhliga badbaadinta waayeelka iyo naafadda (SSI)barnaamijkaan waa mid dowladda dhexe ugu talc gashaydadka da'doodu tahay 65 iyo kan ka weyn 65 sanno amadadka indhaha la' iyo naafadda.Qaxootigga xaqa uyeesha macaawinadaan waxaa laga doonayaa in ay kadalbadaan xafiiska badbaaddada bulshadda (SocialSecurity office), kaasoo ah meesha laga bixiyo kaarkabadbaaddada bulshadda (Social Security card).

Booliiskaayaa wixii sharci ah shaqo ku leh, ilaaliyananabadgalyadda dadweynaha.Waxaa jira waxyaalo kale oobooliisku qabto sida gargaarka degdegga ah, iyo in ay kashaqeeyaan meelaha dambigu ku badan yahay si ay u

30 34

3. Adsegvudda BuOshuddaWad guar ah oho mOd DoMuclescl

balaariyaan xiriirka ka dhexeeya dadweynaha, waxaycaawiyaan dadka ka dhuma meeshay u socdaan, kunatoosiyaan dariiqoodda.

Bulsho kasta waxay leeyihiin waax qaabilsan dabdamiska iyo gargaarka degdegga ah. Haddii aad ubaahato gargaarka degdegga ah, waxaad waci kartaatelefoonka lambarkiisu yahay 911, kasoo gobollada intiisabadan isticmaalaan lambarkaan. Markii aad waceyso 911(xaalad degdeg ah oo khatar ah), waa in aad usheegtaaqofka ka jawaaba teleefoonka dhibaatada ku heysatanooca ay tahay sida, boons in aad u baahan tahay,dabdamis ama aambilaanso (baabuurka gargaarkadegdegga ah) iyo meesha aad degan tahaycinwaankeedda. Haddii aadan luuqadda Ingiriiska sifiican u aqoon oo aadan sharxi karin dhibaatadda kuheysata, waxaad ku celcelisaa caawimaad «help amagargaar degdeg «emergency» hana daminin teleefoonkasi ay ugu sahlanaato helitaanka cinwaanka aad ka soowaceyso.

Aad bey u wanaagsan tahay in aad ogaato isticmaalkaadeegyadda ka jira mujtamaca aad ku dhex nooshahay,waxeyna kuu sahleysaa sidii aad ula qabsan laheydnolosha dalka Mareykanka. Haddii aad qaraabo amasaaxiibo ku leedahay dalkana aad baad u nasiib badantahay waayo iyagaa aad kuu caawinayo.

Haddii aad u baahan tahay in aad ogaato addeegyaddakale ee kdshada hesho waxaan ku sharxi doonaacasharka 7aad (waxbarashadda) iyo casharka baad(caafimaadka).

35 31

BEST COPY AVAILABLE

ryeynta

Markaad timaadid dalka Mareykanka waxaad uimaaneeysaa gurigii aad ku degi laheyd oo kuu diyaarah. Waxaa suurtagal ah in lagu dejin doono guri ayyaalaan qalabka muhiimka ah ee aad u baahantahay eelagama maarmaanka ah, waxaadna deris la noqondoontaa dad dhalashooyin kala duwan leh ahna dadnoloshoodu meel dhexaad tahay una shaqeysta.Gurigaaga ugu horeeya oo lagu dejiyo waxaa laga yaabaain uu yahay ku meel gaar waxaa suurtagal ah in aad lanoolaatid dadkii ku dejiyay sida qooyskaaga oo aaddegtaan gun dabaq ah ama qolal badan, hoteel amaxarumaha dadka lagu soo dhaweeyo (Inta badanhay'adda dib-u-dejinta ayaa xiriir la leh). Haddii aad kelitahayna waxaa laga yaabaa in lagula sii dejiyo qaxootikeli degan (single) si ku meel gaar ah.

Hay'adda dib-u-dejinta waxay mas'uul ka tahay in ayxaqiijiso sidii aad ku heli laheyd guri lagu dejiyo bishaugu horeeysa ee aad timaado dalka Mareykanka. Waxaalaga yabaa in laga codsado ehelkaaga sidii ay gun kuugudiyaarin lahaayeen, waxaana suurtagal noqon karta in ayka helaan taakuleeyn dhinaca maaliyada hay'adda dib-u-dejinta.

Markii aad timaado dalka Mareykanka ayaa lagaalahadli doonaa ama lagula qorsheyn doonaa degaankii aadsi joogta ah u degi laheyd. Marmarka qaarkood aad beyugu adagtahay dadka Mareykanka ah in ay helaanmeeshii ku habooneyd oo ay rabeen adigana waxaa lagayaabaa in ay kugu adkaato sidaad u heli laheyd meeshiiaad jeclayd. Inkastoo guriga lagu dejin doono uu yahaymid aad awoodid kiradiisa hadana waxaa suurtagal ah inuusan aheyn dookhaaga. Markii aad guri raadineysid

37

waxaa lagaa rabaa in aad ka baaraan degtid meesha uuku yaalo nooca guriga aad raadineeyso (dabakh ama gurigaaban), inuu iskuul u dhow yahay, shaqada, meeshaugu dhaw ee aad ka raaci karto gaadiidka dadweynahaiyo in ay u dhow yihiin dukaamo. Waxaad u baahandoontaa in aad la hadasho ama kala tashato hay'addadib-u-dejinta qof ehelkaaga ah, saaxiibadaa ama qof kaleoo kaaga soo horeeyay meelaha ku haboon in guryo lagaraadsado. Xusuusnow in guri raadintiisu aysansahlaneeyn ayna qaadan doonto dhowr todobaad(usbuuc).

Mujtamaca Mareykanku waxay qabaan dhowr nooc ooguryo ah:

Guryo dabaqyo ah.Guryo gaagaaban oo hal cloys ah.Guryaha baabuurtu jiidaan (trailer homes).Hal qol oo ku dhex yaal guri ama guri dabaq ah.

3834

4. Gurvevniv

Ha lka aad ka heleeyso warbixinta guryaha:

SaaxiibadaaDadkaad isla shaqeeysaanHey'ada dib-u-dejintaTabeelayaasha lagu dhejiyo guryaha hortooda oocadeeynaya in guri banaanyahay "For Rent"Xafiisyada guryaha lagu kireeyo ee ku dhex yaalaxaafadda.Joornaallada qaybta iidhehda iyo ogeysiiska.Xafiisyada dilaalka guryaha (waxaa laga yaabaa inlagaa qaado lacag shaqada laguugu qabto).

Guryaha dabaqyada ee la kireeyo waxay ka koobanyihiin kushiin leh makiinada cuntada lagu kariyowaaskada weelasha lagu dhaqdo, firinjeer, musqul, halama laba qol iyo wixii ka badan, armaajooyinka derbigaku dhex dhisan, barsada fadhiga iyo qadada. Guryahadabaqyada ah ee ka yaryar kuwaan inta badan qolallcuwaa isku furanyihiin.

39 35

`.`/Inagga waxay noo aheyd guridabaq ah oo aad u qurux badan,alaab badan ay taalo waligeyna

ma arag ayadoo kale..."

A LA-

qs,

Maanta waxaan ogaadey indadka ku nool meelahaan

aggagaarkeyga ah ay yihiin dadaad faqiir u ah. Guryuhuna aad

u yaryar yihiin ciriirinayihiin....

4036

Laakiin wadajir caruurteyda iyoani gu waxaan nadiifiney ooxoqney darbiyada guriga ilaa

qoraxda iftiimkeedu ka ifomeelaha daciifka ah, waxaana ku

diirsaney raaxadda guri geenacusub".

4. eurvevnk

Dhaqaalaha ku soo gala bishii inta badan waa kiradaguriga marka loo fiiriyo kharashkaaga kale ee aadisticmaasho bishii. Gobol walba iyo magaalo kasta eedalka Mareykanka wuxuu leeyahay qiimo ka duwan kankale ee ay ku kireeystaan guryaha.Bulshooyinka isladegan hal meel waxey bixiyaan kirooyin kala duwan.Waxaa laga yaabaa guryaha qaarkood in kiradu ku jirtoqarashka korontada kululeeyaha ama qaboojiyaha,biyaha, gaaska cuntada lagu kariyo, qashinka la qaadayo,kuwo qaarkoodna gooni ayaa loo bixiyaa kharashkaas oodhan. hadaba waa muhiim in aad weeydiiso qofkaguriga kaa kireeynaya in kharashkaas kirada ku jirto iyoin kale inta aadan saxiixin foomka kirada guriga.

Markii aad rabtid in aad guri kireeysato waa in aadsaxiixdaa heshiiska kirada guriga, waa waraaq sharci ahoo ilaalineysa xaqa qofka guriga kireystay (kireeyste) iyokireeyaha.Warqadaan sharciga ah waxay kaa ilaalinaysaain qofka guriga kaa kireeyay uusan kuula dhaqmin si aancaddaalad aheyn. Sharciga guryo kireynta ee dalka waain kireeyaha (qofka guriga iska leh) uu u sameeyosharciyo xaddidan oo lagu ilaaliyo nabadgelyadda iyonadaafadda guriga lagaa kireeyay. Waraaqda heshiiskaguriga kiradiisa waxaad ku ogaanaysaa qodobadan soosocda:

Tirada dadka guriga ku noolaanaya.Waqtiga lagaa doonayo kirada in aad bixiso (caadiyanwaa inta u dhaxaysalda ilaa 5ta bisha).In aad nadiifinaysid guriga adigoon meelna ka jebin.Inta bilood ee aad ku jiri doontid guriga (caadiyanwaa 12 blood).Shuruudaha joojin kara heshiiska guriga.

4137

Waraaqda heshiiska guriga waxaa la socda ee lagaadoonayaa in aad keento caddeyn sida aad kirada u bixindoontid (ilaha dhaqaale). Haddii aadan shaqeyn waxaalagaa doonayaa in aad hesho qof kola saxiixa heshiiska.Dadka guryaha kireysanaya waxaa laga doonayaa in aaybixiyaan lacag dabaaji (curaar) ah marka ay saxiixayaanheshiiska. Dabaajigu inta badan wuxuu la mid yahay bilkiradiis, lacagtaan dib ayey kuugu soo noqoneeysaamarka aad ka guurto guriga hadii aad shuruudihiiheshiiska kirada guriga fulisay.

Haddii aad jebiso heshiiskii kirada guriga ee aadsaxiixday waxaa lagaa saarayaa guriga, lacagtii dabaajigaaheydna way kaa lumeeysaa (laguuma soo celinayo).

4238

blV I IVAV Ad00 1338

Gaa

Gaadiidka dadweynaha waa kala duwan yahay dhamaandalka Mareykanka, magaalooyin badan waxay qabaannidaam gaadiid waasac ah sida basas, tareenadda dhulkahoostiisa mara ama tareenadda u safra meelaha dhowdhow sida joogtada ah kuwaasoo u sahlaya dadka aanbaabuurta laheyn in ay noloshooda ugu shaqeystaan.Tagsi (Taxi) waa laga isticmaalaa laakiin waa qaalilacagta lagu raaco. Waxaa jira meelo aan ku badneyngaadiidka dadweynaha ama si sahlan looga helingaadiid. Sidaas daraadeed marka aad dalka Mareykankatimaadid hay'addaada dib-u-dejinta ayaa ku siineeysawarbixin faahfaahsan ee ku saabsan gaadiidkadadweynaha ee xaafadaas aad degi doontid.

Meelaha aan laga helm ama uu ku yar yahay gaadiidkadadweynaha waxaa wanaagsan in aad heshid gaari sidaugu dhaqsaha badan. Haddaba waxaa jira mas'uuliyadoiyo sharciyo badan ee laga doonayo qofkii raba in uugaari ku kaxeeyo dalka Mareykanka. Si aad ugu wadatobaabuur dalka waa in aad raacdaa sharciyada wadiddabaabuurta, waxaad u baahantahay shatiga (laysinkabaabuurta) lagu kaxeeyo ee gobolkaas aad degantahay.

dhaweyd waxaan raacey bas (gaadiidkadadweynaha) . . . geesabeygaan fiiriyey waxaanarkey dad noocyo kala duwan ah. Dad cad, dad

madow oo 4frikaan-Ameericaan ab, iyo dadasalkoodu Isbanish yahay. Qofna qofka kale madaneyneyn,qofna qofka kale ma fiirineyn, kuma

dheygagsaneyn mana tilmaameyn. Ani guna xataabaskaan saarnaa qof wax yar i daneeyay oo i fiiriyey

ma arag sidaan u ekaa."

41

44

Inta badan gobolada Mareykanka waxaa lagaa doonayaain baabuurkaagu caymis (insurance) ku jiro. Waxaadogaataa shatiga (laysinka) caalamiga ah in aan la'ogoleynin aad baabuur ku kaxeeyso ee la doonayo in aadqaadato laysinka gobolka. Da'da ugu yar ee baabuur lagukaxeyn karo way ku kala duwan yihiin goboladda dalkaMareykanku. Haddaba laysin (shatiga) kaxeyntabaabuurta waxaad ka heleysaan xarunta (qaybta) lagaxukumo gaadiidka gobolka, kadib marka aad ku baastidimtixaan qoraal ah, mid indhahaaga araggooda laguhubinayo iyo mid lagu fiirinayo habka aad baabuurka uwadi kartid.

4542

v,,

3. Goadndka

PacificOcean New York

Seattle

Los Angeles Ocean

Miami

Mexico 4'. 4

Hawaii c. .\, km 400',: mi 400

New York Los AngelesNew York. ChicagoNew York Miami

(2,911 Miles/4,684 Kilometers)(818 Miles/1,316 Kilometers)(1,325 Miles/2,132 Kilometers

4643

Haddii aad rabtid inaad gadato gaari waxaad maskaxdaku haysaa in aad u haysid kharashyadan soo socda:

Caymisgoboladda dalku way ku kala duwan yihiinqiimaha lagu ceymiyo gaariyada waxeyna fiiriyaanqofka gaariga wadaya in uu horay baabuur ugukaxeyay dalka, haddii ay kuugu horeyso markaasqiimuhu wuu ka badan yahay kan hore ugu kaxeyaybaabuur dalka.Sidii aad u xanaaneyn laheyd baabuurka.In aad ka fekerto shidaalka gaariga.Shatiyadda (leysinyada) gaariga diiwaangelintiisa,baaritaanka lagaaga baahanyahay ee baabuurta lagajeegareeyo, iyo in aad bixiso canshuuraha.Iyo in aad ka fekerto meeshii (garaash) aad gaarigaku xareysan lahayd (jidka ama gudaha).

Shatiga (leysinka) gaariga lagu wado ma ahan midwaligii kuu jiraya (wuu dhacayaa) waxaa lagaa rabaa inaad si caadi ah u cusbooneeysiiso markuu kaa dhacaba.Haddii aad jabiso sharciyada wadidda baabuurta,ogsoonoow in lagaa qaadayo shatiga (laysinka) wadidabaabuurka tusaale ahaan haddii aad waddo baabuur adookhamri soo cabay waxay keeni kartaa in shatiga lagaaqaado, midda kale haddii ganaaxyo badan oo jabinayasharciga wadida baaduurta lagu siiyo ama xabsi laguguxukumo waxay keeni karaan in lagaa qaado shatiga(leysinka).

4744

NE INTEDFOE ART soa-gon

NUCR WEBSaass 9.111. HUM

. a -.,-.____-' tt-Ikh,\"._,,,....---- T.."'"t

`-'4.,..- p. '-'0

..: : ". , 525.7111

'vt ;''cl '''-, 1-----,:.

aTITAI

4846

Shaqo

Da lka Mareykanka waxaa aad looga qadariyaa in qofkuuu shaqeysto. Sidaa daraadeed, in aad shaqo heshoiskuna filaato waa waxa ugu qiimo badan ee lagadoonayo qofka cusub ee qaxootiga ah ee ku soo biiraydalka. Waxaa lagaa filayaa in aad shaqo kasta qaadatidxataa haddii aysan ahayn shaqo lacag badan laga bixiyoama ay ka duwan tahay tii aad horey u soo qaban jirtay.

Haddaba himiladaada ugu horeysa markii aad timaadodalka waa in ay noqotaa sidii aad ku heli lahayd shaqo.Inkastoo laga yaabo in aad caawin ka heshid hay'adahaloo aasaasay in ay qaxootiga u raadiyaan shaqo haddanawaxaa kaaga muhiimsan in aad adigu saartid awooddheeraad ah sidii aad ku heli lahayd shaqo. Dowlada iyohaya'ddaha dib-u-dejintu ma balan qaadi karaan in ayshaqo ku siiyaan ama kuu helaan. Waxaad xasuusnaataain adiga iyo kuwa kaleba ay u tartamayaan isku shaqo;waxaa fiican in aad la timaado ama muujiso niyad furanin aad diyaar u tahay in aad shaqeysato.

Shaqadaada ugu horeysa waxay ka mid noqon doontaashaqooyin badan oo aad dalka ka qabsan doontid,shaqadaas waa mid muhiim kuu ah waayo waxaadsamaysanaysaa in aad khibrad dalka Mareykankashaqooyinkiisa u leedahay. Luuqada Ingiriiska haddiiaad si fiican uga barato iskuul iyo dhexgal dadkaMareykanka, waxaa laga yaabaa in aad hesho shaqo kafiican tii aad qaban jirtay oo ka lacag badan. Waxaaadiga kuu wanaagsan in aad ka shaqeyso shaqada uguhoreysa ugu yaraan lix bilood si aad uga dhisato khibrad

49 47

shaqooyinka dalka, waxaana muhiim ah in aad iskudaydo sidii aad ugu hadli lahayd luuqada Ingiriiska meelkasta oo aad joogto, ha ahaato shaqadda ama mujtamacadhexdiisa.

Dalka Mareykanka rag iyo dumarba waa la shaqeyaa;haweenkuna waxay la mid yihiin ragga, waxaynaqabtaan shaqo la mid ah midda raggu qabto oo heerwalba leh. Inkastoo ay suurtagal tahay in dalkaagiihaweenku aysan shaqayn, dalkaan Mareykanka way kashaqeyaan, waana lagama maarmaan in labada qof(qoyska) ay wada shaqeyaan si ay u helaan dhaqaale kayimaada labada dhinac oo ay isku filaansho xag dhaqaaleah u gaaraan. Caruurta da'doodu ka weyn tahay shan iyotobon sanno waxaa loo ogol yahay in ay qabtaan shaqoaan joogto ahayn ama shaqo saacado yar la qabtomaalintii. Inta badan dadka dhalinyarada ah waxayshaqooyinkooda ugu horeeya bilaabaan iskuulka markiiay ka soo rawaxaan ama waqtiyada iskuulaadka la fasaxo(la xiro).

5048

6. Shaw

Hamigaagga ugu horeeya waa in uu noqdaa sidii aadshaqo ku heli lahayd, noocay doonto ha noqotee;kadibna waa in aad awoodda saartaa sidii aad ku helilahayd shaqooyinkii aad ku hamiyaysay. Waxaad ubaahan tahay in aad xirfad aqooneed kororsatid si aad uhesho shaqo fiican ama aad ugu biirtid shaqooyin cusuboo ka duwan kuwii aad taqiinay iyo xirfad cusub, amahadii aad rabtid in aad shaqadaadii hore ee aad dalkaagaka qaban jirtay waa in aad taqaanaa xirfado cusub ee aadku qabato shaqadaas iyo dalkaan nidaamkiisa shaqo.Haddaba sidii aad ku gaari lahayd hamigaagga waa inaad si taxadar leh u qorshaysaa una fahantaa xirfadahalooga baahan yahay magaalada oo shaqo fiican lagu heloiyo in aad barato waxyaalaha khaaska ah ee lagaadoonayo in aad ku qabsato howshaas. Sidaas daraadeedwaxaa lagama maarmaan ah in aad la timaado samirbadan waqtigaan aad isu diyaarinaysid sidii aad ku gaarilahayd hamigaagga, waxaa laga yabaa in aad caawin amawarbixin ka heshid la taliyaha shaqada ee mujtamacaaad dhex degan tahay, waxaa kaloo cawin ka heli kartaahay'addaada dib-u-dejint ama kuliyadaha mujtamacu kabarto tacliimaha sare ama jaamacadaha.

Dhamaan markaan isku soo aruurino waxaadxasuusnaataa in dalka Mareykanka loo yaqaano dhulkiifursadaha badnaa haddii aad adigu tahay qof aad ushaqeysanaya. Dadka Mareykanka intooda badaniwaxay aaminsan yihiin in dadka waaweyn ayshaqaystaan oo ay isku filaansho garaan, caawiyaananaftooda iyo midda qoyskooda intii ay ku tiirsanaan

51 49

lahaayeen lacag macaawino ah oo ay ka helaandowladda. Dadka qaxootiga ah intiisa badan waxay iskuwadaan shaqadii iyo barashadii luuqada Ingiriiska,sababtoo ah luuqada oo aad si fiican u barataa inta badanwaxay kuu fududaynaysaa in aad hesho shaqooyin kafiican kuwa aad qabato. Marka ugu horeeya ee aadtimaado dalkaan noloshu aad bay kuula qalafsanaaneysaaama adkaanaysaa, laakiin waqti markaad joogtid waxaadbaranaysaa wadankaaga cusub iyo fursadaha aad ka helikartid ee aad wax ku qabsan karto.

Shaqo helidSida aad u dhaqanto ama aad isu ekeeysiiso ayey kuxirantahay sida aad shaqo aad ku heli laheyd, looshaqeeyaha ama qofka shaqada ku siinaya wuxuufiirinayaa sida aad u labisan tahay iyo dabeecadaadu sidaay tahay. Xataa haddii aadan aqoonin luuqaddaIngiriiska ama aad wax yar ku hadashid way wanaagsantahay in aad ilka caddeyn muujisid iyo in aad xiiso uqabto shaqada. Ha ka soo daahin balantii laguu qabtayin wareeysi lagula yeesho, ku imow ama waxyar ka soohormar. Soo xiro dhar nadiif ah oo ku haboonmarxaladaas. Markii aad timaadid xafiiska wareeysigashaqada laguugula yeelanayo, waxaa laga yaabaa in aadwelwelsan tahay ama cabsi kugu jirto isku day in aad isdejiso waayo qofku ha ahaado qof wax badan joogay

50 52

dalka Mareykanka ama wax yar ha joogee waa welwelaamarkii su'aalo la weeydiinaayo ama shaqo uu raadsanayo.Ha qalbi jebin haddii aadan helin shaqadii ugu horeysayee wareeysiga lagula yeeshay, waxaana laga yaabaa in aadwareeysiyo badan oo shaqo aad marto inta aadan shaqohelm. Waxaad ogaataa in ay caadi tahay dalkaMareykanka in aad wax badan raadiso shaqo, wareysiyobadanna lagula yeesho.

Waxaa laga yaabaa in shaqaalaha hay'adda dib-u-dejintaqaxootiga ay kula raadiyaan shaqada ugu horeysa.Shaqaalaha hay'adda dib-u-dejinta khibrad bay uleyihiin sidii ay qaxootiga ugu heli lahaayeen shaqo,waxeyna horey u caawiyeen qaxootigii kaa soo horeyayee yimid dalka Mareykanka. Isku day in aadfikradahaaga u sharaxdo, lakiin maqal talooyinka ay kusiiyaan, waxay isku dayayaan in ay si cad kuugu soogudbiyaan shaqooyinka aad ka filayso in aad ka heshodalka Maraykanka marka la fiiriyo xirfadahaaga iyokhibradahaaga.

Waxaa kaloo jira xafiisyada shaqaaleynta dadweynaha(dowladda) oo kula raadinayo shaqo, wax kharash ahnaLap. baahnayn. Hay'addaada dib-u-dejinta ayaa kuusheegi doonta meesha xafiisyadaan ay ku yaalaan.

53 51

Shag()

ipoo'6LASSIFTE

anted 905

,Exper. minter needed.610 net elates. 331-6101

O 61ITEITEFTARVforges Division of Moonate Reel Estate co. 60gg, knowledge of word1 a olus, but will train DINING RM. SERVERSCall-1,AMataresnot.

TAURAN . T. Niahllichen IMID. Apply U oerSon

Chesapeake Day Seafood Hoff81183 Leesburg Pike, Tyson%

r between 2 & e.

RR

905 Help WantedRea RTARYExeciPersonalsecy. 020.000. NUS. Too Mvel exec-utive needs Individual with exten-sion secretarial saner. Must bewell versed in protocol. able tohandle oressure & willing to workovertime as necessary. 00 worntyping. 100 wpm short hand. Ex-cot. spelling, crammer 0. proof

905 Heip WantedWAITIRAV1

OUTDOORI'm looking formen & women;%Pacts In a world 1.ogre Oraducersiply the vohlcla fobgess; If you will tlcle toward a brig

Waxaad kaloo warbixinta shaqooyinka banaan ka heli kartaainta badan joornaalada dalka ka soo baxa waxay leeyihiin

qaybta wax lagu xayeeysiiyo (iidheh) oo loo yaqaano (caawin loobahan yahay «HELP WANTED. ama «EMPLOYMENT.),

qaybtaasoo lagu soo qoro wax shaqooyin ah ee banaan.

Saxiibadaa, qaraabadaadda ama qof kale oo qaxooti ahoo kaaga soo horeeyay dalka ayaa aad kaaga caawin sidiiaad ku heli lahayd warbixin ku saabsan shaqooyinkameelaha ay ka furan yihiin, weydii haddii ay ka banaanyihiin shaqooyin meelaha ay ka shaqeeyaan. Waxaadkaloo warbixinta shaqooyinka banaan ka heli kartaa intabadan joornaalada dalka ka soo baxa waxay leeyihiinqaybta wax lagu xayeeysiiyo (iidheh) oo loo yaqaano(caawin loo bahan yahay 0HELP WANTED. ama«EMPLOYMENT»), qaybtaasoo lagu soo qoro waxshaqooyin ah ee banaan.

5254

6. Shacjo

Waxaa lagaa doonayaa in aad tusto qofka aad u shaqeynaysidcadeyn in laguu ogol yahay in aad dalka ka shaqeysan karto.

Qaxooti ga inta badan waxay isticmalaan waraaqdooda (1-94)taasoo hay'adda socdaalka iyo dhalasho siintu ay ugu dhufato

shaabad tusaysa in aad dalka si sharci ah uga shaqeysan karto,waxaa kaloo lagaa rabaa warqada badbaadada bulshada (SocialSecurity card), iyo waraaq aqoonsi oo sawirkaaga ku yaalo, sida

basaboor ama shati ga wadidda baabuurka. Haddaba waxaawaajib ah in aad qaadato waraaqahaan rasmi ga ah

(dukomeenti ga) iyagoo aan daabacaad ahayn (asal ah), meeshalagaaga qaadayo warbixinta shaqada, lama ogola in aad keento

waraaqaha oo la soo sawiro.

CAUFOJAVIA DRIVER.-LICENSEext.o#ctesOIRTNDA .L6e257.13

-%ober-t. atri. aoodltead-206 it Fourth St Apt 221V-..Santa Ana CA 92701177 nad. 3 wt., 4.0' .2 It fa

Brn all.6-er3

iyo ao-1- <4.1.

2-25-50 Sye atryi sar 1%. =PM=,Inr4.444

,A. t 14-001 43.C.J 0731.'

5553

Xafiisyo madax banaan oo dadka shaqo la raadiya ayaaayagana dalka ka jira, waxay qaataan lacag badan, markainta aadan saxiixin heshiiska isku day in aad fahantowaxa ay kuu qabanayaan iyo waxa ay kaa doonayaan.Haddii aadan fahmin, waxa ku qoran, waydiiso caawinhay'addaada dib-u-dejinta.

Xarunta Daryeelka CaruurtaQoysaska Mareykanka inta badan aabaha iyo hooyadubawaxay shaqeeyaan waqti buuxa maalintii, taasinamacnaheeda waxaa weeye in ay geeyaan caruurtoodaxaruumaha daryeelka caruurta (xanaanada caruurta)maalintii oo dhan caruurta iskuulka gaartey waxaalageeyaa iskuulka ka hor ama kadib. Iskuulaadkaqaarkood waxay leeyihiin xanaanada caruurta oo masuulIca yihiin maamulka iskuulka ama hay'addomadaxbanaan, laakiin waalidku waxay bixiyaankharashkii. Dad madax banaan ayaa jira oo ku sameeyaxanaanada caruurta guryahooda ama xaafadoodda.Hay'addaada ayaa kaa sun karta wixii talooyin ah ee kusaabsan xanaanada caruurta ee mujtamaca aad ku dhexnooshahay.

Noocyadda ShaqooyinkaShaqooyinka dalka Mareykanka waxay u qaybsamaanseddex qaybood oo u baahan heerar kala duwan ookhibrad iyo tababar ah:

Shaqooyinka bilowga ah ee lagu gab (shaqooyinlca aanxirfadda u baahneyn) ounskilled jobs» shaqooyinkaanwaxay u baahan yihiin tababar ama khibrad aad u yar,sida dadka hoteelada ka shaqeeya ama nadiifiya,makhaayad ama dadka warshadaha ka shaqeeya,

5456

6. Shag()

dadkaasi caadi haan waxay ku shaqeeyaan qiimo go'ansaacadii. Shaqooyinkaan uma baahna in aad taqaanoIngriisi badan. qaxooti tiro badan ayaanna ka shaqeeyashaqooyinkaan inta ay ka baranayaan luuqadda iyoxirfado kale oo ay shaqooyin kale ku qabsanayaan.

Shaqooyinka Muruqmaalka ah ee xirfad u baahan«skilled jobs* shaqooyinkaan caadiyan waxay u baahanyihiin tababar rasmi ah, in aad u leedahay aqoon fiicanluuqada Ingiriiska iyo xirfadaada oo aad soo banaandhigtid. Guud ahaan shaqooyinka xirfadlaha ah waxaalagu qataa lacag ka badan kan xirfadlaawaha ah. Inta aanlagu shaqaalayn ayaa lagaa doonayaa in aad muujisoxirfadda aad taqaano si shaqo laguu siiyo.Shaqooyinkaan waxaa ka mid ah, makaaniga (farsamoyaqaanka) baabuurta, Korka dadka qurxiya (burukiyeer),Koronto yaqaan, ama farsama yaqaanka Kombiyuuterka.Guud ahaan shaqooyinkan waxaa lagu qaataa qiimogo'an saacadii ama mushaar go'an asbuucii. Lacagta ayqaataan dadka xirfada leh way ka badan tahay mida ay

57 55

qaataan dadka qabta shaqooyinka xirfadlaaweyaasha,xataa waxaa suurtagal ah in dadkaan ay ka lacag badanyihiin qaar ka mid ah dadka Jaamacadaha ka soo baxashaqooyinka ay qabtaan. Inta badan shaqooyinkaanxirfadlaha, waxay u baahanyihiin shati ama in aad xubinIca tahay ururka shaqaalaha, shatiyada aad kala timiddalkaaga waxaa suurta gal ah in aan lagaa aqbalin ee aadu baahan tahay in aad hesho mid cusub.

Shaqooyinka takhasuska Ieh «professional jobs»,shaqooyinkaan waxay u baahan yihiin in aad haysatoshahaaddo jaamacadeed, Ingiriis aad u sareeyo iyoxirfaddo gaar ah ee ku saabsan waxa aad shahaadadda kahaysato. Shaqooyinkaan waqti dheer ayay qaataan sidiilagu hell lahaa, waxaana macquul ah in lagugu celceliyotababar aad ku soo qaadatay dalkaagii, sida takhtarkadaaweeya dadka iyo takhtarka ilkaha waxay u baahanyihiin in aad leedahay shati ama shahaaddo aad kaqaadato gobolka aad ka shaqeyneysid ee dalkaMareykanka. Xataa haddii aad horay u lahayd shati iyoshahaaddo aad dalkaagga kaga shaqeeysan jirtay waxaakaloo lagaa doonayaa in aad imtixaan shahaaddadaadadib loogu qiimeeynaayo aad gasho inta aan laguuogolaan in aad ku shaqeeysato cilmigaagga waddankagudihiisa. Shaqooyinkaan inta badan waxaa lagu qaataamushaar go'an oo lagu siiyo toddobaadkii ama bishii,mana aha mid loo xisaabiyo saacad saacad.

Haddaba markii aad isu diyaarineyso in aad hesho shaqowaqti yar ama waqti dheer aad ka shaqeyso maskaxdawaa in aad ku haysaa in aad qabatid sliagooyin badan ookala duwan si aad u gaarto hamigaagga oo aad u hesho

56 58

6. Shag()

shaqo aad ku faraxsantahay. Waxaa laga yaabaa indalkaaggii uu Ica duwan yahay oo hal shaqo oo kaliyalagu ekaan jiray, laakiin dadka Mareykanka ahshaqooyinka aad bey u beddeshaan waxaana suurtagalah inta sano ee ay shaqeeynayeen in ay seddax ama afarjeer iska beddelaan shaqooyinka.

Mushaar, Canshuur iyo waxyaalo kale oolagaa jarayo, iyo Faa'iidooyinWaxaa jira sharciyo u gaar ah mushaar bixinta eedowladda dhexe iyo dowladda gobolka, taasoo khuseysashaqo kasta. Inta aadan aqbalin shaqada lagu siiyo, ogowmushaarka lagu siinaayo waxa uu yahay. Haddii aadanfahmin waa waajib in aad su'aalo weeydiiso. Waxaadkaloo weydiisaa haddii ay jiraan waxyaalo kale oofaaIdooyin ah marka laga reebo mushaarka. Markii lagushaqaaleeyo, waxaa lagaa doonaayaa in aad buuxisowaraaq (dukomeenti) lagu wargelinaayo maaliyadda kusoo gasha hay'ddaha u qaabilsan canshuurta dowladda(IRS).

59 57

Jeeggaga mushaarka waxaa lagu siinayaa markii uudhamaado waqtigii heshiisku ahaa, waxay noqon kartaatoddobaadkii mar, labadii toddobaadba mar, ama bishiihal mar. Shirkaddaha yar yar qaarkood waxaa lagayaabaa in ay bixiyaan lacag caddaan ah, laakiin mar kastawaxaad heleeysaa warqad lacag bixinta oo ay kuqoranyihiin saacaddihii aad shaqeeysay lacagtii aadshaqeeysatay oo aan waxba laga jarin inta kuu soo hartayee aad qaadaneeysid, iyo wixii lagaa jaray. Jeegga uguhoreeya wuxuu noqon karaa mid qofka shaqaalaha ah eecusub aad ugu wareero ee uu fahmi waayo waxa la siiyeyiyo waxa laga goostay, sidaa daraadeed weydiisosaaxiibadaa, qaraabadaada ama hay'addaada dib-u-dejinta in ay kuu sharxaan jeegga iyo waxa ku qoran.Waa lagama maarmaan in aad hubsato waxa lagu siiyayiyo inta lagaa jarayba in ay sax yihiin.

Mushaarka guud ee aad shaqeeysatay (Gross Pay).Waa wadarta guud ee lacagtii aad shaqeeysatay intii aanwaxba lagaa jarin. Mar kasta waxaad fiirisaa waraaqda

58 60

6. Shag°

6. Shacjo

BEST COPY AVAILABLE

61

lacag bixinta in lacagtaada guud ay la mid tahaymushaarka lagugu qaatay oo aad ku dhufato saacadahaaad shaqeeysay.

Canshuur land (Deductions). Waa lacagta laga jaromushaarkaagga guud ee aad shaqeeysato. Sharciga dalkaayaa dhigaya in dadka shaqeysta lacag laga jaro, lacagtaala jarayo waxaa kamid ah canshuurta dawladda dhexe,canshuurta badbaaddada bulshadda, canshuurtadaryeelka caafimaadka, iyo goboladda intooda badan oojarta canshuurta gobolka. Intaas waxaa raacsiisan inlagaa jaro lacag dheeraad ah sida caymiska caafimaadkaiyo nolosha, shaqooyinka ururka shaqaalaha .uniondues» ama lacagta shirkaddu kuu keeydiso si aad uisticmaasho marka aad gabowdo.

lacagta kuu soo harta ee mushaarkaaga ah (Net pay)waa lacagta aad mushaar ahaan u qaadato markii lagajaro canshuuraha iyo wixii kaloo kugu wajibey in lagaajaro.

Faa'iidooyinka waxaa ku siineysa shirkadda aad ushaqeysid ama dowladda ayaa kuu soo celineysa lacagihiicanshuuraha lagaaga jaray qaar ka mid ah.

Caymiska caafimaadka waa faa'iido aad ka helaysoshirkadda aad u shaqeyso, waxaa suurto gal ah inshirkaddu kaa wada bixiso caafimaadka ama aad bixisoqayb, qaybta kalena shirkaddu kaa bixiso. Shirkaddahaqaarkood waxay caymiska caafimaadka dadka siiyaanmarkii aad shaqayso waqti go'an, seddex bilood ilaa iyolix bilood. Inta badan waa laguu ogol yahay in aadqoyslcaaga ku darsato haddii aad bixiso lacag dheeraad

62 64

6. Shag°

ah inkastoo shirkaddaha qaarkood aysan bixin caymiskacaafimaadka, inta badan way bixiyaan. Is daaweynta amacaafimaadka dalka Mareykanka aad buu qaali u yahay,sidaas daraadeed way fiican tahay in aad sameysato amaka fekerto in aad gasho caymis caafimaad.

Faa'iidooyinka kale ee laga yaabo in aad ka heshoshirkadda aad u shaqeyso waxaa ka mid ah: fasax jirrodarteed la isu siiyo, fasax (shaqo ka nasasho lacag kuusocoto), iyo hawlgabka faa'iidadiisa. Shirkaddaha dalkaee loo shaqeeyo waxay leeyihiin qorshooyin hawleed ookala duwan, waxaa wanaagsan in aad wax ka baratoshirkadda aad la shaqeeyso markii lagu shaqaaleeyo.Marmarka qaarkood faa'iiddooyinka aad helayso waxayku xiran yihiin waqtiga aad ka shaqaynaysay inta uu le'egyahay, tusaale ahaan, shaqaalaha ka shaqeeyashirkaddaha wax badan waxay helaan fasax ka badan kancusub ee shaqada bilaabey. Haddaba waa muhiim in aadsu'aalo weydiiso shirkaddaada xafiiska shaqaaleynta,hay'addaada dib-u-dejinta shaqaalaheeda, saaxiibaddaa,qoflca wakiilka kaa ah ama qof kale oo kaa caawin karain aad hesho warbixin ku saabsan faa'iidooyinka lagahelo shaqooyinlca.

Saddex Faa'iido oo Kale oo laga helo shaqada:

Badbaaddada shaqaalaha «Social Security» waabarnaamij ay dowladda dhexe ku caymineyso dadkamarkey gaboobaan oo howl gabaan. Kharashka waxaaqaybsada loo shaqeeyaha iyo shaqeeyaha. Faa'iidadabadbaadada bulshada waxay ku xiran tahaytaariikhdaadii mushaarka ee aad qaadan jirtey mudadiiaad shaqeysay ee dowladda Mareykanku kaa heyso.

65 63

Faa'iidadaan waxaa la siiyaa shaqaalaha joogtadda ubixiya canshuur ahaan intii ay shaqeynayeen.

Caymiska dadka aan shaqeysan «Unemploymentinsurance» waxaa la siiyaa qofkii shaqadiisa ku waayeymarxalado ka baxsan awoodiisa. Waxay ka timaadaacanshuurihii ay bixin jireen shirkaddii uu qofku ushaqeyn jiray.

Magdhowga Shaqaalaha waxaa la siiyaa shaqaalaha kudhaawacma shaqada gudaheedda, mushaarka qaarkii iyocaymis caafimaad oo ay isku daaweeyaan marka ay ubaandaan. Goboladda dalka badidoob way qabaanmagdhowgaan.

Xuquuqdda ShaqaalahaQaxootigu wuxuu dalka Mareykanka ku leeyahayxuquuq shaqaale oo la mid ah midda uu leeyahay qofkaMareykanka ah. Qofka loo shaqeeyo lagama yaabo in uukala eexasho kugu sameeyo sababtoo ah in aad heysatosharci qaxootiyadeed ama sida, da'da, midabka,curyaanimo, ama indha la' ama dhego la', xaas ahaan,dhalashadaada, qoladaada, diintaada iyo jinsigaaga (labama dhedig). Hase yeeshee, waxaa jira shaqooyin u furandadka Mareykanka ah oo kaliya, sida shaqooyinkadowladda. Inta badan sharciga shaqaalaha u degsanwuxuu ka ilaaliyaa shaqaalaha meelaha khatarta gelinayanaftooda ee laga shaqeeyo, iyo shukaansi ama ficilo aanraali leysaga aheyn ee meesha shaqada lagu sameeyoqsexual harassment».

64 66

6. Shacjo

Shaqadda iyo Shaqeenta: Talooyin howshakuu sahlaHay'addaha dib-u-dejinta iyo qaxootiga badankiisawaxay ogaadaan waxyaabo badan oo laga rabo in aymaskaxda ku heyaan markii ay shaqo ka bilaabayaandalka Mareykanka, kuwaasoo kaa caawinaya sidii aad kuxagsan laheyd shaqaddaaada iyo sidii aad horumar ugagaari laheyd ama u heli laheyd shaqo fiican mustaqbalka,waxaa ka mid ah:

Dhowr waqtiga shaqada. Wakhtiga shaqada oo aad kutimaado dalka Mareykanka aad baa looga qiimeeyaa,qofka loo shaqeeyana fikrad fiican ayuu kaa qaadanayaahaddii aad ku timaado wakhtiga. Haddii aad ka soodaando shaqada waxaa laga yaabaa in laga jaromushaarkaaga wakhtigii aad ka soo daanday. Shaqada kaqaado fasax haddii aad jiran tahay oo kaliya. DadkaMareykanka ah intooda badan haddii ay jirooyin yaryarqabaan sida hargabka oo kale way iska aadaanshaqooyinkooda, sharaf bayna u tahay in aysan maalinashaqada ka baacian. Markasta telefoon u dir oo ogeysiihorjoogahaaga, hadii aad ka soo daahayso shaqadda amaaadan imaaneyn si kastaba ha noqotee.

Saxiibtinimo u muuji horjoogahaaga iyo shaqaalaha aadisla shaqeeysaan. Saacadda qadada iyo biririfta(bareegga) ayaa ah waqti aad dhexgali karto lanasheekaysan karto shaqaalaha aad isla shaqeeysaan;waxyaalaha caadiga ah ee laga wada sheekaysto dalkaMareykanka waxaa ka mid ah, cimiladda, toddobaadka

6765

(asbuuca) dhamaadkiisa (Sabtida iyo Axada) waxa socda,cuntada iyo ciyaaraha, xitaa waxaad heli doontaa waqtiyobadan oo aad kala sheekaysato dhaqankaaga, siibawaqtiyada feestooyinka dhaqanka aad u leedihiin sidaaad u feesteeysaan.

Wax soo scar waa in aad leedahay. Waad la sheekeeysankartaa saaxiibtinimana u muujin kartaa shaqaalaha aadisla shaqeeysaan laakiin waqti badan ha ku lumin in aadhadasho. Su'aalo weydii haddii aadan fahmin wax kusaabsan shaqada, ka fogoowna in aad ka hadashoarrimaha khuseeya dadka kale shakhsiyaadkooda, iskanailaali in aad wacdo taleefano badan oo adiga kuu gooniah waqtiga shaqada.

Su'aalo weeydii haddii aadan fahmin ama arrin shakikaaga jiro, haka cabsan ama haka xishoon dadka aad islashaqeeysaan ama horjoogahaaga ee weydii su'aalo iyosida loo qabto waxaadan aqoon. Saa hadaad yeeshowaxaad qaban doontaa shaqo fiican, qofka aad ushaqeeysana xushmad ayuu ku siinayaa.

La imoow dadaal dheeraad ah si aad u barato howlocusub una qaaddo mas'uuliyad, ama shaqadood horumarka gaarto waxay ka bilaabataa sida aad u soo bandhigtokartidaada iyo rabitaankaaga taasoo ku gaarsiineysa inaad qaaddo mas'uuliyad dheeraad ah.

6866

6. Shaw

Shaqooyinka waad beddelan kartaa adigoo ka qaadanayashaqo cusub ama ka fiican tan hore shirkado kala duwan.Mar kasta qofka aad u shaqeeysid waa in aad u siisheegtaa ugu yaraan laba toddobaad ka hor. Weligaashaqo halm tegin adoon mid kale heeysan iskuna day inaad ka shaqeeyso shaqadaada ugu horeeysa ugu yaraanlix bilood si aad u hesho taariikh shaqo ee wanaagsan eeaad ku leedahay shirkadda.

67

Waxbarasho

Dalka Mareykanka, waxbarashada qof kasta ayay ufurantahay ayadoon loo fiirinayn qofka da'diisa,midabkiisa (dhalashadiisa), diintiisa ama dabaqadabulshada. Waxbarashada dadweynaha waa mid bilaashah oo aan wax lacag ah lagaa rabin, waana mid khasabku ah xag sharci in caruurta da'doodu u dhaxayso 6 sanoilaa 16 sano jir, degmooyinka qaarkoodna waxay qabaannidaam carruurta ka weyn 16 sano kana yar 6 sanosharciyo ku adkeeynaya in ay iskuul galaan. Waalidkuhaddii ay rabaan waxay caruurtooda geeysan karaaniskuulaad madax banaan oo la xiriira diimo laakiinwaxaad ogaataa in ay aad qaali u yihiin lacagta lagubixiyo waxbarashadaas. Waxbarashada wixii dugsi sareIca sareeya ma aha bilaash (lacag la'aan) waxaana lagayaabaa in ay aad qaali u tahay.

Dadka Mareykanka intiisa badan waxay u arkaan inwaxbarashadu ay tahay dariiqa ay ku gaari karaanshaqooyin badan oo ay ku qanacsan yihiin, horumarnakaga gaari karaan habka ay u noolyihiin. Dadku markiiay go'aansadaan in ay sii wadaan waxbarashadoodaiskama dhaafaan shaqooyinka ee waxay shaqeeyaanmaalintii shaqo buuxda (full time) habeenkii iyomaalmaha toddobaadkiisa ee fasaxa ah (sabtiga iyoaxada) ayey aadaan daruusta in ay ka soo dhigtaaniskuulaadka.

Waxbarashada Caruurta ee IskuulaadkaDowladdaDalka Mareykanka iskuulada dowladda waxaa isla wadadhigta oo isku dhex jira isku galaasna fariista,banaankana iskula ciyaara caruur midabkooda,diintooda iyo dhaqaalahoodu kala duwan yahay.Caruurta curyamiinta ah iyo kuwa maskaxda wax ka

7169

qaba waa khasab in ay iskuul dhigtaan. Caruurtadhibaatooyinkaan aan soo sheegnay qaba iskuulka ayaau habeeya barnaamij iyagoo kala tashanaya waalidka.

Waa in caruurta iskuul la geeyo markii aad timaadodalka Mareykanka sida ugu dhaqsaha badan.Hay'addada dib-u-dejinta ayaa kaa caawinaysa sidii aadcaruurtaada iskuul ugu heli laheyd. Iskuulaadka intabadan waxay kaa doonayaan in uu cunuggu talaalanyahay lana soo raajeeyo iyo taariikhdiisa caafimaadka.Inkastoo iskuulaadka dowladdu lacag la'aan yihiin(bilaash), haddana waxaa jirta waxyaalo yaryar oowaalidku mas'uul ka yahay inuu bixiyo ama u gadocunuggiisa sida: Qalin qoriga, waraaqaha ama buugtawax lagu qoro iyo waxyaalo kale oo wax lagu barto iyolacag yar oo looga baahan yahay cunuggu in uu ka qaybqaato ciyaaraha iskuulka.

Guud ahaan waxaa dalka Mareykanka ka jira seddexheer oo waxbarashada caruurta ah.

Iskuulko hoose; wuxuu ka bilowdaa dugsiggabarbaarinta caruurta yaryar ee da'doodu tahay shan sano

70 72

7. 09cinbarcisho

jir ilaa intuu ka dhameeysanayo galaaska shanaad amalixaad.

Dugsiga dhexe; caadiyan waa galaasyada lixaad ilaasideedaad. Heerka saddexaad ee iskuulka cruurta waaDugsiga sate oo caadiyan lagu dhigto galaasyadasagaalaad ilaa iyo laba tobonaad, kaasoo ah galaaskii ugudanbeeyey. Ardayda ku dhameysa dugsiga sare si guul ahwaxaa la siiyaa shahaadada dugsiga sare. Guud ahaanardayda cusub ee dalka soo gala waxaa fasalada lagugeeyaa iyadoo la fiirinnayo da'ddooda iyo inta sanno 00ay iskuul soo dhigteen. Caruurta yaryar ee Ingiriiskooduaad u yar yahay waxaa la geeyaa oo looga bilaabaa fasalhoose.

Sanad dugsiyeedku (fasaladu) waxay caadiyanbilaabmaan bisha Agoosto ama Sebtembar, waxaynadhamaadaan bisha Maajo ama Juunyo. Caruurtaintooda badan waxay fasalada ku jiraan lix saacadoodmalintii, Isniinta ilaa iyo Jimcaha. Haddii iskuulku kafog yahay gurigaaga cunuguna u lugayn karin, waxaalaga yaabaa baska (gaadiidka) iskuulka in lacag la'aan

7371

lagu qaado cunuggaaga si uu iskuulka u yimaado.Caruurta cunto way u qaadan karaan iskuulka amawaxay qiima jaban ku gadan karaan cunto nafaqo leh oolagu gado makhaayada iskuulka.

Waxaa lagama maarmaan ah in aad ogaato in ay aadmuhiim u tahay in ay caruutu iskuulka yimaadaan ooaysan maalina ka baaqan. Haddii ardaygu gafo iskuulkamaalin waalidka ayaa laga rabaa in ay soo qoraan waraaqsharaxaysa sababtuu u maqnaa, markaa kadibna waa inardayga la siiyaa saacado dheeraad ah oo lagu buuxiyomaalintii uu macinaa.

Iskuulada dalka Mareykanka wiilasha iyo gabdhuhu makala saarna fasal ayay wax ku wada bartaan.Waxbarashada dalka Mareykanka aad bay uga duwantahay tan dalkaaga. Macalimiintu waxay ardadda kudhirigaliyaan in ay wax ku bartaan fekir iyo falanqeynbaarisna sameeyaan waxa ay baranayaan oo aaneyxafidin oo keliya. Ardayduna waxay ka qayb qataanwada hadalka ama, falanqaynta casharka, iyagoo

72

74

7. Wanbarasho

waydiinaya su'aalo xataa hadii aysan luuqada Igiriiska sifiican u aqoon.

Ma jiro manhaj (barnaamij) qarameed ee u degsanwaxbarashada dalka Mareykanka oo dhan. Hase yeesheegobol walba ama degmo kasta ayaa go'aansata duruustalagu dhigaayo iskuulaadka. Guud ahaan ardayda oodhan waxay bartaan luuqada Ingiriis, xisaab, saynis,cilmiga bulshada, jirdhiska. Farshaxanka, muusikada iyoluuqaddo ajnabi ah ayana waa lagu qaataa. Waxaa kaloointa badan la socda dugsiyada sare ciyaaraha kubada oonoocyo badan leh iyo xarakaadyo kale ee la qaatowaqtiga caadiga ah ee fasaladu socdaan ama kadibsaacadaha iskuulka laga soo baxo.

Waxa ugu dhib badan ee caruurtu la kulanto waa sidii ayu baran lahaayeen luuqada Ingiriiska duruustana ugubaran lahaayeen, inkastoo ay si dhaqsi ah u bartaan.Iskuulaad badan ee dalka Mareykanku waxay qabaanfasalo loogu talagalay ardayda cusub ee timid dalkabartana luuqada Ingiriiska ee ah luuqadodda labaad(ESL). Iskuulaadka qaarkood waxay ardayda ku cusubdalka ku caawiyaan macalimiin gaar ah oo saacado go'anwax bara. Inta badan ardayda qaxootiga ah waxay lakulmaan dhibaatooyin sidii ay ula qabsan lahaayeensannadka ugu horeeya ee ay bilaabaan iskuulka, caruurtuwaxay dareemaan cidlo (saaxiib la'aan), laakiin markiiluuqadoodu fiicnaato waxay dhakhsadiiba samaystaansaaxiibo, iskuulkana way jeclaadaan.

Arday badan iyo waalidkoodba waxaa yaab ku noqotasida ay ardaydu u labisan yihiin oo aan laheyn dhar ugooni ah, ahna mid iska caadi ah oo aan nidaam iyosharci toona lagu dabakhan, meeshii dalkooda la xiran

7573

jiray dhar u gooni ah iskuulka. Iskuulaadka dowladdawaxay caruurta siiyaan madax banaani ay ku doortaanwaxay rabaan, laakiin waxaa laga doonayaa ama filayaa inay adeecaan qaanuunyadda u yaala iskuulka. Haddiiardaydu ay jabiyaan qaanuunyadda u degsan iskuulka,waxaa laga yaabaa in lagu ciqaabo in uu soo sameyoshaqo gun oo kabadan tan ardayda kale ee galaaskiisa ahsamaynayso ama in iskuulka lagu hayo kadib markaardayda kale la sii daayo, ama loo diido in uu ka qaybqaato ciyaaraha isboortiga, ama waxaa laga cayriyaaiskuulka maalmo. Dalka Mareykanka jirdilku waa kamamnuuc oo qofica korkiisa waxba laguma dhufan karo.

Iskuulaadka waaweyn qaarkood ee ku yaalamagaalooyinka waaweyn waxay qabaan dhibaatooyinkaga timaada kooxo yar yar oo burcad ah oo udagaalamayo qabiil ama midab ama jinsiyado kaladuwan. Meelaha qaarkood waxa ka dhaca in ardaygu layimaadaan iskuulaadka daroogo iyo hub. Haddii ardaydala soo hajuumo ama la jahawareeriyo, ha u soodacwoodaan macalinkooda ama diritoorka iskuulkaiyagoon wax dagaal ah sameyn.

Waalidiinta ama dadka masuulka ka ah caruurta waxaalaga doonayaa in ay kaalin muhiim ah ka qaataanardayga waxbarashadiisa, waxana lagu dhiirigelineyaa inay yimaadaan iskuulka oo ay bartaan macallimiintawaxbarta caruurtooda iyo in ay ka soo qeyb galaanshirarka iskuulka xataa haddii aysan aqoon Ingiriisfiican. Iskuulada intooda badan waxay siiyaan warbixinwalidiinta luuqadooda xadidantahay, islamarkaasna kacaawiya sidii ay u fahmi lahaayeen waxbarashadacaruurtooda.

74 76

7 Wanbarasho

Waxbarashadda Dadka WaaweynDadka Mareykanka intooda badan waxay u arkaanwaxbarashadu in ay tahay wax inta aad nooshahay oodhan socon kara, qaarkoodna waxay isku qoraan oobilaabaan iskuul ayagoo dad waaweyn ah. Dadka qaaryar ayaa awood dhaqaale u leh in ay shaqo iska dhafaanoo iskuul keliya dhigtaan waqtigooda oo dhan. Sidaasdarteed Mareykanka intooda badan gelina wayshaqeeyaan gelina waxbay bartaan.

Dadka cusub ee dalka ku soo biira waxaa laga filayaa inay shaqaystaan, waxna bartaan. Dadka qaxootigaintooda badan waxay bilaabaan barashada luuqadaIngiriiska; qaarkoodna waxay galaan tababaro kusaabsan shaqooyinka ay rabaan, inkastoo waxbarashadafarsamadda iyo tan takhasuskuba ay u baahan yihiinIngiriis fiican. Markii aad si fiican u degto, way kuusahlantahay in aad ka barato bulshada dhexdeedameelaha laga helo waxbarashada. Waxaa suurta gal ah inaadan helm sanadka ugu horeeya ee dalka Mareykankaaad timaado waxbarasho jaamacadeed. Haddiise aad

77 75

waqti badan joogtid waxaa suurtagal ah in aad heshowaxbarashadaadii jaamacadda ama takhasuskii aadrabtay in aad samayso. Way wanaagsan tahay qoyska inay isla kaashadaan sidii ay u caawin lahaayeen in ay waxka bixiyaan waxbarashada dadka waaweyn ee qoyskadhexdiisa.

Luuqaddaada Labaad ee Ingiriiska (ESL)Bulshada intooda badani waxay leeyihiin meelo ay kubartaan luuqadda Ingiriiska, taasoo ka mid ahwaxbarashada dadka waaweyn. Fasaladaan waa loo ogolyahay in qof kasta ka soo qaybgalo. Waxaana isku fasalfariista amaba wax ku wada bartaa rag iyo dumar da'kala duwan, waxbarasho kala duwan iyo jinsiyado kaladuwan leh. Duruusta lagu qaato fasaladaan waa casharola xiriira xiriirka bulshada iyo goobta shaqadda.Fasaladda bilowga ah waxaa lagu bartaa Ingiriiska laguhadlo si qoficu u qabsado waxyaalaha noloshu u baahantahay iyo sidii uu isku filaansho u gaari lahaa. Fasaladdadhexe iyo kuwa sare waxaa lagu bartaa casharro ay kamid yihiin naxwaha of Ingiriiska sida loo akhriyo iyosida loo qoro luuqada Ingiriiska.

76

78

70 Wagbarasho

Habka kale ee lagu barto luuqadda Ingiriiska waaadigoo hela qof kuu gooni ah oo aan wax lacag ah kaaqaadanayn, qofkaas waxaad kaloo ka baranaysaadhaqanka iyo caadooyinka Mareykanka. Waxaad kaheleysaa warbixinta ku saabsan sidii aad u heli lahayddadka diyaarka u ah in ay luuqadda ku baraan si tabaruc,xarumaha waxbarashadda dadka waaweyn iyohay'addaada dib-u-dejinta. Waxaa kaloo jira iskuuloganacsi ah oo lagu barto luuqadda Ingiriiska oo aadqaali u ah.

Waxbarashada dadka waaweyn waxaa lagu qaataacasharo kale oo la socda luuqada Ingiriiska, waxaa kamid ah maamulka xisaabaadka, luuqado ajnabi, sida looisticmaalo kombiyuutarka. Casharadaan inta badanlooguma tala gelin dadka luuqadoodu hoosayso.Horumarinta Guud ee Waxbarashada (GED) waxay kacaawisaa dadka waaweyn markii ay dhameystaan in ayhelaan shahaadada dugsiga sare. Waxaa kaloo jira fasalokale oo kaa caawiya isku diyaarinta sidii aad ku qaadanlahayd dhalashada dalka Mareykanka. Dadka qaxootigaah waa in ay bixiyaan lacag la mid ah lacagta ay ka

77

79

"Siddaasaan ku bartey. Waxaan iri luuqaddaIngiriiska ayaan ka dhi ganayaa furaha. Haddiialbaabka guri ga laga gab kaa xiran yahay, ma

gali kartid fure la'aan. Si aad u fahanto si wax loosameeyo dalkaan, waa in aad luuqadda Ingiriiska

haysataa. Ingiriisku waa furaha lagu furoalbaabka Ameerika."

bixiyaan dadka meesha degan waxbarashada dadkawaaweyn.

Tacliinta Sare iyo Tababaro kaleIskuuladka tababarada iyo farsamadda waxay dadka utababaraan shaqooyin gooni ah sida, Makaanikadabaabuurta, qofka ku shaqeeya barnaamijkakumbiyuutarku ku shaqeeyo, kalkaaliyeyaashacaafimaadka iyo kan dhaqtarka ilkaha kalkaaliyaha u ah.Caadiyan barnaamijyadaan waxay u baahan in aadluuqada Ingiriiska si fiican aad u taqaano iyo in aad iskabixin karto lacagta waxbarashada.

Waxaa ka jira dalka Mareykanka laba nooc oowaxbarasha sare ah sida, Kuliyaddaha tacliinta sare(xirfadda) iyo Jaamacaddaha. Kuliyadduhu waxaybixiyaan laba sanno oo waxbarsho ah oo ardayga lagubarayo xirfad khaas ah sida koronto yaqaan, kalkaaliyecaafimaad. Markii ay dhameystaan labadan sano waxeyardadu helayaan Shati (license) ama waxay u bedelankaraan Jaamacad oo ay dhiganayaan laba sano oo kale si

78 80

7. Mmexwasho

ay u dhamaystiraan barnaamijka Jaamacadda oo afarsanno ah. Ardada kuliyaddaha (xirfada) waxaa lagadoonayaa in ay guud ahaan dhamaystiraan manhaj(barnaamij) loogu tala galay inta aysan galin wixii ay kutakhasusi lahaayeen sida, fiisigiska, xisaabta, taariikhdaama diyaarinta cilmiga sharciyada iyo caafimaadka.Machadyaddaan waxay u baahan yihiin ardaygu in uuyaqaano Ingiriis aad u sareeya, ardada aan luuqadoodahooyo Ingiriis ahayn waxaa laga rabbaa in ay kugudbaan imtixaanka inta aan lagu qorin Machadka.Waxbarashada sare ee dalka Mareykanka aad bay qaali utahay, laakiin inta badan Machadyada amaJaamacadduhu waxay qabaan xafiisyo u qaabilsandeeqda waxbarashada oo aad ka ogaan kartid warbixinku saabsan deeq waxbarasho ama daynta loo ogol yahayinuu ku dhamaysto waxbarashadiisa.

Dadka haysta shahaadooyinka sare ee jaamacaddahadalkooda sida caafimaadka ama Injineernimada, waxaalaga yaabaa in dib loogu celiyo fasalo iyo imtixaano kaleinta aan laguu ogolaan in aad ku shaqaysato xirfadaada.Hawshaan waxay noqon kartaa mid aad qaali u ahwakhti dheerna qaadata, tasoo u baahan in lacadeeyowaxbarashada iyo aqoonta uu u leeyahay takhasuskiisauu kala yimid dalkiisa iyo buundada imtixanka luuqadaIngiriiska. Haddaba qaxootiga raba in ayshaqooyinkoodii dib u helaan oo ay takhasuska uhaystaan, waxay ku bilaabaan shaqooyin ka hooseeyatakhasuskooda inta ay ka heleyaan shahaadaddadalkaan. Tusaale ahaan Dhakhtarku wuxuu ku shaqaynkaraa kaaliye shaybaar inta uu ka helaayo aqoonsigiisa.

8179

« ;,

THE AMERICAN UNIVERSITYHEALTH INSURANCE CLAIM FORM

MAIL TO:CARLY. CASSIOY A SCHILUNO470: Sa noL.,ery ROALiMnimm MD 200151.11 224.M.

8rNadaaro.g and resuo

Mo.°, ammo. of .room

si roma a .tun we.,*

; V.gnerZtro=rrtir.V.7 °`"'""' "°"'

80

Caafimaa

Gargaarka caafimaadka dalka Mareykanka dhexdiisaway badan yihiin, waxayna qabtaan adeegyo kala duwan.Aad bay muhiim u tahay in aad weydiiso hay'adda dib-u-dejinta warbixin ku saabsan gargaarka caafimaadka eebulshaddaada dhexdiisa.

Marka ugu horeya oo aad timaado dalka Mareykanka,adiga iyo qoyskaaga waa la idin la soo xiriireyaa si la idinkugu diyaariyo ka hortagga cudurada fafa. Ujeedadabaaristuna waxay tahay in la caddeeyo iyo in lagahortago lana daaweeyo dhibaata kasta ee caafimaad daroah, taasoo ay kuu diyaarisay hay'addaada dib-u-dejinta siloo sugo awooddaada shaqo ama waxbarasho. Baaristuwaa lacag la'aan, waxaana lagaaga qaadi doonaaxarumaha caafimaadka bulshada ama xaafisyadatakhaatiirta.

Da lka Mareykanka, qof kasta wuxuu masuul ka yahaybixinta kharashka adeegyadda caafimaadka, dowladunnamasuul kama aha. Qiimaha gargaarka caafimaadka waasareyaa, sidaas daraadeed dadweynaha intooda badanwaxay ku tiirsan yihiin caymiska, iyagoo u mara looshaqeeyaha.

8381

Caymiska caafimaadka waxaa lagu heli karaa iyadoo labixiyo kharashka bil kasta. Loo shaqeeyeyaashaqaarkood waxay bixiyaan caymiska caafimaadka oodhan, ama qeyb ka mid ah bilkasto. Badanaba waxaajirta xili la sugo laga billaabo maallinta lagu shaqaaleyeyilaa iyo inta aad xaq u yeelaneysid caymiska caafimaadka.Way jirraan shirkaddo caymis oo fara badan oo lehbarnaamishiyo kala duwan. Waxaa kaloo jira hay'adahadaryeelka caafimaadka (HMOs) oo la mid ahbarnamijka caymiska. Iyadoo la adeegsanayo habkaandaryeelka caafimaadka waxaa bixiya koox dhaqaatiir ahoo madax banaan iyo bukaan socod eegtada (clinics).Q_of kasta oo ka tirsan daryeelka caafimaadka (HMO)wuxuu leeyahay dhaqtar u qaabilsan oo u qabta gargaarassaasi ah iyo in uu siiyo ogolaansho booqasho kasta ee

84

82

C3. Cualkmad

uu ku tegayo meelaha laga bixiyo gargaarka degdega ah,isbitaalada ama dhaqtar u leh takhasus. Marxaladahaqaarkood, qiimaha daaweeynta caafimaadkaaga oo dhanwaxaa bixinaya shirkadda caymiska, inkastoo marmarkaqaarkood lagaa doonayo in aad bixiyo qiimahadaaweynta qayb kamid ah.

Si loo caawiyo dadka dakhligoodu yaryahay, waxaa jirabarnaamijyo doowladeed ee loogu talagalay in uudaboolo qarashka daaweeynta. Barnaamijkan doowladuugu talc gashay daryeelka caafimaadka ee dadka danyartaah, wuu is beddeli karaa. Weeydii shaqaalaha hay'adahadib-u-dejinta si ay kaaga caawiyaan ayna kuu siiyaanwarbixin sax ah ee ku saabsan adeegyada caafimaadka eeaad heli kartid.

85 83

Qaxootigu waxay xaq u leeyihiin in ay dalbadaanGargaarka caafimaadka qaxootiga (RMA) ama Daryeelcaafimaad (Medicaid) oo laga bixiyo xafiisyo u gaar ahdowladda dhexe (Federaalka), adoo ka helaya warbixintadowladda hoose ee gobolka. Labada barnaamijba waxaaloogu tala galay in ay bixiyaan daryeelka caafimaadkadadka dakhligoodu uu hooseeyo. Codsadayaashu waa inay buuxiyaan fomam taasoo u baahan caddeeyn dakhliiyo warbixin kaloo naftaada ah.

Bulshadu wey ku kala duwantahay adeegyada gargaarkacaafimaadka. Badanaaba waxaa lagaa doonayaa in aad usameeysato ballan inta aadan tegin dhakhtarka,dhakhtarka ilkaha iyo dhakhtarka madaxa. Waxaad ubaahantahay in aad barato adeegyada caafimaadka eelaga heli karo bulshada dhexdooda qaar kamid ahnawaxeey ku sharaxanyihiin hoos.

8684

B. Coo Ihutood

Waaxda Caafimaadka Dadweynahaxafiisyadaintooda badani waxeey bixiyaan talaal looga hortegayocudurada iyo waxaa kaloo ay siiyaan ka hortagaadeegyada caafimaadka, sida baarista iyo daaweeyntaqaaxada. Qaxootiga adeegyadaan waxaa loogu qabtaalacag la'aan ama waxaa looga dhigaa raqiis. Waalidkawaxaa wajib ku ah in ay kala xiriiraan waaxdacaafimaadka dadweeynaha talaalka caruurtooda.Caruurta loo ogolaaday in ay dhigtaan iskuulka waa inay soo diraan caddeeyn talaalada looga baahanyahay oodhan.

Takhaatiirta Madaxa Banaancaafimaadka amabukaan socod eegtadawaxeey bixiyaan daryeelcaafimaad guud ahaan iyo gaar ahaanba. Xafiiskatakhaatiirtaas badanaaba wuxuu Lap baahanyahaycadeeyn warbixinta caymiska marka aad ballankasameysaneeysid. Takhaatiirta qaarkood waxeey ushaqeeyaan sida isbitaal yar oo madax banaan (privateclinic) ama koox kaloo dhakhaatiir ah iyo dhakhaatiirtakhasus ku leh cudurada qaarkood.

Xarunta caafimaadka ama bukaan socod eegtadawaxaa caawiya dowladda iyo hey'addo kaloo madaxbanaan. Xarumahaani way aqbalaan kaararka caymiskamadaxa banaan iyo hay'adda daryeelka caafimaadka(Medicaid), waxay ka qaadaan lacag dadka aanceynsaneyn.

87 85

Isbitaaladahay'addaan caafimaadka waxaa laga helaameello badan oo ay ku nool yihiin bulshadaMareykanka. Dhakhaatiirta ama bukaan socod eegtadawaxay bukaanka heysta dhibaato gaar ah u diraanisbitaalka si loogu baaro iyo si loogu qalo. Isdaweeyntadalkaan waa qaali, sidaas daraadeed isbitaalada waxeeykaaga baahanyihiin caddeeynta caymiskaaga amaawoodda aad ku bixin kartid adeegaan.

Gargaarka degdegga ahmeelahaan waxay ufududeeyaan isbitaalada ama meelaha kaleba arrimahadegdega ah ee dhibaatooyinka khatarta ah eecaafimaadka. Badanaaba waa mashquul hase yeesheeuma baahna in aad balan ka sameeysato gargaarkadegdega ah, laakiin waxaa suurtogal ah in aad wax badansugto. Guud ahaan haddii ay jiraan jirooyin aan degdegaheyn waa in aad wacdaa takhtarka oo ballan kasameysataa. Isticmaal gargaarka degdega ah haddiilagama maarmaan ay tahay oo keliyah. Gargaarkadegdega ah waa u furanyahay qof kasta, iyadoon loofiirineyn qofku in uu ku jiro caymiska caafimaadka iyo inuu kharashka daweeynta iska bixin kayo.

Adeegga ambalaaskaadeegani wuxuu ku siinayaagargaar gaadiid iyo dawo marka ay jirto baahi degdeg ah,mana jirto hab kale oo lagu qaado qofka dhaawacmeyama jiran ee uu ku helo gargaar daawo oo degdeg ah.Ambalaaska lacagteeda waxaa lagugu soo dalacayaamarka adeegga aad u baahneyd laguu qabto kadib.

8886

O. Caafinnaad

Daryeelka ilkahaadeeggan waxa kuu qabanayadhakhtarka ilkaha iyo xarumaha bukaan socod eegtada(clinics). Ma jiraan daryeelka ilkaha oo lacag la'aan ahama rakhiis ah laakiin waxaa laga yaabaa in ay bixiyaanxarumaha caafimaadka ama bukaan socod eegtada.Caymisyadda caafimaadka oo dhan kuma wada daraandaryeelka ilkaha.

Daryeelka Caafimaadka MadaxaWaxaa shaqadaanqabta takhaatiir madax banaan iyo takhaatiirta cilminafsiga iyo isbitaaladda bukaan socod eegtada. Waxaakaloo laga yaabaa in aad ka hesho daryeelka amadaaweynta dadka maskaxda looga jira ururada leh waxwada qabsiga macaawinada iyo hay'addaha u adeeggaqoyska. Hay'addaha dib-u-dejinta qaarkood waxay kaasiineyaan talooyin sidii aad u heli lahayd meelaha kale eelaga helo daryeelka dadka maskax looga jiro.

89 87

Qorsheynta Laeagta a

Dalka Mareykanka noloshiisu aad iyo aad bay qaali utahay, qaxooti ahaana waxaad u baahan tahay in aad kataxadirtid miisaaniyadaada sidii aad lacag u kaydsanlahayd iyo isticmaalka iyo wixii aad amaahsatey.

Qorsheynta DakhligaaggaWaa wax daruuri ah in aad taqaano sida loo maamulodakhligaaga markii aad qaadato lacag go'an oo layaqaano. Caadiyan "kharajka aad si joogto" ah ugubaahan tahay waxaa ka mid ah:

Ijaar Ijaarka waa kharajka ugu badan waana waxa uguhoreeya ee lagaa rabbo in aad qorshaha ku darto.

Korontada, Gaaska, Biyaha iyo qaadista qashinka--Kharshayadaan in ka mid ah waxaa laga yaabaa in ay kujiraan guriga ijaarkiisa, laakiin waxaa laga yaabaa in aadsi kala gooni ah u bixiyo hal ama laba ka mid ah.Qiimaha qaboojiyaha iyo kululeeyaha waxay islabedbedelaan xiliyadda.

CuntadaMarkii ay suurtogal kuu tahay cuntada kasoo gado dukaamadda waaweyn, iyagoo ay qiimaha aaduga jaban yihiin. Isbarbardhig alaabta si aad u heshoshirkad ku gado alaabteeda qiimo ka jaban tan kale.

GaadiidkaWaa in aad xisaabisaa kharashka gadiidkaku geeya shaqadda kaana soo celiya maalin kasta, safarkadukaamadda iyo gaadiidka kale ee aad u baahan tahay inaad ku qabsato waxyaalaha lagama maarmaanka ah.Mee lo badan oo dalka ka mid ah waxaa jira waraaqosicirka laga dhimey oo lagu raaco basaska iyo tareenaddadhulka hoostiisa mara, bil bilna loo bixiyo.

9189

Wanaddo yar kadib markaan imid

dalka Mareykanka, waxaan

go aan ku gaarey in ay tahay

waqti gii aan gadan lahaa

baabuur.Markaan deyn ka

dalbadey ganacsade baabuur,

qofkii deynta masuulka ka ahaa

wuxuu I weydiiyey in aan hadda

ka hor wax deyn ah qaatey.

Waxaan ku iri waan qaatey

waxaanan tusay deyntii IOM ee

aan bixiyey. Sababtaan u tusay

waxaa weeye in aan tuso in aan

deynta bixin karo, deyntii aan

dalbadey waa la ii ogolaadey."

90

v. Clorsheynk] Locogivado

Taleefoonka Xusuusnow teleefoonadda dibedda loodiro in ay aad qaali u yihiin. Waxayna xoogaa ka raqiisanyihiin maalmaha Sabtidda, Axadda iyo waqti danbehabeenkii.

Meelaha Law, AddeegtoWaxaa jira Suuqyo ama dukaamo badan oo kala duwan,shaqooyinka iyo alaabta laga helona wey ku kala duwanyihiin. Halkaan waxaan ku soo sheegi doonaa afar noocoo ah suuqyadda laga adeegto:

Suuq wayne (Supermarkets)Dalka Mareykanka aadbay caan uga yihiin dukaamada noocaan ah ee lagu gadocuntooyin kala duwan. Waxaa kaloo lagu gadaa alaabtawax lagu nadiifiyo, alaabta la isku qurxiyo, joornaalada,dharka, alaabta guryaha iyo daawo aan dhakhtar kuu sooqorin. Dadka intiisa badan waxay isticmaalaan waraaqyar yar oo qiimaha wax la isaga dhimo (coupon) iyoalaabta xaraashka ah ee lagu gado Suuq weynaha(Supermarket).

Dukaamada waaweyn oo Iaamo badan Ieh(Department Stores)Dukaamadaan waxay gadaandhar, alaabta guryaha (sida Armaajooyinka iwm.),qalabka korontada ah ee lagu isticmaalo guryaha,qalabka isticmaalka guryahaiyo abuurka dhirta, kabahaiyo qalab kaloo tiro badan. Qaar ka mida dukaamadaanwaa dukaamadda qiimahoodu jaban yahay.

93 91

=.1

ETiff0P1M-rETZTARMITVARR YOUTNo Animal Fat, Beef, Dairl. or Pork Products Used

MEMO A if _

MERKATMARKiT

CC(609, Trfe

olZs) F..

67.

03660 (09

Dukaamada lagu gado alaabta la soo isticmaalay(Thrift shops)Dukaamadaan waxay gadaan alaabta lasoo isticmaalay oo qiimo aad u raqiisa ku iibiyaan.Dadka intiisa badan way ku faraxsan yihiin in ay helaanmeelo ka baayactami karaan oo qiimo jaban.

Dukaamada gado cuntada jinsiyadaha kaleDukaamadaan waxaa lagu gadaa cuntooyin u khaas ahmujtamac isku dhalasho ah oo meel degan.Dukaamadaan waxaa iska leh dad qaxooti ahaan jiray.Waxaa laga yaabaa in aad ka hesho cunto aad kuisticmaali jirtay dalkaagii.

Ganacsiga lagu sameeyo guriga deydkiisa amagaraashkaAlaabtaan waxaa lagu soo qoraa oo laguxayaysiiyaa jornaalka ama calaamad lagu soo qoroguryaha agagaarka degmadda ee muujinaysa in alaablagu gadayo agagaarkaaga. Alaabtaa waxaa iska gadayadadka degan guryaha, inta badana ku gada qiimo aad ujaban, waana meelaha ugu fiican ee laga gato alaabtaguryaha ama dharka.

9294

9. CI©vsherk] LaccVauclo

Canshuurta IibkaGoboladda intooda badan dadka wax gadanaya waxaybixiyaan canshuur ka baxsan shayga ay gadanayaanqiimahiisa. (waxaa laga yaabaa alaabta qaarkeed in lagadaayo canshuurta, sida cuntada iyo daawada).Canshuurtaan waa qiimaha shayga oo lagu dhuftoboqolkiiba, waxaana lagu xisaabiyaa rajiistarka lacagtacadaanka ah (kaash). Qiimaha ku dhegan alaabta dhextala dukaanka canshuurtu kuma jirto inta badan.

Canshuuraha KaleDawlada dhexe iyo tan gobolada ee magaalooyinkaqaarkood waxay aruuriyaan canshuurta dakhliga.Dowlada hoose waxay aruurisaa canshuurta guryaha,meelaha dhismuhu ka dhisan yahay sida xafiisyadda,dhulka banaan iyo mararka qaarkiisna iyadoo aycanshuurto lahaanshaha baabuurta. Canshuurahaanwaxay caawiyaan ama taageero u yihiin dadka dan yartaah markii lagu daro qaxootiga.

BangiyaddaDadka Mareykanka guud ahaantii si ay uga ilaaliyaanlacagtooda in ay ka dhufto ama laga xaddo waxaydhigtaan hay'addaha maaliyada sida Bankiyada,ururadda keydka iyo amaanda iyo ururada deymaha siiyaintii ay guriga ku haysan lahaayeen ama jeebka kuqaadan lahaayeen. Hay'addaha maaliyadda qaarkoodwaxay bixiyaan dulsaar hadii aad furato koontooyinkaqaar ka midda, waxayna kaa qaadaan lacag ay kuqabanayaan sida koontada shakhsiga ama kaarka dayntalagu qaato. Dadka intiisa badan waxay furtaankoontadaan si ay ugu qoraan jeegag ay ku bixiyaanbiilasha lagu leeyahay.

93

Isticmaalka DeyntaDa lka Mareeykanka kaarka deynta in wax lagu gato waawax caadi ah oo dadka oo dhan isticmaalaan, kadibnawaqti ayey deyntii isaga bixiyaan. Shirkado badan ooganacsi ayaa u ogolaada dadku in ay alaabta amaah kuqaataan si ay u gataan alaab aanay awood u lahayn in aylacagtooda hal mar wada bixiyaan. Dadka cusub ee dalkayimaada waa in ay ka taxadiraan isticmaalka kaararkadeynta ama qorshaha deynta ee shirkaduhu qabaan inaad ku qaadato qalabka guryaha sida, firintijeerka iyomakiinadda cuntada ama alaabta guriga la dhigto sida,kuraasta, miisaska ama baabuurta. Sababtu waxaa weeyeqiimaha alaabtaan oo aad qaali u ah iyo dulsaarka oobadan. Haddii qofka alaabta daynsaday lacagtii uu iskabixin waayo shirkaddu waxay qaadanaysaa alaabtiiadigoon laguu soo celin lacagtii aad Korey u bixisay.Waxaana suurtogal ah in aadan mar dambe dayn ugahelm dalka mustaqbalka soo socda. Sidaas daraadeed kataxadar xayaysiinta loo samaynayo kaarka dayntakuwaasoo «fiicnaan lahayd in ay run yihiin waxa ayxayaysiinayaano.

94 96

9. C]arshavnta Lacagtaada

Qaxootigu waa in ay qayb ka midda dakhligooda meeldhigaan si ay dib ugu bixiyaan deyntii looga bixiyaytigidhka diyaaradda ay ku soo raaceen markii ayimaanayeen dalka Mareykanka. Tani waxay hacaawinaysaa sidii aad uga dhisan lahayd aaminaad kuwaamaanda bixiya ee dalka markii aad u baahato.Xasuusnow in ay sahlan tahay in aad deyn hesho hadiiaad tusto in aad bixisay deen aad hore u qaadatay.Waydii hay'addaada dib-u-dejinta warbixin ku saabsansidii aad u bixin lahayd deyntii hore ee tigidhka.

97 95

9896

BEST COPY AVAILABLE

Xaq uqda Mas'goDO iyada Qaxootiga

Adeegyadda Dib-u-dejinta iyo Marxaladahakala guurka: Faala ka biadn (muraaiaco)Casharkeenii 2aad (Doorka hay'adda dib-u-dejinta)waxaynu ku soo falanqeynay adeegyadda aad xaqa uleedahay in aad ka hesho hay'addada dib-u-dejinta.Masuuliyadda adiga ayaa iska leh sidii aad ugafaa'iidaysan lahayd ama u isticmaali lahayd adeegyadaan,taasoo kuu soconeysa wakhti yar oo aad u kooban. Lasocodsii hay'adadda dib-u-dejinta horumarka aad kagaartay dib u degaaga, ula hadal si daacad ah shaqaalahahay'adaada una sheeg waxa aad jeceshahay amadamacsantahay, iskuna day in aad la timaado qalbifurnaan iyo dabacsanaan.

Casharkeenii 6aad (Shaqada) waxaynu ku soo sharaxnaymasuuliyada shaqada kaa saaran. Inkastoo laga yaabo inshaqadaada ugu horeysa aysan ahayn mid ku qanciseyama takhasuskaaga aan ahayn, xasuusnow in qofka kaleee shaqada labaad ku siinayaa uu tixgelineyo warbixintalagaa bixiyay sidii aad hawshaadii hore u gudatay. Aadbay muhiim u tahay in aad shaqo kasta ee aad hesho sifiican u qabato.

Casharkeenii 7aad (Waxbarashada) waxaanu ku soofalanqaynay masuuliyadda waalidka ka saaranwaxbarashada caruurtooda dhigata iskuulka. Isku day inaad ka qaadato qeyb wax ku ool ah caruurtaadawaxbarashadooda.

99 97

Sharciyadda MareykankaQaxooti ahaan, waxaad xaq u leedahay xaquuq la mid ahkan qofica kale ee ku nool dalka Mareykanka gudihiisa.Dadka dalka degan oo dhan waxay xaq u leeyihiin sidiiloogu ilaalin lahaa xaquuqdooda shaqada, guryeynta, iyowaxbarashada. Waxay kaloo xaq u leeyihiin adeegyaddadowlada, iyadoo aan loo kala firinayn midabka, diinta,jinsiyada, dhalashadadii hore, lab ama dhedig iyowaxyaabo kale oo lagu kala duwan yahay. Sharciyadadalka Mareykanka waxaa loogu tala galay in ay ilaaliyaanxaquuqdaada. Haddii aad degan tahay dalkaMareykanka way wanaagsan tahay in aad aqoon aasaasiah u leedahay waxa aad xaq u leedahay, xaquuqda aadleedahay iyo masuuliyaddaha ku saaran.

Hadii lagugu soo eedeeyo dambi in aad Ica gashay dalkaMareykanka, waxaad ogaataa in aadan dambiile ahaynilaa iyo intii lagugu soo cadeeyo in aad gashaydambigaas. Waxaad xaq u leedahay in aad qabsatidqareen (abukaate) ku matala ama kuu dooda markiimaxkamadda la tago. Haddii aadan awoodin in aad iskabixiso lacagta qareenlca maxkamadda ayaa mid kusiinaysa ku matala ama kuu dooda. Xasuusnow haddiiaad jabiso sharci, hay'addaada dib-u-dejintu "ma xalinkarto" dambigii mana soo fara galin karto.

98 100

Naquucjdo 6,o AhasmsHvoclahe ClanooTo'ge

Sharciyadda Mareykanku wey ka duwanaankaraan kuwa dalkaaga

Dalka Mareykanka waa sharci darro in meelo badanoo dadweynuhu isugu yimaado sigaar lagu cabbo, sidatiyaataradda iyo xafiisyadda. Mee lo kale sidamakhaayaddaha waxaa jira meelo gooni ah oo lagucabbo sigaarka, haddaba haddii aad sigaar cabtidwaydii hay'addada dib-u-dejinta sharciyada ka yaalasigaar cabidda meesha aad ku nooshahay.Waa sharci darro in aad gadato ama gado amaisticmaasho daroogo maskaxdaada doorisa ama aadqabatinto mukhaadaraad xukuma naftaada. Waa inaad hay'addaada dib-u-dejinta weydiisaa in dalkaMareykanka ay ka yihiin sharci daro mukhaadaraadlaga yaabo in aysan sharci daro ka ahayn dalkaagii.Waa sharci darro in aad baabuur ku wado dalkaadigoon haysan laysanka baabuurta lagu wado ee dalkaMaraykanka. Mana wadi kartid baabuur haddii aadkhamro soo cabtay.Gobollada dalka Maraykanka inta badan waxayqabaan sharciyo ilaalinaya in baabuurta lagu kaxeeyocaruurta. Tusaale ahaan, waalidka waa in ay u xiraancaruurta suunka amaanka ee baabuurta iyo in aykuraasta loogu tala galay ilmaha dhashay ee aadka uyar, galiyaan baabuurtooda. Waxaa kaloo jira sharciyoku saabsan suunka amaanka ee dadka waaweyn.Waxaa sharci darro ah in aad disho xaaskaagga amaninkaaga iyo caruurtaada.Galmo in lala sameeyo caruurta ka yar 18 sanno waasharci darro, sharcigaas waxaa looga dhaqmaa gobollobadan oo dalka ka mid ah.

101 99

Hadal gaf ah ama shukaansi aan raali la isaga ahayn eeka dhex dhaca dad isla shaqeeya (sexualharassment) waa sharci daro.Qofka labka (nin) ah ee qaxootiga ah ee da'diisu udhaxaysa 18 ilaa iyo 25 jir, waxaa laga doonayaa in uuiska diiwaan galiyo hay'addaha dowladda haddii loobaando in uu ka qayb galo shaqooyinka la soo soocay00 loogu wici karo, sida militarigga markii loo baandoama waqti dagaal ay tahay. Dadka ka shaqeeyaciidamada oo dhan waa dad iskood isu qoray(volunteers) waqtigaan hadda lagu jiro.Waa sharci daro in meela badan ka ugaarato ama kakaluumaysato adigoon shati u haysan. Waa in aadbarataa sharciyadaan iyo kuwa kale ee la xiriira.

102100

110. Kaquggcla Oro b`&osukohlvadaho nanoelga

Dhalashada Maraykanka iyo Aqoonsigasharciga ahAqbalidda lagu aqbalo qaxooti ahaan macnaheeduwaxaa weeye si rasmi ah ayaad u degi kartaa dalka,kadibna dhalashadda Mareykanka ayaad dalban kartaa.Sanadkaaga ugu horeeya waxaad dalka ku joogaysaasharciga qaxootiga (I-94). Waxaa wanaagsan in aad marwalba qaadato sharcigaaga (I-94) si haddii loo baandoaad u cadayso sharciga aad dalka ku joogto. Qaxootiahaan waxaad awood u leedahay:

In aad u safartid meel kasta oo dalka Mareykankagudihiisa ah.In aad gadan kartid hanti maguurto ah.In aad ka shaqaysan kartid.In aad iskuul dhigan kartid.

103101

In aad kafaalo qaadi kartid ama u dalban kartid inlaguu keeno xaaskaagga iyo caruurta ka yar 21sanno, haddii aysan kula socon. Haddii aad ubaahatid in aad dalbato caruurtaada la xiriirhay'addaada dib-u-dejinta si ay kuugu sharaxdonidaamka muhiimka ah ee loo raaco.

Da lka Mareykanka qof walba wuxuu iska leeyahayxoriyad aasaasi ah sida xoriyad aad ku dhiiban kartidfikraddaada (ku qudbayn kartid), xoriyad diineed iyoxoriyad ay isugu yimaadaan oo ku sameystaan urur.Hay'addaha dib-u-dejinta waxay badidood ku xiranyihiin diimaha, laakiin adiga waajib kuguma aha in aadqaadato diintoodda kugumana khasbayaan.

Inta aad haysato sharciga qaxootiga ma heli kartidbaasaboorka Mareykanka, mana ku bliri kartidciidamadda xoogga. Kama qayb gall kartid doorashadadalka, mana ka shaqeyn kartid shaqooyinka dowladda eeloogga baahan yahay dadka haysta dhalashadda dalkaMareykanka ah. Dalka dibadiisa uma socdaali kartidilaa aad ogolaansho ka hesho hay'adda socdaalka iyohijradda (INS). Haddii ay muhiim tahay in aad dhooftoama socdaasho, hay'adda dib-u-dejinta ayaa kuusharaxaysa siddaad ku hell lahayd waraaqaha rasmiga ahee kuu ogolaaneysa in aad socdaali kartid. Haddii aad kunoqoto dalkaagii hooyo inta aad heysato sharcigaqaxootiga waxaa laga yaabaa in aan laguu ogolaan in aadMareykanka dib ugu soo noqoto.

104102

ll© AcquiNcla u90 ,MasumeOvadaha aunooNge

Hal sanno kadib markaad deganaatid dalka Mareykankawaxaad dalban kartaa degenaanshaha rasmiga ah eedalka (permanant resident). Markii aad heshodegenaanshaha rasmiga ah waad u socdaali kartaadibedda, laakiin kama maqnaan kartid dalka in ka badanhal sanno. Waad ku biiri kartaa ciidamadda xoogga.Kama qayb gall kartid doorashadda dalka uma shaqaynkartid dowlad kale, mana qaban kartid shaqooyinkadowladda ee loogu tala galay dadka dhalashadaMareykanka heysta. Hay'addaada dib-u-dejinta ayaakuu sharaxaysa sida lagu helo degenaanshaha rasmigaah.

Markaad degenaatid dalka Mareykanka muddo afarsanno iyo bar waxaad dalban kartaa dhalashadda dalkaMareykanka. Hay'addaada dib-u-dejinta ama hay'addasocdaalka iyo dhalasho siinta (INS) ayaad ka heleysaawarbixinta ku saabsan sidii aad ku heli lahayddhalashada dalka Mareykanka. Waxyaalaha lagaagabaahan yahay waxaa ka midda in aad leedahay qalbi saafiah iyo dabeecad flican, in aad taqaano luuqaddaIngiriiska ee aasaasiga ah, taariikhda iyo dowladdadhismaheeda. Dadka dhalashada qaata waxay kuistareexaan xaquuq ama fursaddo la midda midda ayhaystaan dadka ku dhashay dalkaan.

105103

SaS 0 haqa

Dadka degan dalka Mareykanka waa Baran ka soohaajiray wadamo kale oo la yimid dalka dhaqamo,caadooyin iyo siyaabo ay u dhaqmaan oo u gooni ahbulsho kasta. Taas macnaheedu waxaa weeye ma jiro haldhaqan oo laga siman yahay ee dadku wada isticmaalo.Haddaba waxaa jira heerar ama dariiqyo amadabeecaddo la tixgeliyo lana ogol yahay in la isticmaalodalka Mareykanka, waxaana laga yaabaa in ay ka duwanyihiin dhaqanka iyo caadooyinka dalkaagga. Qaar kamidda caadooyinka iyo dabeecadaha dalka waxay u kalamuuqdaan wax cajaa'ib ah, misna khaladna ku ahdalkaagga dabeecadda loogga dhaqmo. Haddaba laqabsiga dhaqanka Mareykanka wuxuu ku xiran yahaysida aad wax uga baratid habka ay dadku u dhaqmaanama waxyaabaha ay qiimeyaan. La qabsiga dhaqankamacnaheedu ma aha in aad iska ilowdo dhaqankaagii iyocaadooyinkaagii aad aqoonsanayd.

Dadka Mareykanka ah waxay qiimeeyaan qanuunkasinaanta dadka oo dhan ha ahaato xag jinsiyadeed,diineed, lab iyo dhedig iyo asalkaagii hore, waxaynarumaysan yihiin in kuligeenba aan haysano xuquuqdaaadanaha iyo dhowritaan ama difaacid buuxda. DadkaMareykanka inta badan waxay u muujiyaan fikraddiidmo ah oo buuxdo qofkii ku dhaqmo naceyb, amakala soocid (midab kala sooc) ku sameeya qof kale.Waxaa sharciyo adag oo ka ilaalinaya qofka in lagusameeyo kala soocid xagga guryeynta iyo meelaha lagashaqeeyo kaasoo ku xiran midabkaaga, diintaada amaasalkaagii hore.

107105

Kaalinta ay ragga iyo dumarku kaga jiraan mujtamacadalkaagga waa suurtogal in ay kala duwan yihiin, laakiindadka Mareykanka waxay rumaysan yihiin sinaan raggaiyo dumarka, waxayna qadarin weyn siiyaan in qofku(lab iyo dhedigba) uu gaaro isku filaansho iyomadaxbanaani buuxda. Waxaa suurtogal ah kaalinta aadku leedahay qoyskaagga in ay isbedesho taasuna waamid caadi ah oo la xiriirta dib-u-dejinta. Hal mushaar(dalchli) ka badan waa lagama maarmaan in qoysku helosi ay suurtogal u noqoto in kharashka baxaya iyodakhligu isu la'ekaadaan. Si loo helo midaan, labadawaalidba waa in ay shaqeeyaan, qaybsadaana sidii aycaruurta u wada xanaaneyn lahaayeen.

Sharciyo ayaa u degsan xiriirka qoyska sida xeerkaqoyska ee ka mamnuucaya in la dilo ama la garaacoxaasaska iyo caruurta. Waxaa jira oo kale sharci diidayain caruurta lagu edbiyo garaacid (jir dil). Haddii aadancunugaagii xanaaneyn ama aadan si fiican uga taxadirin

106 108

U. Lo qubsoshada Dhacjanka

waxaa suurtogal ah in loo arko in ay tahay sharcigaocaruurta dayacan» kaasoo keeni karta in ay soo faragaliyaan hay'addaha caruurta ilaaliya.

Waxaa jira waxyaalo badan oo dadku qalad ka fahmaynolosha taala dalka Mareykanka, sababtu waxaa weeyeinta badan filimada iyo telefishinkuba ma soobandhigaan aragti isku dheeli tiran ee nolosha dalka.Qalabkaa warbaahintu caadiyan waxay muhiimadasiiyaan in ay wax maaweeliyaan intii ay waxbarilahaayeen, mana meteli karaan dadka Mareykanka ah,mana qiimeyn karaan dabeecadahooda iyo waxyaalahaxaqiiqdu tahay. Dadka cusub ee dalkan yimaada waxayqabaan waxyaalo badan oo ay qalad ka fahmeen. Waa inaad isku daydaa in aad fiiro dheer u yeelatid ama laqabstid isbedelada. Hadaba waxaa ugu fiican ee aad kubilaabi karto noloshaada cusub waa adigoo su'aalowaydiiya dabeecadihii aad fahmi waydo.

109107

La qabsiga dhaqan argagaxaDhaqan ka didida waxaa ka mid ah dareenka caadiga ahee qofku dareemo in uusan awood laheyn (cawimaad uuu baahan yahay) ama niyad jaba markuu dal cusub oouusan luuqada looga hadlayo ama dhaqanlca loogadhaqmayo toona aqoonin. Qof kasta oo raba in uu kunoolaado dal cusub wuxuu marayaa heerar kala duwanoo dhaqan didmo ah; calaamadaha lagu garto waxaa kamid ah:

Qalbi jab ku dhaca oo aadan awood u yeelanayn inaad sameyso nolol maalmeedkii sida, dukaamada ooaad alaab ka soo gado iyo gaadiidka dadweeynaha ooaad isticmaasho.In aad hurdo seexan weydo ama aad dareento daalmaalintii.

110108

TT. La gobsashada Oh©cjanka

In xanaaqaagu bato ama aad aragto waxyaalo badanoo kaa xanaajiya.Niyad aad u hayso cunto cunida oo aad kaagayaraata ama aadaan kala jaclayn wax kasto.

Dhaqan didmadaan aan kor ku soo sheegnay ma ohowax waligood ku haynaya, wayna kaa dhamaanayaanwaqti ka dib. Dad badan oo dalka ku cusub ayaa soomaray ka argagaxa dhaqanka lakiin waqti yar dabadeedway ku xoogaysteen awoodna u heleen in ay laqabsadaan dhaqamaddaan kala duwan. Dhaqan kastaama qof walba wuxuu leeyahay nidaam u gooni ah oo ayula qabsadaan dhaqan argagaxa. Waxaa fiican ama kucaawin karta haddii aad dareento dhaqan diidmo in aaddib ugu noqoto wax caado kuu ahayd oo aad uga helijirtay ama aad dhageysato muusikada aad taqaano 00aad jeceshahay. Hal xeel oo ay isticmaaleen inta badandadkii cusbaa ee dalka yimid waxay ahayd in ay kubiireen ururrada Danaha guud ee mujtamacaaga amadadka aad isku dhalashada tihiin oo ay hore uabaabuleen dadkii ka soo horeeyay.

Nolol in dib loo dhisto waxay u baahan tahaydeganaansho iyo dadaal dheeraad ah. Maalmahaaguwaxay noqon doonaan kuwa aad mashquul u ah, sidaaad u muujiso firfircooni iyo sida aad u qaadatomasuuliyada noloshaada ayaad guul ku gaari kartaabarnaamijkaaga dib-u-degidda.

111 109

Talooyin kuu sahlaya nolosha maalin kastaNidaam aan sharci adag lagu dabakhinDadkaMaraykanka ah waa dad iska caadi ah oo aan laheyndariiq iyo nimaad loogu soo hagaago. Meelaha dadkuisugu yimaadaan inta badan dadku waxay isticmaalaanclam magaciise hore, laakiin haddii ay tahay shaqo intabadan magaca u danbeeya ayaa la isugu wacaa, gaarahaan inta aan la iskiin barin si rasmi ah. Meelahashaqadda horjoogayaasha ama dadka aad islashaqeeysaan inta badan waxay jecelyihiin in loogu yeeromagacooda hore. Dhakhtarka iyo dadka shahaadooyinkasare haysta (Ph.D.), ayaa caadiyan darajadooda looisticmaalaa wakhtiyadda shaqadda la isugu yimaado. Ilkacadeynta iyo in gam la salaamo (afka laga salaamo)dadka aad taqaano iyo kuwo kale ee aadan aqoon wayflican tahay.

Dhowrista WaqtigaDadka Mareykanka si aad ah ayeyuqiimeeyaan waqtiga, waxayna isku dayaan in aywaqtiga ku yimaadaan dadka kalena waxay ka filayaan inay saas yeelaan. Waa muhiim in balan la sameystolaguna yimaado meelaha gaarka ah sida meelahaganacsiga iyo xarumaha dadweynaha. Meelaha qaarkoodsida xafiisyada ganacsiga laguma qaabilayo haddii aadanbalan laheyn. Haddii aadan ku imaan karin balantii aadsameysateyama aadisleedahay waad ka soo daaheysaa inIca badan 15 daqiiqo, waa in aad wacdaa oo sharaxdaawixii ku xayiray.

Kali ahaan aan ciddina ku soo fara gelinInkastoodadka Mareykanka ah yihiin dad waji furan hadanawaxay aad u qiimeeyaan in ay arrimahoodu gaar u yihiinoo aan cid kale soo fara gelin. Guryaha iskama soo

110

112

no La gabsashodu Ohacjanko

booqdaan iyagoon balan laheyn ama aan la soo casumin.Ka hadalka dhaqaalaha (maaliyada) qofka aad bay utahay wax shakhsigaas u gooni ah, weydiinta inta uumushaar u qaato, gurigiisa qiimaha uu ka bixiyey,baabuurkiisa qiimihiisa iwm, waxay u muuqataa akhlaaqxumo. Sidoo kale edebta kuma jirto in qof aadan aqoonama mar dhow la kulantey weydiiso arrimihiisa u gaarkaah.

Nadaafadda qofkaWaxaa caadi u noqotay dadkaMareykanka ah in ay qubeystaan malin kasta, ilkaha iskacadeyaan, timaha shaambo iskaga dhaqaan, markastanadharka iska dhaqaan. Waxaa jira oo dukaamada lagugadaa in ka badan boqolaal badeeco sida, barafuunadadhididka la isaga carfiyo, daawadda ilkaha lagu cadeydo,shaambooyin, saabuunta wax lagu nadiifsado 00 loodiyaariyey nadaafada qofka.

BakhshiishWaa caado in la siiyo bakhshiish 15% ama20% biilka makhaayadda, qofka adeegaha ah eemakhaayadda ka shaqeeya iyo tagsiilaha. Ma haboona inlaaluush la siiyo askarta, booliiska iyo dadka ka shaqeeyaxafiisyadda dowladda si aad uga mahadcelisid caawintuukuu sameeyey.

Sigaar CabiddaDadka Mareykanka inta badan sigaarma cabaan, waxayna ka rejeynayaa in dadka cabbo ay xaqdhowraan oo aaney kaga cabin gurigooda iyo meesha ayka shaqeeyaan. Waxaa kaloo jira sharciyo mamnuucayain sigaar lagu cabbo meelaha dadweynuhu isuguyimaadaan sida, dukaamadda, basaska dadweynaha iyomakhaayadaha qarkood oo loo ogol yahay meel kamidda in lagu cabbo.

111

113

Khamro (aalkolo) Inkastoo khamri lagu gado dalka,waxaa jir sharciyo maamula isticmaalka iyo gadiddakhamriga. Sharciyaddan goboladda dalka wey ku kaladuwan yihiin, meelaha qaarkoodna sharciyadaan aad bayu adag yihiin. Da &a oo dhan waa ka sharci darro inqofku isagoo cabsan ama korkiisa ku jirto khamro aadgaari (baabuur) wado. Haddii aad wado adoo cabsanwaxaa lga yaabaa in aad xabsi ku gasho ama laguganaaxo ama shatiga (leysinka) lagaa qaado. Caruurtalooma ogola in ay cabaan khamriga ilaa ay ka gaaraanda'da 18 ilaa 21 sanno, Waxayna ku xiran tahay da'da utaala gobolkaas. Caruurta da'doodu intaas ka yar tahaylooma ogola in ay xataa ka soo gadaan dukaankakhamro. Xusuusnow in aysan ceeb aheyn in haddiikhamri lagu siiyo aad diidi karto, adoo u sheegaya inaadan cabin khamri.

NabadgalyaddaInkastoo dambiyadda iyo rabshooyinka jiraan dalka, way kukala badan yihiin goboladdu.Meel kasta oo aad degan tahay waxaa lagaa rabaa in aadtaxaderto sida, in aad qufusho gurigaagga iyogaarigaagga. Waligaa lacag badan oo cadaan ah ha kuqaadin gacanta, waana in aad ogaataa agagaarkaagakuwa xun si aad isaga ilaaliso habeenkii.

Waraaqaha muhiimka ah in aad qaadatoMarkastawaa in aad qaadataa masawirka waraaqahaaga aqoonsigasida, waraaqda (I-94) sharciga qaxootiga. Inta aad dalkasi fiican ula qabsaneyso waxaa wanaagsan in aad jeebkaku qaadato magaca, cinwaanka, iyo teleefoonkahay'addaada dib-u-dejinta. Haddii aadan aqoon kuhadalka of Ingiriisiga warqad ku qoro cinwaankaaga,telefoonkaaga iyo cinwaanka qofka aad booqaneyso.

112 114

11 La cjabsashada Ohacjanka

"Dareenkii aan dalkaan ka qabeyhadda waa ka duwan yahay kii aan

qabey markii ugu horeysay ee aandalkaan imid. Markii aan joogay

dalka Fiyetnaam (Vietnam), waxaanmoodi jirey imaatinka Ameerika in

ay tahay janno ama wax muhiim ah.Dad ayaa saas ii gu sheekeeyeygeen.Hadda u maleyn maayo in ay u eg

tahay janno. Waxay kaliya ka fiicantahay Fiyetnaam (Vietnam)."

"Inkastoo aan ku nool nahayAmeerika, Waxaan weli leenahey

xaquuq aan ku xasuusan karno kunadbaqmi karno caadooyinkeenii.

Waxaan weli baranaa sida dadkaMareykanka ah u nool yihiin iyo

caadooyinkoodda. Qaar baan raacneykana baraney, Waxaan weli

xasuusanahay, aqoonsanahey,qiimeynaana dhaqankayaga. Ku soo

dhawaada kuli giin intiina imaaneysahalkaan."

"Kuma baran kartid wax kasta oo kusaabsan noloshaan laba bilood. Waxey

qaadataa sanaddo badan."

"Waan is bedeley sanaddihii tagey.Hadda ma dareemo in aan u buko in

aan dalkaygii dib ugu noqdo siddii aandareensanaa markii bore, kamana baqowaxyaalaha i gu cusub. Waxaan bartey

siddaan ku heli lahaa shaqooyin kafiican markaan bartey luuqadda

Ingiriiska." 115n3

41

,

(,

'

114

-

-

'

jIG

naa nad Cereyga OcIOD hawbeeya

Dib-u-dejintu waa qorshe dheer. La qabsiga nolosha dalkaMareykankuna waxey kugu qaadan kartaa in ka badan laboilaa shan sanno. Isku day in aad fiiro dheer u yeelatoarrimaha noloshaada khuseeya, iskana ilaali in aad go'aan degdeg ah sameyso kuna dhaqaaq meelihii ama waxyaalihiihamigaagu tiigsanaayey. Waxaa ku caawin kara haddii aad latimaado dhowr waxyaalood: Ula imoow tusna dadka kucaawinaya niyad daacad ah, deganaansho iyo wada shaqeynfiican. Waa in aad sida qofka Mareykanka ah u aaminsanyahay iskukalsoonaanta iyo xoriyadda buuxda ee qofku kuhogaaminayo naftiisa aad xushmeysaa waxna ka barataa sidiiaad isku filaansho u gaari laheyd. Intaan kor ku soo sheegnaywaxey si weyn kaaga caawinayaan siddii aad ula qabsanlaheyd dhaqanka. Dhaqan kugu cusub wuxuu leeyahayfaa'iidooyin fara badan iyo khasaare badan, iyo in aad gaartomeelihii aad hiigsaneysay.

117115

Mon

tana

Min

neso

taN

ew H

amps

hire

Ver

mon

tM

aine

Nor

th D

akot

a

Wis

cons

inSo

uth

Dak

ota

kr-4

Mic

higa

n

Mas

sach

uset

ts

New

Yor

k

Penn

sylv

ania

Neb

rask

aIl

linoi

s

Rho

deIs

land

Con

nect

icut

New

Jer

sey

Del

awar

e

Mar

ylan

d

Was

hing

ton,

DC

Indi

ana

Col

orad

oK

ansa

sM

isso

uri

Vir

gini

a

Okl

ahom

aA

rkan

sas

New

Mex

ico

Mis

si-

ssip

pi

Tex

asJ

Lou

isia

na

laba

ma

Geo

rgia

Ala

ska

km,

ZO

O

mi

ALA

SK

A70

0

,0

obH

awai

iD

ykm

i40

0m

i40

0

118 km

i40

0m

i40

0

119119

Qorrea0

Ka dalbo buuggaan isagoo ku qoran afka Ingiriiskaiyo luuqaddo kale cinwaankaan:

Refugee Service CenterCenter for Applied Linguistics

1118 - 22nd Street NWWashington, DC 20037

(202) 429-9292fax (202) 659-5641

120

r Was

hing

ton

Ore

gon

Cal

ifor

nia

Nor

th D

akot

a

Sout

h D

akot

a

Neb

rask

a

Kan

sas

Okl

ahom

a

Nev

ada

Ari

zona

New

Mex

ico

Min

neso

ta

Wis

cons

in

Iow

a

Illin

ois

Indi

ana

Mis

sour

i

Ark

ansa

s

Tex

as

Mis

si-

ssip

piL

)Lou

isia

na

It

w H

amps

hire

rmon

t

Mic

higa

n

New

Yor

k

Penn

sylv

ania

Ohi

o

Ken

tuck

y

Ten

ness

ee

Wes

tir

gi 'a

Vir

gini

a

Nor

th C

arol

ina

Sout

hC

arol

ina

Ala

bam

a G

eorg

ia

Flor

id

Mai

ne Mas

sach

use

Rho

deIs

land

Con

nect

icut

New

Jer

sey

Del

awar

e

aryl

and

ashi

ngto

n, D

C

(9/92)

U.S. DEPARTMENT OF EDUCATIONOffice of Educational Research and improvement (OERI)

Educational Resources Information Center (ERIC)

NOTICE

REPRODUCTION BASIS

I ERIC I

This document is covered by a signed "Reproduction Release(Blanket)" form (on file within the ERIC system), encompassing allor classes of documents from its source organization and, therefore,does not require a "Specific Document" Release form.

This document is Federally-funded, or carries its own permission toreproduce, or is otherwise in the public domain and, therefore, maybe reproduced by ERIC without a signed Reproduction Releaseform (either "Specific Document" or "Blanket").