16
86' (85 585 ĭ³£« Ĥ£¤©L ª£¬¢© HPDLO LQIR#DVWDQDDNVKDP\N] :::$67$1$$.6+$0<.= Ě94 ÒÆμ 23 ÓÁÍÜÈ ÇÜÌ ÑæòðôâìéëáìüĬ ĬïĨáíåüĬòáĀòé äáèæó çüìĨü Ĭáèáîîáî âáòóáð ùüĨáåü +34°..+32° +24°.. +22° Çæì âáĨüóü íæî çüìåáíåüĨü òïìóġòóĄëâáóüò íò Ëġî ùüĨôü òáĨáó íéîôó Ëġî âáóôü òáĨáó íéîôó Ëġî ĪèáĬóüĨü òáĨáó íéîôó ÂĪì ëġîäĄ æĦ üòóüĬ áôá n& çüì ÆĦ òôüĬ óæíðæñáóôñá n& çüì YСТАЗ КOШТЕН КАЛМАСА, //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// YРПАК ОЗАДЫ ƼǭǮǜǩǜ ɆǜǧǜǭǷ ʄǦȂǨȂ DŽljǎǜǭǨǜȾǜǨǝǡǮǪǞǮȂɎ ǡǧǪǬǠǜǩǷɎ ǝȂǧȂǨ ǝǡǬǯ ɆǷǣǨǡǮǦǡǬǧǡǬȂǩȂɎ ǎǜǨǷǣ ǦǡɎǡǭȂǩǠǡ ǭʔǥǧǡǟǡǩ ǭʔǣȂ ౭ˀʺʫ˃˃ʳ ౭ˁ˃ʤʯʪʤˀ ʤʪʳˀʺʫʻʪʳ ˀʳʿ˃ʫˁ˃ʫˀ ʤ˲˘೦˘ ˢˬ ˳˘ˬ˱ ˢ˘೮˘ ˯೪˶ ˢˬ ೪˘˲Ͳ ˳˘೮ˮ˞˘ ಉˣ˞˟˲˧೮˧ˣ˙˟ˮ ˪˟ˣ˟˪˵˧ ˲˟˵ ˪˟ˣ˞˟˳˧˱ ˯˵˲˭ˣ ʽ˳ ˪ˮ˧ ˃˘˭ˣ ˪˟೮˟˳˧ ʹ ˳˵˘ˣ˞˘˲ ˘˲˘˳ˮ˞˘ ˪˱ ˢˬ˞˘ˮ ˙˟˲˧ ˞ഉ˳˵˲ ˙˯ˬ˱ ೪˘ˬ˱˵˘˳೪˘ˮ ˘ˬ೪˘ˬ ˢˤˮ ೦˘ˮ˘ ˟˭˟˳ ʥˬ ʹ ˯˳ ˣ˘˭˘ˮˮ೮ ˣ˘೮˞ ˘˥ˮ˘˳ˮ˘ ˘˥ˮ˘ˬ೦˘ˮ ˧ˬ˧˭ ˭˟ˮ ˙˧ˬ˧˭ˮ˧೮ ˯˥ ˳˘ˬ˞˲˘˲ ˪˟˾˟˛˧˳˧ ˭˟ˮ ˘ˬ˞˭ˣ˞˘ ˵˲೦˘ˮ ˭˟ˢ˟˳˧ ˁ˯ˮ˞೪˵˘ˮ ˞˘ ˭ˮ˞˘˥ ˙˘˳೪˯˳˶ˬ˘˲ ഉˬ˞˟Ͳ ೪˘˾˘ˮ ˙˘ˬ˘ ˭˟ˮ ˭˟˪˵˟˱ ˳˵˘ˣ ˙˟ˮ ˘˵˘Ͳ ˘ˮ˘ ೪˘˲˭Ͳ೪˘˵ˮ˘˳ˮ೮ ˳˲˵ˮ˞˘೦ ˬ˪˟ˮ ೪˯೦˘˭˞೪ ˭˟˭ˬ˟˪˟˵˵˧˪ ˭ഉ˳˟ˬ˟ˬ˟˲ ೪˯ˣ೦˘ˬ˘˵ˮ ೪˯˲˞˘ˬ ˘ˬ˘೮೦˘ ˘˥ˮ˘ˬ೦˘ˮ ʺ˧ˮ˟ ˳˯ˬ ˞ഉ˳˵˲˭˟ˮ ˙˧ˣ ˞˟ ಉˣ˞˟˲˧೮˧ˣ˙˟ˮ ഉ˲ ˪˟ˣ˞˟˳˪˟ˮ ˳˘˥ˮ ˵˟˪ ˵˪˟ˮ ˯೪˶ ˢͲ ˬˮ ೪˯˲˵ˮ˞ˬ˘˱ ೪˘ˮ˘ ೪˯˥˭˘˥ ˙˧ˬ˧˭ ˳˘ˬ˘˳ˮ೮ ˘ˬ˳Ͳˢ˘೪ˮ ˙˯ˬ˘˾˘೦ˮ˘ˮ ˺˘˙˘˲ ˙˟˲˟˵˧ˮ ˵೮ ˯˥ ˢ˘೮˘ ˪ˣ೪˘˲˘˳˵˘˲˭˟ˮ ˙ˬ˧˳˧˱ ˪˟ˬ˟˭˧ˣ ʽˬ ˞˘ ˙˯ˬ˳˘ ˥˞˟˛˧ ˙˘ˬ˘˭ˣ˞ ˣ ˞ഉ˶˧˲˧ˮ˧೮ ˲˞˧˳˧ˮ˟ˮ ೪˘ˬ˭˘˥ ˘˵˘Ͳ˘ˮ˘˳ˮ೮ ˾ˮ˘˥ ೪˯ˬ ೪˘ˮ˘˵ ˵˶೦˘ˮ ˟ˬ˧ˮ˧೮ ˵˘˲ˬ˘ˮ ˘ˣ˘˭˘˵ ഉˬ˟˭ˮ˧೮ ˘˳ˬ ˘˞˘˭ˣ˘˵ ೪ˬ˱ ˳˧˲˳˟˪ ˞˟˛˟ˮ ˵˧ˬ˟˪˵˟ˮ ˵˶೦˘ˮ ˞ˮˤ˟ ʥˬ ˵˧ˬ˟˪ ʹ ˙˘˲˾˘˭ˣ೦˘ ˯˲˵˘೪ ಉ˥˵˪˟ˮ˧ ˙˧ˬ˧˭˞˧ˬ˧˪ ʹ ˯ˬ ೪˯೦˘˭ˮ೮ ˣˤˬ ˭ഉ˞˟ˮˤ ˞˘ˮ˘ˬ೪ ˞˟೮˛˟˥˧ˮ˧೮ ˪˲˧ˮ˧˳˧ ʤˬ ˙˧ˬ˧˭ ˙˟˲˶ ˧˳˧ ʹ ˙ˬ ˵˘˭˲ ˵˟˲˟೮˞˟ ˢ˘˵೪˘ˮ ˬ˵ ˱˟ˮ ˞˧ˮ˛˟ ˙ˬ˧ˮ˙˟˥˵˧ˮ ˙˧˲ ˪ˮ ˮ˟˭˟˳˟ ˙˧˲ ˢˬ˞˘ ˪˲˧ˮ˙˟˥˵˧ˮ ೪ˮ˞ˬ೪ ʤ˞˘˭ˣ˘˵೪˘ ˯˲˵˘೪ ˤ˛˧ˬ˧˪ ;ʮ˘ˬബ˘˳ ϮͲϲ ˙˟˵˵˟˲˞˟Ϳ

94 (3151) 2014-08-23

  • Upload
    -

  • View
    267

  • Download
    3

Embed Size (px)

DESCRIPTION

АСТАНА АҚШАМЫ №94 (3151) 23 тамыз 2014

Citation preview

Page 1: 94 (3151) 2014-08-23

94 23

+34°..+32°+24°.. +22°

YСТАЗ КOШТЕН КАЛМАСА, ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

YРПАК ОЗАДЫ

Page 2: 94 (3151) 2014-08-23

2www.astana-akshamy.kz

E-mail: [email protected]

YСТАЗ КOШТЕН КАЛМАСА,

(Басы 1-бетте)Сөз жоқ, бұл тұжырымды біз бұған

дейін де айтқан болатынбыз. Де-генмен, қанша мәрте талқыланса да, бұл – мағынасы жойылмайтын, мәні жоғалмайтын мәңгілік тақырып. Себебі, халық пен халықты, адам мен адамды теңестіретін – тек қана білім. Оның өзінің заманның ағымына, дәуірдің дамуына қарай құрылымы өзгеріп, жүйесі дамып отыруы – заңдылық.

Ал енді оны игеру – айтуға оңай болғанмен, жай шаруа емес. Оқу – аса күрделі құбылыс. Ол үшін тынбай іздену, тыңғылықты үйрену қажет.

Бұл ретте барлық үміт – Ұстаз мойнындағы міндетте. Халқымызда «Ұстаң көштен қалса, көп болса желімді тостақсыз қаларсың. Ал Ұстазың көштен қалса, білімді ұрпақсыз қаласың» деген өсиет бар.

Содан болар, Ұстаз ұғымы мен ұлағатын ұлықтап, қадірі мен қасиетін құрметтеу – парыз. Ал олардың жағдайын жасап, жақсылығын асыру – міндет.

Біз үшін бұл мемлекеттік саясаттың ажырамас саласына айналған үлгілі үрдіс. Өздеріңіз жақсы білесіздер, Ұстаздар мүддесі Елбасымыздың назарынан қалт кеткен емес. Әрдайым қамқорлығына бөлеп, үнемі жағдай жасаумен келеді.

Оның нәтижесі де көз алдымыз-да. Елордалық білім сапасының бүгінгі күні республикадағы ең үздік көрсеткіші – осының айқын айғағы.

Десе де, қай кез, қандай заман болмасын Ұстаздарға көрсетілер құрметпен қатар, айтылар тілек те, қойылар талап та көп. Оның басты-сы – осы заманғы озық білімнің, тәрбие мен тәлімнің қайнар көзі болудан шаршамау.

Ал оның жолы қандай? Өз ғасырының озық ұстазы мен озат ұрпағы кім? Ілімі мен білімі неде?

Бұл бағыттағы біздің барымыз бен жоғымыз қайсы?

Міне, баршамыз ақыл қосып, ортаға ой тастасақ, мұның бәріне тиянақты жауап табу қиын емес. Сондықтан біз жыл сайын Тамыз кеңесінен жаңашыл ой, жағымды өзгерістер күтетініміз анық.

Ендеше, бүгінгі әңгімемізді де осы тақырыптан бастасақ деген ұсыныс бар.

Оқу жылының қарсаңындағы жыл сайынғы кездесуіміз білім берудің аса маңызды мәселелерін талқылап, мәнін ашуға тамаша мүмкіндік береді.

Осындай жүздесу идеясының өзі білім беру жүйесін дамыту қисынына

дөп келеді. Бұл ашық әңгіме өрбітіп, ой-пікір алмасу қажеттілігімен өзектес, өйткені, бүгінгі күн тәртібінде тұрған мәселе – ең күрделі мәселелердің бірі.

ХХІ ғасыр дегеніміз – бұлыңғыр «болашақ» емес. Ол әлдеқашан өз күшіне мінген. Сондықтан біздің алдымызда заңды сұрақ туындай-ды: мына бізге не болды? Қалай өзгердік? Таяу болашақта қандай боламыз? Әлбетте, жаңа ұрпақ буы-нын одан әрі дамыту жолы қандай?

Бүгінгі таңда бұл мәселелер әр қазақстандықты, ең алдымен, Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевты алаңдатып отыр, ол Астана мұғалімдері алдында сөйлеген сөзінде:

« Х Х І ғ а с ы р – и д е я л а р м е н а қ п а р а т т ы қ т е х н о л о г и -ялар бәсекелестігінің ғасыры. Сондықтан, егер қоғамда білімді адамдар жеткілікті болса, онда кез келген ноу-хау баршаға қолжетімді болады. Жаңа идеяларды туындата білуге қабілеттілік – жаһандану жағдайында кез келген елдің орнын айқындайтын нәрсе осы. Міне, сондықтан, қазақстандықтардың өскелең ұрпағы бәсекеге қабілетті білімге ие болуы керек» деген еді.

Технологиялардың қарқынды дамуы, ақпараттардың қырғындай қ а п т а п , ж е л д е й ж а й л а у ы

мемлекеттердің, экономикалық жүйелердің, қаржы нарығы мен азаматтық қоғамдардың ахуалына жойқын әсер етіп отыр.

Бізді қоршаған әлемнің осы-нау алып-ұшпа ахуалында табысқа жетуімізге кепілдік беретін бірден-бір шарт ілім мен білім болған және солай бола бермек. Күніне қырық құбылып, жүз түрленген мынау дүниеде білім беру ісінің алтын арқау, қызыл өзегі бұрынғысынша Мұғалім болып қала береді.

Қазіргі мұғалім, жаңа заман ұстазы... Ол қандай болуға тиіс? Өзі нені үйренуге және балаларды не нәрсеге үйретуі керек. Ол жергілікті жағдайда қалай әрекет етуге тиіс, беймағлұм жаһандық ауқымда ше?

О с ы с а у а л д а р д ы ң ж а у а б ы н іздеу үшін бізге қоршаған әлемге балалардың көзімен ғана қарау керек!

Технологиялық жаңалықтарды пайдалана отырып қазіргі оқушылар бізге, ересектерге қарағанда ком-муникациялар әлемінде айқын жол таба алады. Оларға бұрын кітаптар мен оқулықтардан ғана алатын ақпараттарды табудың жаңа тәсілдерінің бәрі ашық.

Мынау дүниеде инновациялардың ықпалына балалар бейім тұратындығы белгілі. Әрбір жаңа ұрпақ буыны ұстаздар алдына жаңа міндеттер

қояды, тек өзінің зердесі мен білімі жаңа дәуір талабынан озық тұрған жағдайда ғана ұстаздың еңбегі жа-нады.

Алайда, мұғалімдердің көпшілігі өз дәуірінің білім беру жүйесінің жемісі болып қала беретіні өкінішті. Өйткені, бұл салаға өзгеріс енгізіп, жаңалық жамау – қиынның қиыны.

Әр салаға кешігіп жүру кезеңі, яки, жаңа идея мен оны өмірге енгізу арасындағы мезет тән екені мәлім. Аграрлық салада бұл кешігу ғасырға пара-пар. Индустриялық салада кешігу мезеті 50 жылға татиды. Ал, ақпарат саласында әр жарты жыл сайын өзгерістер болып жатады.

Егер біздің дәуіріміздегі нақты өндіріс пен саланың кешеуілдеуін қарастырар болсақ, ол мынадай жәйтті баян қылады екен: бұл кезең жоғары технологиялар индустриясында – 18 айды, автомобиль жасауда -25 жылды, мемлекеттік басқару ісінде – 35, білім беру саласында 50 жылды құрайды екен. Білім беру ісі бүкіл сала арасында кешеуілдеу мерзімінің ұзақтығы жөнінен екінші орын алады, сонысымен де әлемдік қоғамдастықтың ренішін тудырулы.

Мүлде жаңа ұрпақ буынын – прагматикалық ой ұстынындағы, терең рухани қалыбы бар, сөйте

Page 3: 94 (3151) 2014-08-23

3

YРПАК ОЗАДЫ тұра, тотының түгіндей құбылған технологиялық әлемге тез бейімделуге қабілетті адамды қалыптастыруға тиіс мұғалімдеріміздің алдында тұрған міндет тап күрделі. Яғни, Конфуцийдің сөзін қайталап айтар болсам, мұғалім ескіні аялай отырып, жаңаға жетуге тиіс. Ол сонда ғана нағыз ҰСТАЗ бола алады!

Білім беру ісіндегі инновациялық технологияларды үнемі жетілдіре отырып, кәсіби шеберлік ендігін кеңейту – ұстаздың жоғары зама-науи стандарттарға сәйкес келуіне мүмкіндік беретін бірден-бір жол.

Баланы таным әлеміне жетелеу үшін мұғалім заманауи технологиялар тілін түсініп, жетік меңгеруі, демек, оқушымен өз тілінде сөйлесе білуі қажет. Бұл өзара қарым-қатынасқа мүлде басқаша сипат дарытады, яғни, оның шәкірттер алдындағы беделін асқақтата түседі.

Бұл жаңа заман талап етіп отырған ауадай қажет дағды-машықтардың көзге көрінеу әрі қорытылған қыры ғана.

Ақпараттық технологиялар қоғамдық тұрмыстың барлық саласын қамтыған елдерде ХХІ ғасыр мұғалімінің бәсекелестік басымдығы айқын көрінеді.

Сонымен, сабақ өткізу барысында: – пайдалануды жоспарлағандықтан, дәріс оқыр кезде оқушыларыңыздың смартфондарын қосып қоюын өтіне алсаңыз;

– м ұ қ и я т т е к с е р і л г е н ә р і оқытушылардың өздері мойындаған зерттеу жобалары үшін әр алуан интернет-дереккөздерін пайдала-нуды талап ете білсеңіз (оқушылар тек тексерілген дереккөздерді ғана пайдаланатын мектеп сайттарын жасақтау тәжірибесі бар);

–оқушыларыңыз өзге елдердегі құрбыларымен бірлескен жобаларды атқара алса;

–сіз күн сайын мектепте бо-лып жатқан уақиғалар туралы өз блогыңызда хабарлап отырсаңыз;

–кәсіби дамудың маңыздылығын ескере отырып, блогтарды оқып, желілік қоғамдастықтарға қосылып, твиттер жолдап, төрткүл дүниедегі адамдармен пікірталастырып отыра алсаңыз;

–әр алуан елдегі әріптестеріңізбен оқыту жоспарыңыз жөнінде ақылдаса білсеңіз;

–әдеби кейіпкерді немесе тарихи тұлғаны зерттеуді оқушылардан өтінсеңіз, олар сол адамдар атынан әлеуметтік желіде бейін жасай алса;

–сынып бөлмесінен шықпастан, ин-тернет пен тиісті сайттар арқылы... оқушыларыңызды Луврға саяхат шегу-ге шақырсаңыз;

–өз оқушыларыңыздың ерекше әрі тәуір жұмыстарын бүкіл әлемге та-ныта алсаңыз және т.б. – нағыз осы заманғы ҰСТАЗ болғандығыңыз.

Әлбетте, бұл істе барлығы ұстаздың

жаңадан жол іздеп, ақпараттық коммуникациялардың сан алуан нұсқасын пайдалана білуіне байланы-сты болмақ.

И н т е р н е т д ә у і р і д ә с т ү р л і институттардың білім беру ісіндегі монополиясын күйретті. Білімнің ар-наулы салаларына кез келгеннің қолы жететін болды. Біз кванттық компью-терлер бір мезетте бірнеше міндетті атқаратын соны технологиялық кезеңнің табалдырығын басып тұрмыз. Тіпті, көп ұзамай қазіргі техника атаулының кез келгенінен миллион, одан да көп есе шапшаң компьютерлер пайда болмақ.

« К о м п ь ю т е р д ә у і р і ә л і басталған да жоқ. Біз бухгалтер шотынан сәл ғана тәуір титімдей ойыншықтарды малданып отыр-мыз» дейді америкалық нанотех-нолог, «Хьюлетт Па (Э) кард» компаниясы кванттық зерттеулер зертханасының қызметкері Ричард Стэнли Уильямз.

2040 жылға таман машиналар се-кундына 100000 триллион коман-даны орындай алатыны ғылымға аян. Ал, бұл шамамен адам миының қабілетіне пара-пар деген сөз. Егер компьютерлік сана өзін жасаушының ақыл-есіне теңесіп жатса, не болаты-нын өздеріңіз пайымдап көріңіздер.

Әлемнің әйгілі футурологта-р ы Х Х І ғ а с ы р д а к е з к е л г е н шығармашылық қызметін баса-көктей отырып, адамның мінез-құлқын өңдей алатын машина пай-да болатынын айтады. Жасанды интеллекті жасау туралы әңгіме – Жер бетінде алғашқы тіршілік нышандары пайда болумен пара-пар уақиға. Осылайша, мына біз өте шапшаң технологиялық прогрестің қып-қысқа кезеңіндей Сингулярлық (адами зердеден басым жасанды ин-теллект) деп аталатын уақыт межесіне бұлтармастан жақындап келеміз.

С и н г у л я р л ы қ д е г е н і м і з – а д а м з а т т а р и х ы н д а ғ ы а с а елеулі уақиғалардың бірі. Бұл нанотехнологиялардың, биотехно-логиялар мен жасанды интеллектінің арқасында адам санасының эволю-циясы анағұрлым жоғары деңгейде әрекет ететін ақыл-ес пен ойлау саты-сына жететіндей өзгеріске ұшырайды.

Сингулярлыққа жеткен кезде адам-зат баласының қабілеті ғаламат бо-лады: атомдық деңгейдегі материя құрылымын толық тізгіндеп, макро-дан микроға, молекулалық деңгейге дейінгі биологиялық үдерістерді жетік біліп, адамидан асқан зердеге ие болады. Қоғам мен біздің тұрмыс қалыбымыз түгелдей өзгереді.

Сонымен, таяу болашақта бізді не күтіп тұр?

1. Экзафлопстық компьютер жасалып, ол қазіргі қолданыста жүрген жүйелерден жүз есе өнікті жұмыс істейді. Осының өзі жасанды интеллектіге тікелей жол ашады.

2. Компьютерлер адам сөзінің біраз бөлігін дұрыс түсінуді үйренеді.

3. Адамдардың геномын шешу бұқаралық сипат алады. Қазірдің өзінде оның бағасы 350 мың АҚШ долларынан 299 долларға түсіп кетті, ал таяу шақта оның бәсі болмайды, мұның өзі көптеген ауру-кеселдің дауасын тауып, өмір сүруді едәуір ұзартуға мүмкіндік береді.

4. Криосақтауға, яғни, ми жасуша-ларын мұздай қатырып сақтауға жол ашылады.

5 . Тіршілікті киборгтаумен қамтамасыз етуге;

6. Нанороботтар жәрдемімен сананы көшіру мәселесін шешу мақсатында миды киборгтауға мүмкіндік туады.

Сондықтан, фантастикалық келешек көпшілік ойлағаннан әлдеқайда таяу.

Қазіргі әлемді жоғары технология-ларсыз бөліп қарау мүмкін емес екені айдай анық әрі XXI ғасыр оны пайдаланған адамдардың, бірінші кезекте педагогтардың біліктілік деңгейін талап ететіні сөзсіз.

Ұ с т а з д ы ң а қ п а р а т т ы қ -коммуникациялық технологияларды пайдалана білуі – оны өз кәсіби қызметінде мақсатты түрде, өз бетінше және жауапты қолдану қабілетін білдіреді және ол мына-дай икемділіктерді талап етеді:

-ақпаратты жинау;-оны өзінше түсіндіріп, мәліметтерді

салыстыру, қорытындылау;- а қ п а р а т т ы ң м а ң ы з д ы л ы ғ ы ,

тиімділігі мен пайдасы туралы ой-пікірді ортаға салу;

-оны қажеттілікке қарай бейімдеу, қайтадан әзірлеу, ойлап табу, жобалау арқылы жетілдіре түсу, т.б.

Мұның бәрі өз кезегінде:- операциялық жүйенің интерфейсі;- пәндік сала бойынша дидактикалық

құралдарды дайындау барысында кеңселік технологияларды пайдалану;

- графикалық иллюстрацияларды дайындау техникасы;

- негізгі Интернет-сервистер мен веб-сайттарды құру технологиясы;

- сондай-ақ мультимедиа және электронды білім беру ресурстарын пайдалана білу сияқты біліктерді қажет етеді.

Ақпараттық технологияларды пайдаланбаса, белсенді өмірге ара-ласатын мектеп түлектерін даярлау деңгейі қарқынды даму үстіндегі ғылым, техника, экономика талап-тарына жауап беруде жеткіліксіз болатыны сөзсіз.

Мектептегі дәстүрлі оқыту әдісі формализм, бірөңкей икем мен машық, оқулық жаттап алудан әріге аса алмай келе жатқаны үшін әділ сынға ұшырауының себебі осында жатыр. Сонымен қатар, оқу барысындағы оралымдылықтың жоқтығы, шәкірттің зияткерлік қабілетін ашуға жеткілікті деңгейде

көңіл бөлінбеуі сынды жоғарыда айтылған олқылықтар білім беру сапасының жалпы құлдырау үрдісіне ұласады. Мұның бәрінің өз жөні бар!

Сол себепті, заманауи техноло-гияларды еңбек үрдісінде қолдану көптеген мамандар үшін, оның ішінде мұғалімдер үшін үлкен қажеттілікке айналғанын тағы да атап өткім келеді.

Шын мәнінде гәп неде?Қазір мектеп мұғалімдерінің

ақпараттық-техникалық сауаттылығы өте төмен екені ешкімге жасырын емес.

В е б - с а й т , г и п е р м ә т і н , гиперсілтеме, видеоконферен-ция, тэгтер топтамасы, брау-зер деген сияқты терминдерді естігенде, білмегендіктен тосы-лып, тіксініп қалады. Сондықтан т і п т і қ а р а п а й ы м қ о л д а н у ш ы деңгейіндегі мәселелерге келгенде мұғалімдер өзінің технологиялық сауатсыздығын әшкере қылғысы келмей бұлталақтайды.

Оның себеп-салдары түсінікті. Олар:

- м е к т е п б а с ш ы л ы ғ ы а л д ы н -да техникалық жағынан шорқақ көрінуден қорқады;

-ағылшын тілін білмейді;-оқушылар алдында біліктілігі таяз

екенін көрсеткісі келмейді;-қыр-сырын білмейтін, оның үстіне

қызметтік құрылғыны бұзып алудан қорқады;

-жеме-жемге келгенде, өзіне үйреншікті, ескі, қалыптасқан әдістен шама келсе ауытқығысы келмейді.

Нәтижесінде, ұстаз деп үлгі тұтатын адамдардың ақпараттық-техникалық сауатсыздығы теріс салдарға әкеп соғады. Ол туралы тәжірибемізде тексерілген нақты сандардың өзі ай-тып тұр. Мәселен, 5873 елордалық мұғалімнің:

-тек 12 пайызы Интернетті, оның ішінде пәндер бойынша электронды цифрлы әдістемелік құралдарды еркін пайдалана алады;

-16 пайызы компьютерді оқу үдерісінде толыққанды қолдана біледі;

-ал, 45 пайызы компьютерлік с а у а т т ы л ы қ т ы ң қ а р а п а й ы м деңгейінде қалып қойған.

Ұстаздық қарым-қабілетке талап-ты жоғары қоятын елорда үшін бұл мүлде жарамайды.

Сондықтан жаңа оқу жылы барысында барлық мектептер-де мұғалімдердің компьютерлік сауаттылығын арттыру курста-рын ұйымдастырамыз, ал оқу жылының соңында аттестациядан өткіземіз.

Аталмыш курстар мұғалімдерді:-негізгі кеңселік бағдарламалар және

сырт құрылғылармен жұмыс істеуді игеруге;

- п р е з е н т а ц и я л а р д ы ж а с а п , редакциялауға;

-Интернет ресурстағы барлық іздеуші жүйелерді қолдануға үйретуі тиіс.

Білім басқармасына курсты ұйымдастырып, аттестация өткізудің ережесін бекітуді тапсырамын. Бұл өте маңызды. Өйткені, биыл қаладағы барлық мектептерге соңғы үлгідегі компьютерлер мен оларға сай бағдарламалық қамтулар сатып алынады. Бұған қажет қаржы қарастырылып қойды.

– Орта білімді толыққанды ала алмаған адам жоғары білімді де жарытпайды. Мейлі, Назарбаев Университетінде оқыса да. Егер оқушы мек-тепте сапалы білім алатын болса, кейінгі оқуы да мол жеміс беретініне сенімдімін. Назарбаев Университеті өз ісінің нағыз білгірлерін, кәсібилігі жоғары маман-дарды даярлау мақсатын темірқазық етіп алды. Бүгінгі кеңестің тақырыбы да тура жолмен келе жатқанымызды айғақтайды. Күні кеше ғана жоғары білім магистрлері мен мұғалім мамандардың алғашқы легін түлетіп ұшырдық. Олар білім берудің көшбасшыларына айналғанына күмәніміз жоқ. Сондықтан орта мектептердің басшылығына айтарым, жас мамандарыңызды бізге оқуға жіберуден тартынбаңыздар.Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев заманауи, инновациялық білімге көп көңіл бөліп келе жатыр. Ендеше, орта мектептер мен жоғары оқу орындарының мақсаты ортақ. Мектептер мен университет-тер де сол мақсатқа жету үшін бірігіп жұмыс істеуі тиіс. Тағы да қайталайын – Назарбаев Университеті сияқты қаржыландырылуы жақсы оқу орны да жалқы тұрғанда тиісті межемізге жеткізе алмайды. Бұл тұрғыда орта мектептер – бізге көмекші. Мектеп ұстаздары оқушыларды кедір-бұдырсыз жолмен бізге әкелсе, студент-тер жоғары мектептен де жүйріктей желіп өтеді. Үшінші жыл қатарынан Назарбаев Университеті білім көшбасшыларының еуразиялық форумын өткізіп келеді. Астана қаласы Білім басқармасын осы алаңға қатысуға шақырамын. Себебі, жоғары және орта білім көшбасшыларының басын бір арнаға тоғыстыратын осы шараның берері мол.

Page 4: 94 (3151) 2014-08-23

4www.astana-akshamy.kz

E-mail: [email protected]

Жоғарыда айтқанымыздың барлығы қазіргі қоғамдағы адам өмірі – бұл жоғары техноло-гия лар мен дамылсыз ақпарат нөпірі, күн сайын ғы, секунд сайынғы өзгерістердің то-ғысын дағы өмір еке нін айғақтай түседі.

Заманауи болмысқа сай болуы үшін, адам іш-тей табанды, зияткер де сауатты, қиындық-тар ды еңсеруге қауқарлы әрі ештеңеге оңай лықпен мойынұсынбайтын ішкі өзегі мық ты болуы тиіс, мұның барлығы – тек өмір мен ғылым ның түрлі салаларынан игерген терең білімнің арқасында мүмкін.

Яғни, ол адамдарды алыстан танып, олармен ортақ тіл табыса алуы, ең бірінші кезекте түйт-кілдер мен жүйке жұқартар жағдайларға сынып кетпеуі, өзінің мінез-құлқы мен эмоциясын иге-ре алуы тиіс.

Бұл өз кезегінде заманауи білім берудің тағы бір мәселесі – психологияны жалпы мектеп пәні ретінде оқытудың айрықша маңызды екенін көрсетеді.

Егер өткенге көз салсақ, ара-тұра үзіліп қалса да, «Психология» Еуропада 1881 жылдан бері оқытылып келе жатқанын білеміз. Мы-салы, XIX ғасырда Австрия мен Германияда гим-на зияның 8-сыныбында психологияға апта сына 2 сағат бөлінген, Италияда 6-сыныптан бас тап 6 сағат, ал Францияда мектеп бітіруге таяған соңғы сыныпта бақандай 8 сағат еншіленген.

Бір қызығы, оқулықтардың құрылымы бір-бірінен аумайды, барлығы да шамамен қызығу-шылық және алаңғасарлық, шығарма шылық ой желісі немесе ойды жинақтау, ассоциация мен иллюзия сияқты категорияларды оқыт-қан. Бұл ұғымдардан бөлек тән мен жан құбы-лыстары арасындағы байланыс, сөз, пайым және еркіндік психологиясы сынды әсте терең психологиялық күйлерді қоса қарастырады.

Ал енді қазіргі таңдағы батыстық мектеп тер-дің бірінің бағдарламасындағы тақырыптық маз-мұн туралы мысал келтірейін. Оның мазмұны мы надай тақырыптармен сипатталады:

1. Жүзіңді «жоғалту» және кемсітушілік пен өзіңнің ішкі осалдығыңды жеңудің жолы;

2. Сезіміңді аяқесті етуді қалай көтеруге болады?

3. Фрустрацияны [лат. frustratio – опыну, сәт-сіздік, ақталмаған үміт], бойкүйездік пен депрес-сияны ашу-ызаға берілмей, қалай ұмытуға болады?

4. Кінәлілік сезімін, сын мен асыра мақтауды қалай қабылдау керек?

5. Өзің құралпыластар тарапынан әлімжеттік болғанда, бойды билеген қорқынышты қалай жеңуге болады?

6. Белгілі бір жағдайларда, ортада орын ала-тын қолайсыздық пен қауқарсыздықтан қалай құ -тылуға болады? Мысалы: емтиханда, сұрақ тар ға ауызша жауап берген кезде, сауық кешінде, т.б.

7. Өзіңді басқалармен салыстыра отырып, қор сезінуден қалай арылса болады?

Байқап тұрғаныңыздай, егер сонау 19-ғасыр-дағы психология бағдар ламасы оқушы алдында өзін-өзі тану, өзін-өзі жетілдіру міндетін қойса, заманауи курс адамдармен қарым-қатынас ор-нату, қоршаған ортадағы агрессиялық ықпал-дардан психологиялық тұрғыдан қорғануға үй-ретуге бағытталған.

Біздің елімізде аталмыш пәнді әуелі мақсаты мен міндетін айқындап алмай жатып, екі асығыс, бір қарбаласта енгізіп жіберді, со-сын орынсыз екенін түсіндіріп жатпастан, оқу уақытын оң тай ландыру желеуімен мүлде қысқартып тас тады.

«Этика және отбасылық өмірдің психология-сы» пәнін 2009 жылға дейін 10-11 сынып оқу -шылары аптасына 1 сағат, яғни жылына 34 сағат оқыды. Сондықтан да, біздің мек теп те-

ріміздегі оқушылардың психология лық-эмо-цио нальдық ахуалында алаңдарлық еш теңе жоқтай аталмыш пәннің бағдар лама дан ың-шыңсыз шығара сал ға ны аса таң ғала тын жәйт емес. Бізді қай ран қал дыра ты ны, осы пәннің қарапайым негізгі кур сын өтпей жатып, жасөспірімдер отбасы лық өмір дің психология-сын қайдан ұғына қойсын?

Өспірім шақта отбасындағы қарым-қатынас түйткілдері алаңдататын сұрақтардың бірі еке-ніне дауым жоқ. Өйткені, дәл осы кезеңде бала көптеген өмірлік сауалдардың жауабын тап-пай қиналады, тығырыққа тіреледі. Сол кезде жауап іздеп интернетке жүгінеді. Ал, ол жер-дегі мәліметтің ғылыми негізді екеніне күмән көп, сондықтан да теріс түсінік қалыптастыру оңайдың оңайы.

Әлбетте, мұндай шақтарда оның рухани тіре гі кәсіби дайындықтары жетік педагог-тар пен психологтар арқылы көмек қолын со-затын мектеп болуы тиіс еді.

Бірақ жоғары санатты мамандардың тапшы-лығы салдарынан бұл қазір мүмкін болмай тұр. Сол себепті, біз балаларымыздың мектептегі, мектептен тыс өміріндегі күрделі әлеуметтік проблемалар туралы жиі ауызға аламыз: бұлар – жасөспірімдер ортасында қалыптасатын қыл мыстық оймен ауалану, нашақорлықтың өршуі, девиантты (әумесер) қылығы басым, тәр бие ге бағынбайтын жасөспірімдер.

Сол себепті, соңғы кезде Астанада кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың ар-тып келе жатқанына таңғалуға болмайды. Егер 2013 жылы 25 жағдай тіркелсе, биыл бас-аяғы 7 ай дың ішінде 53 қылмыстық әрекетке балалар мен жасөс пірімдердің қатысы мәлім болды.

Баршамызды түңілдіретін өте траге дия лық құбылыс – балалар суициді. Елор да мызға қа-тысты айтар болсақ, ол кәдімгідей қауіпті шекке жетіп қалды. Тек соңғы 3 жылдың өзінде 89 рет өз-өзіне қол жұмсау қарекеті тіркелді, оның ішінде 14-і қайғылы жағдаймен аяқталды.

Осынау сұмдық статистикаға күшті комму-никациялық құрал ретінде Интернеттің ықпалы зор. Өйткені ол арқылы суицид ту-ралы ақпарат көз ілеспес жылдамдықпен жер-жаһанға тарайды, ол өз кезегінде «Вер-тер эффектісі» теориясы бойынша басқа біреулерді басын өлімге тігуге, өз-өзіне қол салуға итермелейді.

«Вертер эффектісі» ықпал ету психология-сы ның ең маңызды қағидаларының бірі – әлеу -меттік дәлелдеу принципінің сипатын анық -тайды, яғни «Адамдар қиын жағдайға тап бол ғанда, осыған ұқсас жәйтті басынан кешір-ген басқа адамдардың қарекетіне қарап, үстірт шешім қабылдайды». Ал, әлі оң-солын таны-маған жасөспірімнің еліктегіш-солықта ғыш ке-ле тінін бәріңіз жақсы білесіздер. Ғаламтор – осы тектес теріс ықпалдар мен агрессия, немесе қара пайым жауапсыздыққа үйрететін жер.

Желілік ресурстарды талдау көрсеткендей, суицид жас қолданушылардың көпшілігінің ара-сында жиі ізделетін тақырыпқа айналған. Оны қалай қорқынышсыз жасаудың нұсқау лығы, ба-сынан өткеріп көргендердің хикаяты, тіпті онда мұңдас серік табуға да болады екен.

«Google» іздеу серверіне «Суицид» сөзін енгізген кезде шыққан алғашқы 20 нәтиже былай боп шықты:

- шамамен 60 пайызы – суицидтің ықтимал себептерін баяндаған, елдер, жынысы, жасы бойынша статистика келтірген жалпылама бей-тарап ақпарат;

- 20 пайызы – суицидке итермелейтін жағдайларды оң шешу мақсатында кеңесі мен көмегімен беретін сайттар;

- Қалған 10 пайызы – суицид пен оны жасау-дың әдіс-амалдарын насихаттау жасырын түрде болса да көрініс табатын сайттар мен форумдар;

Біздің тәжірибеге келетін болсақ, оқушы лар арасында жүргізілген әлеуметтік сауална маның нәтижесі суицидтің теріс фактор лары ның бірі – «үл кендер тарапынан түсін беушілік», оның ішін де мұғалімдер тарапынан жасалатын қысым еке нін көрсетті. Мұндай пікірді сұрау салынған оқушылардың 35 пайызы қостайды.

Осынау дабыл қағарлық жағдай мектеп бағдар-ламасына психология пәнін енгізу өте қауырт әрі маңызды мәселе екенін көрсетеді. Бұл ата-аналарға, жалпы қоғамға балаларымызды де-морализациядан қорғап, әлеуметтік ортада салмақты, саналы ұрпақ өсіруімізге септігін тигізуі тиіс. Оның ішінде, бала үшін өмірлік маңызы бар мынадай тақырыптарға айрықша маңыз артылады.

– ата-анамен, мұғаліммен, құрбылармен қарым-қаты настағы коммуникативтік дағ-дыны дамыту;

– агрессия, дөрекілік пен қаталдықтың теріс қылық екенін түсіндіру;

– өзін-өзі бағалай білуді үйрету, өйткені торы-ғудан бастап суицидке дейінгі барлық мәселе оқу-шының ғазиз басын қор сезінуден туындайды;

– Интернеттегі қауіпсіз қарым-қатынас;Бір кездері, әлгінде айтқанымдай, бұл пән

мек теп бағдарламасынан шығып қалған. Ал оны штат тағы мектеп психологтарымен алмас тыруға тырысудың, тәжірибе көрсет кендей, тиім ділігі аз болып шықты.

Зерттеу нәтижесі көрсеткендей, оқушы тіпті қатты мұқтаждық сезінсе де, мектеп психо-логының алдына өз еркімен бара қой майды. Бұл жерде әдетте психологқа көрінгенді, тіпті ол адамның физиологиялық ауытқу шылығына қатысты болса да, психикалық проблемасы бар деп сырттай мошқайтын баяғыдан бері бұзыл май келе жатқан қоғамдық стереотип ке дергі келтіреді. Ал маманның қарапайым жағ-дай ларда кәсіби білікті көмек көрсете алмауы – мектеп психологтарының таяз тәжіри бесіне тікелей қа тысты мәселе.

Бұл бір күнде шешімін таба қояр мәселе емес екені айдай анық. Сондықтан Білім министр-лігінің назарына тәжірибелік негізде Астананың кейбір мектептеріне «Психология» пәнін ен гізу бойынша ұсыныс жолдау керек деп есеп теймін.

Және таяу арада орындау үшін мынадай тап-сырмаларды жүктеймін:

1. Білікті практик-психологтардың қаты суы-мен тарихи тәжірибе, қазіргі заманда маңыз ды тақы рыптар, дәрісті сіңірудің әдістері мен фор-масы ескерілген психологияның ортақ кіріспе кур-сын дайындау;

2. Күрделі дүниеауи мәселелерге байланысты жоғарғы сынып оқушылары арасында сабақтан тыс психологиялық тренингтер ұйымдастыру;

3. Ата-аналарды бала тәрбиесінде кездесетін психологиялық қиындықтарды талқылауға ерік-ті түрде белсенді тарту;

4. Жыл бойына педагог-психолог тардың қаты-суымен әуелі мектеп директорларына, одан кейін директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасарла-рына, сынып жетекшілеріне семинар-тренинг өткізу.

Бұл бағыт бойынша іс-шара жоспарын әзір-леп, бекітуді әкім орынбасары А.Ғ.Балаева мен Білім басқармасының басшысы Э.А.Сухан бер-диеваға тапсырамын.

Бүгін сіздермен бірге ортаға салғым келетін ке лесі мәселе де психологиямен өзара байла-нысты.

YСТАЗ КOШТЕН КАЛМАСА,

– Менен «Астанада қанша дарынды бала бар?» деп жиі сұрап жатады. «Дарынсыз бала жоқ» деп жауап беремін. Герма-нияда және Францияда өткен халықаралық семинарларға қатыстым. Содан түйгенім, оқушыларымыздың білімі мен ұстаздарымыздың кәсібилік деңгейлері Еуропанікінен кем емес. Оқушыларымыздың халықаралық олимпиадалар мен ғылыми жа-рыстарда алдыңғы орындардан көрініп жүргендігі – соның айқын дәлелі. Астаналық жеткіншектер ел ішіндегі жарыстарда да үнемі көш басында келеді. Мысалы, орталығымыз 8 жыл бұрын құрылса, сол уақыттан бері елордалық оқушылар командасы республика бойынша бірінші орын-ды ешкімге бермей келеді.Әрине, түйткілдер жоқ деп айта алмаймыз. Білім берудің жаңа модельдерін құрып, орта білім жүйесін реформалауды жалғас-тыруымыз керек. Онда қойы-латын талаптарға мұғалімнің білім-білігі сай болуы тиіс. Иманғали Нұрғалиұлы мұғалімдерге, оқушыларға және ата-аналарға арналған, білім саласындағы озық технология-лардан хабар беретін бірыңғай ақпараттық портал құру керек деген ойды айтты. Осыған толық келісемін. Бұл құрылатын болса, мүдделі адамдар әлеуметтік желіде білім берудің өзекті мәселелерін талқылай алады.Жаңа технологияларды игерген мектептердің қауымдастығын ұйымдастырсақ игі болар еді. Бастапқыда Астанадағы озық деген жиырма мектеп оның негізіне алынса, жұмыс жүріп кетеді деп ойлаймын. Бір кем дүние – елордалық дарынды балалардың жоғары көрсеткіштері мен жетістіктеріне қарамастан, Астанада төрт-ақ мамандандырылған мектеп жұмыс істейді. Бұл көрсеткіш бойынша біз Қарағанды мен Павлодар қалаларынан қалып келеміз.

Page 5: 94 (3151) 2014-08-23

5www.astana-akshamy.kz

Қазіргі заманғы ақпараттық қоғамда, біз бала -ларымыздың сана-сезімі мен мінез қалыбы ор -нығатын түп негіз туралы ұмыта бастадық. Әң-гіме – олардың бойына мораль дық қағида ларды сіңіру туралы болмақ.

Тарихи дәуір ауысты, ұрпақ жаңарды, қо ғам-дық формация өзгерді, алайда мек теп тің мо раль-дық тұрғыдан тәрбиелік функция сы сол қалпы қалды. Тек бүгінгідей ақпа раттың жой қын, тіпті жойдасыз ортасында мораль деген ұғым ның көмескілене түскенін анық байқадық.

Қазіргі өмір шындығын көрсететін бір мысал-ды келтірейін.

Жақында интернетте мейрамхананың ал-дын дағы автотұраққа қалы кілем төсеген фо-то төңірегінде қып-қызыл дау өрбіді. Оқыр -ман дар дың 90 пайызға жуығы өз пікір лерінде мей рамхана қожайынының өзінше мар ке-тинг тік амал жасамақшы болғанын айт қан жоқ, кері сінше бәрі бірауыздан мораль дың азғындап кет кенін айтып шулап қоя берді.

Яғни, адамдар жеке коммерциялық мақ сатта қымбат қызмет жасаймын немесе ондайды тұ ты нуға жағдайым жетеді дегендей сырт сы-ңай таныту арқылы тым ерсілеу көрініп, сөйтіп моральдың шегінен аттап кет кенін өздері де аңғармай қалады.

Жалпы, мораль деген ұғым нені білдіреді? Қоғамдағы жалпыға ортақ құндылықтар көме-гі мен тұлғаның өзін-өзі реттеуін осылай деп түсінеміз. Мораль жақсылық пен жаман дық, ұждандылық пен арсыздық, әділдік пен әділет-сіздіктің ара-жігін ажырата отырып, адамгер ші-лік көзқарас, өмірлік бағдар мен ұстаным де геннің шет-шегін белгілейді.

Қазіргідей мақсатты түрде әсер ететін ақпа-раттық технологиялар, әсіресе, өскелең ұрпақ тың моральдық құндылықтарын қалыптас тыра да, бұза да алады.

Қарапайым сөзбен жеткізсек, мұны «миды атала қылу» техникасы деп атайды. Қоғам -дағы кеселдер мен бейбастақтыққа психо ло-гиялық әсердің нәтижесінде ет үйреніп ке теді. Мұндай технологиялардың бірі «Овер тон терезесі» деген атау алды.

Америкалық әлеуметтанушы Джозеф Овер-тон 1990 жылы қоғамның бір кездері тыйым салынған мәселелерге қатысты көзқарасын өз-герту технологиясын жасап, сипаттап берді. Овертон біраз уақыттың ішінде БАҚ арқылы

сананы шырғалау технологияларын қолдану ар-қылы кез келген қоғамда қабылданбайтын құ бы -лыстарды байқатпастан үйреншікті нормаға ай -налдырып жіберуге, тіпті оны заңмен бекітуге де болатынын дәлелдеді.

Бұл феномен қоғамдағы келеңсіздіктер мен қаскөйлік идеялардың өмірлік практикаға айналу механизмінің мәнін ашады. Ол былай жүзеге асады:

Бастапқыда бұрын-соңды өрескел көрі-не тін құбылыстар талқылауға шығары лады. Ол сөз бен ой еркіндігі, ұлт мүддесі деген сияқты уәждермен бүркемеленеді. Біраз уақыт өткеннен кейін қоғамның оған еті өліп кетеді де, кәдуілгі өте орынды, ешқандай сөкет тігі жоқ нәрседей қабылдай бастайды. Аталмыш үрдіс ақыры тыжырына қараған құбылысты қоғамның санасы мен заңына орнықтырумен аяқталады. Ақыры аяғында, қоғам жаңа ере-жеге/жаңа заңға көндігеді. Бұл тұрғыдан соғыс пен концлагерлерде адамды қынадай қырған фашизмнің пайда болуын еске алсақ та жеткілікті.

Осынау технологияның ғаламдық мас-штабта жүзеге асуының мысалы ретінде діни ортада жүздеген жылдар бойы тыйым салынған бейәдеп жыныстық қатынастарды келтіруге болады. Ол кейбір дамыған елдер-де саяси нормаға айналып қана қойған жоқ, белең алғаны сондай, АҚШ-тың Калифор-ния штатында бейәдеп сексуалды әуестігі барлардың жеткен жетістіктер тарихын дәріс ретінде оқытуды сенатта қолдады. Халықаралық бұқаралық ақпарат құралдарында бұл тақырып қалайша мың құбылта беріліп жатқанын менен жақсы білесіздер деп ойлай-мын. Осы жерде орынды сауал туады: Сонда әрі қарай не болмақ?

Сонымен Овертон сипаттаған «Мүмкін-діктер терезесінің» қисыны неде? Бұл техно-ло гияның моральдық бағдарынан адасып қалған, олардың орнын белгілі бір мүдделі күштердің жалған ұран-үндеулері басқан, яғни моральдық құндылықтары шайылып кеткен қоғамда оңайлықпен ойға келгенді орындауында.

Балаларды моральдық тұрғыдан тәрбиелеу біздің мектептер үшін неліктен төтенше маңызды деп есептеймін?

Өйткені, еліміздің қазіргі білім беру үрдісінде ол мүлдем жоқтың қасы. Кез кел-

YРПАК ОЗАДЫ

– Бүгінгі Тамыз кеңесінде қала әкімі білім саласындағы күрделі проблемалардың біразын көтерді. Бірақ, солардың ішіндегі ерекшесі – мораль, адамгершілік тәрбиеге қатысты. Айтты-айтпады, қоғам өзгеріп жатыр деп, адамның тәрбиесі мүлде шектен шығып кетті. Әрі қарай не болатынын ойлаудың өзі қорқынышты. Сондықтан өзгеге еліктемей, өзіміздің салт-дәстүрімізден, бабалар салып кеткен жолымыздан ауытқымауымыз керек.Біз соны мақсат етіп, мектебімізде «Ұлттық құндылықтар негізінде жан-жақты қалыптасқан тұлғаны дамы-ту» атты тәжірибелік алаң жүргізіп, шәкірттерімізге қазақы тәрбиені сіңіруге тырысудамыз. Ол өте қажет те. Өйткені, балалар тұтынатын ақпараттар көп, ал бала солардан өздеріне қажеттісін ала біліп, керексізін тастау керек. Не жақсы, не жаман дегенді түсінуі тиіс.Қазірде, әсіресе, қыз балалардың тәрбиесін қадағалау өзекті. Қыз бала – ұлттың болашағы, өзінің ұрпағына тәлім-тәрбие беретін ана.

– Жыл сайын өткізілетін Тамыз кеңесіне бірінші рет қонақ ретінде қатысып отырмын. Өзім талай-дан білетін мұғалімдер мен мектеп басшыларын көріп, өте қуа нышты жағдайдамын. Осы басқосуда олар былтырғы атқарған жұмыс тарының нәтижесін тамаша көрме арқылы көрсетті.Әсіресе, ұстаздар осындай кеңесте қала әкімі не дейді екен деп елеңдеп отырады.Шынын айтқанда, Иманғали Нұрғалиұлының сөздерін асыға күтеді. Өйткені, бәріміз де балалардың болашағын, мемлекеттің болашағын ойлаймыз. Оқу жылының алдында тап-сырмалар болатыны заңды. «Жұмыла көтерген жүк жеңіл болады». Қала әкімі бүгін көптеген мәселелерді көтерді, ал ұстаздардың міндеті – айтылғандарды орындау.

ген сынып жетекшісі оқу жылының басында сабақтан тыс оқулардың күнтізбелік жоспарын жасайтыны белгілі. Алайда, балалармен өтілетін тақырыптарда психо-эмоционалдық жұмыстар жүргізілуі тиіс, мұғалімдер мен оқушылар ара-сында өзара сенімді қарым-қатынас түзілуі тиіс «сынып сағаттары», айналып келгенде оқу шы-лардың уақытын құр босқа өлтіретін бас қосуы сияқты өтеді.

Жүйелі жұмыс пен бақылау туралы айтпай-ақ қоялық, осы сабақтардың мәні мен маңызына ешкімнің назар аудармайтынына сенімім кәміл.

Бірқатар мектептердің тәрбие жұмыстары бойынша жоспарын сараптай отырып, олардың көпшілігі советтік сарқыншақтан тұп-тура көшіріліп алынғандай әсерде қал-дым (мысалы: «Қазақстан халқы ассамб леясы -ның XX cессиясындағы хаттаманы немесе БҰҰ-ның бала құқы жөніндегі Конвенциясын талқылау бойынша дөңгелек үстел» деген сияқты). Әрине, мұның бәрі маңызды, бірақ дәл осы түсінік балалар аудиториясына келің кірей қой май-тынына келісесіздер ғой.

Жоспарды әзірлегенде, педагогтар сабақтан тыс сағаттардың тақырыбын ортаға салып талқыламайды. Ол директордың жай ғана қол қоюымен бекітіліп кетеді. Сол себепті, барлық қала мектептеріне балаларымызды толған-дыратын маңызды тақырыптар бойынша сабақтан тыс тәрбие жұмыстарын жүргізуге айрықша назар аудару керек деп есептеймін.

«Қазақстанға ұлтымыздың әлеуетін жаң-ғыртуға әрі жүзеге асыру үшін интеллектуалды революция қажет». Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың бұл сөзі Тәуелсіздік жылдарында білім беру саласында жүргізілген реформалардың негізі болып табылды.

Жүзеге асырылған реформалардың басты қорытындысы да сол – біз өзіміздің ұлттық білім беру жүйемізді қалыптастырып алдық.

Алайда білім беру ісі статистикалық салаға жатпайды, сондықтан реформалар тұрақты және нақты ағымдағы уақыттың талабымен үндесіп жүргізіліп отыруға тиісті. Сонымен бірге, сарапшылардың пікірінше, білім беру үдерісінде кейбір тиімсіз жағдайлар да жоқ емес. Мәселен, соның бірі деп мына бір жай-ды айтуға болады. Олардың бағалауынша, білім беру саласын заманауи қалыпқа келтіру жөніндегі жекелеген әрекеттер МЖББС-ға (мемлекеттік жалпы міндетті білім берудің стандарты) әртүрлі үлгідегі өзгерістер енгізумен ғана шектеліп қалған.

Page 6: 94 (3151) 2014-08-23

6www.astana-akshamy.kz

E-mail: [email protected]

Айталық, бүгінгі таңда Қазақстанда м і н де т т і о қ ы т ы л ат ы н 1 7 м е к теп т і к бағдарлама бар, ал көптеген дамыған елдерде олардың саны 8-10 бағдарламадан аспайды. Міне, осындай жағдайға байланысты жоғары сынып оқушыларының апталық жүктемесі 169 са ғатқа дейін көтеріліп отыр (кәсіпорын жұ мысшыларына апталық норма 42 сағат болып саналады). Осылай бола тұра оқу-шылардың психологиялық және жас ерек-шеліктері тіптен ескерілмеген.

Осылайша, жіберілген қателіктер мынан-дай нәтижелерге жеткізіп отыр: «Білім беру технопаркі» ғылыми-енгізу орталығының биыл жүргізген зерттеуінің бағалауы бойын-ша еліміздегі мектептерде ЖББМС орын-далуы 15-20 пайыздан аспайды. Мүмкін олай да емес шығар, бірақ мәселе басқада болып тұр, атап айтқанда, жалпы білім беретін мектептердегі оқыту жоспарлары өз уақытындағы өзекті білім беру үшін қажетті болатын икемділікке ие бола алмай отыр. Солай бола тұра, күнделікті практикада пайдаланып жүрген икемделу әрекеттері жақсы нәтижесін көрсетпей қоймайды. Оның қарапайым ғана мысалы – білім әзірлігі ба-сым түлектерді дайындайтын қазақ-түрік лицейлері жүйесі. Әрине, олар оқушыларды алдын ала сынақтан өткізіп, үздіктерді таңдап алатыны белгілі. Дегенмен, бұл жерде тек таңдау ғана жасалып қоймайтыны, сонымен қатар танымдық жағынан да ерекшелік бар екенін айтуға тиіспіз. Тұтастай айтқанда, әңгіме әдістеменің ерекшелігі жөнінде болмақ.

- 7-11 сынып оқушылары математика, ин-форматика, физика, биология, химия пәндері бойынша қосымша оқыту бағдарламасы бой-ынша оқытылады;

тартымдылықтың бір айғағы деп айтуға бола-тын шығар, Астанаға жыл сайын 40 мыңнан 60 мыңға дейін адамдар көшіп келіп жатады.

Әрине, бұл жағдай қаланың әлеуметтік са-ласына, бірінші кезекте білім беру жүйесіне үлкен салмақ түсіретіні сөзсіз. Соның сал-дарынан болар, соңғы екі жылда бізде үш ауысымда оқыту проблемасы пайда болды. Осы жөнінде Астананы әрі қарай дамыту бойынша өткізілген жиналыста Мемлекет басшысы – Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев мәселе көтеріп және қала бас-шылығына жақын арада осы жағдайды оңтайлы өзгерт у бойынша нақты тап-сырма берген болатын. Осы ретте қазіргі жағдайымызды айтар болсақ, бүгінде қалада 5 мектеп үш ауысымда жұмыс істеп келеді. Биыл 11 жаңа мектеп пайдалануға беріледі, соның нәтижесінде үш мектепте үш ауы-сымдық оқыту доғарылады. Ал 2015 жылы тағы да 9 жаңа мектеп іске қосылып, қалған екі мектептегі мәселе түбегейлі шешілетін болады. Жалпы білім беру мекемелеріндегі тығыздық мәселесі алдағы уақыттарда да жалғаса бермек.

Сонымен қатар, Нұ рсұлтан Әбішұлы еліміздегі орта-кәсіби білім беруге де ерекше мән беріп отыр. Бүгінгі таңда Астанада әр-түрлі мамандықтарға бағытталған 12 мем - лекеттік орта-кәсіби білім мекемелері жұ-мыс жүргізеді. Осында даярланатын маман-дардың тең жартысы өндіріске қажетті техникалық мамандар болып оқытылады. Осы салада экономиканың өзектілігіне қарай және қаланың еңбек рыногы сұранысына орай біртіндеп техникалық кәсіпті игеруге басымдық беріле бастағаны байқалады. Сондықтан да 2017 жылы 4 жаңа колледж пайдалануға берілетіні жоспарланып отыр. Атап айтқанда, 800 орынға арналған екі құрылыс, 800 орынға арналған бір энергетика және 1200 орынға арналған бір техникалық кәсіп колледждері іске қосылмақ.

Тағы бір талқылауды қажет ететін өзекті мәселе бар. Бұл – мектепке дейінгі тәрбиелеу және білім беру саласы.

Бүгінгі таңда қаламызда 33 мыңнан астам бала балабақшада тәрбие алып жүр. Ал 2012 жылға дейін туған 40 мыңнан астам бала кезекте тұр. Осы орайда 2020 жылға дейін осы проблеманы шешу үшін, яғни балаларды бала бақшамен қамтамасыз ету үшін біз 100 нысан салуды жоспарлап отырмыз. Мемлекет басшысының осы бағыттағы тапсырмасын осы-лайша орындамақпыз.

Бұл өзекті мәселенің бірі болып отыр. Сондықтан келесі жылғы Тамыз конфе-ренция сының тақырыбын осы мәселеге арнауды ұсынамын.

Бұрын Тамыз кеңестерінде біз «эконо-мика білімі», оқушылардың кәсіби бағдары, технологиялық ізденістер тақырыптарын қозғап, көптеген мектептік әдістемелерге жүгініп, олар-ды тиімді пайдаланудың жолдарын қарас тырып, басқа да қат-қабат мәселелерді ой лас тырған болатынбыз. Осының бәрі айналып келгенде, ХХІ ғасырдағы білім берудің тұтастай сипатын қалыптастырып қана қоймай, мынандай жаңа форматтағы талаптарды алға тартады:

дастыру;

ғушылықты көтеру;

Астана қаласының білім беру саласында айтарлықтай жетістіктер өте көп. Осының бәрі астаналық мұғалімдер қауымының жоғары кәсіби шеберлігінің арқасында болып жатқан табыстар екені сөзсіз. Енді, мен осы аса маңызды әрі қиын және де ең мәртебелі мамандық иесі атанып жүрген бірқатар үздік мұғалімдердің есімін атағым келеді. Олар осы залда отырған шығар деп ойлаймын.

1. Ташенова Майра Жәлелқызы - №60 мектеп-лицейдің химия пәні мұғалімі. Шәкірті Тамерлан Кирибаев үш республикалық пән олимпиадаларының жүлдегері болған, сондай-ақ 2014 жылы Мәскеуде өткен Халықаралық Менде-леев олимпиадасында да олжалы болған.

2. Тұрғамбекова Алма Базарбайқызы - №62 мектеп-лицейдің география пәні мұғалімі. Шәкірті Тамерлан Кәкен екі республикалық пән олимпиа-дасында жүлдегер атанып, Жапонияда география пәні бойынша өткен Халықаралық олимпиаданың сертификатына ие болған.

3. Анисифирова Татьяна Григорьевна - №6 мектеп-гимназияның математика пәні мұғалімі. Шәкірті Руслан Полищук 2014 жылы республикалық Президенттік олимпиаданың жеңімпазы, сонымен қатар математика пәнінен өткен екі республикалық олимпиадаларда жүлдегерлер қатарынан көрінген.

4. Дүйсенова Гүлшара Қадырбекқызы - №38 мектеп-лицейдің физика пәні мұғалімі. Шәкірті Айдана Ғайниқызы халықаралық және республикалық ғылыми конкурстарда бірінші орынға ие болған.

5. Қасенова Гүлнар Жұмабайқызы - №54 мектеп-лицейдің математика пәні мұғалімі. Шәкірті Жәния Диханбай халықаралық және республикалық ғылыми конкурстарда жеңімпаз атанған.

6. Елмұрзаева Айжан Есенәлиқызы - №66 мектеп-лицейдің биология пәні мұғалімі. Шәкірті Динара Өскенбаева ғылыми жобалардың Халық-аралық олимпиадасында және республикалық конкурста бірінші орынға ие болған.

Сіздермен бірге қаламыздың барлық педа-гогикалық ұжымын жаңа оқу жылының баста-луымен құттықтағым келеді және баршаңызға өте жауапкершілікті жұмыстарыңызда табысты болуларыңызға тілектестігімді білдіремін.

Біздің халқымыз «Ұстаздық ету – талабы қашанда таусылмайтын, заманы ешқашан ескірмейтін кәсіп» деп, мұғалім мамандығына ерекше ықылас танытады.

Ендеше, сөз соңында баршаңызды алда келе жатқан Білім күнімен шын жүректен құттықтап, игілікті істеріңізге табыс тілегім келеді.

Сіздерге зор денсаулық, бақыт пен береке, отбасыларыңызға амандық тілеймін!

– ХХІ ғасырда инновациясыз өмір сүру мүмкін емес. Өйткені, біз сағат сайын жаңғырып, күн сайын таңғалдырған заманда өмір сүрудеміз. Сөзімнің дәлелі болсын, қызым оқитын №54 мектеп-ли-цейде «Болашақ мектебі» жобасы жұмыс істеп келеді. Осы жобаның пайдасын молынан көріп отырмыз. Қазір балалары-мыз үшін алаңдамайтын болдық. Мектепке кірген-шыққан уақытын sмs арқылы біліп отырамыз. Оқу орнында турникеттермен бірге бейнебақылау камералары орнатылған. Мектептің ішкі тәртібі де жақсы жолға қойылған. Оның айғағы: бірде-бір оқушы бұзақы ретінде есепке қойылмаған. Әр ата-ана электрондық жүйе арқылы жұмыс орнында отырып, баласының үлгерімі жайлы біліп, берілген тапсырмаларды қадағалап отырады. Сынып жетекшісі, пән мұғалімдері ескертпе жазатын, ата-аналармен үнемі байланыста болатын арнайы парақшаның да пайдасы мол.

- 7 сыныптан бастап жаратылыстану-ғылыми циклдағы пәндер ағылшын тілінде тереңдетіліп оқытылады;

- оқыту үдерісінде жобалау технологиясы пайдаланылады (PBL – Project – Based Learninq – жобалар негізінде нақты тақырыпты үйрету);

- тұрақты тәуелсіз мониторинг жүргізу, соның ішінде барлық пәндерден жылына 4 рет тестілеу өткізу және жылына 2 рет олимпиада өткізу.

Қазақ-түрік лицейлерінде жылына 2 рет тестілеу әдісі бойынша мұғалімдерді аттестациядан өткізудің тиімді жүйесі енгізілген. Бұған қарағанда, қатардағы мектептердің мұғалімдері 5 жылда бір-ақ рет аттестациядан өтеді, оның өзінде қағаз жүзінде десе де болады.

Менің ойымша, мұндай практика біз үшін пайдалы болуға тиіс, өйткені мұғалімдерді аттестациядан өткізу мәселесі мұғалімдер корпусының біліктілігін көтеріп, жалпы сапаны жақсартуға әсер етері сөзсіз.

Енді осы айтқанымыздан қандай қорытынды шығаруға болады, менің ойымша, осы кезеңде қалалық білім беру жүйесі алдында және мұғалімдер қауымы алдында мынандай мақсат-міндеттер қойылады:

- мұғалімдердің пән бойынша біліктілік деңгейін нақтылы көтеру мақсатында ат-тестациядан өткізудің әділетті тетігін және мұғалімдерді қайта даярлау бойынша тәуелсіз құрылымның қатысуымен тұрақты тестілеу жүргізу механизмін дайындау қажет.

- Білім басқармасы жетекші педагог-практиктерді қатыстырып, Қазақ-түрік лицейлері жүйесінің тәжірибесін талқылап-талдап және оқытудың озық әдістемелерін біртіндеп қалалық мектептерге енгізу жөніндегі ұсыныстарын әзірлесін.

Жоғарыда айтылғандарға байланысты, Білім басқармасына осы мәселелер бойын-ша жұмыс жүргізіп, 1 қазанға дейін ұсы-ныстарын жеткізуді тапсырамын.

Енді астаналық білім беру саласының материалдық-техникалық базасы туралы мәселеге тоқталғым келеді.

Өздеріңіз білесіздер, Астана өте қарқынды дамып келеді. Тамаша нысандар, оның ішінде, конференция басында көрсетілгендей, жаңа мектептер бой көтеруде. Қала тұрғындары ү шін және олардың ба ла ларын оқыт у үшін жан-жақты қолайлы жағдайлар жа-салуда. Әрине, осының бәрі елордамызды басқа аймақтардың тұрғындары алдын-да тек жағымды жағынан көрсетеді. Сол

Page 7: 94 (3151) 2014-08-23

7www.astana-akshamy.kz

Кеңес басталар алдында жұрт шы-лыққа Астана қаласы білім саласының жетістіктерін баяндайтын бейнефильм көрсетілді. Бұдан кейін қалалық Білім басқармасының басшысы Эльмира Су ханбердиева баяндама жасады. Білім басқармасының басшылық тізгінін қолға алғалы алғашқы Тамыз кеңесін өткізіп, жиынды жүргізген Эльмира Амангелдіқызының баяндамасы да мазмұнды болды. Онда елордадағы білім жүйесіне қатысты барлық мәселе қам тылды деуге болады. Білім беру са ла сының жетістіктерінен бастап, түйт кілді проблемалары, кем-кетіктері, алдағы мақсат-міндеттері кеңінен сөз болды. Қолданыстағы жүйені өзгер-тетін орынды ұсыныстар да айтылды.

– Биылғы оқу жылының тақырыбы – білім берудің инновациялық страте-гиясы болмақ. Инновация дегеніміз – сапалы өсуді қамтамасыз ету. Ин-но вацияның жарқын мысалы – Аста-наның өзі, – деп сөзін бастаған Эль-мира Амангелдіқызы алдымен алдағы оқу жылында болатын жақсы жаңа-лықтарды жария етті.

Атап айтқанда, биылғы 1 қыр кү-йекте 8 балабақша мен 4 жаңа мек теп пай далануға берілмек.

«Жұмыспен қамту жол карта-сы – 2020» аясындағы жобалар-ды жүзеге асыру барысында осы жылы 17 білім беру ұйымының аумағы абаттандырылып, оларға күрделі жөндеу жұмыстары жү ргізіледі. Осы шаруалар кезінде 700-ден аса жаңа жұмыс орны ашылады.

Сондай-ақ, өткен оқу жылын-да әлеуметтік жағдайы төмен отбасылардың балалалары түгел ыстық тағаммен қамтамасыз етіліпті.

Ал, 2013-2014 оқу жылындағы қолжеткізген табыстарға тоқталған басқарма басшысы биыл ұлттық бі-рыңғай тестілеуге қатысушылардың саны 81-ден 87 пайызға өскенін жет-кізді. Осы орайда 94 астаналық түлек «Алтын белгісін» қорғап шығыпты.

– Соңғы жылдары елордалық оқу-шылар ұлттық бірыңғай тестілеуден жоғары нәтижеге қол жеткізіп жүр-генін өздеріңіз жақсы білесіздер. Жыл өткен сайын 100 және одан көп балл жинаған түлектердің саны өсіп келеді. Айталық, 2013 жылы олардың саны – 629 болса, биыл 1081-ге жет-ті. Бұл білім сапасының артып келе жатқанын көрсетсе керек, – деді Эльмира Суханбердиева.

Астана қаласы оқушыларының командасы сегіз жыл қатарынан ғылыми жобаларды қорғау бойынша респуб ликалық олимпиадалар мен жарыстарда бірінші орын алып, «Үздік команда» атанып келеді.

Он алты жылдың ішінде Астанада мемлекеттік мектептер 35 бірлікке артқан. 1998 жылы елордада 37 мек-теп болса, 2014 жылы олардың саны

кәсіби білім беру нысаны іске қосылған.

Бүгінгі таңда қаланың білім кеңіс-тігінде 173 түрлі мектепке дейінгі мекеме, 84 жалпы білім беру мектебі, соның ішінде 12 жекеменшік мектеп жұмыс істейді.

Ал елордалық білім беру саласында 11856 педагог еңбек етеді. Соның 5873-і мектептерде жұмыс істейді.

Елордада оқу орындарын жаңа дан бітіріп жатқан жастарды жұмысқа қабылдау мәселесі де жақсы жолға қойылған. 2013-2014 оқу жылында 714 маман жаңадан жұмысқа қабыл-данса, соның 178-і жас мұға лімдер екен. Ал біліктілігін көтеру курсынан 1353 педагог өтсе, 37 білім ұйымының же тек шісі менеджмент бойынша қайта даярлаудан өтіпті.

Бүгінде елордамызда білім беру ісі инновациялық бағытта жүзеге асып жатқанын атап өту керек. Білім басқармасы басшысының айтуынша, қазірдің өзінде елорданың 10 мектебінде «Болашақ мектебі» жобасы жүзеге асырылып жатыр екен. Қалалық деңгейдегі 53 алаңда «Арнайы әлеуметтік қызмет көрсет уд ің интег рациял ық моделін жүзеге асырудың бес

қадамы» жобасы қолға алынған. Бұдан өзге, 41 білім мекемесінде электрондық оқытуды үйлестіретін «Е-learning» жобасы енгізіліпті. Тағы 4 коллледжде «Білім мен бизнес біріксе – ел игілігі» атты дуальдық оқыту жүйесі жолға қойылыпты.

Астана білім саласының иннова-ция лық дамуының көрінісі ретінде ата-аналар мен мұғалімдерге және оқу-шыларға арналған ақпараттық-жалпы білім порталын атап өтуге болады. Жыл сайын осы сайттар арасында кон-курстар ұйымдастырылып, олардың ең үздігі анықталатын көрінеді.

Елорданың білім жүйесін өркендету барысында мүмкіндігі шектеулі бала-лардың ой-өресін дамыту, дүние таны-мын кеңейту, оларға сапалы білім беру мәселесі де қалыс қалған емес. Бүгінде қаланың 47 мектебінде 200 мүгедек оқушы ешкімнен кем қалмай білім алып жүр. Тоғыз мектепке дейінгі мекемеде түзету кабинеттері мен инклюзивті білім беретін бөлімдер бар. Биыл №23 балабақша базасында тұңғыш рет зағип балаларға арналған арнайы топ ашылған. Енді биылғы 2014-2015 оқу жылында инклюзивті білім беретін 4 мектеп ашу көзделіп отыр.

Әрине, Астана қаласының білім беру жүйесінде жетістіктерімен қатар, кем-кетіктері де жоқ емес. Соның ішіндегі өзекті мәселелерге тоқталған Білім бас қармасының басшысы жалпы білім беретін мектептерде жұмыс істейтін 5873 мұғалімнің тек 29 пайызында ғана жоғарғы санат бар екендігін, 21 пайызы әлі санатқа іліге қойма-ған дығын атап көрсетті. Ал, жыл сайын бар лық білім қызметкерлерінің 12 па йы зы ғана біліктілігін жетілді-реді. «Осы жағдайды ескере отырып, біз Астанада қалалық әдістемелік ресурстық орталық құруды ұсынамыз. Бұл ор талық педагогтардың ин но-вациялық әлеуетін дамыту ба ғы тында жұмыс істемек. Ең бастысы, әр мұғалім өз пәні бойын ша білімін жетілдіре

түсетін болады. Мұндай орталықты ашудың қажеттілігін дәлелдейтін деректер де қолымызда бар. Ол – былтырғы оқу жылында жүргізілген аудиттің нәтижесі», – дейді Эльмира Суханбердиева.

Сондай-ақ, басқарма басшысы мұғалімдерді қайта даярлау мен аттес-тациядан өткізу жүйесін өзгертуді де ұсынды. Бүгінгі талап бойынша, педа-гогтарды қайта даярлаудан өткізу 4 жыл-да бір рет, ал білім деңгейін тексеретін аттестация 5 жылда бір рет өткізілетіні белгілі. Эльмира Амангелдіқызының ойынша, мұндай қалыптасқан жүйенің тиімділігі аз. Мысалы, Финляндияда мұғалімдерді қайта даярлау жарты жыл-да бір рет өткізілсе, соның ішінде нақты бір пәннің мұғалімдері даярлықтан тұрақты өтіп тұрады. Бұл әдісті елорда-да қолға алса, артықтығы жоқ.

– Егер мұғалімнің дипломы мен еңбек өтілі болса болды, оған жоғары білікті маман деп қарау – қате пікір. Алайда, барлық кінә – оқытушыларда емес. Бұл – жалпы білім беру жүйесінің де проблемасы. Сондықтан белгілі бір пән оқытушыларын қайта даяр-лау барысында тың өзгеріс қажет. Мұғалімдердің біліктілік деңгейіне талап жоғары болуы тиіс. Сол себепті ұстаздар аттестациясына көзқарасты өзгертуді ұсынамын, – деді басқарма басшысы.

Жиында білім саласында кадр-лардың жетіспеушілігі де сөз болды. Қазірдің өзінде елорда мектеп теріндегі бас та уыш сыныптарға 200-ге жуық мұғалім жетіспейді екен. Бұған қоса, 50 математика мұғалімі тапшы. Эль-мира Аман гелдіқызының айтуынша, бүгінде 700 педагог зейнеткерлік жасына таяп отыр. Олар 2016 жылға дейін мектептен кетуі мүмкін. Сонда мамандар тапшылығы 10 пайыздан асатын болады. Бұл – дабыл қағарлық жағдай. Оны қазірден бастап, шешпе-сек болмайды. Ол үшін жастарды мек-тепке тарту керек және кадрды алыс-тан іздеудің қажеті жоқ. Қолда барды оқытып, тәрбиелей білу – айтарлықтай нәтижеге алып келмек.

– Елорданың білім беру жүйесі – еліміздің басты назарында. Сондықтан біз өзгеге өнеге ретінде білім берудің инновациялық дамуының озық үлгісін енгізе білуіміз қажет. Педагогтардың тәжірибесі мен кәсіптік шеберлігі – жас ұрпақты тәрбиелеуді табысты жүргізудің кепілі, – деп сөзін түйіндеді Басқарма басшысы.

Бұдан кейін ұстаздар қауымы лебіз білдіріп, ой-пікірлерін ортаға салды.

Жиында сөз алған Білім және ғылым министрі Аслан Сәрінжіпов білім саласындағы республика бойынша жетістіктеріге тоқтала келе, ең бас ты-сы ретінде еліміздегі кішкентай тұр-ғындардың балабақшамен қамтылуы биыл 73-74 пайызға жеткенін атап өтті. Осылайша, бүгінде 709 мың бала 9 мыңнан аса мектепке дейінгі мекемеге барып жүр. Ендігі міндет – 2020 жылға дейін еліміздегі бар лық балдырғанды балабақшамен қам-тамасыз ету.

Астанадағы білім беру жүйесі ту-ралы жылы пікірін білдірген министр соның басты көрінісі – ҰБТ нәтижелері екендігін айтты.

Ж и ы н н ы ң с о ң ы н д а А с л а н Сәрін жіпов елордалық бірқатар ұс-тазды арнайы білім наградаларымен марапаттады.

Қымбат ТОҚТАМҰРАТ

--

-

72-ге жетіпті. Осы жылдар ара-лығында 28 жаңа мектеп, 100-ден аса балабақша салынып, пайдалануға бе рілген, 5 жеке меншік мектеп, 25 мек тепке де йінгі шағын орталық, 6 мек тепке де йінгі қосымша білім беру ұйымы, 23 техникалық және

БИЫЛГЫ ТАКЫРЫП – БIЛIМ БЕРУ ИННОВАЦИЯСЫ

Page 8: 94 (3151) 2014-08-23

8www.astana-akshamy.kz

E-mail: [email protected]

Қалалық Білім басқармасы мен « Астана дарыны» өңірлік ғылыми-практи-

ка лық орта лығы оқу тәсілін жетіл діруге бағытталған жаңа акпараттық-инновациялық техно-логияларды, қалалық білім беру мекемелерінің жетістіктері мен мұғалімдер арасындағы тәжірибелік байланыстарды көрсет у мақ-сатында көрме галереясын екіге бөліп өткізді. Көрермендерді пе-дагогикалық бөліммен таныстыру үшін залға 9 LED-экран орнаты-лып, онда дарынды оқушылардың ғылым саласындағы жетістіктері, білім жүйесіндегі инновация, «e-learning» жобасының болашағы, оқу үдерісіне енгізілген «Мәңгілік ел – қазақ халқының ұлттық иде-ясы» атты бағдарлама, «Жасыл ел» программасы, «Мың бала» және «Педагогикалық мұражай» авторлық жобалары, профильдік оқыту, «Көптілділік – заман та-лабы» мәселесі және 2013-2014 оқу жылында ҰБТ-дан жоғары нә-тижеге жетіп, білім сапасы бойын-ша үздік деп танылған 10 көшбасшы мектеп жайлы видео-сюжеттер көрсетілді. Ал, тәжірибе галерея-сы аясында «Ғасырдан ғасырға» интеллектуалдық байқауының же-ңімпаздары «Қазақ даласындағы соғыстар мен қақтығыстар», «Ежелгі түрік мифтері», «Ше-берлер қаласы», «Әлемдік алып ағаш туралы аңыз» және «Қазақ

даласындағы сот жүйесі» тақы-рыбында тарихи сахналық қойы-лымдар қойды. Сондай-ақ, мектеп оқушылары алаштың ардақты тұл-ғалары Абай Құнанбайұлы, Ахмет Байтұрсынов, Шоқан Уәлиханов пен Ыбырай Алтынсариннің бей-несін сомдап, көрерменнің зор ықыласына бөленді. Ал, «Көр кем-өнер» галерея сының сәнін кел-тірген Менеджмент және бизнес кол леджі мен Басқару колледжінде оқитын шебер студенттер қолынан шыққан Астана сәулетінің суреттері мен ою-өрнек үндесе тігілген ұлттық киімдер көрген көздің жа-уын алады.

Отбасылық тәрбиелеу институты болса, мазмұны сан түрлі өзекті тақырыпты қамтитын «Отбасылық тәрбие» журналын келушілерге тегін таратты және психологиялық ойын жүргізді. Адамдар көп сурет-тің ішінен біреуін таңдап алып, бейнеленгеннің бәрін өз ойымен әңгімелеп берді. Бір ғана суретті әр адам әрқилы қабылдап, әртүрлі түсіндіреді. Психологтардың ай-туынша, осы әдіс адамға өз жан дүниесіне тереңірек үңіліп, өзін-өзі тануға көмектеседі екен.

Көрмеде бұдан бөлек білім са-ласына инновацияны енгізумен

айналысатын «Polymedia» және «Interactive Kazakhstan» ком-панияларының өнімдері де қам-тылды. Алғашқысы – Астанада фи-лиа лын ашқан ресейлік компания. Көрмеге олар функциясы әртүрлі екі интерактивті дисплей әкелген: бизнес келісімдерге арналған және мектептегі интерактивті тақтаның орнын алмастыратын дисплей. Ресейде бұл технологиялар білім саласында кеңінен қолданылса, Астанада әзірше тек Назарбаев университетінде бар екен. Аты аталған екіншісі Қазақстанға ин-терактивті тақталарды орнатқан ең алғаш компания болатын. Ал, бүгінгі күні мемлекетіміздегі мек-тептердің басым көпшілігі физи-ка, химия, биология пәндерінің лабораториялық сабақтарды тиімді жүргізу үшін бұл компанияның сандық зертхана жұмыстары құ-рылғыларын да белсенді пайдала-нады. «Кореялық әріптестеріміз өндірген теледидар, экран әрі компьютер қызметін атқаратын панель әкелдік. Қарағандыдағы «Болашақ» колледжі бұған тап-сырыс берді. Осы көрмеге қатысу арқылы бұл панельді Астанада та ныс тырып отырмыз. Сонымен бірге, мультимедиялық подиум-

Мерекелік бағдарлама театрландырылған көрі-ніспен ашыл ды. Қысқа да нұсқа қойылымдағы оқушылар жеткізген не-гізгі ой: Ұстаздар қараң ғы-лық көгін біліммен сәу ле-лендірген – асыл шам. Кеш барысында Жүгінісовтер триосы, Мейір Байнеш, Ш а н д о с Жұ м а ғ а л и е в а Астана жайлы ән шырқап, мұғалімдер қошеметіне бөленді. Сондай-ақ, «Со-звездие» би ансаблі вальс пен «ча-ча-ча» билерін орындады.

Ф е с т и в а л ь д і ң б а с т ы мақ саты – концерт қана емес. Шақырылған аста-на лық мұғалімдерді Білім басқармасы басшысының орынбасары Қасым х ан Се н ғ а з и е в қ ұ т т ы қ т а п , ҚР Білім және ғылым ми-нистрлігінің, Астана қаласы Білім басқармасының алғыс хаттарын тапсырды және осы кеште 2013-2014 оқу жылындағы Спартакиа-да мен «Дидарлы жаз» спорт алаңдарының қоры-тындылары шығарылды. Ал, ардақты ұстаздар Аль-фия Гильмуллина, Гүлнара Ғалиасқарова, Светлана Ибраева, Любовь Урусова, Камилә Байсқақова мен Найла Куканова есімдері салтанатты түрде «Астана қаласы білім саласының а лтын қоры» кітабына енгізілді.

ды жұрт назарына ұсындық. Подиум нан алысқа ұзамай, сен-соры арқылы экранда көрсетілетін сабақты толық басқаруға болады. Дыбысын басқару, түсін өзгерту, жазу қосу сияқты т.б мүмкіндіктері бар. Мектептерде де, үлкен жиын-дарда да мұны қолдану ыңғайлы» деді «Interactive Kazakhstan» ком паниясының директоры Нұр-лан Құрақбай. Сонымен қатар, оқу шыларды пәнге қызықтырып, сабақты 3D форматында өткізуге де болады екен. Видеоға жазылған оқу материалдарын тәлім алу-шылар 3D-көзілдірігімен арнайы тақтадан көре алады. Бұл жараты-лыстану бағытындағы дәрістерді есте сақтаудың ең тиімді жолы болар еді.

Көрмеде ҰБТ дайындығына арналған тест кітапшалары мен оқу кітаптары да сатылды. Оларға сұраныс өте көп екендігін байқау да қиынға соқпады. Тамыз кеңесі аяқталған соң, мұғалімдер сол жердегі бума-бума кітаптарды арқалап, көңілге түрлі мақсат-жоспарларды қондырып, оқу жы-лына жаңа серпінмен кетіп бара жатқандай көрінді.

Мәдина ЖАҚЫП

Page 9: 94 (3151) 2014-08-23

9www.astana-akshamy.kzE-mail: [email protected]

Абай және ұлттық идея де-ген тіркес тосындау естілуі мүмкін. Себебі Абай лекси-конында «ұлт» деген сөз

жоқ және «ұлттық идея» деген ұғым біз үшін тым соны, ол бүгінгі таңда жиі айтылып, талқыланып жүр, әрі әртүрлі мағынада қолданылуда. Бірақ Абай сияқты кемеңгердің даналығы да сонда: ол – әрқашан заманауи.

Абайға дейін де, Абай тұсында да қазақ ақындары «ұлт» деген сөзді қолданбаған. Бұл – Алаш зиялылары енгізген ұғым. Абайда «қазақ, халық, ел, жұрт, алаш, ру» деп айту бар. Былай қарағанда, ұлт туралы Абай не айтты екен деген сұрақ тууы әбден орынды. Алайда, Абай ойларының байыбына зер сала қарасақ, «ұлт» деген сөзді қолданбаса да, Абай «ұлт болу», «ұлтты жетілдіру» деген сияқты идеяларды поэзиясында да, прозасында да әдемілеп айта білген. Тек соны біздерге көре білу, тани білу, түсіне білу керек сияқты. Ол үшін ең алдымен Абай тарихқа, қазақтың өткені мен өз тұсындағы жағдайына қалай қараған, оны қалай түсінген, қалай бағалаған деген мәселеге көңіл бөлген жөн деп ойлаймыз. Міне, осы тұрғыдан келгенде, Абайдың бәріміз жақсы білетін «Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққандығы туралы» еңбегі айрықша мәнге ие. Мұнда ол со-нау түркі-моңғол бірлігі заманынан бастап, қазақтың қалай өзінше ел болған кезіне дейінгі ұзақ тарихын қысқаша шолып өткен. Осы тұста Абай көне түркі қағанаты, исламның келуі, ислам мен ескі діннің күресуі, араласып кетуі, Шыңғыс ханның билігі, осы кезде қазақ жұртының мемлекеттік мәселеге араласып, Майқы бидің Шыңғысты хан көтеруге қатысуы, Жошы мен Шағатай мемлекеттері, Алтын Орда, Әмір Темір патшалығы, Моғолстанның пайда болуы, Бабырдың билігі, Қазақ хандығының өмірге келуі, міне, осының бәрін айта келіп, мынадай түйін жасайды: «Қазақтың бар қатты өсе бастағаны құба қалмақтың жұрты бұзылған соң, осы Сарыарқаға орныққан соң ғана болса керек». Демек, бұл кезеңде Қазақ хандығы күшейіп, жоңғардан жерін азат етіп, дербес ел болып, Қазақ мемлекеті атанып, жан-жағына өзін мойындатқан мемлекетке айналған. Олай болса, қазақ сол заманда-ақ ұлт болған деп айта аламыз. Осы жерде мына бір мәселеге көңіл аударайық. «Ұлт» дегенді қалай түсінеміз? Қазіргі шақта «ұлт», «ұлттық», «ұлттық идея» дегенді көбінесе этникалық тұрғыда түсініп, қолданып жүрген сияқтымыз. Дәл қазіргі кезеңде «ұлт», «ұлттық» сөздерін «мемлекет», «мемлекеттік» деген мағынада да ұғыну керек тәрізді. Егер осы шартпен келсек, «ұлт» дегенді «этникалық ұлт», «мемлекеттік ұлт» деп екі мағынада қолдануға болатын сықылды.

Этникалық ұлт дегеніміз – өте ерте заманда бір тектес, ортақ тілі, әдет-ғұрпы бар тайпалардан құралған қауым болып шығады. Этникалық ұлт қандай жағдайда қалай болса да сақталады. Ол басқа бір ұлттың езгісіне түсіп, жан-жаққа бытырап кетсе де этникалық сипатын жоғалтпайды. Әлем тарихында мұндай мысалдар көп. Ежелгі мемлекеттердің бірі пайда болып, бірі жойылып кет-кенмен, сол мемлекеттерді құраған этникалық ұлттар мүлде жоғалып кет-

кен жоқ. Мысалы, ассирия, курд, ев-рей сияқты көне этникалық ұлттар ұзақ уақыт бойы қаншама мемлекет-тер құрамында болғанымен, біздің заманымызға ұлт болып сақталып жетті. Тіпті, қазіргі Еуропа мен Азияның, Американың мемлекеттері де бір емес, бірнеше этникалық ұлттардан тұрады. Францияда тұрып, өзін неміс ұлты, Германияда тұрып, өзін түрік ұлты, Ита-лияда тұрып, өзін армян ұлты, Канада да тұрып, өзін украин ұлты санайтын жұрт аз ба?! Бізде де солай ғой. Ал, мемлекеттік ұлт дегеніміз – мемлекетті құрған негізгі этникалық ұлт. Ол өз маңайына басқа да этностарды топтастыра отырып, бәріне ортақ бір саяси-экономикалық, мәдени-әлеуметтік, әскери-құқықтық жүйесі бар қоғам құрады.

Осы аспектіден келген-де, Абай не дейді?

Абай сөздерінен

орындаған. Ал, сол ел басының билігі топ басылары арқылы жүзеге асып отырған. Ендеше, ел басқарған, басшы болған қайраткер – мемлекеттің күшті болуына, халықты бірлікте ұстауға міндетті болған. Абай айтқандай, билікті қолына алған адам «бұзылмақ түгіл, жетпегеніңді жетілтемін деп, жамандығын жасырып, жақсылығын асырамын деп тырысады екен... Оның бір себебін Абай былай түсіндіреді: «Оны (ел басын – С.Қ.) зор тұтып, онан соң жақсылары азбайды екен». Бәрі өз бауыры, бәрі өз малы болған соң, шыныменен жетесінде жоқ болма-са, солардың қамын жемей қайтеді?» Мұның бәрі мемлекеттік ұлтты сақтау мен күшейтуге бағытталған.

Абайдың айтып отырған екінші қасиеті – қазақ жеке мемлекет болғанда ешкімге намысын жібермеуші еді, елдің бірлігі күшті еді. Аруақ шақырып, мемлекетті қорғауға барлық қазақ күш салушы еді деген идея. «...Кәнеки, енді осы екі мінез қайда бар? Бұлар да арлылық, намыстылық, табандылықтан келеді. ... Бұлардан айырылдық!» дейді Абай. Неге айырылдық? Орыстан жеңіліп, мем-лекеттен айырылған соң, мемлекеттік ұлт та өз мәртебесі мен сипатынан ада болды. Абай тұсында мемлекеттігіміз де, ұлттығымыз да тәуелділікке түсті. Қазақ өз тағдырын өзі шешуден қалды. Өзгеге

кейбір елдердің қаншалықты шығынға ұшырап, көсемдері жер аударылып, азап шеккенін Абай оқып та, көріп те білген. Екіншіден, Абай Ресей империясына қарсы қару алып күрескен Кенесары хан мен оның сарбаздарының тағдыры қалай болғанын жақсы білгені күмән туғызбайды. Үшіншіден, отарлықтан құтылудың жолы тек қана қарулы көтеріліс емес, басқа да, яғни халықты бос шығынға ұшыратпай, оның білімін көтеріп, елді ғылымға жетілдіріп барып іске асыруға болады деп түсінген сияқты. (Бұл оның гуманистік көзқарасынан ту-ындаса керек). Абайдың ойы – Ресейдің құрамында болып-ақ халыққа жаппай білім беру мен оны ғылымға үйрету арқылы қазақты жаңа сапаға көшіріп, жаңа ұлт деңгейіне көтеру болатын. Сол себепті де ол орыс тілін, мәдениетін, өнері мен ғылым-білімін меңгеруге шақырады.

Абай пікірлеріне сүйене әрі бүгінгі өмірімізге қатысты проблемаларды ескере отырып, шартты түрде болса да мынадай үш нәрсені анықтап, айқындап алуға болатын сияқты. Бұлар: ұлт, ұлттық идея және ұлттық мүдде.Оларды мүлде бөліп тастауға болмайды. Олар бір мақсатқа бағытталған біртұтас жүйе. Біз оларға тек анықтама беруге ұмтылып отырмыз. Біріншісі – ұлт. Біз қазіргі кезеңде мемлекеттігімізді қайтарып, мемлекеттік ұлт ретінде қалыптасып

Н. Назарбаев Тараз университетіндегі кездесуде ұлттық идея туралы қадап тұрып, өте дәл айтты: «Біздің ұлттық идеямыз – тәуелсіздік, тәуелсіздікті сақтап қалу және ұлттың дәрежесін көтеру... Ендігі ең қастерлі міндетіміз – тәуелсіздікті жариялап алу бар да, сол тәуелсіздікті сақтап, баянды ету. Өз мемлекеттігін, өз жер аумағын сақтап қалған мемлекет қана нағыз мемлекет болады. Осы үш мәселе төңірегінде түпкі идеямыз болуы керек» деді. Үшіншісі – ұлттық мүдде. Бұл бүгінгі тіршілік пен келешек өмірдің қажеттіліктерінен ту-ындайды. Сол себепті мұнда этникалық та, мемлекеттік те мүдде қатар жүреді. Себебі, біз енді Адамзат өркениетінен қалмауға тиіспіз. Оның озық ойлары мен жетістіктерін түгел игеріп, пайда-лана білуіміз керек. Бұл үшін ең әуелі қазақ ұлтын жаңа дәрежеге көтеру керек. Енді қазақ – дала халқы емес, қала ұлты болып, бүтіндей аграрлықтан гөрі индустриялық мемлекет құруға міндетті. Қазіргі мемлекетімізде осы бағытта үлкен бағдарлама жасалып, Президент те, үкімет те елдің индустириялық-инновациялық даму жолына түсуін қатты қадағалап отыруы – ұлттық мүддені көздегендік. Ендігі тағы бір үлкен мүдде – Қазақстанды ұлттық мемлекет ету. Бүкіл өркениетті елдер бастапқыда ұлттық мемлекет болып құрылған және сол этникалық ұлт негізіндегі мемлекет болып дамып келе жатыр. (Англия, Германия, Франция, Италия, Бельгия, Ресей т.б. алсаңыз да, ішінде қаншама этнос көп болса да, өздерінің этникалық ұлт ретіндегі мемлекеттігін сақтауда). Ұлттық сипатта құрылған мемлекет тек ерте заманда ғана болатын құбылыс емес. ХХ ғасырда азаттық алған Азия мен Африкадағы халықтардың көбісі ұлттық мемлекет құрғаны мәлім. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қайта құрылған Израиль мемлекеті де таза ұлттық негізде пайда болды емес пе?! Олай болса, бүгінгі заманда ұлттық мемлекет болмайды деп айтуға болмас. Ұлттық мемлекет тек бір ғана ұлттан тұрмайды. Әлемде бір ғана ұлттан тұратын мемлекет кемде-кем. Әсіресе, үлкен және дамыған мемлекеттерде көптеген ұлт өкілдері тұрады, бірақ сол мемлекеттер ұлттық мемлекет болып саналады.

Олар бұл мәселеде бізге үлгі бола қоймас. Құдайға шүкір, Қазақстанның байырғы жұрты – қазақ халқы «мың өліп, мың тірілсе де», этникалық ұлт сипатын жоғалтқан жоқ. Қазір мемлекет құрып мемлекеттік ұлт ретінде жер-жаһанға танылып жатыр. Сондықтан, алдағы басты мүддеміздің бірі – Қазақстанды ұлттық мемлекетке айналдыру. Бірақ бұл – бізде тұратын басқа этностардың мүддесін жоққа шығару емес, керісінше, солармен бірлесе, жұптаса отырып істелетін міндет. Ұлттық мүддені жүзеге асыру – өркениетті, демократиялық жол-дармен, келісімді іс-шаралар болмақ. Бұл істе мемлекеттік саясатпен қатар ғылым мен әдебиеттің, өнер мен мәдениеттің де рөлі үлкен. Олар ұлтқа, ұлттық идеяға, ұлт мүддесіне, қоғамға қызмет етуге тиіс.

Міне, Абайды ұлттық идея тұрғысы-нан оқығанда туған ойлар осылар.

байқайтынымыз: қазақтың арғы баба-лары есте жоқ ескі заманда, сонау түркі-моңғол тайпаларының бірлігі кезінде этникалық ұлт болып қалыптасқан да, түркі дәуірінде мемлекеттік ұлтқа айналған. Бірақ сол мемлекеттік ұлт мәртебесін үнемі сақтап тұра алмаған. Бір мемлекетті екінші мемлекет ба-сып алып, оның еркіндігін жоғалтқан сайын ұлт та біресе біреуге тәуелді болып, біресе өзінше дербес өмір сүріп отырған. Сөйтіп, қазақтың өз атымен жеке мемлекет құрып, мемлекеттік ұлт болуы Қазақ хандығы тұсына дөп келген. Бұл – құба қалмақтың басқыншылығын жойып, қазақ ұлтының шарықтаған шағы. Абайдың мына сөзі дәл осы бір кезеңді суреттесе керек: «... Рас, - деп жазады Абай 39-қара сөзінде, - бұрынғы біздің ата-бабаларымыз бұл замандағылардан білімі, күтімі, сыпайылығы, тазалығы төмен болған. Бірақ бұл замандағылардан артық екі мінезі бар екен... Ол екі мінез қайсы десең, әуелі – ол заманда ел басы, топ басы деген кісілер болады екен. Көш-қонды болса, дау-жанжалды болса, билік соларда болады екен. Ол ел басы, топ басылары қалай қылса, қалай бітірсе, халықта оны сынамақ, бірден-бірге жүргізбек болмайды екен...». Міне, Абайдың айтып отырған екі қасиеті мемлекеттік ұлт болған жұртқа тән. Алғашқысы – халық түгелімен ел басына бағынған, яғни мемлекетті басқарған көсемге толық билік берген. Халық соны тыңдаған, соның бұйрығын

АБАЙбодан болған жұрттың этникалық ұлт ретіндегі мінез-құлқы да, іс-әрекеті де, ой-арманы да басқаша болды.

Бас-басына би болған өңкей қиқымМінеки бұзған жоқ па елдің сыйқын?Өздеріңді түзелер дей алмаймын,Өз қолыңнан кеткен соң енді ырқың.

«Ырқың өз қолыңнан кетті» дегені Абайдың тікелей қазақ мемлекетінің жойылғанын, қазақ енді дербес ұлт ретінде жоқ екенін, енді ешнәрсені өз еркімен істей алмайтынын айтып отырғаны күмәнсіз.

Абайды қатты қинаған ендігі мәселе – қалай қазақты бұрынғы мемлекеттік ұлт қалпына келтіру болды. Оның жолын іздеді. Сынады, мысқылдады, білімге шақырды, ақыл айтты, күлдірді, ашулан-дырды... Болмаған соң мынындай ойға келді: «Қазаққа ақыл берем, түзеймін деп қам жеген адамға екі түрлі нәрсе керек... Әуелі – бек зор өкімет, жарлық қолында бар кісі керек... Екінші – ол адам есепсіз бай боларға керек». Абайдың «қазақты түзеймін» деп отырғаны - сөз жоқ, ұлттығын қалпына келтіру деген ниет. Әрине, ол үшін қазақтың мемлекетін қайта құру ке-рек. Бірақ Абай «қазақты түзету» үшін оның мемлекеттігін қайтару қажет деп ашық айтпайды. Әлбетте, ол орталыққа қарсы қару алып, күресуге де шақырып отырған жоқ. Мұның бірнеше себебі болуы мүмкін. Біріншіден, Абай зама-нында отаршылдық жүйе әлі керегесі сөгілмей, күшейіп тұрған-ды. Тіпті орталыққа қарсы қару алып күрескен

жатырмыз. Демек, біз енді ұлт дегенді тек этникалық, яғни этнос, деген ұғымда ғана емес, мемлекет деген мағынада да түсініп, қолдануға мүмкіндік алып отырмыз. Егер халықаралық термин-ге сәйкестендірсек, этникалық ұлт дегеніміз – этнос, ал мемлекеттік ұлт дегеніміз – «нация» деген ұғымдарды беретін сияқты көрінеді. Егер солай болса, «ұлттық» атты мәртебесі бар мекемелер этникалық емес, мемлекеттік деген мағынаны бермек. Мәселен, «ұлттық кітапхана» деген – тек бір ғана ұлттың кітапханасы деген сөз емес қой. Сол сияқты «ұлттық университет», «ұлттық институт», «ұлттық академия» дегендер де этникалық мағынаны білдірмесе керек. Осындағы «ұлттық» деген мәртебе мекемелерге қазақ халқының қайтадан құрып жатқан мемлекеті беріп отыр емес пе? Ендеше, осы мемлекеттің негізі саналатын қазақ ұлты өзінің этникалық сипатын сақтай отырып, мемлекеттік ұлтқа айналуда деп айтуға болады. Екіншісі – ұлттық идея. Осы идеяны жүзеге асыру – орасан еңбек пен төзімділікті, ұзақ уақытты талап етеді. Тәуелсіздікті сақтаудың шарттары көп. Олардың ең бастылары, әрине, Президент Н. Назарбаевтың мейлінше салиқалы жүргізіп жатқан сыртқы және ішкі саясаты. Содан соң – қазақ халқының ауыз бірлігі мен ұлттық менталитеті (меймандостығы, қанағатшылдығы, тәубешілдігі, төзімділігі т.т.). Президент

,

Page 10: 94 (3151) 2014-08-23

10www.astana-akshamy.kz

E-mail: [email protected]

Президент баспасөз қызметінің хабарлауынша, кездесуде отандық к и н е м ато г р а ф и я н ы ң ж а ғд а й ы м е н д а м у п е р с п е к т и в а л а р ы , киностудияның қазіргі жұмысы, сондай-ақ алдағы кезеңге арналған жоспарлары талқыланған. Мемле-кет басшысы бүгінде киностудия қазақстандықтардың мәдени даму-ында айрықша рөл атқаратынын атап өтті.

Кино саласын дамыту үшін мем-лекет тарапынан тиісінше жағдай жа-

***

***

***

***

Биыл қаңтар-шілде айларында Астананың кәсіпорындары мен ұйымдары 177417,6 млн теңгенің мердігерлік жұмыстарын орындады.

Тәуелсіздік сарайында атомдық бомбалау кезінде құрбан болғандарды еске алуға арналған «Хиросима мен Нагасаки» көрмесі өтті.

Қазіргі заманғы өнер мұражайында «Портрет, пейзаж және натюрморт» атты Астана, Ал-маты, Қарағанды, Павлодар, Ресей суретшілерінің сату көрмесі өтеді.Басталуы: сағат 10.00

М.Өтемісұлы атындағы оқушылар сарайы жанындағы алаңда «Zumba Fitness» орталығының шеберлік сабағы өтеді.Басталуы: сағат 15.00

– Елорда өндірісін дамытуға, қайта өңдеуге және бас қалаға азық-түлік жеткізуде бұл кешеннің

қосар үлесі басым болмақ. За-м а н ау и кә с і п о р ы н н ы ң а ш ы -лу ы Астанада кәсіпкерлікпен

айналысудың тиімділігін тағы да бір мәрте дәлелдейді, - дейді қалалық кәсіпкерлер палатасының директо-ры Мейірбек Мәжитов.

Аталмыш кәсіпорынның аумағы – 6258 шаршы метр. Мұнда жоғары және төменгі температурадағы арнаулы камералар жұмыс істейді.

Айта кеткен жөн, бас кеңсесі ашылған «Рокос» компаниялар тобы бүгінде «Silla» ет өңдеу ком-бинаты, «Silla» дүкендер желісі, «LaВrioсhe» кондитерлік дүкені, «Чиндале» мейрамханасы және «РОКОС-Логистик» мекемесі секілді түрлі кәсіпорындардың ба-сын біріктіреді.

Гүлмира ШАРХАНҚЫЗЫ

салуда. Киностудия жоғары дәрежелі жабдықтармен және заманауи түсіру алаңдарымен қамтамасыз етілген. Осыны қаперге салған Нұрсұлтан Назарбаев ұрпақ тәрбиесіне оң ықпал ететін патриоттық тақырыптағы филь-мдер өндірісі қажет екенін атап өтті.

Пат р и о т т ы қ т ә р б и е ж а л а ң сөзбен жүрмейді. Қазақ өскелең ұрпақты тәрбиелеу үшін даңқты, өнегелі тұлғаларын насихаттап, та-рихын ту қылуға тиісті. Сондықтан да, Президент Қазақ хандығының

Астана қаласы Туберкулезге қарсы диспансер фтизиопедиатрларының қатысуымен Манту сынамасын алдын ала қойғаннан кейін ғана аумақтық емханалар қызметкерлері иммундау жүргізеді. Екпе инфицирленбеген, дендері сау балаларға жасалады.

Манту сынамасы міндетті түрде дәрігер ба ла ларды қараған соң ғана қойылады. Кейбір ата-аналар балалары үшін Манту сынамасы-нан қауіптенеді. Негізінде бұдан қорқудың қажеті жоқ, керісінше, бастапқы кезеңде қауіпті анықтап, туберкулездің қандай қауіпті ауру екенін ескерте отырып дер кезінде

т ү рлі тари хи кезеңдеріне және сол заманның айтулы тұлғаларына а р н а л ғ а н к и н о л а р т ү с і р уд і ң өзектілігін де әңгімеледі.

Айта кету керек, ресми қабылдауда Ермек Аманшаев мәлімдегендей, «Қазақфильм» жыл соңына дейін прокатқа түрлі тақырыптағы 8 фильм шығаруды жоспарлап отыр екен. Қазақстандық кинофильмдер был-тыр 1 миллионнан астам көрермен жинаған.

Нәзира БАЙЫРБЕК

шаралар қолдану және алдын алу үшін көмек береді. Манту сынама-сы бала ағзасына зиян тигізбейді. Салынатын қоспада микробактерия-лар дақылының фильтраттары бар, алайда олар қыздыру әдісі арқылы өлтірілген, сондықтан да қауіпсіз болып келеді.

Сынаманы жүргізу кезінде пре-паратты теріге салады, сондай-ақ бір реттік шприцтер пайдаланы-лады. Манту сынамасын арнайы оқыған, тиісті даярлықтан өткен және рұқсат қағазы бар медицина қызметкері жүргізеді. Манту сынама-сы нәтижесі 72 сағаттан кейін белгілі

болады, егер Сіздің балаңызға БЦЖ жасамаса және фтизиопедиатрға жіберсе уайымдаудың қажеті жоқ. Мұндай жағдайларда ата-аналар ба-ланы тұрғылықты мекенжайы бо-йынша емханада фтизиопедиатрдың тексеруінен өтуін қамтамасыз ету керек, бұл дегеніңіз – кеуде қуысының шолу рентгенограммасы, қан және зәрдің жалпы талдауы, т.б. Тексеру ай-налымы бір айдан аспауы қажет, себебі дәрігердің анықтамасы болмай, балаға сабаққа қатысуға рұқсат бермейді.

Екпені жүргізгеннен кейін баланың инъекция салған орнын қасымау керек.

Балаңыздың денсаулығына ұқыпты болыңыз!

Астана қаласы бойынша Тұтынушылардың құқықтарын

қорғау департаменті

Велошеруге Астана қаласы әкімі Иманғали Тасмағамбетов, қазақстандық Олимпиада чемпиондары мен «Тур де Франс-2014» көп күндік велобәйгесінің жеңімпазы «Астана» командасының капитаны Винченцо Нибали бастаған велошабандоздар қатысады.

Велошеру сағат 09.00-де басталады.

Page 11: 94 (3151) 2014-08-23

11www.astana-akshamy.kzE-mail: [email protected]

Бетт

і дай

ынд

аған

: Оры

нбек

ӨТ

ЕМҰР

АТ. Д

ерек

көзд

ері:

ww

w.a

stan

a.kz

, ww

w.in

form

.kz,

ww

w.ba

q.kz

– Жаңа оқу жылының қарсаңында мектептерге санитарлық-гигиеналық тұрғыда тексеріс жүргізілді ме?

– Та яуда ғана Біл ім басқармасы өкілдерінің қатысуымен мектептерді оқу үдерісі, тамақтандыру және оқушыларға медициналық қызмет көрсету бойынша кешенді санитариялық-гигиеналық тексеріс жүргіздік. Өздеріңіз білесіздер, елорданың орта білім саласындағы түйткілді мәселенің бірі – кейбір мектептерде үш ауысыммен оқу. Биыл жалпы саны 4800 орындық төрт мектептің пайдалануға беріледі. Нәтижесінде сол жағалаудағы №59, 66 мектептердегі шамадан тыс жүктеме жеңілдетіледі. Алайда, бір айта кетерлігі №8, 54 мектептер маңайындағы, қаланың ескі орталығы, Силикатный кенті, бірқатар ықшам аудандардағы халықтың тығыз ор-наласуына байланысты ауысыммен оқу әлі де сақталады. Алайда мұның бәрі уақыт өте шешілетін мәселе.

– Оқушылардың тамақтан улануы жиі кездесетін жағдай. Осы тұрғыда мектеп асханаларындағы ахуал қалай?

– Қ а з і р г і т а ң д а ке й б і р м е к т е п асханаларындағы бұрын-соңды жетіспеген тоңазытқыш жабдығы, ыдыс-аяқ сатып алынды. Асхананы жалға алушылар түгелдей медициналық тексеруден өтті. Азық-түлік

жеткізушілермен келісімшарт жасалды. Оған қоса айтарымыз, Тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті асха-на жұмысшылары мен білім мекемелері жанындағы медициналық қызметкерлерге ба ла лардың тамақтандыру ын дұ рыс ұйымдастыру, соматикалық және жұқпалы аурулардың алдын алу бойынша арнайы се-минар да өткізді. Мектеп директорларының есебі бойынша, алғашқы дәрігерлік көмекке қажет дәрі-дәрмек, дезинфекциялаушы зат-тар дайын әрі жыл бойына толықтырылып отырылады.

– Осы орайда көп ата-аналар оқушы сөмкесінің тым ауырлығымен қатар, сынып бөлмелеріндегі алаңсыз оқуға жағдай жасалмағанына шағымданып жатады...

– Әлбет те, ондай мәселенің ба-рын жоққа шығара алмаймыз. Мектеп директорларының қатысуымен өткізілетін жиналыстарда оқушылардың арасында тірек-қозғалтқы ауруларының (сколи-оз, омыртқаның майысуы) алдын алу мақсатында мектеп жиһазын жабдықтағанда жас пен бойды ескеру керектігін бірнеше мәрте көтергенбіз. Ол тұрғыда биыл едәуір ілгерілеу бар екеніне куә болдық, өйткені бірқатар мектептер айтқан сынымызды ескеріп, нақты іске көшті. Сонымен қатар, 14 мектепте оқу кабинеттеріндегі воль-фрамды шам люминецентті шамға ауысты-рылды. Жалпы, бұл бағыттағы тексерулер тек жыл басында ғана емес, оқу барысында тоқтамайтынын ескерткіміз келеді.

Әділбек ЖАПАҚ

Қалалық Жұмыспен қамту орталығы мамандарының айт у ынша , өзін-өзі жұмыспен қамтып жүрген азаматтардың көбі әлеуметтік жағынан қорғалмаған. Олар тұрақты жұмыс тауып беруге мүмкіндік беретін бағдарламалардан да бейхабар. Ал, кешегі жәрмеңке осы олқылықтың орнын толтырып, азаматтарға заңдық

Тамара ШИРМЕР,« О б е р е г » у к р а и н

м әд е н и о р т а л ы ғ ы н ы ң жетекшісі:

– Біз табиғаты көркем, жанға жайлы әсем жерлер-ге өте бай өлкеде тұрамыз. Жер жәннаты Жетісу, емдік қасиеті мол Алакөл, шөбі шүйгін Баянауыл, айта бер-

сек жалғаса береді. Биыл жазғы демалысымды Қазақстандағы

ең танымал демалыс орындарының бірі – Бу-рабайда өткіздім. Биік таулары мен қылқан жапырақты орманы, айдын көлі мен таза ауасы мың түрлі дертке дауа деп ойлаймын. Табиғаттың өзі денсаулықты қалыпқа келтіруге мүмкіндік беріп отыр. Әсіресе, Бурабайдың балшығы мен минералды суы емдік қасиетке өте бай. Сондықтан, демалысты шетелде емес, Көкшенің кербез сұлу жерінде өткізгенімді дұрыс деп таптым.

Бекболат

ЕДІЛБАЕВ, өнертанушы:

– Б и ы л ғ ы де ма -лысым ерекше өтті. Ғылыми топ болып Ф р а н ц и я , И т а л и я және Ватикан елінде болдық. Онда «Рим

және Алаш» зерттеуінің үшінші кезеңін аяқтадық. Үш жылға көзделген бұл жоба рим және көшпенді еуразиялық өркениеттердің өнердегі, кескіндеме мен мүсіндегі мәдени өзара ықпалын зерттеуге арналған. Біз мұ нда ата л мыш ел дерд ің арх ивтерін ақтарып, кітапханалар мен мұражайларын тамашаладық.

Сонымен қатар, Франция астанасы Па-риж қаласынан 160 шақырымдағы Ла-Шеп ауылының жанында орналасқан Атилла Лагерінде болдық. Ғұндардың ежелгі бұл бекінісі тарихы маңыздылығымен есімізде қалды.

Әрине, демалуға да уақыт берілді. Осы мүмкіндікті пайдаланып, Рим және Венеция қалаларында бірнеше күн аялдап, биылғы жазғы демалысты ойдағыдай өткіздік.

Елдос ОРДАЛАШ, ш е т е л д е г і қ а з а қ студенті:

– Жазғы демалыс-та атажұртқа алғаш рет табаным тиіп отыр. Осы уақытқа дейінгі арман-тілегім орында-лып, қазақ жұртымен қ ау ы ш т ы м . Мұ н д а

шығыс Қазақстанның шағын ауылдарын, Жетісу өңірін араладым. Әсем қала Алматыны көріп, көңілім марқайды.

Қазір Астанадамын. «Мың естігеннен, бір көрген артық» дегендей, қаланың сәулет өнері мен ел-жұртымның айбаты ұнады. Ешбір елде, мемлекетте таба алмайтын түйсікті осында сезіндім. Қазақ елінің жаңа бет-бейнесіне, тұрмыс-тіршілігіне, мәдени өміріне риза болдым.

Сауалнаманы жүргізген: Гүлмира АЙМАҒАНБЕТ

жағынан толыққанды ақпарат берумен қатар, мемлекеттік қолдаулар жөнінде түсіндіріп берді.

Жәрмеңкеден байқағанымыз, бүгінгі елордалық еңбек нарығы электрик , дәнекерлеуші, токарь, слесарь секілді техникалық мамандарға мұқтаж екен және осы жұмыстарға орналасқандардың таба-

тын ай сайынғы жалақысы да жаман емес көрінеді. Ең бастысы, міндетті зейнетақы төлемдері ай сайын аударылып тұрады.

Е к і қ о л ғ а б і р к ү р е к і з д е г е н жұ ртшылыққа кеңестер беріп, жаңа мамандық а лу мү мкінд ігі жөнінде т үсіндіріп жү рген Жұмыспен қамт у орталығы мамандары ешқандай кәсібі жоқ азаматтарды топтау жалғасып жатқанын жеткізді. Оларды оқыту қыркүйек айынан басталады. Оқуға құлшыныс танытқандар кабел ьші , т іг інші , күт у ші медбике мамандықтарына шыңдала алады.

Қымбат НҰРҒАЛИ

«АИК» командасын айқын жеңіп, сенімді қадам жасаған «Астана» командасына жеребе бойынша тәжірибелі «Вильяреал» командасы тап келген еді. Өз алаңында өткен алғашқы кездесуге командасына қолдау көрсетуге 30 000 адамды қабылдай алатын «Астана Арена» стадионына 27 мыңнан астам жанкүйер жиналды.

«Астана» тегеурінді қарсыластың қарқынын тежей алмады. Қонақтарға 0:3 есебімен есе жіберіп алдық. Алғашқы таймның 33-ші минутында испандық Кани қақпамыздан саңылау тауып, сан соқтырды. Екінші таймда күштері еселеніп, екіленіп шығады деп үміттенген ойыншыларымыздың еңсесін Дос Сантостың тордағы добы түсіріп тастағандай болды. Ал, 83-інші минутта Гаспар голымен ойынның нүктесін қойды. Сөйтіп, қонақтар қоржынын ұпаймен толтырып қайтты.

Енді, қарымта кездесу Испания жерінде 28 тамыз күні өтеді.

Орынбек ӨТЕМҰРАТ

Page 12: 94 (3151) 2014-08-23

12www.astana-akshamy.kz

E-mail: [email protected]

59 19 88, 52 78 87(Астана қаласы бойынша)

Кәсіпкерлікпен айналысқысы келсе де, неден, қа лай бастау керектігін білмей жатады кейбірі. Со н д а й д а ж а қ ы н до с ы ң н ы ң , көрші-қолаңның емес, істің көзін б і л е т і н б і л і к т і м а м а н д а р м е н ақылдасқан жөн. Жобаның негізгі мақсаты да сол – су тегін берілетін кеңестердің арқасында бизнеске енді аяқ басқандарды дұрыс жолға бағыттап, кәсіпкерлерге қолдау көрсету. Бұл маңызды іске Халық банк менеджерлері де сақадай сай екен. Оларға осыдан бір ай бұрын мемлекеттің кәсіпкерлікті қолдау бағдарламалары бойынша Ұлттық кәсіпкерлер палатасы дәріс беріп оқытыпты.

«Халыққа осындай мүмкіндіктер жасалуда. Енді олардың міндеті К е ң е с о р т а л ы ғ ы н а к е л і п , кәсіпкерлікке байланысты кез келген сұ рақтарын қою болса, бізд ің міндетіміз – т үсінд іру жұмыстарын тиянақты жүргізу. Со-

нымен бірге, бүгіннен бастап келген клиенттердің санын, жиі қойылатын сұрақтарды тіркеп, ай сайын мони-торинг жүргіземіз. Бұл қызметке сұраныс көбейген жағдайда дәл осындай тағы бір орталық ашамыз. Қызығушылар аз болса, демек біз насихатты күшейт уіміз керек» дейді «Қазақстан Халық банкі» АҚ Астана өңірлік филиалының директоры Нұрлыбек Ержігітұлы. Оның айтуынша, жоғарыда аталған орталықта «Бизнестің жол кар-тасы – 2020» бағдарламасы ая-сында кәсіпкерлерге көрсетілетін кө м е к т ү рле р і а й т ы л ы п , о с ы бағдарламаға қатысу шарттары, сервис қызметтері жайлы толық ақпарат ұсынылады. «БЖК – 2020» бағдарламасының бірінші және үшінші бағыт шеңберінде кредит-тер бойынша сыйақы мөлшерін

субсидиялау, кепілді кредиттер мен гранттық қаржыландыру туралы да мол ақпарат алуға мүмкіндік бар. Сондай-ақ, кәсіпкерлерге «Даму» кәсіпкерлікті дамыт у қорының өңдеуші өнеркәсіп саласындағы жеке кәсіпкерлік субъектілерін қолдау бағдарламасы мен әйелдер кәсіпкерлігі субъектілерін кезекті кредиттеу туралы түсіндіріледі.

Айта кетейік, Қазақстан Халық банкі шағын және орта бизнесті қ а р ж ы л а н д ы р уд ы ң о ң т а й л ы қызметтерін ұсынып жүр. Бүгінде бұл банк «Бизнестің жол картасы - 2020», «Даму Өндіріс ІІ» және «Агробиз-нес - 2020» бағдарламаларының жүзеге асуына белсенді түрде ат-салысуда. Толық ақпарат алу үшін «Қазақстан Халық Банкі» АҚ АӨФ Шағын және орта бизнеске сату орталығының +7 7172 591 150 және +7 7172 591 183 байланыс телефон-дарына хабарласуға болады.

Мәдина ЖАҚЫП

Page 13: 94 (3151) 2014-08-23

13www.astana-akshamy.kzE-mail: [email protected]

Т.А.Ж Кезекке қою күні Санаты

1828

1829

1830

1831

1832

1833

1834

1835

1836

1838

1839

1840

1841

1842

1843

1844

1845

1846

1848

1849

1850

1851

1852

1853

1854

1855

1856

1858

1859

1860

1861

1862

1863

1864

1865

1866

1868

1869

1880

1881

1882

1883

1884

1885

1886

1888

1889

1890

1891

1892

1893

1894

1895

1896

1898

1899

1900

1901

1902

1903

1904

1905

1906

1908

1909

1910

1911

1912

1913

1914

1915

1916

1918

1919

1920

1921

1922

1923

1924

1925

1926

1928

1929

1930

1931

1932

1933

1934

1935

1936

1938

1939

1940

1941

1942

1943

1944

1945

1946

1948

1949

1950

1951

1952

1953

1954

1955

1956

1958

1959

1960

1961

1962

1963

1964

1965

1966

1968

1969

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1988

1989

1990

1991

1992

19931994

1995

1996

1998

1999

2000

2001

2002

2003

20042005

2006

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2018

2019

2020

2021

2022

2023

2024

2025

2026

2028

(Жалғасы. Басы газетіміздің №93 (3150) санында)

II.

IV

V.

: www.mcppz.kz E-mail: [email protected]

« » – 1953 , .

Page 14: 94 (3151) 2014-08-23

14www.astana-akshamy.kz

E-mail: [email protected]

Page 15: 94 (3151) 2014-08-23

15www.astana-akshamy.kzE-mail: [email protected]

Астана қаласы әкімдігінің «Жұмыспен қамту

орталығы» КМК-ге хабарласыңыз! Мекенжайы:

Астана қаласы, Брусиловский көшесі, 17/3, Бизнес-орталық

ғимаратының 2-қабаты. 104,5,14,34 автобустарымен келуге болады. Анықтама алу

телефоны: 57-88-88.

15100Ò

ÄÈÐÅÊÒÎÐ-ÁÀÑ ÐÅÄÀÊÒÎÐ

ÀÑ ÄÈÇÀÉÍÅÐ

Ò

15100Ò

ÄÈÐÅÊÒÎÐ-ÁÀÑ ÐÅÄÀÊÒÎÐ

Ò

«Астана қаласы мәслихатының аппараты» ММ Астана қаласы мәс ли-хаты аппаратының мемлекет тік қызметшілері сыбайлас жемқор лық қа қарсы күрес заңнамасын, «Мем ле кет тік қызмет туралы» Қазақ стан

Республикасының Заңы мен Ар-намыс кодексі нормаларын бұзу мәселелері бойынша хабарлау үшін сенім телефоны нөмірін хабарлайды: 55-66-35

.01.09.2014 30.04.2015

1.72,49 81,19

1.1. 35,85 40,15

1.2. 43,02 48,18

53,78 60,23

1.4.97,49 109,19

1.5.112,59 126,10

2. 61,72 69,13

2.1. 24,87 27,85

2.2.102,22 114,49

107,8120,74

324,68 27,64

: 37-43-65, 37-44-21, 27-47-00

12

2014 5

1. 72,49 81,19

35,85 40,15

43,02 48,18

53,78 60,23

97,49 109,19

112,59 126,10

2. 61,72 69,13

24,87 27,85

102,22 114,49

107,8 120,74

3 24,68 27,64

Page 16: 94 (3151) 2014-08-23

16www.astana-akshamy.kz

E-mail: [email protected]

30.08 / 11 00 , 12 00

29.08

29-30.08

22.08

29.08

30.08

30.08

30.08

01.09

01.09

01.09

01.09

24.09/ 09 00

24.09/ 15 00

27.09/ 17 00

27.09/ 16 00

27.09/ 16 00

27-29.09/ 09 00

27-31.09/ 09 00

28.09/ 17 00

28-31.09/ 10 00

29.09/ 10 00, 17 00

29.09/ 10 00

29.09/ 16 00

29.09/ 10 00

30.09/ 10 00

30.09/ 10 00

27.08

27.08

27.08

28.08

28.08

28.08

28.08

29.08

28-29.08

29.08

29.08

29.08

30.08

30.08

01.09

10-30.08

14-29.08

20.08-10.09ТАМЫЗ