Upload
others
View
7
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
NATIONAL ASSEMBLY OF
SEYCHELLES
Tuesday 6th March 2012
The Assembly met at 9 am
National Anthem
Moment of Reflection
Mr. Speaker in the Chair
MR SPEAKER Bonzour bann manm Lasanble Nasyonal, bonzour tou bann
envite dan gallery, bonozur tou bann ki pe ekout nou dan lakour. Ozordi nou pe rankontre avek bi, ouswa nou pe rankontre parey tradisyonnelman i leka pou reponn – pour nou ekout bann larepons kil o diskour ki Prezidan Larepiblik Prezidan Michel ti fer Merkredi pase e parey toultan leka bann lentervansyon i komans avek diskour Lider Lopozisyon e alor mon pou envit Onorab David Pierre pou fer son prezantasyon. HON DAVID PIERRE Mersi Mr Speaker. Mr
Speaker, koleg Manm
Lasanble, pep Seselwa
bonzour. I fer mwan en gran
plezir pou reponn diskour lo
leta nou nasyon prononse par
Prezidan Larepiblik Merkredi
pase. Anmenmtan, sa
levennman I donn mwan sa
loportinite pou aprofondir e fer
konnen bann prensip debaz e
esansyel ki diriz PDM dan son
travay koman Lopozisyon dan
sa pei. Mon’n dir a plizyer
repriz e mon pou repete ki PDM
e mwan koman dirizan
Lopozisyon, nou pe vin ek en
nouvo lapros, ek en nouvo
fason travay dan sa Lasanble.
Kot Gouvernman I mal, nou
pou rikord nou pli gro
dezagreman e nou pour kritike
e anmenmtan nou pou
anmenn nou kontribisyon.
Nou pou fer li pour defann nou
demokrasi e pou defann lepep
Seselwa kont okenn lenzistis
ek diskriminasyon ki kapab
ankor egziste dan sa pei. Me
letan nou fer li, nou bezwen
egalman respekte tou nou
bann lenstitisyon demokratik,
enkli pli o lofis dan sa pei,
parey an retour nou ekspekte
ki lofis Prezidan Larepiblik I
respekte lofis Leader
Lopozisyon e I respekte lepep
Seselwa.
2
Ozordi, mon salye tou
bann Seselwa ki dan dernyen
eleksyon Lasanble Nasyonal
zot in konpran mesaz PDM, e
zot in konpran sa nesesite pou
anpes Sesel antre dan lannen
2012 ek en Lasanble Parti Inik.
Ozordi lopozisyon dan Sesel
pa’n ganny abandonnen
konpletman, akoz kot in annan
ki’n abandon lalit, mwan,
ansanm ek PDM nou’n pare
pou anmenn sa lager lo zot
non, lo en lot nivo. Sa nivo ki
mon konvenki pou anmenn
rezilta pour lopozisyon, pour
Sesel e pour lepep Seselwa.
Dan sa lalinny, mon oule reasir
tou dimoun ki mwan koman
Leader Lopozisyon mon pour
koz pour tou Seselwa e si ou,
ou enn ki krwar dan bann gran
prensip demokratik, e dan
bann gran prensip lopozisyon,
e ki santi ki ou’n ganny rezete
par lefe ki ou parti pa ganny
reprezante isi dan sa Lasanble,
kont lo mwan pou defann ou, e
pou mwan travay pou met
presyon kontinyel lo
Gouvernman dan en fason for,
fran e tre kritik pou fer zot
travay dan la transparans e
dan en fason onnet kot bann
gran prensip bon gouvernans I
ganny respekte, pou anmenn
benefis pour lepep Seselwa an
antye e non pa pou zis en pti
group endividi ki krwar ki
larises sa pei I devret al zis
pour zot. PDM I dir ki Sesel I
apartenir pou tou Seselwa e
tou Seselwa I devret annan en
par dan larises Sesel.
Ser, frer Seselwa, Sesel I
ankor dan en leta kritik.
Dimoun I ankor pe trimouse
pou fer de bout zwenn. Sa
lekar ant sa ki ris ek sa ki pov
pe kontinnyen vin pli gran.
Saler lamazorite dimoun pa
permet laplipar fanmiy Seselwa
pou zwenn zot komitman.
Lasistans sosyal, initil ou koz
lo la akoz mon’n soke pou
vwar, ler mon ti vizit Au Cap,
kimannyer Byennet Sosyal I
refize donn en madanm 55an,
ki dyabetik e ki parsyelman
aveg, en carer lo en baz full
time. Sa I fer lapenn. Mr
Speaker, ozordi dan Sesel si ou
pey en loan, ou pa kapab pey
kouran. Si ou pey kouran, ou
bezwen fer sakrifis lot bor.
Leta nou nasyon I sansib.
Lopital I kritik. Zanfan inosan
I ankor pe mor, dan ka kot
3
avek en meyer swen zot lavi
ti’n kapab ganny sove. Lapolis
I ankor pe fer lanbilans e
menm kalite paracetamol pou
nou zanfan I bann ki enferyer.
Mr Speaker, lo lot kote,
Seselwa I ankor en nasyon
divize. Politik ki ganny trouve
dan tou keksoz I ankor pe met
nou retar. Lopozisyon I kraz
lopozisyon. Parti Lepep I fer
pou li, lepep Seselwa I pri dan
milye e an rezilta nou rekil an
aryer e nou demokrasi I ganny
afekte.
19an depi ki nou’n antre
dan Milti Parti, nou demokrasi
I ankor dan son lanfans, zis
akoz kalite politik ki sa 2 pli
gran parti pandan sa bann
dernyen lannen ti deside fer.
Tousala Mr Speaker, nou
bezwen met deryer nou. Nou
bezwen vine k en nouvo lapros.
PDM atraver mwan, nou pe ofer
sa nouvo lapros, kot politik I
ganny fer dan en fason sivilize
parey I ganny fer dan bann
gran demokrasi modern. Me
mon refer sorti ki pa zis
lopozisyon ki devret sanz son
lapros. Gouvernman osi I
bezwen fer parey. PDM pou
montre son bonn fwa an
akseptan pou antre dan dyalog
ek Prezidan Larepiblik, me sa I
bezwen ganny fer dan
lonnekte, dan la transparans,
tout an respektan bann gran
norm demokratik e I bezwen
ganny fer dan benefis Sesel e
dan benefis lepep Seselwa.
Legzanp, Gouvernman fek
negosye pou Seselwa pa pey
visa pour zot al UAE. Me I fer
li zis pou bann ki annan
paspor spesyal oubyen paspor
diplomatik. Sa I pa akseptab.
I bezwen ganny fer pou tou
Seselwa e mon demann
Gouvernman pou refer sa
negosiasyon. Dyalog pa pou
ganny fer pour okenn rezon e
benefis personnel. Napa ankor
saler personnel ki pou al ganny
negosye apre pour nou vin dan
sa Lasanble e dir ki lanmans
pwalon I so. Mr Speaker, mon
repete, se pa lot ki lepep
Seselwa ki devret benefisye ek
en tel dyalog.
Pli boner mon’n dir ki
Sesel I reste divize e ki politik I
antre dan tou keksoz. Mwan
mon oule sanz sa. Mon pa
oule en Sesel kot politik I diviz
nou, me mon plito oule en
Sesel ki inifye par lafors tou
4
son pep, kot politik pa desid
zanmi, e politik pa fer lennmi.
Mon oule ki Gouvernman I zwe
son rol e lopozisyon parey.
Mon oule imedyatman zet enn
de propozisyon devan
Gouvernman Parti Lepep.
Premyerman, ozordi,
mwan koman Leader
Lopozisyon mon pe lans en
lapel senser ek Gouvernman lo
non lepep Seselwa pou nou
revwar sa size 5 Zen. Pou tro
bokou letan sa dat ek son
levennman in diviz en pei, in
diviz en nasyon, in diviz en
pep. E alor, moman in arive
pou nou regard ver le fitir, e
retir tou bann baryer ki kapab
anpes nou, koman en nasyon
fer en lot pa pozitiv ver vre
demokrasi. 5 Zen I enn sa
bann baryer ki fodre nou
retire. Le 5 Zen I bezwen sorti
koman en dat ek en levennman
ki ganny selebre par nou
Gouvernman, akoz pandan ki I
anmenn lazwa pou serten kous
nou popilasyon, I egalman
anmenn lapenn, regre e
soufrans pour en lot kous nou
pei. Lo non linite e respe pour
tou Seselwa, mon demande ki
le 5 Zen I ganny retire koman
en konze piblik, e Moniman
Zonm Lib I ganny ranplase par
en Moniman ki reprezant e
senboliz dan tou son
dimansyon linite nasyonal. 5
Zen I touzour kapab ganny
selebre koman en lazournen
Parti Lepep e Zonm Lib I
touzour kapab ganny garde
dan Mize Parti Lepep.
Mr Speaker, dezyenm
propozisyon I se ki tou Seselwa
I annan drwa travay, garanti
anba lartik 35 nou
Konstitisyon, me ozordi dan sa
pei, apre 19an anba nou nouvo
Konstitisyon, mon sagren pou
dir ki I ankor annan en leokri
lo size security clearance, e sa
osi I en size ki politikman diviz
sa nasyon. Nou pa kapab
anpes en Seselwa travay,
oubyen anpes en Seselwa
ganny en promosyon dan son
prop pei lo en baz politik
oubyen lo en baz lekel ki ou
frekante, pandan ki nou trouv
en etranze pe fer sa menm
travay ki sa zenn onm oubyen
zenn fanm Seselwa ki’n ganny
bare ti devret pe fer. Mon’n
deza antann Prezidan
Larepiblik pronons son lekor lo
sa size, an dizan ki security
5
clearance lo sa nivo pa egziste
dan Sesel. Alors, lo non linite,
e lo non nou Konstitisyon, mon
anvi ki sa size I ganny adrese
enn fwa pour tou dan sa pei
pou ki tou bann ki dan bann
pozisyon o dan Gouvernman, e
ki responsab pou anploy
travayer dan zot departman I
konpran tre kler ki politik pa
zwe en rol dan Gouvernman.
Mon konpran e mon aksepte ki
I normal pou annan en police
clearance, malgre ki I tro ser
pour pey pour en tel clearance,
me mon pa kapab aksepte ki
travay dan en Departman
Piblik I pran konsiderasyon
kouler politik en endividi. Mon
lans en lapel pou nou liber nou
lafors travayer e retir bann
baryer politik ki anpes en
Seselwa travay, devlope e
kontribye ver devlopman
ekonomik son pei. Pandan ki
mon lans en lapel ek Prezidan
Larepiblik pou fer en statement
for pou denons security
clearance, e pou fer sir ki leta I
respekte drwa tou travayer
Seselwa, pou ki nou tou nou
kapab fer kontribisyon pozitiv
ver devlopman nou pei, mon
oule egalman, dan menm
loptik lans en lapel ek tou
travayer Seselwa pou zot pran
konsyans zot responsabilite
dan travay, e fer li lo en baz
profesyonnel e serye pou rann
la baz ekonomik sa pei pli solid
e pli prodiktiv. Alors mon
repete, politik dan travay fodre
I ganny eliminen par toulede
kan. Fodre I ganny eliminen
par tou Seselwa, ki se swa ou
en lopozisyon, oubyen ou en
siporter Parti Lepep.
Ser, frer Seselwa. Sesel I
nou pei. Ler nou kapab ariv lo
sa nivo, pou napa okenn
zistifikasyon pou
diskriminasyon dan travay.
Pou napa okenn zistifikasyon
pou nou ranplas en Seselwa
par en etranze. Pou napa
rezon pour en cleaner, en
sekirite, en zardinyen, en
labourer, en drayver pick-up
eksetera ganny enporte sorti
swa Phillipines, swa Nepal, swa
dan Lenn oubyen Lasinn.
Lafors travayer sa nasyon pou
ganny libere e finalman se
Seselwa ki pou devlop son prop
pei pou ki larises sa nasyon I a
reste Sesel e I a ganny rezouir
par lepep Seselwa.
6
Mr Speaker, san dout,
Sesel I en nasyon beni, en
nasyon ranpli ek lafyerte, en
nasyon ki par natir I krwar dan
modernite. Me Sesel ozordi,
anba Parti Lepep pe ganny
ravaze par plizyer fleo. Labi
drog, lalkol, prostitisyon, HIV
Aids, mank lanplwa, vyolans,
vol, krim zis pou nonm enpe.
Pandan ki nou pe fer latab
ronn lo ki nou pou fer, sa bann
fleo pe pran en nouvo
dimansyon. Gouvernman pe
tarde azir, e lepep Seselwa pe
santi son lefe.
Mr Speaker, PDM I
demande ki Gouvernman I
reveye, take the leadership e
anmenn sa “Nouvo Sesel” ki
zot ti promet Lepep Seselwa ler
zot ti rod re-eleksyon. Me Mr
Speaker, si nou anvi atenn sa
nouvo realite, fodre pa ki I
business as usual anler State
House. Gouvernman Parti
Lepep I bezwen reveye, sanz
son latitid e annan sa kouraz
pou li fer plizyer reform dan
plizyer domenn. E nou dan
PDM nou pe propoz sa bann
reform:-
Premyerman, reform nou
demokrasi. Fodre nou annan
respe pou demokrasi. Pou
mwan, sa I responsabilite tou
bann leaders politik dan sa
pei. Nou demokrasi I tro
dorman. I fonde lo disab kan I
devret fonde lo granit. Nou
bann valer demokratik I devret
enn ki dan leker tou Seselwa e
non pa zis lo nou bout lalev.
Ki se swa ou Legzekitiv oubyen
ou dan Lopozisyon, ler ou pres
lademokrasi ou bezwen
egalman pratik lademokrasi.
An dot mo, pou nou bouz lo en
lot nivo, nou oule vwar en
nasyon ki kapab demontre
respe for the rule of law, respe
pou drwa imen dan son totalite
e respe for human dignity. An
dot mo, Mr Speaker, sa ki PDM
pe demande I senp. Nou
demann en Gouvernman
oubyen en legzekitiv ki
responsab, ki demontre bon
gouvernans e ki respekte bann
drwa fondamantal lepep
Seselwa ki nou konstitisyon I
garanti nou tou, nenport
kouler, nenport ras, sex,
larelizyon oubyen lapartenans
politik. Nou demann en
departman lazistis ki
endepandan e ki kapab delivre
lazistis atan akoz parey Angle I
7
dir, justice delayed is justice
denied.
Ser, frer Seselwa, PDM I
oule en sistenm Zidisyer ki
garanti tou Seselwa en fair trial
kot zanmen ankor I annan en
Seselwa ki ganny kondannen
mal a propo dan sa pei zis
pour kouver pese en lot son
kanmarad. Mr Speaker, dan
sa prosen 5an, nou pou fer sir,
nou pou fer tou sa ki posib
pour nou finalman ganny en
Lakour ek bann Ziz ki
endepandan e ki kapab defann
tou Seselwa, menm ler sa bann
drwa I ganny abize par leta
oubyen par en lot endividi.
Ser, frer Seselwa, Sesel I
bezwen en Lasanble Nasyonal
ki efektiv e ki kapab pas bann
bon lalwa, ki an konformite ek
bann lalwa de baz en
demokrasi modern. En
Lasanble ki non partizan e ki
travay dan lentere lepep
Seselwa e dan lentere pei, e
non pa enn ki zis vin defann
lentere Gouvernman. An dot
mo, nou oule en Lasanble
Nasyonal ki otononm, ki
endepandan e ki kapab dir
avek Gouvernman Parti Lepep,
non kan fodre dir non, e wi,
kan fodre dir wi.
Mr Speaker, vizyon PDM
koman sa sel Lopozisyon ki’n
debout pour defann drwa lepep
Seselwa I egzize ki
Gouvernman I bezwen komans
ranforsi e donn pourvwar nou
bann lenstitisyon demokratik,
tel ki lofis Ombudsman, Human
Rights Commission, Electoral
Commission, Public Service
Appeals Board, Constitutional
Appointment Authority, e les
SBC desarz son responsabilite
dan en fason for, e Mr Speaker,
san okenn lenterferans politik.
Gouvernman I bezwen
kontinnyen bouz dan sa
lalinny kot I sanz bann lalwa ki
pa an konformite ek bann
prensip demokratik, tel parey
nou pe fer ek lalwa eleksyon e
Public Order Act. Mr Speaker,
krwar mwan, ki avek en tel baz
solid Sesel I ava aprezan pare
pour li fer en bann lezot reform
entern e I a kapab pran pli
byen son responsabilite koman
en pti pei, menm dan son rol lo
lasenn enternasyonal. E ser,
frer Seselwa, les mwan dir 2 pti
mo lo sa size.
8
Toulezour nou tande ki
Prezidan Larepiblik I fer bokou
vizit travay a letranze ki bon
pou Sesel, e mwan, mon pa’n
vin la pou deny sa fe. Mon
apresye akoz sa ki bon pour
Sesel I bon pour tou Seselwa.
Me Mr Speaker, mon’n vin la
pou mwan osi fer sorti bann
defayans e sa ki manke. E sa
ki manke I se ki Gouvernman
napa ase komitman.
Gouvernman napa ase the
political will pou li ratifye, pour
li raporte e pour nou koman en
pei follow up lo bann
konvansyon enternasyonal ki
enportan, e parmi, bann ki pou
ede ranforsi nou komitman
pour vin en pei ki swiv bann
norm enternasyonal lo
lademokrasi e lo drwa imen.
Legzanp, Mr Speaker,
konvansyon lo civil and political
liberties I endispansab pou
aprofondisman nou demokrasi.
Annou aret trenn nou lipye.
Pour plis ki 15an nou’n asiz lo
sa dosye. Sesel I bezwen
bouze. Anmenn tou sa bann
konvansyon enternasyonal
devan nou Lasanble Nasyonal
pour ratifikasyon, akoz I nou
lobligasyon lo lasenn
enternasyonal menm si nou en
pti pei. E se sa ki pou fer
lemonn respekte nou, e ki pou
fer nou command the respect
sorti kot menm bann pli gran
pei malgre ki zot mil fwa pli gro
ki nou.
Mr Speaker, menm si
mon dan Lopozisyon, mon
kontan mon pei e mon anvi ki I
progrese akoz mon anvi en
Sesel ki a fer tou Seselwa fyer e
pou sa arive, ler nou pe koz lo
reform, nou bezwen get portre
nou pei an antye. Nou bezwen
get Sesel dan son totalite, vedir
nou pa kapab fer zis reform
politik e demokratik, me nou
osi bezwen kontinnyen fer
reform ekonomik e revwar
koman nou bann lenstitisyon
finansyel I perform zot bann
fonksyon dan nou pti pei Sesel.
Nou dan PDM, nou oule fer
propozisyon dan sa lalinny
sirtou dan bann landrwa kot
Gouvernman pankor komans
montre vre leadership. Alors,
ki kalite reform ekonomik ki
nou pe propoze?
Premyerman, sekter prive
I devret moter nou lekonomi, e
Sesel I bezwen fer reform
striktirel kot Gouvernman I
9
bezwen deswit komans revwar
bann regilasyon e vin avek
bann sound policies ki
condusive pou Seselwa fer
biznes dan son prop pei, e
komans tir tou bann baryer ki
met Seselwa retar. Legzanp,
prosesis lanrezistreman I en
kosmar pou tou businessmen.
E krwar mwan, napa okenn
envestiser lokal oubyen etranze
ki annan sa kalite letan pou
gaspiye pou esper de ou trwa
mwan pou anrezistre son
biznes. Ozordi ser, frer
Seselwa, Sesel I 109enm dan
lemonn lo lakantite letan ki
pran pour anrezistre en biznes.
Mr Speaker, kimannyer Sesel I
kapab deryer Ruanda, en pei
ki’n ganny desire par lager
pour en kantite lannen? Li
Ruanda I nevyenm e I pran en
businessman Ruande zis 3
zour pour li anrezistre son
biznes.
Mr Speaker, Gouvernman
I bezwen revwar lafason ki
Planning Authority I
fonksyonnen. Nepli moman
pou Planning Authority vin en
baryer pour biznes. Seselwa in
fatige avek sa kalite fason fer
keksoz dan nou pei. En
businessman pa kapab esper
leternite pou son proze ganny
aprouve. Menm pei grann ter
Lafrik pe bouze dan sa
domenn. Kenya pe lead the
way e Sesel pe trenn son lipye.
Sa I totalman inakseptab e I
enn bann landrwa kot
Gouvernman in fail dan son
bann polisi. Mr Speaker,
Gouvernman I bezwen osi
revwar bann lalwa ki anpay
Seselwa, anpes zot fer biznes e
retard lenvestisman, tel ki
lalwa planning limenm,
licencing e bann lalwa ki
kontrol bann lakonpannyen
dan nou pei. I pa akseptab ki
Sesel I 183enm dan lemonn lo
letan ki I pran en boug pou
ferm son biznes, pandan ki
Botswana I 27enm dan
lemonn. E la mon oule
challenge Gouvernman pou
anmenn en insolvency
legislation devan nou Lasanble
Nasyonal o pli vit posib pour
konsiderasyon. An plis,
Gouvernman I bezwen armoniz
tou bann lalwa ki regulate
biznes dan sa pei, e par lao
tousala, dan sa monn modern,
Sesel I bezwen brav e I bezwen
odasye pou li fer en pa pli lwen
10
e komans entrodwir bann
lalwa ek bann regilasyon
neseser ki pou permet nou
operate en stock exchange kot
bann lakonpannyen lokal ou
etranze I a kapab liste, e
nenport Seselwa, wi Mr
Speaker, nenport Seselwa ki
enterese I a kapab trade, vann
e aste shares lo en baz
toulezour. Nou annan en
poursantaz enportan nou
lazenes dan biznes ozordi. Ler
nou koz lazenes Mr Speaker,
nou lazenes I intelligent enough
pou li konpran kisisa en stock
exchange. Annou bouze e
annou donn lazenes Seselwa
sa loportinite.
Mr Speaker, en lot
propozisyon ki nou pe fer, I
enn ki tre senp, me I tre
enportan. Donn lantreprener
Seselwa plis posibilite. Nou
dan PDM nou’n dir e nou pou
repete. Sesel I pour Seselwa, e
I bezwen ganny devlope par
Seselwa. Larises sa pei I
bezwen ganny kree par
Seselwa, e I bezwen reste pour
Seselwa. Dan sa konteks,
bann labank Sesel I bezwen fer
li pli fasil pou bann zenn
antreprener ganny akse ek
larzan pou zot devlop zot
biznes. Gouvernman I bezwen
etablir atraver Labank Santral,
bann policies ki pou fer li pli
fasil pou en Seselwa ganny en
loan pou son biznes. I pa
normal pou en dimoun, pou en
Seselwa esper 3, 4, 5 ou 6
mwan pou li ganny asiste ek
en labank pou li fer son biznes.
An plis, PDM in dir I annan
serten biznes kot priyorite I
bezwen ganny donnen pour
Seselwa. Legzanp, moman in
arive pou bann gran lotel
komans sorti dan biznes
limouzin e les sa pour Seselwa.
Legzanp, en Seselwa ki en
drayver taxi ozordi e ki anvi
kapab ofer sa servis I devret
ganny sa posibilite. Bann gran
lotel parey Ephelia, Four
Season, Banyan Tree I devret
annan en taxi bay pour nou
drayver taxi Seselwa.
Mr Speaker, en Seselwa
ki anvi lans dan biznes lotelri I
devret ganny akse ek kapital.
En boug ki serye e anvi en taxi
pa kapab al rod en loan
Lanmerik. I devret ganny akse
ek en loan dan son pei. En
zenn ki anvi aste de trwa
masin pou li fer netwayaz
11
semen, I pa kapab al rod en
loan Abhu Dabi. I devret
ganny akse ek en loan dan en
labank Sesel.
Mr Speaker, moman in
arive pou nou diversifye nou
lekonomi. PDM I dir ki tourizm
I la, me eski nou pa pe tro kont
zis lo tourism? Ziska ki tan
nou pou refize devlop nou
bann lezot lendistri, legzanp
lapes? Seselwa pe demann en
bann kestyon. Akoz ki napa
plis incentives pou peser ki a
ganny byen monitor e a ganny
donnen lo en baz performans?
Akoz ki bann peser lokal pa pe
ganny sa lasistans ek
Gouvernman ki a permet zot al
lapes dan sekirite, dan en zone
ki pli gran, kot zot a vreman
kapab ganny lavi? Kwa ki
anpes Gouvernman negosye ek
kominote enternasyonal pour
ganny plis led pou lager kont
piratri e donn plis sekirite nou
bann peser Seselwa, e Seselwa
an zeneral? Akoz, Mr Speaker,
ki SFA pa kapab vin efikas e
rezourd son bann defi dan
domenn lapes ton? Akoz ki
nou prop frer Seselwa pe
ganny mete otaz, pandan ki
etranze pe kapitalize? Akoz ki
Gouvernman pankor vwar li
kapab met bann striktir an
plas, ki pou permet Seselwa ki
annan milyon lokalman e a
letranze pou envestir dan nou
prop laflot bato ton? E akoz,
nanryen pa pe ganny fer pour
ki nou bann maren ek nou
bann doker I ganny en meyer
saler pou zot kontribisyon ki
zot pe fer dan lendistri lapes?
Mr Speaker, lo kote
delwil. Nou’n tann Prezidan
larepiblik in tous lo sa size.
Tou Seselwa I enterese ek
delwil, akoz delwil I kapab
vedir larzan pou nou pei. Me
Mr Speaker, PDM I dir ki
Gouvernman I bezwen pli
transparan lo sa size. Si I
annan delwil, ki lenpak I pou
annan lo tourizm ek lapes? Ek
delwil, Dolar I kapab desann
ziska R6. Lanvironnman I
kapab ganny detri. Touris I a
prefere al Moris e alors,
kestyon ki nou bezwen
demande pou nou lavenir.
Eski delwil pour annan sitan,
ki I pou kapab ranplas nou
bann lezot lendistri ki pe fer
nou manze ozordi? Oli bann
dokiman ki’n evalye bann lefe
pozitiv e negativ lo larantre
12
Sesel koman en pei prodikter e
vander delwil? Nou pe rod
bann larepons. En lot kestyon
ankor ki Seselwa pe demande,
se lekel ki pou finalman annan
kontrol lo sa lendistri? Ki
kalite capacity building ki nou
pe antreprann pou Seselwa,
pou se ki nou prop Seselwa e
non pa etranze ki vreman
benefisye avek nou lendistri
delwil? Dir nou, Mr Speaker,
ki kalite desizyon zot pe pran,
ki kalite striktir ki zot pe met
an plas, 34an o pourvwar, plis
ki 10an spekilasyon. Eski I
annan en sel ekonomis
Seselwa ki pe train dan sa
sekter? Oubyen, eski nou pe
esper nou trouv delwil apre
pou fer en Seselwa understudy
en etranze?
Ser, frer Seselwa, napa
nanryen ki pour nanryen. Mon
krwar ki lo non la transparans,
Gouvernman I bezwen dir avek
lepep si in annan okenn lakor
bilateral ki’n ganny sinnyen
avek okenn pei. Mr Speaker,
Seselwa I bezwen konnen.
Gouvernman I bezwen vin pli
transparan e eksplik Seselwa
vre leta delwil dan teritwar
Sesel.
Mr Speaker, en lekonomi
pa kapab devlope san bann
lenfrastriktir apropriye.
Byento, nou pou ganny nou
kab soumaren e sa I ava en
gran lakonplisman. Me ki nou
pe fer lo nivo lezot
lenfrastriktir, tel ki
lenfrastriktir semen?
Konzesyon e kalite semen i
bann defi enorm ki enpakte
direkteman lo nou devlopman
ekonomik. PDM I dir ki
Seselwa in fatige pey road tax,
e ki Gouvernman I bezwen
trouv kapital pou konstrir
nouvo semen kot I neseser.
Envestir pou fer nou semen vin
pli bon kalite semen, e envestir
pou donn nou en servis bis ki
vreman efikas. Deal ek
konzesyon e fer sir ki lalwa
trafik I ganny enplimante dan
lafason ki I devret ganny
enplimante, e fer sir ki tou
dimoun, tou Seselwa, koman
etranze I respekte lalwa trafik.
Mr Speaker, Sesel I
bezwen osi vwar lafason ki nou
bann lantrepriz stratezik piblik
I ganny administre. E la, mon
anvi fer referans ek bann
lantrepriz parey PUC, SEYPEC,
Air Seychelles, zis pou nonm
13
de trwa. E pour ilistre mon
pwen, mon pour servi Air
Seychelles. Air Seychelles ti’n
collapse. Pei ti’n blese, akoz
avek sa, nou ti’n perdi nou
pride. Me nou konnen ki
sitiasyon I difisil. Air Mauritius
in bezwen restriktire. Mon
konpran ki nou’n rod en
partener stratezik, akoz nou
bezwen kit Air Seychelles a la
flot, an vi ki I annan en kantite
fanmiy Seselwa ki ganny zot
dipen atraver Air Seychelles. I
malere ki in annan plizyer
travayer ki’n perdi zot travay.
Sa mon kondannen akoz avek
en pli bon vizyon, avek en bon
management, e avek en bon
plan, avek bann bon desizyon
dan lentere nou airline, sa pa
ti’n devret zanmen arive.
Gouvernman I bezwen tir en
leson ladan. Bokou kestyon I
bezwen ganny reponn. Akoz
nou ti bezwen envestir dan
plizyer vye avyon, kot ni menm
entertainment ti preski napa
abor? Eski in annan tro bokou
lenterferans politik dan bann
desizyon enportan ki
souvannfwa zot ti bezwen
pran? Ler lodit ti ganny fer lo
Air Seychelles 3an pase, eski
zot ti donn en going concern
principle? Akoz zot pa ti alert
Gouvernman ki lafason ki
keksoz ti pe ale, Air Seychelles
ti pour collapse? E alors, ki
kalite kredibilite sa audit firm?
Kimannyer I ti ganny swazir,
konbyen I ti ganny peye? Mr
Speaker, bann kontra, bann
least agreement ek ILFC
International Leasing Financial
Company, eski nou bezwen fer
en lanket ladan? Eski in
annan mis-management? Mr
Speaker, sa I anmenn mwan lo
size Etihad. Akoz ti napa en
tender process? Nou’n vann
shares dan SACOS, e dan
Savings Bank ek Seselwa.
Akoz pa dan Air Seychelles?
Mr Speaker, Seselwa I trakase
ek sa kalite lenkonsistans.
Mon’n pas Land Marine e sa
bann travayer I tre enkyet akoz
zot pe tande ki Land Marine
byento pe al privatize e pour
napa tender e zot pa pou ganny
drwa aste shares. Mon
demann Gouvernman pou li
reflesir e les travayer Land
Marine ganny sa posibilite aste
shares dan sa lakonpannyen,
parey travayer SACOS e parey
travayer Savings Bank.
14
Seselwa I kontan son pei. Zot
anvi envestir dan zot pei, e dan
enn bann past reports ki IMF in
fer lo Sesel, nou’n vwar ki
Seselwa I annan en kantite
larzan deor. Kekfwa ti pou
annan Seselwa ki ti pou
enterese pour aste shares dan
Air Seychelles, akoz ki nou
prop frer ou ser Seselwa pa’n
ganny sa loportinite? Eksplik
lepep, zot pe rod en larepons.
Antretan, Mr Speaker, sa
ki nou bezwen fer sir prezan, I
se ki Sesel I ganny the best
possible deal dan sa
partenarya ki Air Seychelles in
fer avek Etihad. Seselwa I
bezwen repran kontrol total lo
son Airline dan en pli kourt
dele letan.
Ser, frer Seselwa. PDM I
egalman konsernen ek
sitiasyon SEYPEC an relasyon
avek nou 5 tankers. Sa 5
tankers nepli kapab pey zot
loan atraver zot prop
loperasyon. E se marse
domestik ki pe subsidise zot,
zot kou loperasyon. E sa pe
met presyon lo valer Roupi an
relasyon avek Dolar. Sitiasyon
I kritik, e lepep Seselwa pe rod
en rapor. Mr Speaker, bokou
leson pou bezwen ganny tire.
En lantrepriz piblik I pour
lepep, I pa lanpir personnel
okenn endividi, e I pa kapab
ganny administre koman en
lanpir. E PDM pe dir, ki fodre
ki sa lepok kot Chairperson en
lantrepriz Gouvernman I
limenm CEO, I devret fini
ozordi menm. CEO en
lakonpannyen I bezwen
accountable ek son board.
Board I bezwen accountable ek
son bann shareholders, e dan
konteks en lantrepriz
Gouvernman, kot larzan lepep
I ganny depanse, zot bezwen
rann kont lepep Seselwa. Si
non, gouvernans dan sa bann
lantrepriz I ganny afeblir. I
pou napa la transparans. I
pou touy accountability, e
koripsyon pou pran plas e
lantrepriz pou finalman fait,
pandan ki serten zot, zot kont
labank pou vin pli gra. Nou
bezwen tir en leson ladan, e
mon pou dir ki zanmen ankor
ki Sesel I devret permet annan
en one man show kot
management bann lantrepriz
stratezik piblik tel ki PUC, Air
Seychelles e SEYPEC I
15
konsernen, zis pour donn enn
de legzanp.
Mr Speaker, sa I anmenn
mwan lo mon rol koman
Chairman lo komite Finans
dan Lasanble Nasyonal. I en fe
ki pandan sa dernyen 19an,
Lopozisyon, avan PDM dan
Lasanble Nasyonal, pa’n
zanmen kapab akonplir. Alors
mwan, ki mon pou fer sir ki
tou bann gran lorganizasyon
oubyen lantrepriz piblik, kot
larzan lepep I ganny servi, sa
bann lorganizasyon pou
bezwen soumet zot kont devan
FPAC. E mwan koman
Chairman sa komite, mon pour
egzize ki en rapor I ganny fer lo
travay ki FPAC I fer vizavi sa
bann kont, e ki sa rapor I
ganny table devan nou
Lasanble Nasyonal, e diskite
pou ki lepep Seselwa I konnen
ki pe arive avek zot larzan.
Pou terminen Mr
Speaker, tou dimoun I konnen
ki Sesel in anbark lo en
legzersis san presedans dan
son listwar, e evolisyon politik
depi re-entrodiksyon milti parti
e proklamasyon nou 3enm
repiblik. Sa legzersis I reform
elektoral. Seselwa pe ganny
apele pou fer zot kontribisyon,
pou asire ki nou vreman fer
laplenn nivo, lo kestyon
eleksyon Prezidansyel e
eleksyon Lasanble Nasyonal.
Sa legzersis I tre enportan pou
devlopman nou demokrasi.
Pou anmenn nou demokrasi lo
en lot staz pli siperyer, Sesel I
bezwen zwenn plizyer pei lo
kontinan Lafrik, osi byen ki
bann pei Commonwealth, an sa
ki konsern bann meyer fason
pour nou fer eleksyon.
Ozordi, plis ki zanmen,
tou nou bann lalwa, tou nou
bann regilasyon ki zer prosesis
eleksyon I bezwen ganny met
annord. Sesel pa kapab reste
deryer. Pou ki nou annan en
platform ki akseptab, I annan
bann premiz endispansab ki
nou pa kapab get li zis lo
sirfas. Parmi lezot keksoz,
oubyen konsern, PDM I
konsidere ki lalis voter pou sak
distrik I bezwen san pour san
korek. Komisyon eleksyon I
bezwen egzekit sa ki PDM I
apel en National Voter Cencus,
oubyen en resansman lo vre
popilasyon voter Sesel pou sak
distrik. Gouvernman I bezwen
asire ki komisyon eleksyon I
16
ganny donnen tou kapasite
neseser pou fer sa legzersis vin
en realite. PDM I konvenki ki
si napa en legzersis parey ki
ganny fer, pou napa vre
posibilite annan en lalis voter
ki kredib pou sak distrik. PDM
pou ensiste ki nou annan
portre sak voter lo rezis voter
pou sak distrik. En boug pa
kapab kontinnyen vin vot dan
plas en lot endividi. Dan sa
menm legzersis, PDM pou
pouse ki biro komisyon
eleksyon I ganny donnen
pourvwar pou prepare e donn
sak voter en nouvo kart
idantite zis pou vote oubyen
pour eleksyon. Sa kart I devret
annan bann sekirite neseser lo
la ki ava donn garanti ki napa
okenn frod ki pase zour
eleksyon. Lalis voter I devret
annan zis bann voter ki kalifye
pou vote zour eleksyon. Sa I
posib a kondisyon ki nou fer
sanzman neseser lo bann
metod e prensip ki diriz
preparasyon nou lalis voter
final pour eleksyon ler moman
in arive.
Balizaz elektoral I ankor
en konfizyon pour popilasyon.
Nou bezwen met lord dan sa
zafer balizaz elektoral. Bann
prosedir kler I ganny mete pou
transfer e sanzman distrik
nenport ki sitwayen Seselwa.
Finansman parti politik
Mr Speaker, depans bann
kanpanny eleksyon I osi
bezwen ganny revizite. En
parti politik pa devret ganny
eleksyon pirman lo en baz
larzan. Litilizasyon bann
fasilite leta oubyen piblik
pandan peryod kanpanny
eleksyon fodre byen ganny
administre par komisyon
eleksyon ki endepandan. Mr
Speaker, sa I mon
kontribisyon, e pour konklir
Mr Speaker, ek sa kalite travay
ki PDM pe fer lo nivo distrik, ek
sa travay ki PDM pe vin fer dan
sa Lasanble, ek sa reform dan
lalwa elektoral dan sa prosen
5an, PDM pou fer son lavwa
rezonnen dan tou kwen Sesel,
e Lasanble Nasyonal pour
balanse. Mersi Mr Speaker.
MR SPEAKER Bon, Onorab Potter. Napa personn pou bat lanmen pou ou Onorab. Onorab Potter. So ou bezwen anmenn enpe plis laprosenn fwa, plis. Onorab Potter.
17
HON MARIE-LOUISE POTTER Mr Speaker, koleg manm Lasanble, frer e ser Seselwa. Ankor enn fwa I fer mwan en gran plezir, o non group Parlmanter Parti Lepep, pou donn mon reaksyon lo diskour ki Prezidan Larepiblik in delivre dan nou Lasanble, en diskour ki alafwa demar nou travay pou sa lannen. Pwen for diskour Prezidan se restriktirayon ladministrasyon Gouvernman ki I dirize, pou kontinnyen batir sa “Nouvo Sesel” ki lepep ti demann li pou fer an Me lannen pase.
En Nouvo Sesel kot nou remet an valer, bann vre valer ki’n gid parkour nou nasyon pou ariv lo sa some, ki ozordi
nou tou nou pe debout tall and proud lo nivo enternasyonal. Lo some sa montanny ki plizyer zenerasyon in transpire pandan plizyer deseni, pou anmenn Sesel e pep Seselwa. Ozordi si nou oubliy bann vre valer travay dir e disiplin, bann vre valer lwayote e respe, bann vre valer konpasyon, rekonesans e gratitid, bann vre valer sakrifis, senplisite e pasyans, ki’n gid nou, e anmenn nou sitan o e fer nou briy sitan for koman en pep nou pou degrengole avek lafors bann divan tre for ki souflé ler ou lo latet en montanny. Nou
pou degrengole si nou pa bouz avek sa nouvo realite ki ranpli avek defi en nouvo lepok, me ki osi ranpli avek loportinite ki nou pa devret les glise. Nou pou degrengole si nou pa vin pli inovatif, bouz avek lavites ki lemonn pe bouze, get pli lwen ki nou bout nennen, aksepte nouvo lide, sanz nou vye fason fer e evit bann menm lerer ki nou’n fer. Nou pou degrengole si nou refize fer nouvo zanmi ki pare pou ed nou fer fas a bann nouvo defi san ki nou bezwen bliy bann vye zanmi ki’n tourzour la dan nou kote dan botan e dan movetan. Nou pou degrengole si nou pa pare pou pardon bann ki’n bles nou dan lepase me ki ozordi pare pou donn nou sa koudmen ki nou bezwen pou nou anmenn Sesel pli o ankor. Wi Mr Speaker, nou pou degrengole si nou bos sakenn son kote e les nou ganny divize avek tou sord spekilasyon ki bann papye
malisye pe fer pou distort vre lentansyon sa restriktirasyon ki gouvernman Prezidan Michel in anonse.
Mr Speaker mon demande, ki bout ki fermal avek zot si Prezidan in deside apwent en Minis Finans a plentan la ki nou lekonomi i lo bon semen pou donn Vis Prezidan Faure lespas e letan
18
pou li donn Przidan Michel en
pli gran koudmen pou focus lo sa ki pli gran! Parey Preizidan Michel limenm in dir, Vis Prezidan Faure in fini akonlpir misyon ki I ti gannyen a latet Minister Finans dan en moman kot nou lekonomi ti lo bordaz en presipis, kot zis sa ki ti annan tanperaman e kouraz ki ti pare pou debout for kont bann kouran pesimis e oportinis ki mon ankor rapel tre byen ti annan sa lepok, konmsi ti yer. Mon memwar politik pa pou konplet si mon pa dedye en sapit sa vre zistwar ladan en zour.
Nou Lasanble Nasyonal, ki’n travay pros avek Vis Prezidan Faure I konnen
kantite midnight oil nou’n brile ansanm pou asire ki bann lalwa reform neseser I pas atan pou sov nou sitiasyon. Ozordi, mon zwen Prezidan Michel pou
dir Danny, well done pou en misyon ki ou’n akonplir avek grander, ou karakter e ou senplisite ki bokou I admire, e ki pou fer ou al bokou pli lwen. Mon konnen,ou ek ou fanmiy pe ganny blese avek tou sa ki pe ganny ekrir e dir lo ou size, menm si ou pa pou zanmen montre, me mon osi konnen ki pou ou, tousala I delo lo fey
sonz, car tardra viendra e vivra vera. Ozordi, Prezidan Michel I
bezwen ou pou akonplir en lot misyon dan sa vizyon ki I annan pou Sesel, en vizyon lavenir, ki selman bann ki get pli lwen ki zot bout nennen ki kapab vwar.
Mr Speaker sa reform ki Prezidan pe fer dan son ladministrasyon I zisteman prepar nou pou lavenir sa “Nouvo Sesel” ki nou pe kree avek lepep ki’n met nou la. En Sesel kot Prezidan I oule ki bann dirizan e servis piblik I reste konekte e I vin vre serviter lepep. Fini letan pou bann lanpiy ki sali repitasyon nou Gouvernman e anbaras Parti Lepep partou kote. Fini letan pou bann ki krwar ki zot pourvwar e stati I pou lavi. Parey poet e ekriven Benjamin
Disraeli I dir “all power is a trust ,we are accountable for its exercise, and that from the people, and , for the people, all springs and all exist”.
Mr Speaker dan sa “Nouvo Sesel” Prezidan I ekzize ki zis bann ki travay dir, ki konpetan, ki lwayal, ki onnet, kredib e ki sekwe li ki pou ganny rekonet. Sa ki kale, sa ki anta, sa ki plenyen e zanmen vwar naryen ki byen, sa ki napa respe pou personn, sa ki refize korpere, sa ki refize
upgrade son konesans, menm si in la pou en bonpe letan,
19
pou napa rezon konplent si demen en zenn kalifye e motive I monte. Dan sa “Nouvo Sesel” Prezidan pou deklar lager kont koripsyon, nepotizm e faver, ki sali Parti Lepep. Sa ki deside les li ganny aste pou pozisyon ki I okipe e pouvwar ki son travay I konfye li, son plas pa dan sa Gouvernman ki Prezidan Michel I dirize, me plito dan en laboutik anpandan oubyen dan en bazar kekpar. Sa ki krwar,
bann landrwa tel ki Customs, Planning, lapolis, lazistis, I landrwa kot ou vin fer larzan vitman, mazinen, san tan pou voler en zour pou met. Nou
bezwen vin pli tough avek sa enn ki les li ganny aste dan Gouvernman e sa enn ki deor Gouvernman me ki krwar I kapab aste nou tou avek son larzan.
Sa zafer declaration of asset in fini vin en lasenn gran may, kot tou bann gro pwason I sape. In ler nou nou etabli en
Anti-Corruption Squad, preferableman dirize par etranze spesyalize ki morde, akoz pou napa okenn fanmiy ou zanmi pou li proteze, olye ki nou kontinnyen akimil zis papye deklarasyon byen, ki en lot birokrasi dan limenm lannen apre lannen. Parey enn mon koleg in deza dir dan sa
Lasanble, in plis ki ler pou nou
name and shame sa enn ki koripte e praise and raise sa enn ki onet, sansan nou tou nou pe ganny mete dan sa menm sak e Gouvernman e pei antye pou kontinnyen ganny sali tou le semen dan serten papye avek tou sord spekilasyon ki malerezman bann lorganizasyon enternasyonal, tel ki
Transparency International i servi plitar pou down grade Sesel lo lendex koripsyon dan lemon.
Mr Speaker dan sa “Nouvo Sesel” Prezidan i oule ki nou Gouvernman pa vin en baryer me plito en fasilitater devlopman ki benefis lepep. Ozordi, birokrasi I ankor pe anpay nou tro bokou dan tou sa ki nou fer. In ler pou
senplifye bann prosedir e short cut bann layers ki en dosye I bezwen traverse avan ki en desizyon final I kapab ganny pran. In ler pou reviz bann
polisi ki’n la, depi nineteen forgotten, kot konteks ti konpletman diferan. Par eg, eski nou polisi lakaz e later ozordi pe vreman reponn a laspirasyon sa nouvo zenerasyon profesyonnel e entreprener ki nou’n menm kree? Eski nou polisi aktyel lo lalit kont konsomasyon drog I
20
ankor relevan apre ki nou tou nou’n vwar lanpler sa problenm dan dernyen
progranm “An Direk” lo SBC? Eski bann lalwa lo proteksyon akize I ankor relevan la ki kriminalite pe ogmante e pe vinn pli sofistike kot sa ki fer trafik drog oubyen sa ki kas ou lakaz, bles ou, vol ou e menm vyol ou I annan plis proteksyon devan Lakour, ki ou ki vre viktim sa krim, ki bezwen esper leternite avan lazistis I ganny fer? Pandan ki kriminel
li I ganny legal aid pou defann li I ganny large lo bail pandan ki case I anvoye, I ganny tou son letan pou li kontinnyen trafike, kontinnyen kas lakaz e kouver tou latras son krim. E la nou tou nou konnen ki manyer tousala I fini. Zafer I
dismiss lo bann pwen teknik, akoz swa temwen pa prezan akoz lisye pa’n delivre somonn atan, swa temwen I deside sanz son temwanyaz ankour pou rezon ki nou tou nou konnen, swa lekzibit I perdi dan kordgard oubyen rikord lo
kamera I ganny delete, e avoka defans I byensir kapitaliz lo tou sa febles e larg sa vre kriminel. Alor Mr Speaker eski pa in ler pou nou entrodwi en lalwa pou proteksyon drwa viktim ki dan ka trafik drog se proteksyon sosyete, proteksyon nou zenes,
proteksyon nou fanmiy ki zot pe kontinnyen detri.
Mr Speaker eski dan ka kot en kriminel I antre se ou e dan pe defann ou fanmiy e ou byen sa kriminel i perdi lavi, eski I zis en normal ki ou ki sa vre viktim ou vwar ou pe prezan bezwen fer fas avek en sarz mert ankour? Dan sa “Nouvo Sesel” ou bezwen redefinir ki si sa vedir vre
human rights ki serten I koz labous plen e nou bezwen travay pli dir pou rod solisyon pou sa bann lenzistis drwa imen ki annan dan lalwa ozordi e ki serten I glorifye. Nou bezwen plis Lakour, plis Ziz, plis profesyonnel e resours
dan bann lenstitisyon law enforcement ki Sesel I merite.
Mr Speaker reform ki Prezidan in anonse dan son ladministrasyon pou kree sa “Nouvo Sesel” I enn ki pe donn
nou pei en nouvo leadership ki reprezant diferan zenerasyon e tanperaman politik, me ki partaz en sel vizyon pou lavenir nou pei. En lavenir kot nou bezwen ranport laviktwar kont tou bann pli gro defi ozordi, drog, kou lavi, pirat e sanzman klima. Mon partaz determinasyon Prezidan pou
deklar en all out war, menm en lager nikleer si neseser kont trafiker drog pou liber nou
21
kominote ki’n ganny pran otaz par tou sord vis e krim ki asosye avek drog. Desizyon Prezidan pou anvoy bann trafiker lo zil Marie-Louise I merit ganny felisite akoz Marie-Louise pou dres zot enn par enn. Marie-Louise I en zil kot napa brizan e ki antoure avek zis kannal, e krwar mwan, sa ki monte pa desann, akoz sa ki oze sove pou ganny devore avek reken ki antour sa zil.
Me nou lager kont trafiker drog I bezwen al pli lwen. Bondye ti dir fodre detri bann move zarb e ozordi nou pep pe dir entrodwir lapenn kapital pou sa ki trafike pandan ki leta I reabilit bann viktim ki’n fini adikte e pa kapab viv san drog. Malgre tou kontrovers moral ki annan lo sa size lo nivo enternasyonal larealite in montre ki dan bann pei kot lapenn kapital I ekziste, tel ki Sengapour, Malezi, Lasinn, Tailenn drog I pa sitan prevalan e pa pe fer otan dega parey I leka dan bann pei kot drwa imen I swadizan siprenm. Nou vwazen Moris ti pe deza get sa opsyon enpe letan pase swivn en promes elektoral ki Gouvernman o pouvwar ti fer
dan dernyen eleksyon pou deal avek sa menm fleo ki nou nou pe gannyen. Si nou pa kapab entrodwir lapenn capital annou
met santans lavi prizon pou trafiker e annou tir tou bann
loopholes ki defans I souvan zwe lola pou les trafiker sape pou kontinnyen anpwazonn nou pei. Par egzanp, kot I
konsern konteni purity drog ki ganny sezi. Letan en trafiker I ganny atrape avek en kilo sibstans, son vre lentansyon se pou vann sa kilo sibstans
parey I ete, peu enport si ladan I annan mwens ki 2 granm eroin ki lalwa I preskrir lo lofans trafik drog. Sa mo
contained dan sa lalwa drog I bezwen ganny amande o pli vit posib si nou pa anvi trafiker kontinnyen sape. Tro souvan bann trafiker drog I sape ankour akoz sa senp pti mo contained. Nou bezwen donn pli gran priyorite bann case trafik drog ankour e nou
bezwen ranforsi kapasite NDEA ki pe deza fer en travay difisil dan bann sirkonstan parfwa enposib.
Nou bann viktim ki’n fini vin adikte e pa kapab viv san drog parey nou’n temwaye dan progranm an direk dernyerman, annou etidye seryerzman bann tretman e solisyon ki pe ganny propoze
par bann expert e annou gete ki manyer sa pe marse dan bann pei ki’n al dan sa direksyon.
22
Mr Speaker lavenir nou “Nouvo Sesel” pa devret enn ki selman san drog me osi enn kot lalkol I ganny konsonmen dan en fason disiplinen e an moderasyon. Prezidan in poz detrwa kestyon refleksyon lo sa size e les mwan dir; Wi, in ler pou enpoz en ler limit lo lavant lalkol dan nou pei. Lontan DAC, CARE, NCC ek fondasyon pou zanfan pe milite dan sa direksyon e mon pa konnen kote ki sa dosye ti’n pri tou sa letan. Zot in fer tou letid e deba posib pou balans bann lavantaz e dezavantaz en tel mezir. Alor fini letan pou nou kontinnyen debat lo sa size. In ler pou nou ranforsi lofans
drive anba lenflians lalkol ki’n deza kout lavi plizyer zenn, plizyer inosan e poz en danze nou larout piblik.
Mr Speaker wi in plis ki ler pou nou netway nou kominote avek bann soular ki fer tou sord nwizans dan bann landrwa piblik. Ozordi, nou pe vwar tro bokou zenn vyeyar ki latet, vant e lipye in anfle avek lefe lapire e ki nepli kapab travay telman zot in ganny abimen. Zot premye viktim se zot prop fanmiy, zot prop zanfan ki ganny neglize e anbadonnen, ki leta prezan e MNA I bezwen pran swen
atraver welfare san kont fardo
ki sa i mete lo Minister Lasante pou sonny sa maladi kronik. Tousala I kree bann problenm sosyal ki nou ti kapab evite si sakenn ti pran son responsabilite. Tousala I tris me I bann realite ki nou bezwen travay pli dir pou eliminen dan sa nouvo sosyete ki Prezidan pe kree.
Desizyon Prezidan pou
merge servis sosyal ek devlopman kominoter dan re-organizasyon son Gouvernman I enn ki annan bokou merit, akoz bann lakoz e lefe tou problenm sosyal I dan kominote e se dan kominote ki bann problenm sosyal pou vreman kapab ganny adrese pli byen. Se dan kominote ki en zanfan e fanmiy ki a risk I devret ganny idantifye e sove a tan. Se dan kominote ki drog, vol e tou kalite bandisite I pase. Se dan kominote ki vyolans domestik I kontinnyen. Se dan kominote ki lanmizik ki defons zorey I kontinnyen ganny zwe dan lakaz, dan transpor e lo nou bann zoli lans ki’n touzour renonmen pou zot trankilite. Se dan kominote ki dife san permi i ganny mete e kot lafimen I agrav lasante bann ki ganny asma sirtou bann zanfan. Wi, frer e ser, nou kominote I vwar tou e I konn tou. Alor mon pa
23
kapab konpran akoz nou pa reveye e reklanm nou kominote. Fer retournen bann vre valer ki definir en vre kominote Seselwa. Trankilite, respe, lonekte, disiplin, konpasyon tou sa ki fer nou en vre Seselwa. Nou bezwen nou menm, sak endividi e sak fanmiy organiz nou pou vin sa vre lafors kominoter ki pou kapab donn sipor sa nouvo Minister dan sa latas difisil ki devan li. Ozordi lanpler problenm ki ou rankontre dan kominote in senpleman depas kapasite lapolis malgre tou zot bonn volonte..
Mr Speaker travay pou batir sa “Nouvo Sesel” I enn ki imans e bezwen lanmen tou dimoun. Dan sa konteks mon vwar bokou merit lapel ki Prezidan in fer avek tou
Seselwa peu enport nou diferans politik, pou zwenn ansanm pou nou travay pli dir pou nou Sesel. Nou bezwen travay pli dir pou redwir kout lavi ki nou zwenn sak fwa nou antre dan en magazen e sak fwa nou ganny nou bill elektrisite. Lasistans byenet sosyal pou bann famiy ki dan vre bezwen e pa kapab fer de bout zwenn I en soulazman si I ariv atan, me Prezidan in anons nouvo stratezi ki nou akeir pou mentenir e kot I
posib redwir kou lavi atraver
en repozisyonnman rol STC , SPTC e PUC ki tous lavi tou Seselwa dan en fason direk. Nou bann partener enternasyonal pou bezwen konpran ki dan konteks Sesel, sa 3 lorganizasyon I bezwen annan en vokasyon sosyal san ki nou bezwen repet menm fot ki nou ti fer avan reform pou sibvansyonn bann ki ris.
Mr Speaker mon konstate ki malgre ki lo tou komodite debaz napa tax ni GST, e malgre 85 poursan keksoz ki nou enporte I annan zis 0 a 5
poursan tax, I annan ankor komodite ki tonm dan sa 15 poursan enportasyon ki pe ganny takse ki nou kapab
rewvar, tel ki juice ki benefisye sirtou zanfan, kot R10 pe ganny taksa lo sak lit ki ganny enporte dan pei konmela. Menm si mon konpran largiman pou protez lendistri
juice lokal, realite ozordi se ki juice ki prodwi lokalman I laplipar ditan pa available lo market e I mank kalite e variyete ki kosomater, sirtou zanfan I kontan.
En lot fakter ki pe enpakte lo kou lavi se valer nou roupi ki pe kontinnyen depresye fas a bann fakter ekstern e sa pe a son tour okazyonn plis lenflasyon e
24
ogmantasyon pri petrol e tou komodite ki nou enporte. Mon soulaze tande ki Labank Santral I an konsiltasyon avek
Gouvernman e IMF pou evalye bann mezir ki kapab ganny pran pou anpes roupi kontinnyen devalye akoz sa pou katastrofik pou nou lekonomi. Mon antyerman siport lapel ki Prezidan in fer pou ki bann labank I ed la sitiasyon atraver donn priyorite
loan pou biznes a en to lentere ki pa pini biznes e pa touf krwasans. Me lo sa size labank, mon konstate avek tristes ki lapel ki Prezidan I fer tou le zan lo sa size pou ki nou bann labank Gouvernman sirtou I ede entervenir pou kree konpetisyon ki manke dan sa sekter I tomn lo bann zorey sourd. Par egzanp I annan enpe letan ki mon pe tande ki
Nouvo Bank e Savings Bank ti’n ganny demande pou
entrodwi en Small Enterprise Scheme pou ed bann pti e mwayen biznes. Menm si mon
realize ki mon pa dan Question Time mon tya kontan demande akoz pe annan sitan retar dan
lansman sa scheme ki ti pou soulaz bann pti biznes e mwayen biznes en kantite.
Mr Speaker sekter banker ozordi I ganny vwar koman pli gran lobstak pou devlopman
anvi lentere o ki zot sarze lo
loan e lentere tre ba ki zot donnen lo savings. Nou lekonomi pe ganny trangle dan tou lede kote, kot nou pep pa kapab ni prete pou envestir, e
ni motive save pou lavenir. I annan ki dir ki profi ki labank pe fer lo deviz ki zot aste e revann I osi o e sa I en fakter ki ogmant kou enportasyon e enpakte lo pri komodite e pri lavi. I pa akseptab ki lannen apre lannen bann gro profi ki ganny fer dan sa sekter isi Sesel I ganny transfer deor kot bann head office pandan ki nou pep I kontinnyen ganny sere avek en cartel ki pe vin deplizan pli pwisan kot serten banker, in fini vinn pli gro ki lenstitisyon banker limenn.
Mon konpran ki labank BMI ki pe operate offshore pe konsider ouver en brans lokal byento, e sa I en devlopman pozitiv ki nou devret ankouraze.
Lanons nouvo housing loan par Barclays baze lo en peryod repeyman a long term avek en to lentere 9 poursan I osi tre ankourazan e i montre nou ki sa ki Prezidan pe demann bann labank pou fer tou sa letan I pa enposib e I dan lentere devlopman Sesel sirtou la ki nou pe travers sa moman difisil.
25
Mr Speaker mon ti komanse par dir ki pwen for diskour Prezidan se restriktirasyon Gouvernman ki in propoze pou ed li batir en “Nouvo Sesel”. Pli gran merit sa striktir se ki I enn ki leze e retir tro bokou responsabilite e pouvwar dan lanmen en sel dimoun. Enn ler malgre nou tou nou annan bon lantansyon
nou bliye ki nou pa Superman oubyen Superwoman e nou pa kapab desarz plizyer responsabilite a lafwa. Resers
dan organizational e leadership development in
montre ki multi-tasking I counter-productive a long term akoz I diminyen kapasite inovasyon sa dirizan, I limit
son abilite pou focus lo sa ki I pe esey fer anmenmtan e sa I retard desizyon ki I bezwen pran. I anpes li konsantre lo the bigger picture akoz I pe pas
son letan toulazournen fire fight. I anpes li donn latansyon neseser son staff e konekte avek dimoun ki son lorganizasyon pe servi e I bril li
dan sa prose, son staff I dezangaze e lorganizasyon e nou pei i soufer. Alor desizyon Prezidan pou kree plis Minister e lotorite ki pli leze e pli spesesyalize I en pa dan bon direksyon pou donn sa nouvo lenerzi e motivasyon ki nou
servis piblik I bezwen pou li fer son travay pli byen.
Mr Speaker mon vwar dan sa nouvo striktir bokou kreativite e inovasyon ki Prezidan I oule anmenn dan nou Gouvernman. Fizyon portfey tourizm e kiltir I a mon avi fer bokou sans akoz mwaan mon enn ki’n touzour krwar ki sel fason pou nou pei pli byen valoriz nou kiltir kreole se pou fer li vin en prodwi touristik ki nou kapab vann e partaze avek bokou plis fyerte. Tourizm e kiltir I enseparab akoz parmi bann rezon prensipal ki dimoun I al vakans ou vwayaze se pou al dekouver e apresye en lot kiltir. Lesanz kiltirel se en lesanz lanmitye parmi bann pep e sa gran demonstrasyon kiltirel ki nou’n fek temwanye dan nou capital I en laprev
vivan. Seychelles Brand I dan limenm en prodwi nou kiltir akoz I en lekspresyon pa zis labote natirel Sesel me vre labote Seselwa ki ganny eksprimen atraver nou kiltir e nou fason viv inik.
Mon profit sa lokazyon
pou salye STB anba direksyon Msye St. Ange e tou bann partener dan sa lendistri pou tou sa gran travay ki zot pe fer pou gard nou lendistri touris flote malgre tou sa tanpet ki pe tape deor.
26
Mr Speaker kreasyon en nouvo lazans pou planifikasyon e enplimantasyon tou proze Gouvernman I en lot inovasyon ki mon vwar dan sa reform. Sa lazans ki pou anmenn ansanm tou bann profesyonnel dan enzenyer sivil, pou non selman permet en pli bon itilizasyon lekspertiz dan sa bann domenn me I pou evit diplikasyon resours, fonksyon e letan ki nou perdi dan Gouvernman. En nouvo lazans ki pou
responsab pou zer bann zone endistriyel I en vre nesesite
sirtou letan ou get leta ki zone endistriyel Providans I ladan.
Letan mon get zone Providans ozordi, kalite konstriksyon serten batiman e lespas gate ki nou’n permet annan laba menm dimoun ki’n annan plizyer kare later ki ankor pe dormi oubyen ki’n ganny revann pou gro sonm, mon vwar en loportinite manke pou donn vre valer nou later konble e en resours pli presye e reserse ozordi e dan lavenir. Letan Prezidan I dir ki nou’n fer serten lerer dan nou parkour menm avek bokou bon lentansyon, mon get Providans.
Mr Speaker dan sa “Nouvo Sesel” ki Prezidan Michel I oule kree tou dimoun
ki anvi donn en koudmen pou annan en par ladan. Menm sa nouvo lopozisyon ki Lasanble ozordi e lezot lafors loposizyon ki angaze dan reform elektoral pe kontinnyen zwe zot par – pe zot osi zwe zot par e konmdir Gaston, Tilouis pe finalman konpran e plito tar ki zanmen. Malgre nou pou touzour difere lo serten size e parey nou’n fek tande ankor bomaten nou kapab kontinnyen travay ansamn lo lezot size ki nou partaze pou meyer lentere Sesel. E la mon akeir nouvo
lapros ki PDM pe adopted an sa “Nouvo Sesel” ki Prezidan Michel I oule kree.
Ozordi nou travay pou redwir pri lavi, pou lager kont trafik drog e bataye kont pirat I pli enportan ki tou diskour. Demokrasi, laliberte, dwa imen tousala nou’n deza tande avan e nou pou kontinnyen kree san sa “Nouvo Sesel” ki Parti Lepep
pou lager corps e arme pou kree anba gidans ki Prezizan Michel in trase pou nou pei e kot pou kontinnyen envit Lopozisyon pou donn en koudmen.
Mr Speaker ozordi nou’n ariv dan en lot krwaze semen kot nou desten partaze pe envit nou pou fransi en lot letap nou vwayaz ver en “Nouvo Sesel”. En vwayaz ki nou pe konfye
27
dan lanmen en nouvo zenerasyon lepep. Sa ki pli aze, sa ki pe pran retret oubyen pou kontinnyen sa batay lo en lot frontiyer pou kontinnyen partaz sazes ki zenes pou bezwen pou li pli byen navige. Odela tou batay e tou frontiyer nasyon Seselwa antye pou sorti venker. Nou nasyon antye pou sorti venker akoz Sesel pou mont pli o e briy pli for ankor.
Mr Speaker, pep Seselwa, sa I mon pli gran rev, mon pli gran swe e mon pli gran lespwar pou nou pei Sesel, sa paradi beni ki nou met In konfye avek zenerasyon ki’n pase e kontribye e zenerasyon ki pou vini alavenir.
Frer e ser Seselwa nou lalit pou kontinnyen akoz Lepep pou kontinnyen tenir for e pa pou zanmen large. Mon remersye ou ki’n ekout mwan
(Break)
MR SPEAKER Bon nou ava kontinnyen avek nou deba, lo lalis mon annan mwan Onorab Mitcy Larue. Onorab Larue. HON MITCY LARUE Mersi Mr Speaker. Mr Speaker, koleg manm Lasanble, ser pep Seselwa i
avek en vizyon tre kler ki ankor ennfwa Prezidan Michel in pran labar pou tras direksyon nou pei e set avek senserite ek en lafors konviksyon dan nouvo direksyon ki nou pei i bezwen pran ki nou dirizan in ankor ennfwa demann avek lepep Seselwa pou fer konfyans son vizyon.
An lannen 2008 letan ki nou Prezidan ti drastikman sanz direksyon pei dan en zefor pou epany danze i annan bokou ki pa ti oule aksepte larealite lo sa ki ti pe arove dan lemonn, zot ti refize pou krwar ki lemonn ti dan problenm e zot ti ensiste ki difikilte pe frap zis Sesel, me la 4an plitar nou
vwar ki zone Ero in paralize ekonomikman e ozorzdi IMF pe komans antre Lerop zis parey ki I ti fer Sesel. Nou vwar lemonn Arab ki anflanm e plizyer lekonomi ki nou ti krwar i bonkou pli solid ki nou ozordi zot lo bekir. I gras a direksyon dan lekel Prezidan Michel ti diriz nou pei zis atan ki ozordi Sesel pe nobou navige dan lemonn kot lekonomi global in konpletman deranze, i vreman pa fasil pou en pti lekonomi parey Sesel kontinnyen avanse letan ki bann lekonomi ki bokou pli byen kale pe pas atraver bokou difikilte. I pran lasazes
28
kolektiv en nasyon pou elekte en dirizan e dan ka Sesel lepep Seselwa letan ti swazir meyer dirizan zot ti selekte en zonm ki pa senpleman koz lo sanzman me plito enn ki posed lafors karakter pou inisye sanzman. Ozordi Sesel i annan li en Prezidan ki en reformater, sanzman pe ariv lo tou nivo e dan tou kous nou sosyete. Sesel pe bouze malgre difikilte i napa problenm ki enposib pou sa pti nasyon. Logmantasyon dan pri
karbiran difikilte avek Air Seychelles, latak pirat, lorganizasyon Jeux des Iles sa nasyon Seselwa in rankontre tou problenm an fas e in esey fer son mye pou met an plas solisyon.
Depi osn eleksyon lannen pase Prezidan Michel pe diriz nou pei atarver legzanp, par son servis ki i pe donn pei swa isi Sesel menm e osi lo lasenn enternasyonal Prezidan pe demontre klerman kwa ki i oule dir par travay dir pou Sesel. Prezidan in komans enkarn sa tenm par son bann prop aksyon depi byen lontan avan ki sa ti ganny prononse, sa ki lepep Seselwa i devret note e gard byen antet se ki pa tou dimoun dan nou pei ki pozitiv e ki pare pou ede pou fer pei avanse. I annan
dimoun ki toultan pare pou debout akote e les lezot pran responsabilite pou fer tou travay ki annan pou ganny fer letan ki in ler pou redres pei.
An lannen 2008 letan ki nasyon Seselwa an antye ti koste pou anmenn sa reform ekonomik lo nou ledo, ennde dimoun ti debout akote e les larestan Seselwa lev tou fardo depi sa Seselwa in pini zot dan eleksyon Prezidansyel ziska ki zot menm zot in bezwen aksepte pou disparet lo lasenn politik nasyonal. Me la aprezan nou vwar ki tazantan letan ki lezot dimoun pe travay dan en zefor pou tir zot lakanmizri sa bann dimoun i touzour annan bann komanter negativ pou zot pase, sa malgre ki zot pa pe partisipe, malgre ki zot pa pe kontinnyen dan okenn fason pozitiv ki fer sans me zot bezwen enzekte zot venen dan konsyans popiler sa nasyon Seselwa. Me ozordi mon annan en mesaz pou sa bann dimoun, fodre pa ki zot per sanzman e letan ki zot konnen ki zot pa kapab enplimant sanzman fodre pa ki zot koz lo la, zot sitan per sanzman ki sa lafreyer in paraliz zot e zot prefere koul avek zot bato si zot konnen ki zot fer le neseser pou aranz enpe keksoz lo zot kote. Zot in
29
sitan per sanzman ki menm letan sanzman i deroul dan Parti Lepep sa i teoriz zot e I fors zot pou vin avek tout sort spekilasyon. Sa ki kler pou tou Seselwa vwar pou zot menm se ki bann dimoun ki koz plis lo sanzman ozordi zot terifye a sak fwa okenn sanzman i ganny enplimante, zot in sitan alerzik ki zot pa ni oule tann nonm sa mo dan zot zorey.
Mr Speaker depi lannen 2008 Vis Prezidan Danny Faure swivan lord sorti kot Prezidan Michel in enplimant en progranm makro ekonomik ki’n tous tou sekter ekonomik nou pei e ozordi letan ki nou get Lasante ekonomik nou pei fas avek tou sa ki pe pase dan lemonn nou zis bezwen dir felisitasyon Vis Prezidan Faure,
belle reisit! Lafason ki sa progranm reform in ganny enplimante zere i fer loner Sesel. Tou Seselwa ozordi i kapab fyer pou dir ki reform makro ekonomik Sesel in ganny byen rekonnet partou lo lasenn enternasyonal e ki lenplimantasyon nou program reform pe ganny servi koman en legzanp par bann lorganizayson konsernen, ankor mon dir a ot vwa felisitasyon Vis Prezidan Faure!
E la ozordi sa bann menm dimoun ki sitan per sanzman zot pe fer spekilasyon lo ki fitir Vis Prezidan Faure, zot pe sey zwe en zwe ki dapre zot pou diviz Parti Lepep, son bann siporter e dirizan. Les mwan
dir zot ki no way never. Letan ki zot pe sey aziste, tir lwen pou tonm pre zot kapab konpran ki misyon ki Prezidan Michel in konfye dan lanmen son Vis Prezidan e sa i pe donn zot lanvi al pran zot retret Coetivy ouswa Marie-Louise telman ki zot per, pa per konmela zanfan espere sa ki pou zot pe vini, dan gran kontour ki pou annan zafer.
Letan en zonm in ganny respe son pep atraver lafors son travay i pou byen difisil pou zot sekwe konfyans sa pep dan li, zis atraver bann pti lartik malisye dan zournal lepep seselwa i konn Vis Prezidan Faure tre byen e zot annan en kantite konfyans dan li e lwayote Vis Prezidan Faure o servis son Prezidan pa’n zanmen deza vin an kestyon. Sa ki mwan mon konnen se gara zot akoz deza zot pe komans trouv lanmor dan lizye, sa bann parol ki zot ekriri dan zournal i trair zot prop lafreyer.
Mr Speaker mon ti a kontinnyen par en pti
30
deklarasyon ki en madanm dan mon distrik ti dir mwan apre ki i ti’n ekout Prezidan Michel adres lepep Seselwa. I ti dir “nou Prezidan in byen koze, in dir nou tou laverite, e dan son parol ou santi son senserite e son gran lanvi pou anmenn sanzman pozitiv dan sa pei. Mon vreman admir son lafransizm ek son kouraz e pa bliye bann dimoun enportan atraver lemonn kot i al vizite i koz lo nou Prezidan labous plen, e zot vreman vwar dan li sa zonm vizyonner e sa lider ki pe travay avek bokou lanmour ek determinasyon pou son pep, ki touzour pare pou anmenn linite e fer lemonn konn sa pti Sesel e ozordi nou vreman ganny rekonnet atraver lemonn dan tou laspe nou lanvironman piratri, ledikasyon”. Sa i refleksyon en sel dimoun dan nou kominote. Wi sa madanm i onnet dan sa ki in dir, sa i montre nou kimanyer bokou Seselwa i panse lo nou Prezidan, ki fason zot apresye travay dir nou Prezidan. Sa latitid pozitiv i depas sa mank senserite sa pti group minoriter ki kontinyelman blanm nou Prezidan menm si ofon zot leker zot konnen ki Prezidan pe fer bokou pou kre sa “Nouvo Sesel”. Zot menm
lager avek tou menm sa award
ki Prezidan ti gannyen dan Lenn, sa i vreman en laont. Sa pti group dimoun i bezwen komans grandi e vin pli matir si vreman zot anvi ariv pli lwen ki mwan mon pa zanmen vwar zot. In ler dan sa pei pou nou annan plis respe pou nou bann dirizan pou nou aret senm rimer e kre konfizyon. Eski zot anvi nou vin parey Lasomali, Lasiri, Madagascar, Repiblik Kongo eksetera. Toulezour nou pe vwar ki lenstabilite politik i anmennen pou en nasyon oubyen en pei. La Maldive ki pa ni menm tro lwen avek nou. Pep Seselwa nou bezwen fer tre atansyon Prezidan in koz nou’n ariv lo some sa montanny, ki nou’n milite e travay dir pou arive e ki nou pli gran defi sete pa sa traze ver some me plito nou abilite pou reste konstan e pou adapte avek en monn an plen evolisyon. Annou realize ki nou pa tousel dan sa lemonn e ki dezormen nou bezwen reste relevan avek sa nouvo lepok, pou nou kapab kre sa nouvo Sesel, nou tou ansanm nou bezwen travay pli dir dan linite avek bokou plis responsabilite e travay pa selman pou en saler me avek disiplin ek lanmour pou sa travay pou nou kapab gard tou sa ki nou’n arive akonpli pandan sa
31
bann lannen. Nou bezwen annan sanzman latitid partou kot nou ete dan travay, dan lekol, dan lakour, dan lakominote ensi ki dan pei se sel fason ki nou pou kapab ansanm anmenn sa renesans sosyal, sa kiltir travay dir pou Sesel.
Mr Speaker Prezidan in fer en bilan lo lannen 2011 kot nou’n montre nou rezilyans sa in permet nou ogmant nou stok rezerv deviz etranzer ki’n ariv 290 milyon dolar, sa pe permet nou rapros lobzektif
minimum 3 mwan lenportasyon e sa i osi met nou dan en meyer pozisyon pou kontinnyen repey nou det san presyon lo marse deviz etranzer dan lavenir.
An 2011 plizyer fanmiy Seselwa in ganny son prop lakaz oubyen son prop kare later, i annan bokou levenman ki inifye nou pep pandan 2011
tel ki karnaval, Jeux Des Iles, lansman vizyon 2020 ek 2 eleksyon kot lepep Seselwa in montre vreman zot matirite politik, zot in koste ansanm e viv bann moman inoubliyab. Pli enportan zot in elekte nou Prezidan ek nou manm Lasanble Nasyonal pou en lot manda 5an. Lepep in koze e nou bezwen ekoute e kontinny nou desten ver sa “Nouvo
Sesel”. Pep Seselwa ki 2012 in rezerve pou nou? Sakenn de nou i kapab dir sa ki i krwar, nou Prezidan in koz lo tou keksoz ki annan gran lenportans pou nou pep, nou bezwen analiz enn par enn e vwar kote nou bezwen sanze, anbelir e kontinnyen me mazinenn ki Prezidan pa pou kapab fer tousala litousel me nou bezwen fer li ansanm.
Ozordi mon pou abord lo enn de size enportan pou refleksyon e osi anmenn serten propozisyon. Mr Speaker lo lord lape ek sekirite Prezidan in abord sa size tre for kot in kondann bann krim e aksyon anti sosyal kot bann zabitan nepli santi sa lazwa de viv dan zot kominote. Dan sa “Nouvo Sesel” napa plas pou bann tel aksyon, tou dimoun i bezwen pran zot responsabilite. Tou lazans konsernen i bezwen zwe zot rol e annan konsistans dan tou sa ki zot fer, par egzanp si lapolis i deside met gard trafik pou kontrol vites drayver ki sou oubyen bann ki dray san Licence nou pa kapab ozordi lo larout me apre disparet e retourn ankor dan 3 mwan. Ler en voler i vol 4 fwa dan diferan lakour oubyen biznes zot santans pa kapab mars ansanm akoz zot pou kontinnyen vole, si zot
32
kondann 3 mwan pou sak lofans zot bezwen fer zot santans 1an me pa zis 3 mwan. Seselwa pe demande ki bann Ziz i ekout zot. Si nou annan lalwa pou dimoun ki zet salte an bonnavini nou bezwen asire ki sa lalwa i morde e nou
sistenm monitory i anplas e efikas pou ki dimoun i evite polye bann landrwa piblik. Prezidan in anonse ki bann prizonyen espesyalman bann trafiker drog i ganny anvoye Marie-Louise sa i en tre bon linisyativ e lontan Seselwa ti pe demann en tel linisiativ lo zil Marie-Louise laba ki zot bezwen travay tel ki plante, lapes eksetera, zot a bezwen koup koneksyon avek lezot dimoun sa i ava ed zot pou refelsir lo zot fot e sanz latitid ler zot fini zot santans. Tro bokou keksoz i pase dan prizon Montagne Possee. Mon sizere ki nou ogmant kapasite travayer e ranforsi bann regilasyon anplas, met nouvo regilasyon ki kapab zwenn lekspektasyon sa sosyete ozordi, anmenmtan mon oule remersi bann travayer ki pe fer bann bon travay kontinnyen persevere pou lekselans.
Prezidan in koz bokou lo drog ki sours preske tou bann problenm anti-sosyal. Mon
dakor avek li, mon salye NDEA
ki pe fer en bon travay. Bokou trafiker in ganny arete me nou annan ankor bokou pou fer. Eski nou pe aplik lalwa parey i devret? Ki arive ek bann trafiker ki akimil bokou byen avek sa larzan sal? Konbyen
fwa zot ganny large lo bail? Eski nou pe get dan tou posibilite pou anpes drog rantre dan nou pei? En legzanp lo bann por pasaze, lo bann yot, bann bato kargo, bato lapes nou bezwen fer keksoz. Ki nou fer avek bann viktim drog, bann ki pe servi sereng ki manyer nou reabilit zot? In ler pou nou koman en pep deside enn fwa pou tou ki progranm pou met anplas. Sa bann viktim zot fer lapenn, zot malad, zot bezwen tretman. Si nou kapab koup lo kantite
drog lo market e trouv en mwayen pou reabilit bann ki malad nou pou kapab remet nou bann zenn dan travay, koup en bon pe bann vol e fleo sosyal ki pe afekte nou pep.
Pep Seselwa pa bliye i pa zis Gouvernman oubyen Minister Lasante ki annan sa manda pou fer li, i bezwen en zefor nasyonal. Ou sa paran ou bezwen ede, ou sa zenn ou bezwen korpore e ou dan biznes ou osi ou bezwen ede, ou sa trafiker ou bezwen aret ou vilen manni e les sa bann
33
zenn trankil rod larzan par travay dir. Mon demann tou dimoun dan Sesel pou ed
lazans NDEA pou fer zot travay par donn zot tou korperasyon. Anmenmtan serten manm dan
NDEA osi zot bezwen aranz zot konportman si zot oule led piblik.
Lazans welfare. Prezidan in osi koz lo nou bann dimoun vilnerab dan nou sosyete ki bezwen ganny lasistans
welfare. En caring society i bezwen annan en tel sistenm anplas me nou bezwen osi koup lo labi. Plizyer lamannman dan lalwa in ganny anmennen isi pou laprouvasyon e nou’n fer li pou byennet nou dimoun, anmenmtan ki mon siport en tel lazans mon ti a kontan fer remarke ki nou bezwen get byen bann laplikasyon. Zis
mwan Novanm welfare in pey plis ki R8 milyon, sa i en gro sonm ki pe kontinyelman ogmante. La avek pri lavi ki pe kontinyelman ogmante ki
manyer welfare pou kapab ed bann fanmiy ki pe travay me ki pa kapab fer 2 bout zwenn? Annou fer en pti analiz ansanm pare reponn sa enn de
kestyon. Eski welfare i bezwen asite zenn ki lo drog? Eski
welfare i bezwen asiste dimoun ki refize pran okenn lanplwa?
Eski welfare i bezwen asiste zenn ki vole e eran dan kominote? Pep Seselwa i
krwar ki welfare i bezwen asiste dimoun ki malad e pa kapab travay pou en peryod
letan. Welfare i bezwen asiste sa fanmiy ki zonm ek fanm pe travay me pa kapab fer debout
zwenn. Welfare i bezwen asiste sa dimoun ki’n ariv en laz e pa ganny travay kot okenn
anplwayer. Welfare i bezwen asiste sa manman ki pe travay pou sony son zanfan ki papa pa pe okipe anmenmtan ki tribinal lafanmiy I vin pli serye ek bann paran ki negliz zot zanfan. Mon ti a kontan sizere
ki lazans welfare i travay an etwat kolaborasyon avek lotoirte distrik lo bann laplikasyon. Pou tir bann labi ki annan ozordi kot bokou plis
dimoun ki pa merit welfare pe benefisye e lezot pa pe ganny asiste, sirtou la kot nou bezwen servi byen larzan ki nou vote pou kapab ed bann ki dan bezwen e osi Minister Lanplwa ansanm ek lotorite konsernen bezwen rod e ed bann fanmiy pou trouv lanplwa pou bann ki napa lanplwa. Fodre fer remarke ki nou bann dimoun i osi bezwen pran
lanplwa ki available lo market pandan ki zot esper lanplwa zot swa olye reste lo lasistans
34
welfare. Annou donn en lasistans rezonnab dimoun ki dan bezwen.
Mr Speaker Prezidan in
koz fortman lo empower nou bann pti antreprizm e mwayen antreprizm, I osi koz lo bann lobstak ki retard bann biznes tel ki birokrasi e osi akse avek kredi, ozordi bokou Seselwa i anvi leve e debourye me lafason ki keksoz i ganny fer i pa ankourazan. Mr Speaker fodre ki nou met anplas mekanizm neseser pou fasilit bann tranzaksyon, armoniz
bann lalwa ki regulate business, revwar bann regilasyon anplas labank i osi bezwen fer desann lentere lo
loan e osi met loan available pou bann pti biznes Seselwa.
CCA pe kontinnyen ed bann zenn me ankor serten amelyorasyon pou bezwen
ganny fer pou fasilt bann loan. Nou bezwen osi monitor zot proze ki tre enportan ensi ki
training pou kapab ed zot pou zer zot biznes. Mon ti a kontan
osi koz lo biznes Air Seychelles domestic ki ozordi pet re okip bokou dimoun. Depi enpe letan Air Seychelles pe kre en sitiasyon kot ou pou krwar nou nepli kapab voyaze, bann flight in ganny redwir drastikman par egzanp dan bomaten i annan selman 2 ou 3 flight. Si
ou pou voyaz Mahe ou bezwen
pran flight 6er bomaten sa i vreman enkonvenab pou bann pasaze ki pe al fer biznes
travay oubyen miting e menm randevo dokter Mahe. Menm spesyalis kot Minister Lasante pa kapab ariv Praslin bann zour ki zot devret pou bann rezon ki mon’n mansyonnen, sa i en gro problenm. Pasyan menm ki bezwen al Mahe pa
kapab ganny flight zot bezwen deplas lo bato menm ki zot ka i irzan. Anmenmtan ki nou annan tou sa bann problenm kot i konsern flight pri osi in ogmante. Monn rod lenformasyon mon’n ganny dir ki i annan zis serten plas lo avyon ki ganny garde pou
Seselwa, la i annan 2 class S Class ki son pri i R512 parey avan e V Class ki li son pri i R1087. Sa i mars parey International flights, sa se bann travayer ki bezwen esey eksplike e kot zot ganny vreman abize verbalman par
pasaze. Menm pri excess luggage sa in sorti R21 par kilo pou vin R60 par kilo. Mon largiman se napa problenm ek logmantasyon dan pri oubyen okenn sanzman me i bezwen dan benefis lakonpanyen ensi ki kliyan. Mon problenm se ki
zofisye Air Seychelles i bezwen pran li zot responsabilite pou
35
vin lo medya e donn en lesplikasyon detaye lo sa bann sanzman ki’n arive, e mon sizere ki zot fer en letid lo ler ki bann pasaze i voyaze. Ogmant
bann flight e aret dir dimoun napa flight oubyen napa plas anmenmtan ler ou vini avyon i lanmwatye vid. Annou rod sa
ki pli bon pou nou airline ensi ki nou dimoun. Me anmenmtan mon profite pou mwan osi salye bann travayer
akoz customer service in sanze e in amelyor bokou. Kontiny sa bon travay menm dan sa moman difisil.
Restriktirasyon dan Gouvernman. Prezidan ti’n deza annonse ki restriktirasyon dan son Gouvernman I tre enportan. La ki in annons bann nouvo Minister son bi se pou donn en meyer servis pep Seselwa kot i konsern Gouvernman e sekter piblik pou anmenn plis efikasite, plis disiplin e plis transparans. In fer resorti ki tou Minis ek bann fonksyonner i bezwen reste konekte avek lepep e servi lepep. Tro souvan sa pa arrive, Prezidan li in touzour donn sa bon legzanp e mon krwar sa i bon meyer fason pou vwar larealite dizour e vwar meyer fason pou amelyor zot lenstitisyon. Prezidan dan son sazes in vwar
ki nou sitiasyon ekonomik in amelyore donk nesesit anmenn servis pli pre e fer ki bann minister i vin pli pti me pli efikas. Parey nou’n vwar 11 Minister in ganny met anplas
pou asir meyer servis delivery sa in touzour swe nou Prezidan e pep Seselwa. La ki serten Minister in vin pli pti mon demande ki nou met anplas bann statezi efikas pou amelyor servis. E letan Prezidan pe nonm bann fonksyonner mon ti a sizere ki Prezidan i promot enpe plis fanm dan bann pozisyon kle
pou permet sa gender balance parey isi dan nou Lasanble.
Mr Speaker tourizm ek kiltir i al tre byen ansanm, mon sir ki la ki sa Minister pou annan tou son letan pou
devlop sa Seychelles Brand, premouvwar e prezerv nou leritaz pou al byen pou ki nou kapab relev nou kiltir e anmenn li pli pre ek nou marse touris ki ozordi pe grandi. Mon profite osi pou salye Msye
Saint Ange ek son staff pou zot bon travay menm dan moman difisil. Carnaval de Victoria in laprev zot dedikasyon.
I byen ki Minister Ledikasyon i reste ensel portfey, sa i a donn bokou plis letan pou vreman travay lo lekspektasyon nou nasyon,
36
ledikasyon en pep i lakle prosperite en nasyon. Mersi bann ansenyan pou zot bon travay kontinnyen donn plis pou lanmour nou zanfan, paran vin donn en koudmen pou lavenir zot zanfan.
Minister lanplwa ek resours imen in tonm byen pou kapab byen planifye en bon statezik lanplwa, kot zot a kapab regard dan posibilite redwir travayer etranze e ranplas zot par Seselwa espesyalman bann zenn ki pe konplet zot letid, me nou dimoun osi zot bezwen serten zot aranz enpe latitid viz a vi travay si nou vreman anvi ranplas etranze e fer ladiferans. Kondisyon lanplwa osi i bezwen ganny byen vizite e ranforsi. Mr Speaker, Prezidan Michel in debout tre tre fyer e for o nivo enternasyonal, in fer li son devwar pou trouv letan pou zwenn bann dirizan lemonn, asiste bann konvansyon rezyonnal e enternasyonnal e in pran loportinite a sak fwa pou defann lentere Sesel. Bann dirizan i ekout li akoz zot konnen i en dirizan prensip e ki ferm dan son kwayans, in ranforsi lyen avek lenn ki tre enportan dan plziter domenn tel ki ledikasyon, piratri eksetera. In osi met an valer
en lyen avek nou partener tradisyonnel Lafrans Wayonmini. En keksoz ki nou fer plis ozordi anba parasol Linyon Eropen. In osi devlop en partenarya pros avek Sid Afrik enn bann pwisans ekonomik ki’n envestir bokou dan nou pei.
Resaman in vizit Lonn a lenvitasyon premye Minis Camerone e la Prezidan in akonpli bokou, in vreman debat for lo demann pou annan en Gouvernman santral Lasomali ki pou kapab met piratri anba kontrol e bokou lezot pwen in ganny adrese touzour dan lentere Sesel e Seselwa. Korperasyon ant Adu Dahbi ek Lasinn vreman ekselan bokou don in ganny fer e semenn pase linogirasyon
proze Wind Farm ti fer kot byento Sesel pou benefisye 11 poursan son lenerzi atraver sa proze ki pou ede dan rediksyon lakantite karbiran ki nou enporte.
An konklizyon Sesel i
leader dan Losean Endyen tousala in posib atarver vizyon en zonm determinen, kapab ki travay san ses ek son leker pou son pei e son pep, pou en “Nouvo Sesel”. Mr Speaker mon ti a kontan petet eklersi en pti pwen lo kestyon Visa pou Adu Dahbi ki Onorab
37
Lider Lopozisyon in koz lo la. I vre ki nou’n ganny sans annan - kapab travel dan bann diplomasi, me les mwan fer rapel ki Minister Zafer Etranzer pe osi negosye pou ki tou
Seselwa i kapab travel to Abu Dhabi san en visa sa i en travay kontinyel ki pe kontinnyen ganny fer.
E petet en lot pti pwen ki mon ti a kontan aborde lo kestyon nou zournen nasyonal 5 Zen ki mon pa tro dakor avek Onorab lopozisyon, mwan koman en militant, tre for mon pa krwar 5 Zen i bezwen sorti koman en zour kot dimoun i bezwen konnen poudir sa i en zour nasyonal, i en zour ki nou’n lite pou gannyen, e sa i form parti listwar Sesel. Nou pa kapab dir Lafrans tir le 14 Zilyet alor akoz nou pou bezwen dir Sesel tir le 5 Zen. Mon senserman krwar sa i bezwen reste e nou bezwen kit li.
Security Clearance osi i pa pe egziste dan laform parey nou dir, akoz si nou regard en pti pe partou dan travay nou pou vwar dimoun avek diferan afilyasyon pilitik pe travay dan bann pozisyon tre kle dan
Gouvernman. Alor Security Clearance i pa dan sa lalinny kot zot ganny diskriminen pou zot afliyasyon politik.
Mr Speaker.
MR SPEAKER 3 Minit Onorab. HON MITCY LARUE Pou terminnen mon ti a kontan lans en lapel ek tou Seselwa ozordi plis ki zanmen kot lanmour lemonn pe pas atraver bokou boulvers, nou bezwen
reste focus, determinnen, ini koman en nasyon. Nou pa devret zanmen les personn diviz nou, o kontrer kontinnyen zot bon travay, amelyor kot i neseser e donn ankor plis an travayan pli dir pou nou menm, pou nou zanfan, pou nou pei. Pran legzanp nou Prezidan sa i ava gid nou lo meyer semen progre ansanm dan sa “Nouvo Sesel” Ki bondye i touzour beni e epany nou kont tou felo. Mersi. MR SPEAKER Onorab Pool. HON ANDRE POOL Mr Speaker, koleg manm Lasanble Nasyonal e tou dimoun ki pe ekoute, bonzour zot tou. Mr Speaker, I fer mwan gran plezir pou fer mon analiz e donn mon lopinyon lo plizyer size ki Prezidan Michel in aborde dan son diskour lo
38
leta nou Nasyon. Ankor enn fwa, Prezidan Michel in demontre ki I sa zonm avek sa grander lespri e sa determinasyon pou anmenn Sesel ver plis boner e prosperite malgre lemonn pe travers tanpet ek boulvers ki nou pti pei Sesel pe santi son sekous. Sesel ozordi, sak sitwayen I annan son liberte pou swazir son afiliasyon politik e fer konnen son kwayans e viv son diferans. Sesel ozordi, nou pe viv dan tolerans anver tou bann kwayans ki kapab egziste. Loportinite I la pou sak sitwayen manifeste son kwayans me dan lord, lape, respe pou lalwa, respe pou drwa lezot sitwayen e osi respe pou Konstitisyon nou pei. Sa I en bon keksoz e se sa ki nou lademokrasi pe egziz nou. E se sa ki fer nou viv koman sa nasyon inik dan lemonn parey
nou kontan dir “Seychelles unique by a thousand miles”.
Wi, Msye Speaker, nou tou nou form parti sa fanmiy Seselwa, nou krwar dan en pei kot malgre nenport kouler ki ou ete, kwayans relizyon e kwayans politik, nou tou nou partaz sa lespwar pou sa “Nouvo Sesel” malgre nou kapab difere lo son larout. Prezidan Michel pe
kontinyelman demontre ki I pa travay pou prosen eleksyon me travay pou sa prosen zenerasyon. Wi Mr Speaker, leta nou nasyon ozordi I enn ki pe ofer nou gran lespwar pou en meyer lavenir, me nou bezwen dakor ki I annan osi bokou defi pou nou kontinnyen rezourd. Meyer fason pou met lanmen lo la se dan linite koman en pep ki anvi travay e travay dir pou Sesel. I kler ki noun fer progre e osi kler ki apre 4aN reform ekonomik nou’n byen plase pou plis kwasans ekonomik malgre kriz
ekonomik dan zone Ero e lenpak repozisyonnman Air Seychelles lo nou lendistri touris. Wi travay I la me progre osi I la avek nou e sa in kontinnyen pandan 2011. En lannen ki’n anmenn plis sikse pou pep Seselwa.
Mr Speaker, ozordi nou lo semen ver plis progre. Nou lekonomi in repran son lamars pozitiv. Sa progre I ganny mezire par sikse ki nou pep pe akonpli, par sa posibilite pou sa zenn transform son rev e fer li vin en realite. Sa progre I osi ganny mezire par sa bann loportinite ki pe ganny kree pou sa fitir zenerasyon. Ozordi Gouvernman in sorti dan sa sitiasyon kot I depans plis larzan ki I ranmase e sa pe
39
anmenn en nouvo peryod dan nou demars pou kree sa nouvo Sesel e parey Prezidan in prononse dan son diskour, moman in arive pou fer keksoz ki diferan e ki byen pou Sesel, sa ki in apel li, nou moman, wi ozordi I nou moman.
Mr Speaker ozordi, lo some sa montanny kot nou ete, e dan sa vizyon pou kree sa “Nouvo Sesel” nou kapab fer en parkour e etal sitiasyon lavi ki nou pep I viv toulezour e anmenmtan get ver lavenir avek loptimizm. Gouvernman pe fer tou sa ki posib pou gard kou lavi anba kontrol. I kler ki avek logmantasyon dan bann pri ki andeor nou kontrol tel ki pri karbiran, pri fre bato kargo, lasirans pou anmenn marsandiz dan nou pei parmi lezot, sa pe anmenn en logmantasyon dan bann pri servis e komodite malgre ki Gouvernman in abzorb serten logmantasyon pri e ki nou swete ki nou sitiasyon ekonomik I permet Gouvernman kontinnyen fer li kan I posib e neseser. E la mon a ranforsi sa deklarasyon fer par Prezidan ler I dir ki serten lazans paraitatik zot annan en gran rol pou zwe dan sa stratezi, kot zot rol primer se pa pou fer profi me plito zot annan en vokasyon sosyal e ki
zot devret pe reste o servis sa pep. La mon pou enplore ki tou bann ki konsernen, zot fer tou pou mentenir kou lavi pli ba posib.
Mr Speaker ozordi Sesel pe fer tou dan son posibilite pou devlop sours lenerzi renouvlab. Sa I ava redwir depans lo karbiran e redwir domaz lo nou lanvironnman. Deza detwa zour pase nou’n temwany premye pa pou enstal bann lekipman neseser pou eksplwat lenerzi divan. Sa zefor I en bon pa dan sa bon direksyon. I devret ganny ankouraze e devret ganny tou
nou sipor. Windfarm ti en rev Prezidan Michel ki dousman pe vin sa realite.
Pandan 2011 sa Gouvernman in kontinnyen envestir dan ledikasyon nou pep. Nou’n kontinnyen
empower nou zanfan, nou lazenes e menm bann adilt ek
bann konnesans o osi skills neseser pou zot realiz zot rev,
sa Seychelles Dream, kot nou bann zanfan I ganny sans pou swazir ki zot anvi vini ler zot grandi – kot zot ganny montre ki zot lavenir I depan lo zot zefor e travay dir me kot zot osi ganny dir ki pou zot realiz sa rev zot pa kapab zis espere me ki zot bezwen travay dir pou ariv laba akoz zot lavenir pa
40
vin koman en kado ki sorti anler e tonm ater. Sakrifis bezwen ganny fer pou ganny bon rezilta.
Wi Mr Speaker ozordi nou zanfan pe ganny tou loportinite dan son ledikasyon. E pli ale lemonn travay pe demande ki nou bann zenn zot bezwen en nivo ledikasyon ki pli siperyer posib. Anmenmtan mon partaz panse Prezidan ler I dir ki ledikasyon I komans dan lakour. Ozordi I kler ki sel fason ki nou pou ganny sa zenerasyon lazenes ki sa “Nouvo Sesel” pe rode se atraver en zefor kolektiv ki enkli tou bann akter dan nou sosyete. Gouvernman I annan son rol, paran bezwen ganny sans e menm forse pou pran zot responsabilite. Eski nou sosyete pou kontinnyen toler en sitiasyon kot paran I vin ensilte e menm lager ek en ansennyan zis akoz in disiplinn son zanfan dan lekol? Parfwa menm desann Minister Ledikasyon pou al raport sa ansennyan e ensiste ki aksyon i devret ganny pran kont sa ansennyan. La mon pe koz sirtou kot konportman sa zanfan in vinn entolerab pou sa ansennyan e pou sa laklas. E demen sa menm paran I blanm tou dimoun eksepte li
ler sa zanfan in vin enkontrolab dan lakour. Wi, Mr Speaker, dan sa “Nouvo Sesel”, nou pou bezwen revwar bann lalwa proteksyon zanfan e vwar si vreman zot adapte avek sa nouvo realite ki nou pe viv ladan ozordi e osi bann leksperyans dan tou nou bann lekol. Annou sanze kot I fodre. Annou remet sa disiplinn dan nou bann lekol. Annou repran kontrol sitiasyon dan nou bann lekol avan ki i tro tar. Konsey lazenes osi devret pe revwar son bann progranm dan kad kreasyon sa “Nouvo Sesel” akoz parey Prezidan in remet lanfaz lo la, lazenes I enn bann pilye pli enportan. Sa Gouvernman in fer bokou pou nou lazenes depi 1977. I annan bokou zenn ki’n akonplir zot ekspektasyon me ki nou fer avek bann ki’n perdi direksyon e zot pe swiv en move semen? Se la ki mon ti ava kontan vwar ki progranm konsey lazenes in desann pli ba dan bann lekol sirtou segonder e pos segonder, pou ede dimiyen sa posibilite ki serten nou bann zenn zot tonm dan delenkans e lezot bann move konportman anti-sosyal e an konsekans logmantasyon krim dan Sesel, en realite ki nou sosyete pe fer fas avek ozordi. E I konsern nou tou.
41
Pour mwan zis ogmant santans oubyen lezot mezir pinisyon I pa neseserman pou rezourd problenm krim dan nou pei. Pou mwan I ti pou ideal kot tou bann lakoz I ganny met ater pou konsiderasyon. La kot nou bezwen ranforsi lefikasite nou lafors lapolis.
Mr Speaker sa “Nouvo Sesel” I bezwen kontinnyen siport zefor pou nou annan en lafors lapolis ki perform pli byen e anmenn plis sikse dan zot travay. Avek bann kriminel ki pe vin pli profesyonnel, ki nepli per pou konmet zot lofans e vol plis lizour ki aswar, nou bezwen kontinnyen donn nou lafors sekirite plis sipor e meyer gidans partou kot nou kapab. Dan sa “Nouvo Sesel” nou pa kapab aksepte en sitiasyon kot lapolis pa kapab
anmenn lisyen lo en scene pou swiv lapis voler zis akoz ou ganny dir napa transpor e voler I sape. Dan sa “Nouvo Sesel” nou pa kapab annan en sitiasyon kot en sitwayen I vwar transpor ki voler I anbark ladan, I donn sa limero transpor ek lapolis e 7 erdtan plitar sa transpor pe pase partou me sa viktim I ganny dir ki lapolis ankor pe rod sa transpor e pankor kapab bat avek l. Enkwayab me I laverite.
Mr Speaker, ou a dakor avek mwan ki I annan keksoz ki pa pe mars byen. I pa mon lentansyon montre ledrwa lo serten endividi dan sa lafors. Nou annan en kantite lespri dan sa pei ki si nou servi zot byen mon napa okenn dout ki nou pou vwar en meyer lafors lapolis. I en konsern nou tou e se selman ansanm ki nou pou trouv fason pou transform nou lafors lapolis e fer li vin pli efikas. Ansanm nou bezwen ganny sa konba kont krim. Mon annan konfyans ki nou kapab fer li e annou fer li pou sa “Nouvo Sesel”.
Letan mon pe abord size sekirite, mon pa pou mank sa lokazyon pou salye zefor ki pe ganny fer pou ranforsi kapasite nou lafors defans. Sa ozordi in vin plis ki en nesesite pou protez nou pei sirtou kont latak pirat lo nou teritwar nasyonal. Nou bezwen apresye osi lasistans enternayonnal ki nou pe gannyen sorti kot nou bann zanmi labitid, me osi kot lezot partener kominote enternasyonal. San zot sipor, ozordi Sesel ti pou dan en sitiasyon petet katastrofik. Sa menas piratri pe fer en kantite dega pa selman lo nou pei me osi lo nivo enternasyonal. Nou bezwen a tou pri, konbat zot e defet zot. Zefor Prezidan
42
Michel lo nivo enternasyonal pe ganny rekonnet e zot pe komans konpran pli byen lanpler e konsekans sa problenm koze par lenstabilite politik an Somali limenm. Nou bann zonm ek fanm dan lafors defans pe fer bokou sakrifis pou protez nou teritwar e nou dir zot mersi, e mon swete ki sa konferans ki fek ganny fer Langleter detwa zour pase, nou ava komans vwar en nouvo lelan pou diriz ver en solisyon permanent sa problenm an Somali e son lenpak dan larezyon. Barvo Prezidan Michel pour sa rol dirizan ki ou pe zwe dan sa lalit pou protez Sesel!
Wi Mr Speaker, pandan 2011 Prezidan Michel in kontinnyen avek son zefor pou met Sesel lo map e kontinnyen fer tande lavwa bann pei zil dan Losean Endyen e osi bann pti leta zil partou atraver lemonn. Son zefor san ses pe permet lemonn pli byen konpran bann problenm spesifik bann ti leta zil e ralye sipor pou trouv bann solisyon dirab. Pou Sesel, legzanp rezilta sa travay I la pou tou Seselwa apresye. Nou pe ganny ladmirasyon bokou lorganizasyon ek pei atraver lemonn. Parey in fer resorti dan son diskour, Prezidan in
met lanfaz ki Sesel bezwen kontinnyen ranforsi bann lyen amikal e korperatif ant pei dan nou rezyen e osi lo lasenn enternasyonal pou mobiliz led ek sipor kot I neseser e anmenntan kontinnyen zwe sa rol koman pei dirizan dan bann domenn for tel ki sanzman klima, proteksyon lanvironnman, lalit kont piratri zis pou nonm serten.
Mr Speaker se sa lobzektif ek misyon nou polisi aktif pou perse enternasyonal – se rod dibyen pou Sesel, se pou rod lenvestisman pou Sesel e ki pe benefisye en kantite Seselwa – Se pou rod sipor pou amelyor nou sistenm lasante – Se pou rod finansman pou konstrir plis lakaz pou nou pep parey proze Ile Perseverans – Se pou ganny lasistans pou rezourd nou problenm lenerzi parey zenerater elektrisite e lenvestisman dan proze lenerzi divan – Se pou ganny sipor pou amelyor nou problenm delo pandan peryod lasesres – lalis I long me pep Seselwa in benefisye en kantite dan tou sa bann lenvestisman pandan sa bann deryen lannen. Serten politisyen zot kont sa bann lenvestisman ki Sesel pe gannyen e I pe benefisye de milye Seselwa pou rezon ki zis zot ki konnen. I gou pou vwar
43
ki serten parmi zot pe benefisye atraver bann tel lenvestisman ki nou pe gannyen malgre zot bann lakizasyon.
Dan sa “Nouvo Sesel”, sa Gouvernman pou kontinnyen mobiliz sipor pou anmenn plis devlopman pou nou pei ek nou pep. Sa ki anvi reste deryer I zot swa e zot lib pou fer li. Apre tou nou en pei lib e demokratik kot se lavwa mazorite lepep ki pli enportan malgre lopinyon minorite I ganny konsidere.
Mr Speaker Prezidan dan son diskour in fer resorti lo nesesite ranforsman nou demokrasi e amelyor bonn gouvernans dan nou pei. Nou’n toultan koman en parti politik fer bann travay analiz lo ki fason pou anmenn sanzman pou ranforsi nou demokrasi isi Sesel. E dan sa nouvo lanvironnman politik depi 1992 nou’n pas atraver en kantite legzersis ki’n permet pep Seselwa partisip dan sa prosesis demokratizasyon kontinyel isi Sesel. Nou bann lenstitisyon savedir lekzekitif, lezislatif ek zidisyer, tou le 3 zot annan zot rol pou zwe pou fer marse pei. Dan nou pei in annan reform ki’n ganny fer, in annan eleksyon ki’n ganny fer, in annan dyalog, konsiltasyon e osi en kantite sanzman dan
lalwa ki nou Lasanble in debat e aprouve sirtou pandan 3enm Repiblik. Wi Mr Speaker, kontrerman avek sa ki Lider Lopozisyon in dir nou bomaten, nou pan zis pres lademokrasi me nou’n toultan met li an pratik.
Deryenman, lannen pase, nou’n annan 2 eleksyon, en eleksyon Prezidansyel ek en eleksyon Lasanble Nasyonal kot pep Seselwa ti libreman swazir zot dirizan. Dan eleksyon Prezidansyel zot ti elekte Prezidan Michel parmi tou lezot kandida e pou eleksyon Lasanble Nasyonal zot ti elekte bann manm ki ozordi nou vwar dan sa Lasanble. Lepep ti swazir libreman e se sa lademokrasi. Lepep in koze e nou bezwen respekte zot swa. Bann ki pa respekte swa ki lepep in fer, zot menm zot alors zot pa krwar dan lademokrasi. Ozordi, I byen ki bann reprezantan parti politik pe zwenn pou diskit e fer propozisyon lo bann sanzman ki zot santi bezwen ganny fer dan nou prosesis elektoral. Parey Prezidan in dir, bann propozisyon ava ganny met dan proze lalwa e plitar vin devan nou Lasanble kot I pou ganny debat parey nenport ki proze delwa e aprouve parey nenport ki proze
44
delwa. Parey serten I anvi
vwar, sa Lasanble pa en rubber stamp ki neseserman aprouv en proze delwa tel ki I ete san bezwen ganny debat. Non, Mr Speaker, koman en Lasanble ki’n ganny elekte dan dernyen eleksyon, nou annan tou drwa pou egzamin en proze delwa e fer lamannman neseser, koman bann reprezantan mazorite sa pep, e la apre donn nou laprouvasyon parey nou’n fer avek bokou proze delwa ki’n vin devan nou lasanble. Koman en lenstitisyon demokratik, nou bezwen egzers nou drwa e fer nou devwar pou ranforsi ledemokrasi dan Sesel. I malere pou vwar ki serten politisyen dan Sesel, ki toultan pe prese e donn nou leson lo lademokrasi, ozordi zot menm zot pe montre nou klerman ki zot pa krwar dan lademokrasi, ki zot pa senser dan sa ki zot koz lo la e ki zot napa respe pou lademokrasi. Zot senpleman pe azir parey bann diktater. An dot mo zot pe dir nou, fer sa ki zot dir nou fer, me Mr Speaker, nou Lasanble pa fonksyonn koumsa. Wi, nou krwar dan la demokrasi e nou pou fer tou sa ki neseser pou sofgard lendepandans nou lenstitisyon koman en brans Gouvernman dan sa “Nouvo Sesel”. Sa ki ti deside pou
reste deor sa Lasanble e
boycott dernyen eleksyon Lasanble zot a ava kontinnyen fer tapaz an deor nou Lasanble.
Mr Speaker dan son panse pou restriktir Gouvernman, Prezidan Michel ankor ennfwa in met lanfaz lo loportinite ki sa Gouvernman pou kontinnyen donn Seselwa pou vin met zot prop pti ek mwayen lantrepriz e ki pe kontinnyen kontribye bokou anver kreasyon larises e kreasyon lanplwa. In demande ki sa nouvo minister konsernen I met bokou lanfaz pou kree bann kondisyon favorab pou zot lepanourisman. Mr Speaker, ou a dakor avek mwan ki sa Gouvernman in fer bokou pou permet nenport Seselwa ki anvi leve e debourye e fer son prop biznes. Lenstitisyon finansyel in ganny met anplas pou asiste bann ki’n anvi aste taksi, bato lapes, konstrir garaz, konstrir
batiman, guesthouse, bann pti lotel, lekipman pou netway semen eksetera, ekstera. Antouka, bann legzanp I partou kote dan nou pei. Me Mr Speaker, annou admet ki I annan osi en kantite lanpayaz ki bokou nou sitwayen pe rankontre dan sa demars pou kree en biznes. Wi Mr
45
Speaker, Seselwa I rankontre en bann baryer avan komans
operate en biznes e bokou parfwa ek bann demann ki pa fer sans. Pou nou avanse dan sa “Nouvo Sesel” nou pou bezwen ennfwa pour tou kraz sa bann baryer parey Zonm Lib ti fer le 5 Zen 1977. Sa dat ki’n agrave dan lsitwar Sesel e ki personn pa kapab efas dan listwar nou pei.
Ou pa kapab kontinnyen annan en sitiasyon kot depi ler ou fer en laplikasyon ziska ou pe al ouver en biznes ou fer fas avek lobstak apre lobstak kree par en bann birokrasi e menm serten regilasyon ki pa neseserman fer sans dan sa “Nouvo Sesel” anba nouvo direksyon Prezidan Michel. Mon pa pe envante me mon pe koz par leksperyans apre plis ki 20an monn travay avek piblik dan distrik e osi lo nivo Nasyonal. Apre tou sa bann sanzman ki nou’n fer dan sa pei, ozordi moman in arive pou nou al pli lwen ankor. Eski I normal pou pa les en sitwayen operate son biznes zis akoz
napa en tea room dan en lofis kan sa se son met ki pou deside si I bezwen e kote I pou plas li zis pou donn en legzanp lanpayaz. Kot bann lazans tre byento mon pou komans nonmen si zot pa sanz zot, zot
dir ou ti’n devret fer sa koumsa, kas sa enn, refer sa lot – en lalis refer ki pou kout plis ki 15 poursan valer total depans lo en proze – kote son met proze pou tire ler menm
son loan ki in pran ek labank in zis ase pou konplet son proze. Zis en lanpayaz – en birokrasi ki pa fer sans e ki fodre nou elimin li o pli vit posib e ki mwan mon annan tou konfyans ki nouvo ladministrasyon Prezidan Michel pou fer li enkli lezot lanpayaz ki letan pa pou permet mwan mansyonnen isi. Annou larg lanmen Seselwa olye anpay zot. Nou’n koze wi, me aprezan in ler pou aksyon.
Mr Speaker sekter tourizm I kontinnyen pilye prensipal nou lekonomi. Ozordi pli ki zanmen sa sekter I bezwen sipor nou tou pou sirmont bann nouvo defi. Nou bezwen fer tou pou ed sa sekter premyerman dan son demars pou diversifye son sours pou anmenn viziter dan nou pei, la sirtou avek problenm finansyel Lerop ki sours prensipal bann viziter ki vin Sesel. Nou bezwen
kontinyen donn sipor nou Air Seychelles pou ki i reisir dan son demars pou restriktire e fer sikse lo son bann nouvo larout ki I annan lentansyon
46
antreprann. Wi, I pa fasil me si nou travay ansanm nou kapab fer bokou pou soutenir nou lendistri tourizm pandan 2012 e bann lannen devan nou. E mon kontan vwar ki bann akter in koste pou zot koze e travay ansanm dan sa lendistri. Mon dir zot kontinnyen travay dan sa lespri pozitif.
Mr Speaker desizyon anonse par Prezidan Michel pou restriktir Gouvernman pe byen ganny akeir par bokou dimoun. Mon totalman dakor ki bann lenstitisyon Gouvernman I bezwen permet zot delivre en servis a la oter ki piblik I ekspekte avek zot, en servis ki byen efikas e kot nou retir tou bann lanpayaz ki ankor egziste dan detrwa landrwa dan servis piblik. Wi, laba osi I annan lanpayaz. I kler ki Prezidan Michel in fer bokou depi 2004 pou promouvwar bon etik dan servis piblik e pa toler okenn levidans koripsyon. In demontre ki son Gouvernman pa toler okenn move konportman dan nenport ki landrwa kot I ete ouswa dan nenport ki laform ki I ete. I enportan ki nou lenstitisyon Lasanble Nasyonal nou siport Prezidan ek Gouvernman dan sa lalit e la kot mon lans en
lapel avek Komite Finans e kont piblik nou Lasanble pou zot fer tou s aki zot kapab pou ede dan sa lalit kont koripsyon. Mwan mon pare pou donn tou sipor posib koman en ansyen manm sa komite. Lemonn I dan nou kote dan sa batay. Mon swete ki bann ki byento pe al ganny bann diferan responsabilite dan sa restriktirasyon Gouvernman zot inn konpran byen sa bann diferan pwen ki Prezidan in met lanfaz lo la e ki zot pare pou travay koman bann kolaborater fidel, lwayal e konpetan. Wi Mr Speaker annou siport Prezidan dan son demars pou detrir lanpir ek lanperer. Pep Seselwa in donn li sa manda pou li fer.
Ozordi an 2012 ler nou pe debout lo some sa montanny ki nou’n lite e travay dir pou arive, nou bezwen sa nouvo limaz, sa nouvo fason fer e sa nouvo fason travay pou kree sa “Nouvo Sesel”. Nou’n toultan dir nou pe mont sa montanny me ozordi I fer mwan gran plezir pou realize ki nou lo some sa montanny.
Mr Speaker parey Prezidan in reitere, nou’n avans en kantite ansanm me nou bezwen kontinnyen travay pou Sesel, pou nou avans bokou pli lwen. Nou bezwen
47
met nou pare anka okenn evantyalite mondyal e ki kapab annan lefe advers lo nou kondisyon lavi sirtou, lo kou lavi isi Sesel. Menas pirat I ankor la. Pri karbiran I reste touzour o e nou pa konnen ki kapab arive la avek menas latak kont Iran. Zefor pou siport plis nou bann fermye ek nou bann peser bezwen ganny entansifye pou asir nou sekirite alimanter. Nou bezwen get zot problenm e zot bezwen enpe pli pros e ansanm esey trouv bann solisyon. Fransman dir, nou pa pe fer ase pou ed nou bann fermye ek peser e kan nou kapab fer plis pou zot ankor. Nou bezwen kontinnyen fer bann perse lo nivo enternayonal koumsa lemonn ava kontinnyen koz lo
nou leadership dan plizyer domenn e osi nou sikse dan lezot domenn. Me, anmenmtan nou bezwen kontinnyen travay dan linite, larmoni, dan lape ek stabilite koman en pep, koman en sel nasyon pou nou fer plis sikse ankor. Pandan 2011 nou’n organiz nou premye Carnaval avek bokou sikse e sa fek ganny swiv par son 2enm edisyon. Nou ti organiz 2 eleksyon kot lepep ti partisip dan kalm e demontre zot matirite. Nou ti organiz nou
Zwe De Zil kot nou bann atlet ti fer nou tre fyer avek zot performans e ranport sikse. Ozordi Pep Seselwa pe demande ki kantite anplis ki nou kapab fer si nou koste plis ansanm? Sa ki lo pouvwar ek sa ki dan lopozisyon. Si nou fer li, nou pou avans en kantite dan nou lager kont bann defi ki pe menas nou sosyete. Nou lalit kont fleo drog I bezwen enn ki kolektiv avek partisipasyon nou tou si nou anvi sov nou fitir zenerasyon kont sa fleo. Si nou tou nou admet ki sa fleo drog I serye, si nou admet ki sa problenm bandisite - kas lakaz e vole – problenm labi lalkol parmi lezot ankor – me kwa ki pe anpes nou travay ansanm pou konbat sa bann fleo e anmenn sa “Nouvo Sesel”?
Wi, lemonn in felisit nou pou plizyer travay ki nou’n fer ansanm tel ki zefor ki nou’n fer pou donn en meyer ledikasyon
ek lasante nou pep, leadership ki nou pe zwe dan lalit kont piratri, dan lafason ki nou’n antreprann nou Reform Ekonomik e menm legzersis lademokrasi e reform Elektoral isi Sesel. Nou osi alors kapab fer li dan lezot domenn.
Wi Mr Speaker, nou lavenir ek lavenir Sesel I dan nou lanmen, savedir lanmen
48
sak Seselwa e sa lavenir nou bezwen fer tou pou li vin sa realite. Annou pa fer okenn fot lo travay ki annan devan nou. Tou sa bann reform ki nou bezwen fer, zot pa pou fasil e pou pran letan. E I pou vin pli difisil si nou perdi letan lager antre nou e diviz nou pep parey serten zot anvi fer. Malgre nou diferans lopinyon politik, mon senserman krwar ki nou kapab fer bokou rev transform dan en realite pou Sesel, parey bokou Seselwa pe enport zot krwayans e lopinyon politik zot in realiz zot rev anba sa Gouvernman Parti Lepep. Legzanp I toultour nou. En kantite Seselwa in servi loportinite e in vin sa ki zot ete ozordi.
Pandan 2012 annou travay pou ranforsi konfyans nou pep dan bann lenstitisyon Gouvernman e kontinyen donn sa lespwar ki avek Prezidan Michel, ki avek Parti Lepep e zis Parti Lepep tou I posib pou nou avanse dan lavi. Napa plas pou mediokrite ek parese. Napa plas pou vyolans e laenn. Bann ki krwar ki tou keksoz zot ki pli konnen, zot tronpe e sa pep pe riy zot. Nou annan travay pou fer. Annou fer li ansanm. Annou fer li pou Sesel. Tou Seselwa ou annan ou plas lo sa bato. Wi Mr
Speaker annou ansanm fer lannen 2012 vin enn kot nou vwar plis kasyon ki parol. Mersi. MR SPEAKER Onorab Fideria. Nou pou al ziska 12.30. Onorab Fideria. HON. EMMANUEL FIDERIA Mr Speaker, mersi, tou manm Onorab Lasanble, manm piblik
ki pe ekoute, espesyalman the beautiful people of Les Mamelles, bonn apremidi.
Mr Speaker, 35an pase ti annan en nesesite pou nou komans en lalit, bokou pione sa lalit I ankor vivan. Zot ankor pe viv fri zot lalit ki zot ti komanse pou anmenn Sesel ek Seselwa lo semen prosperite. Sa lalit ti ganny gide par en zonm ki ti annan en vizyon kler pou Sesel. En vizyon pou kre en sosyete baze lo lazistis sosyal kot tou dimoun I ganny son plas ki I merite. En sosyete ki ni ou kouler, ni ou statik sosyal, ni lakantite larises ki ou annan pa fer ou vin pli siperyer ki en lot ou frer ouswa ou ser. En sosyete kot sa gato ki nou tou nou’n travay dir pou kree, nou tou nou ganny nou par ladan. Zot bann vre patriot. Zot travay I anmenn en batay vreman dir pou Sesel ariv kot I ete ozordi.
49
Mr Speaker, mon oule fer resorti sa bann pwen akoz parfwa zonm dan lokilans I oubliye kote I sorti, e nou bliye pou dir mersi, mersi tou sa bann zonm ek fanm ki’n travay dir pou fer nou sosyete ariv kot I ete ozordi. Mwan, Mr Speaker, sak fwa mon pou ganny lokazyon, mon pou dir mersi sa zonm ki annan sa vizyon pou Sesel. Sa zonm ki tou dernyenman tou le Vandredi zot pe deklare ki’n mor. Non sa zonm I ankor vivan, I malgre I pou mor parey nou tou, nou pou fer sa menm semen, son lide, son laswaf enkestyonnab pou lazistis sosyal trionfe isi dan sa pei pou touzour reste vivan ziska leternite. Mr Speaker, bokou nou I la, ki la ozordi, pa ti pou la si pa akoz vizyon sa zonm. Mon pe dir sa Mr Speaker akoz tou ti konmans en landrwa. Tou ti konmans par en nide ki senser. Ozordi nou sosyete in devlope. Seselwa pe mont lo pli o podyanm atraver lemonn. Nou paviyon pe flote e nou tou ozordi nou fyer kot nou ete, nou fyer e pa ezite pou dir, mwan mon en Seselwa.
Sa ki sa pep in akonplir pandan sa 35an atraver sa
vizyon parti SPUP, SPPF, ozordi Parti Lepep, nou pa kapab etablir en valer larzan avek.
Nou pa kapab mezire. Bokou sakrifis in ganny fer. Sesel I nou patri, Sesel se nou bizou e nou tou ansanm nou bezwen travay dir pou prezerv nou zoli pei.
Mr Speaker, pou tou bann ki’n lir sa liv ansyen Prezidan Ameriken, Msye Bill
Clinton, Back to Work, I annan en konsept ladan ki mon ti a kontan partaze. Sa konsept se the share of responsibilities, responsabilite kolektif oubyen responsabilite partaze. Mr Speaker, nou tou nou dakor ki travay I annan dan sa pei, e tou travay I annan menm valer, menm parfwa set en travay i anmenn avek li plis responsabilite. Be mon pa konpran ler mon pas Ma Josephine, en tantin ki annan plis ki 90 lannen pe pran son gran kouto e pe koup son zerb dan son lari e anmenmtan 11er bomaten en zenn 25an I ankor pe dormi lo son lili. Sa I trakas mon bokou! Eski sistenm ki’n gat li, swa kot lakour I annan tro bokou pou konsonmen prezan I pa santi li oblize pou fer son devwar, pou li leve e al debourye. Wi sitiasyon I konpleks, me I annan solisyon, I pa enposib sanze, I bezwen pran en pe letan. Me, Mr Speaker, sa I en defi ki nou bezwen sirmonte.
50
Malgre tou mon tir mon sapo avek sa santenn de zenn travayer ki leve botan e movetan pou fer li son devwar
e mon dir zot ride on. Mon dakor avek Prezidan
Michel dan sa pei napa plas pou lapares ek dimoun ki profesyonnel pe kale, mon salye sa kantite zonm ek fanm ki pe fer 2 louvraz par zour pou zot sonny zot fanmiy, batir zot fwaye, pran swen avek zot
zanfan ouswa repey zot loan. Zot osi Mr Speaker mon dir zot
ride on. Mon krwar sa I en bon keksoz ki fodre nou ankouraze e ki zanmen si I annan en lasistan ki leta I oule donnen, se sanmenm bann dimoun ki pe leve e pe debourye ki devret pas premye.
Mr Speaker, I en loner e a lafwa I en privilez ki zabitan Les Mamelles in donn mwan, en privilez pou adres zot konsern ozordi lo kestyon leta de la nasyon. Leta de la nasyon dapre mon leksperyans I pa en legzersis kot nou analiz sa ki’n pase, leta la nasyon I devret depas lafrontyer lepase e fokaliz plis ki zanmen lo nou lavenir. Sel preokipasyon pou leta la nasyon sanze, ganny modifye, se ler ou etablir e definir en pli gran presizyon, en vizyon kler pou ou pei, pou ou pep, vedir ou get lavenir e
ou get le fitir. Mr Speaker, lekel ki ti enteres li avek leta la nasyon Seselwa, nou bann frer avek ser Seselwa an 1964, an 1976, 1977, 1981, 1991 e osi 1993. Wi pa lot ki parti
SPUP/SPPF e Parti Lepep in touzour devan pou aisre konstaman ki leta la nasyon Seselwa I sanze e ganny modifye pou le meyer atraver bann levennman e transformasyon profon dan lavi politik sosio-ekonomik, kiltirel, edikasyonnel ekstera. Sa I tre enportan Mr Speaker, se ki zanmen personn in reve pou reste deryer, personn pan zanmen reve ki keksoz pa pou sanze pou le meyer. Sa I lespwar ki keksoz pou sanze ki transformasyon neseser pou arive, ti sa moter ki alimant lalit e donn sa lenerzi neseser pou Seselwa sorti venker. Wi ki leta la nasyon Seselwa I reste vibran, ranpli avek lespwar e non pa en gran kosmar an fas avek defi lavi, an fas avek defi lemonn I prezante. Mr Speaker, tou pep I annan en rev, en rev avek en lespwar pou keksoz sanze.
Dan mon distrik Les Mamelles mon pe touzour viv avek sa lespwar ki nou distrik Les Mamelles I kontinnyen lo semen progre e prosperite. Sepandan mon tir konklizyon
51
atraver diskour Prezidan ki napa en semen ranpli avek lor ek bann zoli roz. Sa pou le moman se pa lot ki nesesite. Travay dir pou Sesel. Mon konpran ki nou larout I ranpli ek bann gran defi, bann defi ki ozordi plis ki zanmen I obliz nou pou nou tou met nou zefors ansanm e avek en sel lavwa. Pti Sesel I nou pei e nou pare pou tonbe leve pou fer li sorti venker. Wi, Mr Speaker, pandan sa bann dernyen lannen nou’n fer fas avek bann gran defi, defi ki Sesel koman en pti leta zil ki form parti sa vilaz global pan zanmen eparnye ladan. Dan lezot pei oubyen kontinan defi pou sorti dan resesyon ekonomik sever, defi resofman later, defi sanzman klima, defi bann gran inondasyon, lavi de santenn de zonm, fanm, zanfan in ganny balye. Bann gran lavil in ganny plonze e detrir. Bann group eknik preski ganny eliminen, lasesres, lafamin, maladi plizyer, lezot katastrof pe menas laras imen, wi sa I nou bann defi, defi lemonn e osi defi Sesel.
An plis ki lager e defi konfli rezyonnal, an plis ki menas defi pou batay kont latak barbar, bann pirat ek
bann bandi dan nou zone
ekonomik esklisiv, lavi bokou nou bann frer ek ser pe ganny tromatize. De nou peser I ankor an kaptivite par bann pirat ek teoris Somalyen. Zefor enkontestab nou Prezidan lo lasenn enternasyonal koman rezyonal, tou resaman atraver bann vizit sef deta Langleter. Sesel in kontinnyen pran linisiativ. I anmenn en kontribisyon efektif dan lalit kont pirat dan sa syek ki nou ladan. Mr Speaker, pirat fodre ganny efase lo sirfas lemonn dan sa 21enn syek.
An plis Mr Speaker, nou bezwen fer fas avek defi logmantasyon pri marsandiz enporte lo marse enternasyonal. Konsekaman Sesel noun osi enport sa bann lenflasyon, nou napa swa, nou napa swa senpleman akoz nou napa kontrol lo lamazorite fakter an deor Sesel. Sa I pa zis en defi pou Sesel si non I en defi pou tou nasyon, I en defi pou tou pei. Mr Speaker, nou pep I bezwen manze, nou pep I bezwen sanze, alors nou bezwen enporte, malerezman nou pa kapab prodwir tou sa ki nou konsonmen, rezon akoz nou bezwen fer bokou atansyon avek bann swa konsonmasyon, nou bezwen vin tre pridan. Pei ki pa prodwir e konsonm an ekse I
52
potansyelman vilnerab avek lenportasyon lenflasyon ki egziste dan lezot pei. Nou bezwen travay dir, akoursi sa gran disparite annan sa ki prodwir e enporte. Sesel, Mr Speaker, pankor ponp petrol dan nou lanmer alors nou trouv nou avek defi lenstabilite ek logmantasyon pri petrol lo marse enternasyonal. Nou napa swa, nou bezwen enport petrol, gas kwi manze, dyezel pou transport, dyezel pou prodiksyon elektrisite, konsekaman sa Gouvernman pa kapab fer gran sidvansyon me atraver fon stabilizasyon Gouvernman in fer tou pou soulaz lenpak lo sak fanmiy Seselwa.
Mr Speaker, noun travers letap kriz finansyel ekonomik an 2008 ki ti sok lemonn. Sesel ti konmans nou prop reform, nou pa’n sape ladan. Sistenm lekonomi lemonn I konekte egalman ek sistenm finansyel I osi annan en gran relasyon. I evidan alor ki nou bezwen santi bann sekous.
Nou pep in eksperyans period pli gran reform ekonomik finansyel san presedan dan nou listwar, me nou’n tenir. Wi malgre tou bann defi nou reform ziska prezan depi Oktob 2008, lannen apre lannen nou’n raport ankor laviktwar.
Wi laviktwar pou Sesel e la nasyon Seselwa. Nou prosen laviktwar I garanti a kondisyon ki nou fer sakenn antre nou en rezolisyon e travay dir pou Sesel. De nouvo tirbilans dan lekonomi e sistenm finansyel marse Eropeen pe anvoy sok atraver aktivite ekonomik bokou pei. Resesyon Lerop I potansyelman kapab provoke gran problenm pou nou lekonomi, nou marse touristik deza pe santi sa sok, nou napa kontrol lo sa ki pase Lerop. Nou zis kapab ekoute, etidye, tir leson e met nou pare pou fer lazistaz, bit pou nou minimiz lefe lo nou pti pei.
Mr Speaker, be mwan mon rekonforte letan mon tann koz lo nouvo prodiksyon, en logmantasyon 5 poursan pou lannen 2012, byensir parey Prezidan in site, tou biznes ki konekte direkteman avek sa
lendistri I bezwen vin pli smart dan devlopman bann stratezi pou kaptir bann nouvo marse touristic - napa en lot fason fer. Nou bezwen vin pli kreatif, nou bann sours reveni alternativ I bezwen ganny devlope, nou bezwen kontinnyen avek bann pli gran vites diversifye ankor plis nou baz ekonomik.
Mr Speaker, I tre enportan ki nasyon Seselwa I
53
note ki dan sa bann
boulversman leadership Gouvernman Sesel, leadership Parti lepep in touzour e sistematikman gard son lizye e reste fokalize lo en keksoz pli enportan, dan nenport ki sosyete, e sa se nou pep. Byennet nou pep I pas avan tou keksoz, zentere nou pep I reste en konponan enportan dan tou nou demars pou nou relans nou lekonomi e par laswit reazisteman nou sistenm moniter. Zefors I bezwen kontinnyen, nou bezwen atraver nou travay dir met lenflasyon Sesel anba mikroskop e dil avek sa finomenn dan en fason serye.
Mr Speaker, nou pep I bezwen apresye e dir mersi e lo non tou zabitan Les Mamelles mon dir mersi, I pa en kado, bokou nou I leve toulezour e travay dir, be dan en sosyete napa nanryen ki otomatik, ou pa zis leve e ou gannyen. Dan plizyer pei avek pli gran resours natirel zonm, fanm ek zanfan I travay tre dir pou kree bokou larises me lamizer nwar I zot dipen ek diber dan bomaten, lamizer nwar I zot dezennen midi, lamizer nwar I zot dinen aswar, napa fitir, napa lespwar pou de milye e de milye nou bann frer ek ser dan lezot pei. Mr Speaker, mwan
mon annan lespwar dan sa vizyon etale pou kreasyon sa “Nouvo Sesel” mon vwar lespwar e I annan lespwar. Sa lespwar I ganny manifeste atraver tou bann provizyon
byen kalkile ki leadership e Gouvernman Parti Lepep in definir. I annan en zefor serye par Gouvernman Parti Lepep pou kontinnyen serse, rode tou sa ki meyer pou nou pep. Serse e rod mwayen pou Sesel ganny sa ki meyer e pou asire ki pep Seselwa I sorti viktorye dan sa boulverman ekonomik finansyel ki lemonn pe traverse depi 2008 ziska la ozordi. I pa’n fasil, I demann travay dir, I demann pli gran determinasyon lo la par tou bann dirizan sa pei, I demann pli gran kolaborasyon avek tou bann akter kle dan zesyon nou pei.
Mr Speaker I pa en sekre ki Sesel pou kontinnyen santi sekous bann tirbilans ekonomik finansyel lemonn pe eksperyanse dan diferan moman. Nou salye e apresye zefor eksepsyonnel, ekstraordiner nou bann fanm, zonm ki pe diriz nou pei. Defi pou Sesel I osi loportinite pou Sesel. Depi konmansman reform ziska ozordi nou pe montre lemonn ki nou en pei serye, ki nou annan en
54
leadership serye, ki nou annan en vizyon ek en direksyon kler avan tou nou konnen kot nou pe ale e nou swete arive. Alors I pa drol e sa I eksplik rezon akoz ki nou annan bann provizyon tre enportan ki montre klerman kimanyer Les Mamelles I ganny en morso sa gato e larises nasyonal.
Annou pran legzanp lakaz, demaraz ek kontinyasyon redevlopman lakaz dan Les Mamelles I pa en lot ki en laverite vivan, set en realite, en realite vivan pour Les Mamelles e tou son bann zabitan, santi labote modernite ki nou koz lo la dan nou filozofi sa “Nouvo Sesel”. Ou ki ankor pe esper en lakaz mon pe dir ou pasyante, ou ki ankor pe esper en bout later mon pe dir ou pa dekouraze, mon pe demann ou pou kontinnyen siport nou dan nou demars nob. Ou ki’n espere dan plizyer lannen mon konnen ki leta ou lespri i ladan, ou koman en sitwayen Seselwa mon konnen ki leta ou lespri pa neseserman anpe e zisteman sa ki ou’n fer mwan dir o komansman mon lentervansyon, ki leta nou nasyon I pa neseserman en finomenn pase me plis en finomenn lavenir.
Lo kestyon lasante lespri zabitan Les Mamelles e ki zot ganny deservi byen, dan en lanvironnman ki konfortab, sa eksplike akoz Gouvernman in vwar li neseser pou anbelir klinik Les Mamelles an 2012. An zeneral tou zabitan Les Mamelles zot leta lespri, ki zot kontinnyen viv avek lespwar, vwar zot kondisyon lavi sanze, zot lanvironnman sanze egalman sa I eksplike akoz ki an 2012 plis ki R1.2 milyon pou ganny envestir dan distrik Les Mamelles dan bann pti proze ki pou tous lavi tou dimoun dan nou distrik. Mon konvenki ki plizyer fanmiy dan kominote pou direkteman oubyen endirekteman benefisye e ganny rekonforte.
Mr Speaker, leta lespri zabitan Les Mamelles sa ki konsern dezas ler gro lapli I tonbe se ki Les Mamelles I ganny en tretman egal atraver nouvo progranm fon dezas natirel. Distrik Les Mamelles in soufer bokou avek konsekans bann dezas dan bann lannen ki’n pase. Lannen 2011 pa’n en leksepsyon. Alors dan tou nou zefors pou konsolid nou bann aki sosyal nou bezwen kontinnyen asire e prepar sak nou distrik e dan en fason garanti ki sak fanmiy in
55
trimouse pou gannyen e sa ki gouvernman in envestir dan sak distrik dan kominote pa ganny detri ler gro lapli I tonbe. Nou konsyan sepandan ki nou pa kapab anpes lapli tonbe be nou kapab kree bann kondisyon pou minimiz domaz ek gaspiyaz resours ler gro lapli I tonbe.
Mr Speaker, ler mon pe adres size leta la nasyon mon pa kapab koz leta lespri zabitan Les Mamelles lo size lazans proteksyon sosyal. Alors ki Les Mamelles I annan pou dir lo sa kestyon? Gouvernman in prozekte R100 milyon 696 mil pou kapab siport bann fanmiy pli vilnerab. Dan sa “Nouvo Sesel” I en kous nou popilasyon ki nou bezwen donn zot sipor, nou pa kapab kit zot deryer, me Les Mamelles I dir ki nou bezwen fer sir pandan bann lannen ki devan nou ki se vreman bann fanmiy oubyen endividi ki pli vilnerab ki ganny asiste. Progranm byennet sosyal pa kapab la pou soutir lapares. Nou bezwen sakenn de nou pran nou responsabilite, nou pei I pou nou, nou bezwen vin pli prodiktif pou anbelir plis nou pei, pou nou kree plis larises. Nou bann frer ek ser annou leve e debourye.
Mr Speaker, mon oule fer resorti ki leta lespri zabitan Les Mamelles lo kestyon divertifikasyon bio-balizasyon nou lekonomi dan lobzektif en vizyon pou en “Nouvo Sesel”. “Nouvo Sesel” pe sirman ganny konkretize ler mon sit serten konteni demars konkret tel ki
stock exchange, transformasyon Labank Devlopman Sesel, lentrodiksyon pou lakour komersyal pou dil avek bann ka biznes, lentrodiksyon lizinn
ek higher purchase, transformasyon Labank
Savings Bank pou vin Seychelles Commercial Bank. Lavant shares dan SACL,
Naval Services e Land Marine. Mr Speaker, parey monn
toultan dir annou pa bliy nou bann maren e nou bann
stevedores. Wi tou sa bann demars I tre enportan. Mon salye tou sa bann nouvo demars pou nou vwar vin en realite dan “Nouvo Sesel” me se pandan ki nou bezwen asire, se ki pa zis sa ki annan ki kontinnyen gannyen e devlop bann stratezi ek taktik pou pran plis ankor. Mr Speaker, sa pou pli move ki en dezas natirel, pli move ki en deliz, personn pa pou kapab bare plitar. Alors leta lespri zabitan Les Mamelles se ki
56
Gouvernman I met en sistenm an plas pou asire en distribisyon ekitab.
An konklizyon Mr Speaker, I enportan ki nou pa bliye ki nou laliberte I nou drwa, I osi mars kot a kot avek nou responsabilite oubyen nou devwar. Nou pa kapab kontinnyen vwar e viv dan en rev ki nou lib pou fer tou sa ki nou anvi e dan sa prose afekte drwa lezot dimoun. Lord e lape I bezwen renyen dan nou zoli pti pei. Tou dimoun I annan en drwa pou viv an sekirite, sekirite son lakaz, sekirite son propriyete, sosyete I bezwen reste lo son gard pou asire ki personn pa … nou stabilite, sinon, sa pou annan en gran reperkisyon lo nou pti pei. Nou pou soulaze ler nou kapab viv dan lape, viv dan sekirite, nou pou soulaze ler nou kapab rezouir fri nou travay dir avek nou fanmiy dan trankilite, nou pou soulaze ler nou kapab asize dan trankilite apre en lazournen fatige ler nou ariv kot nou fwaye nou pe repoze e fer plan pou fer fas avek defi en nouvo lazournen travay.
Ser, frer pep Seselwa nou parkour lalit pa fasil. I pa’n zanmen fasil pou okenn nasyon. Partou dan lemonn I ranpli avek defi. Nou kapasite pou tourn defi dan loportinite I
ava kouronn nou zefor pou en nouvo Sesel. Sa ki meyer pou nou kapab kree en nouvo, en leta la nasyon ki balanse, ki adapte e ki koresponn avek sa lemonn dinamik. Ki nou zanfan I ganny enspire par nou zefors pou kree en lemonn meyer, pou gard laras imen vivan e ki selman dan sa moman ki nou ava satisfe ki nou legzistans in akonplir en misyon nob dan nou pasaz lo sa later.
Mr Speaker, mon pe demann Bondye ki I kontinnyen beni Sesel. Mersi pou tou bann manm piblik ki’n
ekout mwan, spesyalman the beautiful people of Les Mamelles. Mersi. MR SPEAKER
Bon nou adjourn ziska 2er
(Lunch) MR SPEAKER Bon nou ava kontinnyen avek nou deba, Onorab Dugasse. HON MELVAL DUGASSE
Mr Speaker, koleg MNA zabitan Anse Etoile ser, frer Seselwa bonn apremidi. Mr Speaker atarver son diskour Prezidan nou pei pe envit tou pep Seselwa pou zwenn li pou travay pli dir pou Sesel,
57
zanmen nou pei e limanite in deza dan pli gran bezwen pou zwenn ansanm pou fer fas an otan defi ki nou syek pe poze. Mr Speaker rezon ki zonm i travay lo sa later se pou konstrir, pou batir e pou kre en lavenir meyer pou li e pou son fanmiy, rezon ki nou annan en lekonomi e lesanz komers se non selman pou kre larises me egalman pou kre lanplwa e set atarver lanplwa ki en zonm i vreman kapab valorizm son lekor.
Premye largiman ki mon oule avanse ozordi i konsern zisteman lekonomi Sesel. 4an pase nou ti komans tras en larout ki ti annan pou bi stabiliz e moderniz son lekonomi. Sa bann reform in antrenn avek li bokou difikilte pou nou bann fanmiy Seselwa me lefe i reste ki dan en sitiasyon ekonomik mondyal ki pe kontinyelman deteryore Sesel i bezwen re-kalkile pou li kontinnyen avanse. I annan en kantite progre ki’n ganny fer egalman i annan serten landrwa kot nou bezwen pran rekil akoz sitiasyon pa’n permet nou pou avans an avan. Zeneralman tou ekspert pou dakor ki performans ekonomik Sesel i lo bon semen e ki nou pei pe rekipere me en lekonomi i bezwen oservis son
pep, i pa kapab zis la koman en keksoz ki pa aksesib pou son sitwayen sa pei. Nou pa kapab annan en lekonomi ki zis senpleman ganny reprezante par sif lo papye. Si nou pe koz lo travay dir pou Sesel, travay devan nou se pou konverti lekonomi Sesel dan bann benefis vizib e tanzib pou lepep Seselwa, si swa travayer ouswa envestiser Seselwa tou nou bann sitwayen i bezwen sanit ki zot kapab benefisye direkteman atraver devlopman ekonomik nou pei. Parey ki mon’n deza fer mansyon pli boner en lekonomi i annan li de fonksyon primer, sa se kreasyon larises e kreasyon lanplawa.
Dan son ladres Prezidan in abord sa size sirtou sa bout ki konsern rediksyon lo lakantite travayer etranze dan nou pei. En size ki’n ganny koz lo la dan bokou lokazyon isi menm dan sa Lasanble e ki mwan mon krwar ki i plis ki ler pou nou adopte en polisi lo sa size enn fwa pou tou avan lavenir i met nou responsab pou sa sitiasyon.
Mr Speaker nou konnen ki tou size ki annan pou fer avek lanplwa i tonm dan sa Minister ki annan responsabilte pou lanplwa. Mon’n konstate ki sa deryen
58
lannen Minister Lanplwa pa kapab enplimant seksyon 18(1) dan lalwa lanplwa ki annan pou fer avek travayer etranze pou mwan sa i malere.
Mr Speaker ler in arive pou deside lekel lotorite ki annan manda pou diriz prosedir lo kontrol lakantite travayer etranze ki annan dan pei, eski Departman Lanplwa ou Imigrasyon? Mon konpran nesesite pou fasilit bann anplwayer osi byen ki bann envestiser me lo lot kote pa akoz en lorganizayson i senpleman pibliy en post e s ii pa ganny dimoun lo marse
lokal sa I vin son passport pou li enport travayer etranze. Mon krwar nou merit al pli lwen ki sa. A sa pwen mon ti a lans en lapel avek tou dimoun ki pe rod en lanplwa pou sezi bann loportinite ki egziste e anmenmtan pou devlop en latitid pozitiv pou travay dan en lanplwa pou fer sa ki zot kapab pou retenir zot louvraz.
Mr Speaker lo sa size travayer etranze mon ti a rekomande ki Departman Lanplwa, Imigrasyon e lezot partener I etablir serten kategori travay ki pli difisil pou ganny dimoun lo marse lanplwa lokal ki sa i a ganny
fast track pou GOP anba prosedir aktyel, e sa i a osi
ganny reviz regilyerman e lezot pozisyon i merit ganny fonksyonnen avek Minister lanplwa.
Mr Speaker parey in ganny anonse par Minister Finans ki apartir milye sa
lannen lalwa TIA pou nepli egziste alor mon ti a osi rekomande ki bann konsesyon konsernan travyer etranze
anba TIA i ganny administre anba lalw lanplwa. Mon osi propoze ki Gouvernman i reviz e revwar bann lalwa ki gouvern bann aktivite bann lazans lanplwa ou prive, zot ava annan en kontribisyon pli efektiv dan rediksyon lakantite travayer etranze dan nou pei. Sesel i en pei ki plen avek bon lentansyon, Seselwa i en pep ki zeneralman tre pozitiv e ki prefere toultan get keksoz lo son bon kote - ki fer ki nou Gouvernman atarver son bann teknisyen i met en kantite bon polisi an plas. Nou’n deza etabli ki nou posed bann bon lentansyon e ki nou annan bann bon zouti travay a nou dispozisyon, me dan bokou lenstans nou bezwen admet ki nou pe fail lo sa kote lenplimantasyon. Dan lamazorite sirkonstans kot i annan problenm letan ou fer en resers detaye - sa ki ou vwar se ki i annan bann tre
59
bon polisi an plas, sa ki manke par kont se lavolante pou delivre lo sa bann kondisyon ki ganny etablir klerman dan bann diferan polisi. Letan ki
nou fail lo sa nivo i pa vin zis en pti problenm ladministrativ, sa i arrive, se ki nou regret dezapwentman dan leker nou pep, e sa i pa bon pou nou koman en nasyon letan ki nou ganny konfye avek en responsabilite i enportan ki nou fer nou mye pou delivre lo bann rev e laspirasyon nou pep. Koman Seselwa fodre ki nou annan lafyerte dan tou sa ki nou fer sirotu kot i konsern nou travay e sirtou letan ki nou met nou lasyer o servis nou bann frer e ser Seselwa. En pti plis zefor, en pti pe plis latansyon i kapab fer ki nou rann lavi nou frer, nou ser bokou pli meyer.
Dan travay fodre ki nou toultan rapel ki latitd lesefer se en keksoz ki tourn an ron. Sa ki nou fer ozordi avek nou kanmarad en lot i kapab egalman fer avek ou. En travyer servis piblik ou prive ki mank devosyon e komitman dan son louvraz i a son tour ganny move servis dan en magazen avek en dimoun ki posed menm latitid lesefer ki li e zot tou le de zot fer fas avek en dezapwentman dan zot
labank ankor fas a sa menm kalite latitid. Largiman ki mon pe fer Mr Speaker se ki zeneralman koman en pep tou pou depan lo kanmarad e en latitd negativ dan travay i afekte dimoun e evantyalman afekte nou tou. Nou en pep ki peple avek bann adilt responsab, alors mon ava les li avek konsyans sak endividi pou deside si zot pe fer zot mye ouswa non.
Mr Speaker sa lannen mon kontan akoz nou tenm nasyonal i tourn otour en keksoz ki pre avek mon leker e sa se travay. Mon vizyon travay i pa enn kot en dimoun i transpire depi soley leve ziska soley kouse, me plito en dimoun ki fer son prodiksyon dan en fason fran e onnet, la nou pe koz lo en dimoun ki nobou reziste tantasyon pou al ver koripsyon menm letan i vreman dan bezwen. Nou pe koz lo en dimoun ki pe travay avek en leker e konsiderasyon pou son prosen, pou mwan se sa mon lenterpretasyon personnel travay dir.
Sesel ozordi pe fer fas avek plizyer fleo sosyal anfas avek tou sa bann problenm nou bezwen plis kritik konstriktiv e plis zefor, plis kouraz, plis travay annou pran linisyativ e form plis dimoun
60
pou travay avek bann ki ganny afekte. I pa sifi pou nou zis kritike e montre ledwa, i pa kretyen pou nou zis dir ki prostitiye ou drog e kontinnyen les sa viktim noye tousel dan zot difikilte. Koman en sosyete i plis ki tan pou nou pran en lapros desisiv e ferm me osi en lapros ki pli imen, get egalman laspe gerizon e reabilitasyon. Letan nou ankor zanfan nou paran i toultan koriz nou e dir pa montre ledwa. Koman bann adilt i enportan ki nou mentenir sa bann menm prensip. Minister Lasante in fini ganny depase par sa problenm bann lafors lord ek lape egalman i posed zot bann prop difikilte, me sa laspe sekirite pou tou Seselwa fodre pa ganny neglize. Nou bezwen ennf wwa pou tou vin en nasyon kot lavi e propriyete i ganny proteze. Nou en pti pei e nou pa bezwen toler sa kantite menas anba ki nou pep i viv ladan.
Ozordi Seselwa pa kapab lesklav byen ki in gannyen atarver travay dir e devosyon. I malere dan mon distrik ki preski toulezour en fanmiy I vin viktim en vol, sa pe kre bokou fistrasyon e lanmertin ki mon per pou kapab fini par en lot krim pli serye vi ki dimoun pa satisfe avek lanket lapolis e
zizman Lakour. Zot santi ki i devret annan plis ki ganny fer lo sa size laplipar letan bann ki responsab pou sa bann vol se bann viktim drog. Sa ki mon pe propoze se ki si nou komans idantifye travay ki annan pou fer avek sa bann zenn viktim, idantifye finansman adekwa e komans form dimoun pou fer sa travay I vre ki nou bezwen travayer sosyal spesyalize - ki nou bezwen lapolis kominoter e ki nou bezwen travayer lasante mantal. Annou asize ansanm e deside kwa egzakteman ki nou bezwen pou ki nou annan en lapros pli sen, pli kretyen e pli pozitiv viz a vis bann viktim fleo sosyal dan nou pei. Annou touzour mazinen ki tou zanfan i annan en paran e ki par deryer sak viktim sa fleo i annan en leker paran ki pe blese. E i annan en manman ki pe plere, annou annan kouraz pou kontribye e pou ede e la nou ava kapab dir ki nou ape travay pou Sesel.
Mr Speaker atraver nou listwar enn bann metye pli enportan Sesel i toultan lapes, me malerezman lapes ozordi i enn bann metye pli menase ki annan dan nou pei. Danze ki sa i reprezante i devret konsern nou tou koman Seselwa. Peser ozordi i ganny aflize lo tou kote. Pri karbiran
61
i ogmante, klima i sanze, pirat i menase e konsomater osi i annan son prop difikilte fas a pri manze ki pe kontinnyen ogmante. Anse Etoile i annan li en gran kominote peser e zot rekonnet tou bann zefor ki pe ganny fer par Prezidan Michel e son Gouvernman pou ed enpe zot sitiasyon, me kominote peser dan Sesel antye pe ozordi fer fas avek en sitiasyon ki ekstraordiner. Sa ki mon pe propoze se ki nou pei i devret lans dan en letid detaye pou gete ki egzakteman ki sitiasyon sa bann dimoun. Nou bezwen posed bann fe konkret lo sitiasyon egzakt nou kominote peser. Se zisteman apre ki nou’n posed tou sa bann fe ki nou pou kapab deside kwa egzakteman ki nou bezwen fer pou ed nou kominote peser. Lo en lot kote nou bezwen asiste zot koman bann sitwayen, me egalman nou bezwen antre pou asire ki sa metye i reste vivan e an bonne santé.
Pou konkli mon santi ki
bokou dimoun de bonne volonte pe travay dir san ses pou anmenn sa sanzman pozitiv ki nou pe rode dan nou pei. Zot pe fer tou pou edik e anrisir nou pep e pou sansibiliz nou zanfan ek lazenes anver responsabilite
moral e sosyal. Zot pe travay for pou elimin bann move lenfliyans e konportman dan nou sosyete e promouvwar linite, lape, larmoni dan Sesel. Zot pe kree oubyen sezi loportinite pou anrisir lavi pou kree en meyer lavenir pou nou pei ek nou zanfan, pou sa group dimoun mon oule remersi zot. Mersi pou ekoute.
MR SPEAKER Onorab Arnephy. HON BERNARD ARNEPHY Mersi Mr Speaker. Mr Speaker, koleg Onorab, pep Seselwa bon apremidi. Pep Seselwa moman in arive pou nou fer en refleksyon profon pou sa travay dir ki nou’n fer pou konsolid nou bann aki e kontinnyen trouv mwayen pou fer ankor bokou plis progre malgre nou vilnerabilite an fas avek difikilte global. Wi nou’n ariv lo some sa montanny parey Prezidan Michel in fer nou konstate e alors i enportan plis ki zanmen ki nou atrap lanmen for pou nou pa tonm dan presipis. Nou bann lakonplisman ek sikse i ganny bokou apresye akoz i pa’n touzour fasil fas a sa bann difikilte ekonomik, politik e sosyal, me nou’n reste touzour persevere akoz nou’n touzour
62
krwar dan lareisit, nou’n touzour krwar ki ler ou determinen e persevere nenport ki lobstak I vin sirmontab. Le moman in arive pou sa ki pli for siport bann ki pli feb e sa bann ki pli feb ganny sa kouraz pou debout for e pran loportinite ki egziste pou zot vin for e solid zot osi. Tou sa ki kapab travay i bezwen travay, bezwen travay dir e travay tre tre dir. Nou’n travay dir e ozordi sa refleksyon profon ki nou bezwen fer i enn ki pou gid nou lo meyer fason pou soutenir tou sa progre ki nou’n fer e trouv fason apropriye pou sirmont sa bann lobstak ek defi ki devan nou e ki souvann fwa nou pa kapab fer krwar ki zot pa egziste.
Wi ser, frer e ser Seselwa, sa i bann realite ki Sesel parey larestan pei da lemonn i bezwen fer fas avek. Tou sa move tan ki’n frap nou pa’n fer nou abondonn nou parkour pou ariv lo some sa montanny, ferm ek solider nou’n reste venker.
Mr Speaker apre ki Prezidan in adres lepep Seselwa lo letan nou nasyon mon’n ganny sans fer en sondaz lopinyon lo kontenir son diskour. Tou sa ki mon’n koz avek in fer resorti fortman
ki Prezidan in fran e onnet dan son lapros pou ed nou konsolid e kontinnyen batir lo sa ki nou’n akonpli e anmenmtan trouv bann meyer fason pou sirmont nou bann defi. Dan sa “Nouvo Sesel” pou nepli annan plas pou latitid lesefer, nou pou bezwen sekwe nou e sekwe nou tre for. Pandan ki lemonn pe pas dan resesyon Sesel pa pe ganny eparnye, me nou lekonomi pe agrandi plis ankor malgre sa nou annan ankor bokou travay pou fer. Sitiasyon lemonn anzeneral pe sanze e parfwa sanzman i fermal e nou bezwen aprann adapte. Mon osi konpran soufrans bann dimoun ordiner ki pe trimouse pou kapab viv me sa sanzman ki nou pe pas atraver i egzize ki nou travay ankor bokou pli dir, lavenir i briyan e nou bezwen sezi for bann loportinite ki devan nou si nou anvi fransir avek sikse lo lot letap nou devlopman,
ansanm nou pou kapab attain vizyon 2020.
Gouvernman pe esey son mye pou promouvwar bann proze ki pou benefisye lekonomi Sesel, en legzanp se proze lenerzi renouvlab ki tou resaman in ganny lanse e ki byento pou vin en realite. Nou bezwen nou tou ralye deryer
63
bann tel linisiativ e sanpyonn zot lakoz.
Responsabilte kolektiv i komans avek sakenn de nou - dan lekol, dan lakour, dan lakominote, e la kot nou pe viv. Bann zelev lekol i merit pran zot letid pli o serye, apiye par bann asnenyan e nou bann paran nou merit montre plis sipor dan ledikasyon e lavenir nou zanfan an travay pli dir avek bann lenstitisyon ki ede ankadre nou bann zanfan.
Parey Prezidan Michel in fer resorti dan son diskour nou pe debout lo some sa montanny e koman en Gouvernman responsab nou pa’n taye ler move tan in frape, nou pe debout fyer dan sa “Nouvo Sesel” akoz nou’n touzour annan lespwar ki nou kapab kontinnyen fer pli byen si nou tou nou koste ansanm e rod sa ki meyer pou nou pep.
Lazenes Seselwa travay i gou, ou lasyer se ou lafyerte, travay Sesel i annan e bann ki oule travay i kapab ganny travay. Alor mon pe lans en lapel avek bann ki pa dan lanplwa, silvouple rod led. Rod led pou zot ganny en lanplwa e sorti dan bann move lenfliyans, bann konportman delenkan e anti-sosyal pa pou anmenn zot okenn par, me okontrer met zot dan dezakor konstan avek
lalwa e lasosyete. I pa zanmen tro tar pou sak endividi fer sa transformasyon pou le meyer dan limenm sa ki i demande se sa kouraz e sa zefor personnel.
Sesel i enn parmi bann pei omonn kot i pli gou pou viv, i gou viv akoz i annan stabilite politik e respe dan diversite e kot ler enn i tonbe i touzour annan en lot ki la pou esey ed li pou releve e kontinnyen marse. Pa tou dan sa monn ki sanse parey nou. Malgre sa nou osi konstate ki difikilte ekonomik e fleo sosyal ki nou pe fer fas avek i anmenn en lapel kler kot sakenn de nou pou fer serten legzanmen konsyan e dir avek nou menm ki mwan mon kapab fer pou ed sa patri ki’n bers mwan e ki ankor pe bers mwan pou fer mwan vin sa zanfan fyer, sa zenn determninen, sa fanm brav e kouraze e sa zonm solid ki pare pou fer tou pou li sorti venker.
Sa fleo drog ek lalkol ki pe ravaz nou sosyete ozordi i enn ki mon konvenki nou kapab adrese dan en fason sistemantik, sa ki i demande se en bonne volante lo lapar sak endividi e bann mekanizm e mezir byen striktire e apopriye pou ed bann ki trouv
64
zot vin lesklav bann tel sitiasyon.
Dan sa konteks mon salye sa linisiativ Gouverman pou entel sant penitansyel lo zil Marie-Louise, pou reabilit bann ki konmet lofans serye, tel ki trafik drog. Mon sizere ki sa sant i ofer bann loportinite pou sa bann kondannen angaz zot dan bann aktivite ekonomik, prodiktiv kot ler zot termin zot letan re-abilitasyon zot pa retrouv zot dan sa nesesite pou angaz zot dan bann tel tranzaksyon, me plito rod en mwayen prop e onnet pou kapab ganny zot lavi e sony zot fanmiy. Marie-Louise
attaime zot si zot deside pa refer pou napa transfer.
Mr Speaker sa sitiasyon drog dan pei i trakas mwan en kantite. Tou resaman dan
dialog andirek lo SBC nou’n kapab konstate enpe pli byen lanpler sa sitiasyon avek tou lezot problenm ki anmenn avek li, nou’n tann bokou lo sa zafer esanz sereng pou anpes
transmisyon Hepatis C e HIV/SIDA. Personnelman mon annan serten rezervasyon lo sa size. Anmenmtan ki nou pe dir avek nou pep leve e debourye, sorti dan bann move lenfliyans e aret andomaz nou lasante e fer ditor nou zanfan, afekte nou lazenes e fer soufer nou
paran e nou lasosyete anmenmtan mon pe dir donn sa group dimoun sereng. Mon vreman pa konpran sa lozik! Eski nou pe dir liberaliz drog danzere dan sa pei? Eski nou
pe dir avek bann dealers loportinite pou plis bidze i a zot laporter? Eski nou pe dir avek
bann pushers zot lanplwa i garanti vi ki zot kliyan pou kontinnyen ganny donnen
green line pou kontinnyen konsonm sa sistans destriktiv? Mon pa en gran ekspert dan sa domenn me a mon avi osi byen ki serten dimoun konsernen par en tel problenm ki mon’n koz avek, sa pa bon pou nou pti Sesel, mon repete en tel lapros pou annan en lefe destriktiv lo nou sosyete e lo nou lekonomi. Kwa en solisyon posib Mr Speaker? Mon sizere ki Gouvernman, lasosyete sivil e lezot byenfeter i met en zefor kontinyel pou rod solisyon alternativ pou detoksitasyon bann adikt. En aksyon konkret ki mon panse i kapab marse se etablir bann sant elwanye avek bann progranm ankadreman pou sa bann adik kot malgre
okomansman lefe withdrwal pou tap zot enpe, me zot a santi zot lwen avek sa drog e zot a ganny sans refer zot lavi par partisip dan bann aktivite
65
ki a ed zot dan zot re-abilitasyon. Si fodre servi en konsept enpe similer parey sa enn Marie-Louise, annou konsidere, annou fer li pou benefis sa bann ki pankor tonm dan en tel fleo, annou anmenn serten proteksyon pou zot e pou nou kominote an zeneral. Sesel nou pti, si ozordi progranm esanz sereng
Moris e La Renuion pe back fire silvouple annou pa esey ouver en tel laport ki finalman nou pa pou kapab fermen.
Sa logamantasyon dan pri lavi ki nou koman en pti lekonomi nou napa gran kontrol lo la I donn nou plis rezon pou nou travay pli dir ki alafen nou a kapab fer de bout zwenn e la mon kontan note ki Prezidan in donn son langazman ki bann parastatal
tel ki PUC, STC, e PUC a kontinnyen trouv mekanizm efektiv pou asire ki pri zot servis i reste abordab, sirtou pou bann benefis bann ki ganny tape direkteman avek bann tel logmantasyon. Dan en fason sa i a servi koman en
safety net pou ed bann ki pli vilnerab e dezavantaz. Me anmenmtan en disiplin fiskal i primordial pou nou kapab kontinnyen redwir nou bann det e kontinnyen envestir dan nou dimoun ki o sant tou sa ki
Gouvernman lepep i fer pou son pep.
Dan sa “Nouvo Sesel” nou tou nou swete vwar ki lavi i enn ki anmenn plis konfor e meyer servis. Mon pe alors
lans en lapel avek PUC pou fer en letid aprofondi lo sitiasyon delo dan mon vilaz, vilaz Kayman - Anse Boileau. Depi ler sa vilaz in ouver en 20tenn lannen pase zabitan pa pe ganny akse avek delo trete, en komodite sitan enportan ki sak zabitan ti a kontan zouir zot osi. Annou seryezman regard dan en tel posibilite. Mon distrik i osi enn avek en kominote peser konsiderab me malerezman sa fleo piratri i kontinyelman afekte sa aktivite ekonomik ki permet zot soutenir zot fanmiy. Mon pou siport tou zefor ki anmars ki a ede detrir sours sa problenm ki annan en lefe advers direk lo nou pei e progre nou lekonomi. Malgre tou sa, bann peser i kontinnyen persevere akoz zot annan en responsabilite sosyal e ekonomik anver lakominote e kominote biznes ki zot deservi, alors pou bann peser mon distrik mon rekonnet zot konsern pou ganny serten fasilite debaz tel ki fasilite pou
store zot lekipman lapes e fasilite apropriye pou debark zot pwason. Alors mon
66
demann avek lotoritre lapes Sesel pou konsider dan son planifikasyon lavenir met serten resours finasyel ki i
gannyen atraver bann grants pou vwar posibilite realiz bann tel proze.
Mon osi demande ki Minister ki responsab pou later e lozman e Minisetr pou lagrikiltir ki zot anbark lo en
survey aprofondir pou idantifye bann morso teren dan mon distrik ki’n swadizan gany demarke pou lagrikiltir me ki ziska ozordi pa’n zanmen ganny devlope akoz loportinite pou prodiksyon soutenab i limite lo serten sa bann teren.
Nou konvenki ki en tel survey a ed Gouvernman pran bann desizyon byen enformen lo si sa bann morso later i kapab
ganny allocate avek zabitan ki pe esper en morso teren pou konstri son prop lakaz. Mr Speaker problenm lozman i reste enn bann pli gro defi pou zabitan mon distrik.
Le 1 Oktob 2011 lepep Seselwa dan son gran mazorite ti ankor enn fwa met zot konfyans dan bann reprezantan lepep par elekte bann manm pou sa sekyenm Lasanble Nasyonal. Dan sa konteks alor mon krwar ki nou bezwen rod tou fason posib pou soulaz nou pep ler zot dan
serten difikilte, nou bezwen vin zot vre lavwa e koz for pou zot, la mon oule fer en mansyon spesyal lo difikilte ki Gouvernman i gannyen pou realiz serten proze tel ki proze semen konvenab pou deservi lakominote akoz popriyeter i kategorikman refize donn akse zot popriyete pou bann tel proze. Mon demande alor ki sa senkyenm Lasanble i lager lebra kase pou fer sir ki serten lalawa ek polisi ki egziste lo bann tel size i ganny amande pou met zot azour avek larealite ozordi. Mon pa konpran ki manyer en dimoun i pas lo popriyete son kanmarad pou ariv se li me ler semen transpor i ariv devan son laport i refize donn akse pou benefis bann ki par lao li. I menm annan ki refiz son
prosen en akse footpath sa mon pa ganny en konpran e nou bezwen ennfwa pou tou met en lafen vaek bann tel sitiasyon.
Mr Speaker Sesel e Seselwa in touzour krwar dan lademokrasi, nou’n pas dan diferan eleksyon anba nou 3eme Repiblik e se sa bann eleksyon ki’n touzour deroul dan latransparans, lord e lape, nou pou siport okenn mezir pou rektifye serten defayans kot sa i egziste dan lalwa
67
eleksyon. Me nenport ki lamannman ki pe ganny propoze dan sa legzersis konsiltasyon pou revwar sa bann lalwa pou neseserman bezwen vin devan nou Lasanble e la nou ava diskit lo bann propozisyon e vwar zot merit, lekontrer avek sa ki serten swadizan politisyen pe esey fer nou krwar ki Lasanble nou pou bezwen forseman
rubber stamp sa ki li i santi pou dan son lavantaz total. Bann boug ki swadizan kont
rubber stamping la zot oule vin fer nou vin rubber stamps, nou dir zot sorry.
Ledikasyon sivik dan lekol i en size ki mon osi atas en gran lenportans avek akoz
mon en ansenyan trained dan sa domenn. Mon konvenki ki si sa size i ganny son plas
merite dan son curriculum en kantite issues ki nou bann lenstitisyon skoler e osi lasosyete pe fer fas avek ozordi i kapab ganny adrese dan en fason sitematik. Alors mon pe lans en lapel avek Minister ki responsab pou ledikasyon pou
fer ki civic education I vin en size obligatwar dan tou lenstitisyon post segonder
byensir sa pou nesesit training apropriye pou bann ki anseny sa size.
Mon osi lans en lapel spesyal ki bann ki ansenny sa size i ganny valorize pou sa travay remarkab ki zot fer, mon kontan note ki
Commonwealth of Learning in travay avek en lekip ansenyan
dan diferan pei Commonwealth pou met online diferan progranm letid. Etidyan Seselwa osi pou benefisye avek en tel progranm. Parmi, enn
sa bann size se life skills education ki form en gran parti entegral ledikasyon sivik e ki mon’n annan privilez donn
koudmen devlop en module. Sesel in annan sa loner pou ganny swazir par
Commonwealth of Learning pou ofisyelman lans sa progranm e sa ti ganny fer kot fakilte ledikasyon Liniversite Sesel Vandredi pase. Ankor en lot linisyativ ki ozordi in vin en realite e ki ti ganny fortman siporte par Gouvernman Sesel atraver son Minis pou Ledikasyon sa letan Minis Danny Faure. En lot zouti laprantisaz a laporte nou bann zenn Seselwa. En tel linisyativ a ede parsyelman adres sa problenm mank ansenyan e ed
bann etidyan vin independent learners e ankouraz bann paran pou zwe en rol pli aktiv dan laprantisaz zot zanfan. Nou sitwayen i bezwen aprann
68
devlop lwayote pou zot patri. En patri ki’n bers nou e ki pe kontinnyen bers nou pou fer nou vin sa ki nou ete ozordi.
Mr Speaker malgre tirbilans lo lasenn enternaysonal zefor neseser pe ganny fer pou ki nou lendistri tourizm I kontinnyen reste pilye nou lekonomi, e la mon salye sa zefor remarkab ki STB
avek son staff pe fer pou promouvwar Sesel koman en destinasyon repitab dan lemon. Sa piblisite global ki 2eme Carnaval Enternayonal Sesel in anmennen pou nou mon asire pou pli byen plas nou ankor koman enn parmi
bann top destinasyon tourizm dan lemon. Ozordi marse touristik mondyal e bann lazans vwayaz i krwar dan nou potansyel koman en destinasyon inik non selman akoz nou labote natirel me pli enportan akoz nou stabilite politik e sa lakey amikab ki nou bann viziter i resevwar ler zot vizit nou bann zil mervey. Prezidan pe konstaman lans lapel pou ki nou pep i leve e debourye.
Me i sagrinan pou dir Mr Speaker ki ler mon koz avek serten drayver taxi enn zot gro defi se ki ozordi zot pa ganny akse avek lamazorite lotel akoz laplipar sa bann gran lotel
napa taxi bays, zot santi zot alors ki zot lanmen i ganny anmare e bokou i vwar li difisil
pou fer repeyman zot loan e kapab zwenn bezwen zot fanmiy. Mon pe alors lans en lapel avek Gouvernman an partenaya avek lasosiasyon otelye pou regard dan sa problenm ki a fer ki tou lotel i
met disponib taxi bays kot zot lotel kot nou bann frer ek ser ki dan sa biznes zot osi zot a kapab debourye e ganny en par dan sa gato. An dizan sa mon pe osi demann serten dyaver taxi ki dan sa biznes pou revwar enpe zot konportman viz a vis kliyan ki swa lokal ou etranze e donn sa bann kliyan en meyer servis.
Mr Speaker mon 100 poursan siport sa restriktirayon ki Prezidan i annan lentasnyon fer dan Gouvernman pou asir plis lefikasite e pli bon servis
delivery. Mon osi siport sa konsept ki medyokrite e latitid lesefer pa sipoze annan son plas dan sa “Nouvo Sesel” ki nou pe batir. Alors bann ki pa
delivre i bezwen ganny taken to task, nou tou nou bezwen travay pou fer nou pei progrese e non pa regrese, pou nou kapab delivre avek lefikasite i demann en zefor konsiderab de lapar sak responsab bann
69
lenstitisyon e departman. Nou bezwen set legzanp pou bann ki anba nou direksyon si nou anvi ki sa travay lekip i efektiv e i aparot rezilta.
Prezidan in koz for lo fer keksoz diferan dan sa pei a mon avi fer keksoz diferan se senpleman fer tou sa ki dan nou kapasite pou fasilt prosedir e servis ki nou donn nou dimoun pou rann zot lavi pli favorab, redwir biro krasi e redwir fistrasyon ki souvan i
vin an rezilta poor service delivery par serten endividi e lazans.
Dan en zefor pou adres sa problenm biokrasi mon sizere ki Gouvernman i konsider
seryezman etablir en Citizen Services Bureau ki fonksyonnel e mon repete enn ki fonksyonnel, ki pou kapab asiste bann dimoun ki dan serten demars pou fer serten keksoz me ki pa vreman konnen kot pou ale e ki pou fer pou trouv larepons pou zot konsern, sa servis i a
fonksyonn koman en one stop shop e anmenn soulazman pou bann ki bezwen en tel servis. Souvan sa bann ki devret en tel servis i rod rekour kot serten dimoun ki sarz zot bann gro gro sonm egzorbitan ki mon panse pa normal.
Wi Mr Speaker lazenes Seslewa i touzour annan en plas spesyal e kontribisyon nob pou zwe dan restriktirasyon sa “Nouvo Sesel”. Ler i ti lans Seychelles Youth Leaders
Programme an 2008 Prezidan ti dir e mon quote “human is one of our most valuable assets and growth”. Prezidan ti osi dir e mon quote “we are entrusting in the future of people in your hands”, unquote. Wi lazenes Seselwa les nou ganny gide par sa bann mo sarz, les nou ganny gide pou siport tou zefor pou devlop nou kapasite dan tou domenn plis ankor, dan nenport kwa ki nou fer annou met zentere nou pei an premye, nou resours entelektyel i osi enn parmi bann zouti esansyel ki en pep i bezwen pou kontinnyen fer progre.
Anba sa “Nouvo Sesel” nou osi bezwen en lafors sekirite ki reponn a lapel nou piblik dan en fason pli efikas e pli efektiv. mon apresye bokou travay ki lamazorite zonm e fanm dan lafors lapolis pe fer pou konbat kriminalite dan pei. Sa nouvo Lasanble pe siport tou demars ki nou bann zonm e fanm dan liniform a ganny ase resours pou zot desarz zot responsabilite san faver e san move lentansyon,
70
aprezan i reste lo sak zonm ek fanm dan sa lafors pou fer piblik etablir sa konfyans dan zot. Pour sa arive disipli se lakle.
Mr Speaker on konklizyon mon kapab dir ki ozordi lemonn pe get Sesel avek respe. Sesel in etablir li lo lasenn enternasyonal koman en nasyon kredib, pti an resours me gran an leksperyans ki nou kapab partaz avek tou pei dan 4 kwen nou kontinan. Leko nou lavwa par nou bann dirizan i rezonnen dan larezyon e enternasyonalman a sak fwa ki loportinite i donnen. Prezidan Michel in kre en non pou Sesel kot in menm kapab frot zepol avek dirizan bann gran pwisans ki ozordi zot respe son sans inovasyon, son lespri travay dir e son determinasyon san ses pou koz li vilnerabilite bann pti leta zil e sers fason inovativ pou sirmont bann defi ki zot fer fas avek.
Leta nou nasyon i osi ganny rezimen par en senp realite, en realite ki malgre i annan ankor bokou ki pankor oule aksepte me zot bezwen aprann apresye e viv avek, e sa larealite se ki nou annan en dirizan, nou annan en Prezidan, nou annan en zonm senp ranpli avek lasazes ki
kontinyelman eksplor posibilite e loportinite pou rod meyer lenvestivman pou son pep. En zonm ki krwar dan en prensip fondamantal e sa seki pou nou koman en pep kapab epanouir nou bezwen travay dir e travay tre tre dir.
Leta nou nasyon se enn kot nou bann zanfan pe garanti bann servis debaz tel ki bon swen lasante primer ki enkli vaksinasyon e en bon sistenm ledikasyon primer e segonder gratwit pou zot devlopman enteleksyel, personnel e sosyal.
Leta nou nasyon se enn kot lazenes pe ganny tou loportinite posib pou devlope e zwe en rol aktiv dan konstriksyon nou nasyon. Vre leta nou nasyon se enn kot nou bann dimoun aze pe resevwar tou soutyen neseser pou zouir zot vye zour dan trankilite avek en bon nivo konfor. Wi Mr Speaker vre leta nou nasyon pe lans en lapel kler avek tou Seselwa pou konsolid nou bann aki e travay de fwa pli dir pou ankor bokou plis lakonplisman - fyer koman en pep nou kapab fer li.
Mon profite pou swet tou madanm dan Sesel en bonne fet madanm ki tonm le 8 Mars, en swe spesyal pou tou madanm Anse Boileau ki zot
71
kontinnyen soutenir nou fanmiy e nou zoli patri. Les nou kontinnyen ganny enspire par gran met pou fer touzour sa ki byen pou nou zoli Sesel. Mersi. MR SPEAKER Bon avan mon demann Onorab Marie pou entervenir mon ava swet Onorab Vel Bon Anniverser ozordi mon ti’n bliye. Onorab Marie. HON MURIELLE MARIE Mr Speaker, koleg Onorab, zabitan Au Cap, pep Seselwa bonn apremidi. Mr Speaker mon annan en sel mon pou dekri diskour lo leta lanasyon fer par Prezidan James Michel Merkredi pase le 29 Fevriye, sa mo se lenspirasyon, par son tonalite Prezidan in klerman demontre ki in ganny enspire letan i ti pe ekrir son diskour an retour lepep Seselwa in ganny gran lenspirasyon letan in ekout sa diskour akoz son mesaz e konteni i egzakteman sa ki lepep Seselwa ti pe rode koman solisyon pou bann problenm ki zot pe fer fas avek.
Mr Speaker mon lentervansyon dan sa deba pou ganny striktire otour sa tenm santral diskour lo letan lanasyon ki lenspirasyon. Mon pou fer sa par premyerman koz
lo sitiasyon ki Seselwa sirtou zabitan mon distrik Au Cap pe viv ladan, answit mon pou relye diskour Prezidan Michel avek sa bann sitiasyon ki dimoun an zeneral pe viv ladan e zot leta lespri. Pwen ki mon pou fer resorti se ki diskour leta lanasyon i reponn bann bezwen Seselwa e koresponn avek sa ki zot ti pe demande.
Mr Speaker nou pou selman kapab sezi vre portre e lenportans diskour lo letan lanasyon fer par Prezidan Michel Merkredi pase, si nou met li dan konteks pa zis sa ki pe pase aktyelman dan Sesel e dan lemonn me sa ki’n arive dan Sesel se selman apre ki nou’n met azour sa ki pe pase dan lasosyete Sesel e apre konpar sa avek konteni diskour Prezidan ki nou pou kapab determin degre relevans sa diskour. Alor mon pou komans mon lentervansyon dan sa deba avek en apersi lo devlopman nou pei.
Mr Speaker Sesel i enn bann rar pei dan lemonn ki devlop tre vit deplis Sesel i enn bann rar pei kot son devlopman i direkteman benefisye son sitwayen. Nou koz lo devlopman santre lo imen e bann sif ek lakonplisman i la pou montre ki devlopman Sesel in al dan
72
byennet Seselwa, sa kantite lakaz modern, gran kantite kilomet semen kot transpor i kapab pase, bann lezot lenfrastriktir parey lekol e lopital i temwany sa devlopman imen. Akote sa bann lenfrastriktir i osi annan en lot laspe devlopman an term devlopman profesyonnel e stati sosyal. Logmantasyon dan saler in elev nivo lavi Seselwa e akse avek en meyer ledikasyon ki’n permet bokou Seselwa pou elev zot stati sosyal par ganny en profesyon ki diferan avek zot paran, akse avek meyer swen lasante in osi kontribye pou amelyor kalite lavi nou pep. Mr Speaker nou statezik devlopman in en gran sikse me ozordi nou bann sikse pe ganny menase lo tou fron, lo kote ekonomik valer nou roupi ki bann mezir prensipal nou standar lavi pe ganny menase par dolar ki pe apresye. Apresisyon dolar i en menas akoz nou bezwen plis roupi pou aste menm kantite dolar pou enport nou bann komodite. Apresiasyon dolar i ganny trwadwir par en
diminisyon d’achat pourvwar Seselwa nou roupi ki fer tou Seselwa vwar ki lavi pe vin pli ser. Ozordi lavi ser i pli gran konsern tou Seselwa. Lo kote nou devlopman sosyal osi nou
bann fwaye i anba plizyer menas, logmantasyon dan kriminalite i fer ki sa bann zoli lakaz ki nou progranm lozman in donn nou pep in ozordi vin en sours en kosmar akoz dimoun nepli ansekirite dan son prop lakaz. Bann ki travay dir I vwar fri zot zefor disparet sak fwa en voler i antre dan zot lakaz e vol zot byen. Bann fleo sosyal parey konsomasyon drog ek lalkol in osi en gran menas akoz sa bann dimoun ki konsonm drog i priv zot fanmiy en sour reveni akoz sak fwa swa zot pa travay oubyen fini zot larzan dan drog, pli mmove ankor zot parfwa vin en fordo pou zot fanmiy akoz zot vol larzan pou pey drog. Lalkol osi parey Monsenyer Denis Weihe in fer resorti, i poz en gran menas lo nou sosyete akoz sa ki konsonm lalkol i priv zot fanmiy en sours reveni enportan. Lalkol ek drog i konplet sitiasyon lavi ser akoz i retenir reveni dan en fanmiy. Drog pe menas nou zanfan lekol e anpes zot sezi sans ki pei pe donn zot.
Nou sistenm welfare proteksyon in ozordi ganny menase par bann ki pa oule travay e sa bann paran ki abondonn zot zanfan lo sistenm. Se pandan Mr Speaker, nou bezwen rekonnet
73
nou sistenm welfare proteksyon in fer e pe fer bokou pou soulaz detres plizyer fanmiy, sa i anmenn mwan lo bann benefis ki nou
sistenm Home Care, sa sistenm pa benefisye zis bann ki annan serten problenm e pa kapab antyerman depan lo zot lekor, sa sistenm osi i benefisye serten manm son fanmiy e son lakour akoz i permet serten fanmiy pou reste ansanm. La mon pe fer referans avek en ka ki Sef Lopozisyon dan Lasanble Nasyonal Onorab David Pierre in koz lo la bomaten. Onorab Pierre in dir ki i malere pou vwar ki en madanm dan son 50enn lannen ki dyabetik e aveg dan dikstrik Au Cap i
ganny refize en fulltime career. Sa komanter par Lider Lopozisyon i montre klerman ki i pa konn sa ka, ni konpran loperasyon nou sistenm
welfare. Akoz sitiasyon Lasante sa Madanm, son Msye in bezwen kit son travay pou
vin part time career avek sa Madanm. Lefe ki allowance e part time career i bokou pli ba ki saler ki sa Msye ti pe touse avan, lotorite distrik ti deside
refer case avek Seychelles Welfare Protection pou donn li en allowance siplemanter. Sa lazans in dakor ek sa laranzman, sa lasistans pou
ale ziska Me sa lannen. Ler ou total sa larzan ki sa Msye pe
gannyen koman career avek sa allowance siplemanter I vin plis ki i ti pou gannyen koman
en full time career anba family support. Letan ka sa madanm i ava ganny resevwar sa msye i
a ganny li en fulltime career ki son allowance pou monte, sa madanm ki osi pe ganny benefis envalidite pe osi ganny swen lasante kot son lakour, sa fasilite pe ed sa madanm pou redwir depans akoz si non i ti pou bezwen pey en loto pou al resevwar swen kot klinik AnseRoyale .
Mr Speaker sa ka i en legzanp kler lo zefor ki Gouvernman i fer pou bann ki mwen fortinen e pou refer ki nou bann kominote i reste solid. SLeader Lopozsiyon par son linyorans in deform larealite e esey trop lopinyon piblik lo size ki pourtan i demann konpasyon, olye vin etal swadizan maler sa madanm Lider Lopozisyon ti a fer li byen si i ti a rekonnet zefor travay lotorite distrik AU
Ca, welfare protection, Minister Lasante e osi sakrifis ki msye sa madanm in fer.
Mr Speaker nou bann kominote ki labaz nou sosyete pe osi ganny menase par bann fleo sosyal, dan bann kominote
74
dimoun pe viv dan lafreyer voler e droger e sa latmosfer pe detri nou lazwa de vivre kreol. Mr Speaker se sa sitiasyon Sesel ozordi. Progre ki nou pei in fer pe ganny menase. Dan son diskour lo leta lanasyon, Prezidan Michel in zisteman koz lo sakenn sa bann size e in osi sizer solisyon pou zot, se sa ki fer ki sa diskour lo leta lanasyon i enn ki tre relevan akoz ki Prezidan in koz lola i egzakteman sa ki lepep Seselwa pe viv e santi.
Bann solisyon ki Preizdan in propoze i osi demontre ki nou annan konesans lo fason pou rezourd sa bann problem, sesa ki fer mwan dir ki sa diskour i enn ki espiran akoz parol Prezidan in enspir nou pep pou trouv solisyon bann problem. Mr Speaker kestyon ki serten i kapab demande, se ki lasirans nou annan ki sa bann solisyon pou nou bann problenm ki Prezidan Michel in soulinnyen dan son diskour pou marse? Larepons pou sa kestyon i senp, sa bann solisyon pou marse pou rezourd nou problenm selman si nou krwar dan nou menm e si nou pa asize met de bout e travay dir. Sa de kondisyon pou rezourd nou bann problenm i toulede ganny senbolize par tenm nasyonal.
Tenm nasyonal pou sa lannen pou lannen pase ki ti “Laviktwar pou Sesel” i senboliz konfyans ki Sesel in annan dan son lekor, tandis ki tenm nasyonal pou sa lannen “Travay dir pou Sesel” i senboliz sa kiltir zefor ki sak Seselwa i bezwen devlope pou rezourd sa bann problenm e anmenmtan pous son lekor pli devan e fer pei avanse.
Mr Speaker en pep i bezwen krwar dan son lekor si i anvi al delavan. Nou bann gran paran ti krwar dan zot lekor e se pou sa rezon ki zot ti lite pou nou pei vin endepandan, nou bann paran ti krwar dan zot lekor e pou sa rezon ki zot in travay dir pou konstrir tou sa ki nou vwar ozordi dan nou pei. Nou zenerasyon i krwar dan nou lekor akoz se sa konfidans ki’n fer nou reisi fer reform ekonomik ki’n sov nou pei. Nou zenerasyon i merit kontinnyen krwar dan son lekor akoz sa konfyans i en pli gran resours dan sa batay ki nou ladan pou konstrir sa nouvo Sesel.
Mr Speaker pli gran leritaz ki nou zanse in donn nou se pou toultan annan konfyans dan nou lekor se sa konfyans dan nou lekor ki nou’n selebre lannen pase
75
anba tenm “Laviktwar pou Sesel”, dan tou domenn depi sport ziska politik Sesel in ranport laviktwar sak fwa ki Seselwa in krwar dan son lekor. Mon napa okenn dout ki avek sa menm kalite ki vedir konfyans dan nou lekor nou pou rezourd tou problenm ki nou pe aktyelman fer fas avek. Mon napa okenn dout ki Sesel pou sorti viktorye kont trafik drog akoz nou annan sa resours pou konbat sa fleo, mon napa okenn dout ki Sesel pou fer sikse dan son lalit kont lavi ser akoz nou kapab fer li. Mon napa okenn dout ki Sesel pou reisi konbat labi dan son
sistenm welfare akoz nou konnen ki manyer pou fer li.
Mr Speaker parey nou’n erit sa gran kalite avek nou zanset i nou devwar ozordi pou asire ki nou zanfan e zenerasyon fitir i gard sa leritaz akoz Seselwa pou arete egziste koman en pep e nou kiltir kreol pou disparet si zanmen en zour ou Seselwa i aret krwar dan son lekor. Mr Speaker letan ou krwar dan ou lekor ou osi konnen ki lesel fason pou nou granadi e amleyor nou lavi se nou bezwen travay dir, en dimoun ki krwar dan son lekor pa kapab detri son lekor avek drog, lalkol ek lapares e lo sa pwen Mr Speaker mon ti a
kontan fer resorti ki travay pa selman vedir fer en aktivite ki donn ou larzan anform en saler oubyen an profi. Travay dir I vedir fer aktivite ki kre en
valer, dan sa konteks en civil servant ki resevwar en saler lafen dimwan me pa kre okenn valer akoz in pa’n ede fer
avanse file en sitwayen, i en dimoun ki pa pe travay. Par kont en twazyenmaz ki’n pran son retret me ki I tre aktiv menm si dan laz avanse ler i pran par dan bann aktivite pou pas son konesans avek bann zenn li i pe travay akoz son konesans ki i pe pase ki kre en valer letan i ganny servi plitar par bann zenn, demenm en zenn ki lekol ki pe travay sak fwa ki i pran son leson o serye kan i etidye pou li ganny bann bon pwen alor Mr Speaker tou Seselwa depi sa ki pe lekol ziska sa ki’n retrete i merit travay dir, letan nou travay endividyelman nou zefor i zwenn zefor ki lezot dimoun in fer e alafen tou nou bann zefor i konbinnen e sa i twadwir dan progre pou Sesel. Se sa sinifikasyon tenm nasyonal “Travay dir pou Sesel”. Sesel i dan sak Seselwa e selman si Seselwa i travay dir ki Sesel pou avanse.
Mr Speaker sa 2 tenm nasyonal pou lannen pase ek
76
sa lannen i mars ansanm akoz zot reprezant le de kalite nou nasyon Seselwa, parey mon ti dir okomansman mon lentervanasyon diskour lo leta lanasyon ki Przidan Michel in prononse i enn ki tre enspiran. Letan ki Prezidan ti fer bilan lo nou lakonplisman lannen pase e in koz lo lakantite laviktwar ki Sesel in fer anba term laviktwar pou Sesel, sa in enspir nou akoz i donn nou konfyans dan nou lekor ki nou annan en gran kapasite koman en pep. Dan son bilan Prezidan pa’n koz zis lo bann lakonplisman me in osi kritik e koz lo bann keksoz ki nou merit adrese si nou pa anvi retourn annaryer. Sa bann kritik osi in donn nou en lenspirasyon akoz i montre ki nou matir e kapab kritik nou prop lekor. Lot fason dan kimanyer diskour Prezidan in en lenspirasyon se zisteman an relasyon avek tenm nasyonal pou sa lannen ki “Ansanm travay dir pou Sesel”.
Mr Speaker nou bann lakonplisman lannen pase in vin koman rekonpans zefor ki Seselwa in fer, lefe ki nou’n akonplir bokou keksoz sak fwa ki nou’n met zefor alor i fer ki si nou travay dir pou nou reisi dan tou sa ki nou anvizaze fer, alor diskour lo leta lanasyon i
dan limenm en lenspirasyon tenm pou sa lannen akoz i pa fer okenn dout ki si nou traavy dir ansanm pou Sesel pou plis progre.
Mr Speaker set avek lafyerte ki mon reprezant Au Cap dan sa Lasanble e koz lo non tou son bann zabitan, dan sa konteks mon ti a kontan profit lo sa deba lo diskour leta la nasyon pou mwan dir ki Au Cap pou fer son bout pou fer sir ki Sesel i al pli devan e prosper, nou pou travay dir pou ki ansanm avek lezot distrik nou kontribye pou fer Sesel al pli devan, nou kontribisyon dan progre nou pei pou vin dan laform bann zefor ki nou pou fer me osi dan laform bann kritik konstriktiv ki pou ede rezourd bann problenm ki nou pe fer fas avek. Dan sa menm lespri Au Cap pa pou ezite pou montre son rekonnesans e lapresisayon anver bann zefor ki pei e Gouvernman in fer e ki pou fer anver li.
Mr Speaker koman reprezantan distrik Au Cap mon antyerman partaz pwennvi Prezidan Michel ki nou lobzektiv se amelyorasyon kalite lavi Seselwa, kalite lavi Seselwa i depan lo plizyer fakter depi pri komodite dan laboutik e valer roupi ziska
77
lefikasite dan servis piblik sakenn de nou i bezwen fer son bout pou amelyor kalite lavi pep Seselwa. Rev sak Seselwa se ki nou viv byen, sa rev i lezitim e i devwar Gouvernman e tou responsab politik pou fer sir ki sa rev I vin realite pou sak Seselwa. Sak dimoun i konnen kwa ki i bezwen fer pou li viv byen, sa lenformasyon i merit mont kot bann ki fer polisi e desizyon. Le sel fason pou sa lenformasyon sorti kot lepep e ariv kot bann responsab si bann ki annan sa lyen ant Gouvernman ek lepep i fer zot travay byen, nou selman kapab ganny sa bann lenformasyon si nou reste konekte avek nou pep.
Mr Speaker pou konkli mon napa okenn dout ki nou pou rezourd tou nou bann problenm si tou Seselwa i ralye zefor ansanm pou sirmont bann defi ki swa ekonomik, spirityel, sosyal ou menm politik ki nou pei pe fer fas avek. Mersi. MR SPEAKER Onorab Volcere. HON MARC VOLCERE Mr Speaker, koleg manm Lasanble, zabitan Grand Anse Praslin. pep Seselwa bon
apremidi. Mr Speaker lentervansyon lo diskour leta nou nasyon fer par Prezidan Michel Merkredi pase, in donn nou en lokazyon oubyen sa sans pou nou osi fer bann refleksyon oubyen analiz lo sa ki pe pase dan nou pei e osi lo lasenn enternasyonal. I donn nou en loportinite pou evalye sirkonstans dan ki nou pep pe viv ladan e vwar si i an akor avek zot lespektasyon. I osi en loportinite pou nou koman
bann leader pou koz avek nou dimoun sa pep ki’n donn nou sa manda pou travay pou zot. I en moman kot nou bezwen fer bann refleksyon pou sa ki nou’n akonpli koman en pep, ansanm rod solisyon pou rezourd nou problenm ek defikilte, amelyor lo sa ki nou’n fer byen e ansanm tras larout pou plis lakonplisman.
Mr Speaker larealite se laverite. Ozordi plis ki zanmen Sesel napa kontrol lo sa ki pe pase dan lemonn, e alor dan sa ki nou fer nou bezwen pran konsyan ki nou pa nou tousel dan sa gran vilaz globalize. Si koman en pep nou oule avans devan e ganny en par dan sa larises ki pe ganny kree dan sa monn nou bezwen sezi tou loportinite ki vin devan nou. Mr Speaker devan nou i annan en kantite bon legzanp e nou
78
bezwen swiv sa bann bon legzanp. Prezidan Michel i fer son devwar sak moman kot loportinite i permet li pou fer son kontribisyon swa lo lasenn lokal oubyen lo lasenn enternasyonal. Sak lokazyon ki i gannyen Prezidan Michel i fer son devwar pou koz lo bann size ki pre okip nou koman en nasyon, bann size tel ki sanzman klima, piratri, lentere pti leta zil, lanvironnman e lezot size ki vreman enportan pou nou Sesel. Prezidan Michel i ganny rekonnet lo lasennn enternasyonal pou son
leadership lo sa bann size, me i domaz ki isi Sesel Leader Lopozisyon dan Lasanble pa rekonnet sa. Bomaten in dir nou ki Prezidan pa pe fer ase pou dil avek sa problenm piratri. Kestyon ki mon ti a kontan demann li, ki Lopozisyon pe fer lo zot kote?
Pou nou ki petet pa ganny sa lokazyon pou koz lo bann tel size ki vreman enportan pou nou sirvivan nou bezwen donn tou nou sipor dan nenport ki fason ki nou kapab. Premyerman nou bezwen donn nou lankourazman ek nou sipor dan laplikasyon sa bann prosesis. Dan sa “Nouvo Sesel” ki Prezidan Michel i oule kree pou nou, nou bezwen nou
tou ansanm travay dir pou ki
nou kapab attend sa lobzektif. Mr Speaker tenm
Nasyonal 2012 i egzize ki nou fer li e nou bewen fer li ansanm. Dan son ladres Prezidan in fer resorti en keksoz ki vreman enportan I ti dir nou ki en keksoz ki serten e tou bann ekspert i dakor lo la ki resesyon mondyal pa pou disparet di zour ou landemen, i pou reste avek nou pou ankor en bon pe letan e sa set en defi mazer ki nou pou bezwen fer fas avek.
Mr Speaker I tre rar dan listwar en pei kot menm dirizan i ganny gide pou inisye bann sanzman radikal dan lafason ki zot pei e son pep i fer zot biznes an de ripiz konsekitif. An lannen 2008 sitiasyon ekonomik lemonn ti fors nou pti pei pou met an plas en program reform makro ekonomik dan en zefor pou redres nou prop lekonomi e pou mye prepar nou pou sa bann sok ekonomik ki ti pe al frap lemonn. Responsabilite pou sa desizyon ti retonm lo zepol Prezidan Michel koman Sef Deta Sesel, pou lans sa progranm reform le 31 Oktob 2008. Ozordi nou pe vwar ki bann pei bokou pli devlope ki pa ti posed kouraz e lasazes politik pou fer sa ki Prezidan
79
Michel ti fer an 2008 sa bann pei pe pas atraver bokou difikilte e zot sitiasyon in agrave. La ozordi nou vwar ki Prezidan Michel pe inisye en lot seri sanzman, sa voyaz anlinny avek vizyon politik en “Nouvo Sesel” ki ti ganny etale koman parti son konpany pou deryen eleksyon Prezidansyel. Vizyon se pou en nouvo Sesel, en Sesel kot performans ekselans i domin la medyo krite. En Sesel kot i annan lapartaz e distribisyon egal pou bann loportinite ki pei i annan pou ofer, en Sesel kot nou viv dan lord e trankilite, en Sesel kot son pep i lib pou obzerv tou son bann kwayans relizye e politik, me petet pli enportan ankor en Sesel kot lamoralite i retrouv son plas dan leker nou pep e lavi toulezour nou kominote, en Sesel kot lord sosyal i ganny re-etabli. I dan sa direksyon ki Prezidan Michel pe anons restriktirasyon mazer dan son gouvernman. Pou mwan keksoz pli neportan ki pe ganny anonse par Prezidan se sa nesesite pou travay dir, vin en meyer pratik dan nou sosyete. I annan en nesesite irzan pou nou reveye e rekonnet koman en sosyete ki nou bezwen lev nivo nou prodiksyon e le sel fason ki
nou pou fer sa se atraver nou bann kontribisyon endividyel ki swa travay, lenvestisman ouswa senpleman partaz nou lide e konesans avek bann ki pou enplimante.
Mr Speaker pri lavi i reste en priyorite lo azanda sa Gouvernman. Gouvernman pe esey tou sa ki I kapab pou esey dil avek sa problem. I vre ki nou roupi in depresye kont
dolar. Kriz dan zone Ero i repez ankor lo nou sitiasyon ki fer ki nou bezwen plis roupi pou pey nou lenportasyon, me pou mazorite nou pep sa formil pa tro enportan pou zot, sa ki pli enportan se ki zot ganny aske avek komodite ek servis ki zot bezwen e a en pri rezonnab. Alor lepep i egzize ki Gouvernman i rod tou solisyon posib ki kapab rezourd sa problenm kou lavi.
Mr Speaker fason pli vit pou nou adres sitiasyon pri lavi ozordi dan Sesel se pou fer roupi Sesel retrouv son vre valer kont dolar Ameriken e la nou pe koz lo en dolar R12 dan labank. Pou sa arive i pou pran bokou travay avek zefor sorti kot tou bann akter ekonomik e travayer dan pei an zeneral, sa ki nou bezwen se pou fer plis deviz antre e reste dan nou sistenm finansyer. Me fas avek nou
80
bann sistenm ekonomik ki larestan lemonn pe sibir sa i pa en keksoz fasil, pou nesesit zefor de larpar tou dimoun e se la ki sa konsept travay dir pou Sesel i vreman antre dan zwe.
Travay dir i kapab senpleman lenplimantasyon en lide ki ede anmenn enpe deviz anplis e gard li dan nou lekonomi. Mr Speaker nou bezwen ensiste ki sak manm fanmiy dan lakour ki kapab travay i travay. Mr Speaker petet nou bezwen kalifye sa, ler nou pe ensiste ki en dimoun i travay i bezwen pe fer en zournen pa mwens ki 8er tan par zour, i annan bokou dimoun ki dir ou pe travay me i pa pe fer sa kantite erd tan travay, alors byensir i pou annan en reperkisyon lo sa zafer oubyen son reminirasyon ki i kolekte lafen dimwan.
Mr Speaker letan ki nou pe koz lo pri lavi Sesel i enportan ki nou komans diferansye ek kou lavi lo Mahe ek bann zil pros. Depresiasyon roupi pou ariv R14 en dolar e logmantasyon dan pri karbiran in ogmant kou transportasyon. Liberalizasyon komers ki fer ki bann marsan ozordi i kapab sarz nenport ki pri ki zot anvi pou nenport ki komodite, sa in annan en lefe ase egzazere pou bann zabitan Praslin avek La
Digue. Ozordi nou kapab fasilman dir ki pri lavi lo bann zil pros i anviron 25 poursan pli o ki lo Mahe e sa pa ni menm pran an konsiderasyon
logmantasyon dan pri tiket Air Seychelles - en size ki mon a koz lo la plitar. E lefe ki tou bann benefis i ganny kalkile parey sa i fer ki bann keksoz parey pansyon pou dezabilite e bann retrete, benefis byennet sosyal e posibleman menm
saler minimum pa pe reisi pou fer menm nivo lenpak dan lavi en fanmiy lo zil parey ki leka lo Mahe. Mon krwar I tre enportan ki nou komans par rekonnet ki nou annen en tel sitiasyon ki egziste ozordi dan nou pei, nou pou bezwen rod fason pou rekonnet ofisyelman ki annan en dekalaz dan pri lavi ant Mahe ek bann zil pros, e set aparti la ki nou ava reisi rod bann mwayen pou adres li.
Mr Speaker si mon retourn lo progranm reform ekonomik 2008 i pa’n senpleman servi pou redres sitiasyon ekonomik pei, me in osi kre en kantite loportinite pou en kantite dimoun dan nou pei avek sa nouvo faz dan restriktirasyon ki Prezidan Michel pe lanse, sa i ava permet nou liber en kantite lenerzi ki pe ganny stoke dan servis piblik e met li o servis sa
81
nasyon. Avek sa mon oule ofer Prezidan Michel tou mon sipor personnel e sa ki pou mon distrik dan sa demars ki i pe fer pou kontinnyen moderniz striktir Gouvernans dan nou distrik.
Mr Speaker mon osi oule felisit Vis Prezidan Faure pou en misyon byen akonpli, lemonn antye ozordi i rekonnet ki reform ekonomik Sesel in en sikse e an gran parti sa sikse i gras a direksyon e devosyon Vis Prezidan Faure. Mon pou swet li bonn sans pou sa nouvo misyon tre enportan ki Prezidan Michel in konfye li.
Mr Speaker ozordi Sesel nou osi annan en progranm reform elektoral ki pe ganny negosye ant bann diferan akter politik dan pei, sa bann reform pou tous labaz dan lafason ki politik i ganny fer dan Sesel. Swe bann zabitan Grand Anse Praslin se ki sa prosesis i ava aboutir dan en sikse - sa i ava ede pou aport plis laliberte politik, plis diversite lide ki an retour i ava benefisye lepep Seselwa an zeneral.
Mr Speaker mon oule felisit Prezidan Michel avek tou bann responsab konsernen pou bann desizyon brav ki pe ganny pran pou adres lape avek sekirite dan ou pei. I tre kler ki problenm limero enn
ozordi Sesel se sa komers drog. Sa pti group dimoun ki pe benfisye enormeman atraver lavant sa bann pwazon, logmantasyon dan prostitisyon vol, vyolans, delekans tousala pe vin anrezilta direk sa aktivite komers drog e egalman rasiran ki akote en lager lebra kase ki’n ganny deklare kont bann marsan ki pe vann drog Prezidan in osi lans en lapel senser pou ki i annan en renesans sosyal dan nou pei. Dan en lapros pli entegre nou osi vwar ki kot a kot avek progranm pou anvoy sa bann kriminel pas zot santans lo zil Marie-Louise i annan en progranm reabilitasyon ki deza an mars lo zil Coetivy. Mon oule osi sizere ki in ler pou nou konnen egzakteman konbyen ki sa komers drog pe kout nou sosyete. Nou bezwen atas en sonm avek sa domaz ki pe ganny enflize lo nou sosyete akoz ziska prezan sa i en keksoz ki grav. Letan ki nou pou pran kont logmantasyon dan aktivite bann lafors, lord ek lape pou adres sa sitiasyon bann depans ki prizon i fer, kou Zidisyer, depans Minister Lasante pou okip bann viktim kan bann lobze ki pe ganny regilyerman vole destriksyon moral bann viktim vol, destriksyon moral paran bann
82
viktim drog, bann viktim zot menm ki pa prodiktiv - sa ki
zis drop out lemonn travay e nou bann zenn ki pa’n zanmen komans travay ouswa menm termin zot letid, deviz etranzer ki pe ganny tire dan pei pou fasilit lenportasyon sa bann pwazon, akimilasyon en gran lakantite roupi dan lanmen en pti group dimoun ki pe ede pou kre en serten distorsyon dan nou lekonomi. Tousala i bann fakter ki fodre nou atas en valer an dolar avek si nou oule fer lalit kont drog i pou vin en sikse nou pou bezwen annan tou bann fe dan nou lanmen e enn bann fe pli enportan se konbyen eski sa komers drog pe vreman kout nou pei?
Mr Speaker si nou dir ki nou’n tonm dakor ki labaz mazorite sa bann problenm ki nou kominote pe pas ladan se drog, ki nou fer? Nou osi konnen ki dimoun i vole pou li kapab aste drog, savedir dimoun i vole i vann sa ki in vole e apre i ganny larzan pou aste drog, me Mr Speaker, kestyon mon ti a kontan demande - Avek ki sa voler i vann sa ki in vole? Lekel ki aste sa ki in vole? Parey Prezidan in dir lo koripsyon ki nou pa pou fer okenn distengsyon ant sa enn ki’n les li ganny aste ek sa enn ki’n
aste li, alors eski nou pa pe devret pe aplik menm senaryo pou sa voler ek sa reseler si napa leseler pou napa voler.
Mr Speaker konmela i paret ki le voler ek reseler in vin en biznes e ou a krwar zot
pey en licence lafason ki zot fer, voler i vol ler i anvi e reseler i aste nenport koman - konmsi sa ki i pe aste i pe aste avek son vre met. Mr Speaker ki kantite vol ki’n pase dan sa pei kot sa bann lobze vole ki’n ganny vann in ganny retrouve kot sa dimoun ki’n aste? Be konbyen fwa nou’n tande ki en reseler in ganny kondannen? Mr Speaker nou bezwen aplik lalwa, annou aplik lalwa ki nou annan si nou oule redres sa pei e repran nou kominote dan lanmen sa bann dimoun ki le met nou otaz. Si i mank keksoz dan lalwa, anmennen nou a debat lo la e si i dan lentere sa nasyon nou ava siporte e aprouve.
Mr Speaker mon krwar in plis ki ler pou nou aret soutir dimoun ki fer mal dan sa pei, tro bokou nou pe soutire paran, dalon, frer, ser setaki i fer pou li. Souvann fwa nou pa pare pou remontrans nou zanfan ler i pe mal fer, me ler lalwa i ganny aplike lo li la nou krir viktimizasyon, oubyen aprezan ki nou vwar i fer
83
lapenn, la nou rod tout sort mwayen pou anpes li ganny en pinisyon - parfwa nou krwar nou kontan nou zanfan kan sa ler nou pe ankouraz li pou detri son prop lekor e afekte en sosyete.
Mr Speaker nou bezwen asize e reflesir e sanz nou fason fer, en sosyete ki oule avans devan pa pou kapab kontinnyen avek sa kalite konportman. Mr Speaker nou kominote i bezwen sipor tou son abitan pou kapab antre dan sa “Nouvo Sesel”. Sa “Nouvo Sesel” i bezwen ganny kree par nou tou ansanm - si nou oule tir tou bann move lenfliyans nou bezwen vin ansanm e diskite ki meyer fason ki nou pou kapab travay ansanm pou netway nou kominote nou pei. Mazinen ki sa voler ki’n vol kot mwan ozordi e ki ou ou’n soutire demen i kapab vol swa kot ou menm oubyen kot enn ou pros se la ki no pou santi i fermal, annou pa bliy sa proverb ki dir “Lakord ki anmar bef nwar i anmar bef rouz” oubyen “Maler napa balizaz”.
Mr Speaker Air Seychelles i en size ki’n ganny koz en kantite lo la, sirtou sa bann deryen 5 a 6 mwan e bomaten Onorab Larue in fer resorti serten problenm ki nou pep i
santi pe afekte zot, mon pou
bezwen dir ennde mo akoz Air Seychelles i reste en size ki pe preokip bokou dimoun. Mr Speaker nou problenm e nou konsern i relye pli zoumwen avek lalinny domestik. Mr Speaker dan mon larepons Bidze 2012 mon ti fer sorti serten konsern ki ti egziste a sa moman me ozordi keksoz i vin bokou pli grav, mon a menm dir i en katastrof. Tan ki nou konpran problenm ki Air Seychelles in pas ladan me i annan serten keksoz ki nou pa kapab konpran. Nouvo partenarye stratezik avek
Etihad Airways i san dout en bon keksoz pou nou sirtou pou larout enternasyonal parey Prezidan Michel in dir nou sa partenarya stratezik pou ede ouver nouvo marse tourism, ogmant nonm viziter Sesel, diversifye nou sours tourizm e ouver nou pei ankor plis lo lenmonn. Me mon pa konpran ki manyer larout domestik pe ganny afekte sa kantite. Mr Speaker mon dir mon pa konpran akoz nou pa pe ganny eksplike byen ki pe arive, nou pep pa pe ganny sa lenformasyon ki korek sorti kot bann ki responsab. Mr Speaker konmela i annan 3 pri
pou en return tiket Praslin/Mahe, R512, R1032
84
oubyen R3400, ou kapab ganny en tiket a en pri pou ale e en lot pou tournen, par egzanp ou kapab ganny en tiket pou al Mahe R259 ki apepre lanmwatye sa R512 e pou vin Praslin ou kapab pey R514 apepre lanmwatye sa pri R1032. Ou osi kapab pey en tiket ale tournen pou R3400 savedir en avyon ki pe al Praslin i kapab anmenn kliyan ki’n pey diferan pri me ou ganny menm kalite servis- ki kontrerman avek larout enternasyonal kot ou pey diferan pri, par egzanp pou plas ekonomik oubyen biznes ou ganny diferan tretman. Dezyenman lakantite vol in redwir konsiderableman, bann ler vol in sanze ki fer li vreman difisil pou mazorite dimoun ki bezwen deplase pou kek
fonksyon swa pou attend bann miting, pou kek randevou kot dokter e plizyer lezot aktivite. Mr Speaker sa bann difikilte ki mon’n koz lo la avan i afekte nou tou. Ek ou permisyon mon ti a kontan donn en legzanp - pou mwan kapab ariv Lasanble bomaten mon’n bezwen pran avyon 6er bomaten akoz lezot vol ki annan 6.15 avek 9.15 tousla i plen, i annan 2 semenn depi ki mon pe fer rezervasyon. Ozordi pou al Praslin deryen
vol i kit 4.45 e byensisr Lasanble i ekspekte fini son sesyon 5er. E pli grav ankor demen bomaten napa pasaz pou vin Mahe. Mr Speaker sa i montre ki difikilte ki nou pe vreman pas ladan. Nou annan nou bann sitwayen ki pa kapab pou rezon Lasante vyoyaz lo bato, eski zot pou kapab pey pasaz R1000? Bann pasyan ki bezwen al Mahe pou randevou ki pa kapab al dan bato avan sa pri ki pasaz ti ete zot ti kapab peye pou al dan avyon, ki pou arive la aprezan? Mr Speaker sa bann problenm ki mon’n koz lo la i vreman pe kre fistrasyon dan nou pep alor mon ti a demande lotorite konsernen pou silvouple vwar o plivit posib ki manyer nou kapab redres enpe sa bann sitiasyon e apre kominik bann desizyon ki zot pran avek lepep Seselwa atraver nou medya nasyonal.
Mr Speaker travay pli dir i nesesit bon rekonpans, bann staff pe claim ki zot pa’n ganny sa logmantasyon ki Gouvernman ti anonse pou pran lefe aparti Zanvye sa lannen, e la ankor zot pa pe ganny en bon leksplikasyon. Bann travayer in osi fer sorti ki napa disparite dan saler. En
staff ki’n fek antre travay son saler i preski dir i parey pou sa
85
enn ki’n fer pli plizyer lannen travay, la mon pe koz lo enn ki’n fer li plis ki 15an ou menm
plis. Alors lo non staff mon demande ki zot ganny en bon leksplikasyon lo sa zafer saler e logmantasyon.
Mr Speaker mon fyer pou dir ki letan nou koz ekselan dan tourism, Praslin i en
leader dan sa adomenn. Avek plizyer letablisman mazer ki’n ganny siporte par bann tre bon lenfrastriktir, Praslin in fer en kantite pou kontribye direkteman dan lekonomi nou pei atarver tourizm, me si menm nou pe fer byen nou pa devret pe kwaz lebra pou satisfe ki tou i korek, nou bezwen kontinnyen fer bokou plis kan bann viziter ki vizit nou zil zot retourn kot zot tre satisfe e anretour zot ava ankouraz lezot pou vin osi rann nou en vizit.
Mr Speaker nou bezwen kontinnyen garanti akse avek nou lans, enn bann konplent ki souvann fwa ou gannyen swa avek popriyeter bann letablisman touristik oubyen avek touris limenm oubyen petet avek manm piblik, se sa difikilte ki serten tourist i gannyen pou vizit enn nou pli zoli lans lo Praslin e sa se Anse Gorgette. Mr Speaker i anwiyan ler ou rankontre en
touris i dir ou i pa kapab ganny akse pou rantre lo sa lans, en lans ki’n deza vizite oparavan. Mon demande ki bann responsab i zwenn ansanm o plivit posib e vwar ki manyer sa i kapab ganny rezourd, me tourizm dan Sesel i bezwen plis partisipasyon direk Seselwa ki swa koman bann envestiser e antreprener me sirtou pou travay dan sa lendistri, sa i ava en fason direk pou retenir deviz etranzer ki antre dan pei atraver sa
aktivite. Kestyon job satisfaction bann travayer Seselwa dan sa lendistri i bezwen ganny adrese, i enportan pou konnen akoz ki serten letablisman i annan
bann staff turn over ki tre releve. Nou osi bezwen poz kestyon lo oli tou sa - kantite
kart management lotel ki nou pei in formen, ki ozordi nou pe
vwar en gran nonm post middle management dan bann gran letablisman touristik pe ganny okipe par etranze, serten ki petet pa ni menm kalifye pou
okip sa post. Si I annan en domenn zesyon ki nou pei in toultan for ladan sa se zesyon resours imen e la ankor kestyon i bezwen ganny poze lo kote ki nou pe al mal letan ki nou vwar bann direkter resours imen sorti dan lezot
86
landrwa pezer sa bann departman dan nou bann letablisman touristic. Dan lentere protez nou bann travayer Seselwa e dan zefor pou maksimiz benefis ekonomik ki bann lenvestivman touristik i enporte la mon pe lans en lapel pou ki bann diferan lotorite konsernen i tonm dakor pou pran en desizyon pou rezerv sa profesyon zesyon resours imen dan bann lotel pou bann profesyonnel Seselwa. Mon krwar ki en Seselwa i pli byen kalifye pou adres bann konsern son bann koleg e anmenmtan prezerv e protez lentere pei an zeneral. Mwan mon a profite pou demann bann ki ganny zot sans pou servi li byen e desarz zot responsabilite avek senserite e profesyonalizm.
Mr Speaker Prezidan Michel in koz en kantite lo bann birokrasi ki egziste e ki anmar lanmen nou bann dimoun ki fer biznes, mon pou dakor avek li ki nou bezwen tir sa bann lanpayaz. Mon sizere
ki licencing avek Planning Authority i asize e revwar bann kriter e konsiltasyon ki zot bezwen fer kan en dimoun i kapab komans son biznes. Nou bezwen realize ki mod loperasyon sak kalite biznes i
diferan. Eski nou bezwen ensiste ki en lakonpanyen ki
lwe loto pou annan en Tea Room parey in ganny dir bomaten dan son lofis, mazorite letan loto pe ganny
lwe swa kot Airport swa kot lasose oubyen kot en lotel sa
dimoun pou donn café lekel? Mr Speaker annou fer keksoz ki ankouraz nou dimoun pou leve e debourye. Si i annan en sekter kot Gouvernman in met bokou lanfaz lo la kot in depans bokou larzan ladan se byensir dan domenn lakaz ek later, lepep Seselwa i rekonnet sa, zot aplodi e felisit Gouvernman pou sa ki in fer parey in deza ganny dir, se sa Gouvernman ki’n sanpyonn koz later avek lakaz.
Mr Speaker lo sa size lakaz mon pa pou kapab manke pou sipliy avek sa Gouvernman pou konsidere o pli vit posib pou kontinnyen avek bann proze dan mon distrik, nou annan ankor bokou dimoun ki dan bezwen e parey mon ti dir deryen fwa nou pa kapab tir dimoun Praslin anvoy reste Mahe lo zil Perseverans.
Mr Speaker avek restriktirasyon nou osi bezwen revwar sekter lagrikiltir dan en fason konpreansiv e la mon pe koz byensir pou Praslin osi,
87
parfwa ou santi ki planter i perdi lentere, zot perdi lentere akoz bann difikilte ki zot rankontre, fermye i fer fas avek plizyer difikilte tel ki sanzman kilma ki anmenn swa lasesres oubyen gro lapli, tou lede i annan son konsekans advers problenm lasirans, problenm finansman. Mr Speaker mon ti a demande ki lotorite konsernen i pouse ki sa
scheme lasirans i ganny met anplas o pli vit posib pouki bann ki enterese i a kapab partisip ladan, mon ti a osi demande ki lazans lagrikiltir i fer son mye pou tir bann lobstak ki bann fermye i fer fas avek, bann lanmar ek bann dren i bezwen ganny debouse e netwaye tanzantan sa i ava anpes zot laferm ganny inonde kan i annan gro lapli. Lazans i bezwen asire ki tou dilon
lannen i annan bann input lo store ki fermye i bezwen pou travay avek, resers i bezwen kontinnyen ganny fer lo pli bon fason pou prodwir e anmenn plis benefis e lankourazman pou sa fermye, plis vizit par bann zofisye kot bann planter pou donn zot bann gidans sa i ava donn zot sa konfyans ki zot pa zot tousel. Mr Speaker kan nou pe demann nou pep pou travay pli dir, bann konsernen i bezwen ede pou rod fason
pou fer sa arrive, en group dimoun ki anvi leve debourye me ki rankontre plizyer lobstak dan semen, son lespri pa dan en bon leta.
En lot sekter ki annan en rol vre enportan pou zwe lo leta nou nasyon se byensir peser, se zot ki anmenn sa pwason ater ki permet nou pran en bon repa, en pep ki ganny en bon repa i byensir dan en bon leta, alors bann peser i bezwen ganny trete anpar avek lezot sekter i neseser annan bann konsiltasyon regilye avek zot pou vwar enpe zot problenm e difikilte ki zot pe rankontrer dan zot travay. Vwar ki manyer nou kapab amelyor zot travay pou ki anretour konsomater i ava benefisye.
Mr Speaker an konklizyon - an terminan mon annan en mesaz tre senp mon ti a kontan kominik avek bann zabitan lo zil, dan Sesel ozordi i annan bokou keksoz pou lekel nou bezwen dir mersi, i annan bokou keksoz ki pe mars tre byen malgre pa al 100 poursan me i egalman enportan pou dir ki dan sa lemonn ozordi i napa okenn pei ki pe fonksyonn a 100 poursan. Masin ekonomik lemonn pe rate menm si bann gran lekonomi i esey aziste, koman zot aranz en bor lot bor I kase, probelnm ekonomik in
88
vin en maladi global dan sa lemonn ozordi. Isi Sesel osi nou pa en leksepsyon, nou pa pe reisi fer otan kantite lakaz ki nou ti a swete, lasistans sosyal i pa toultan zwenn lekseptasyon nou dimoun, pri karbiran I fer monte pri elektrisite avek delo san ki nou kapab egzers okenn kontrol lo lakoman en pei. Me otan ki nou pe fer fas avek defi Sesel i en pei ki annan plis bon kote ki move kote, nou en nasyon edike e an tre bonn santé e otan ki nou ape koz lo bann fleo drog, lalkol e prostitisyon nou osi bezwen rekonnet ki lazenes Sesel pe fer tre byen anzeneral, zot pe avanse dan zot letid e dan sport. Zot pe pran plis responsabilite dan lemonn travay nou osi bezwen felisit bann ki pe fer byen e pa zis annan remors pou bann ki pe tonm akote semen lavi.
Mr Speaker Seselwa par natir nou en pep ki tre pozitiv, i enportan pou nou reste sa pep souriyan, lizye byen kler e fikse lo lavenir, sa sosyete ki nou pe kree i enn pou en pep ki travayan e endepandan, tou solisyon pou Sesel i devret dan lanmen Seselwa - se zis nou konsantre e met nou lespri avek leker dan dibyen pou nou pei e pou nou bann frer avek
ser Seselwa nou pou akonpli bokou.
Mr Speaker, pep Seselwa, zabitan Grand Anse Praslin dan sa moman karenm mon demann nou tou pou reflesir lo nou lavenir koman en pep ki krwar dan son kreater annou tir laenn dan nou leker e ranplas li avek lanmour ki nou a ganny gide ver sa bon semen. Ki Bondye i kontinnyen protez e beni nou pti pei. Mersi.
MR SPEAKER Bon lo mon lalis napa okenn
non, nou pou adjourn ziska 4er e monn les Leader Of Government Business konpran ki mon ekpekte omwen 2 kozer apre 4er, sansan mon pou termin deba - zis termin deba, akoz zot in ganny apepre 6
zour pou prepare so mon ekspekte 2 entervenan ziska 5er. Mersi.
(Break) MR SPEAKER Bon nou ava kontinnyen avek deba Onorab Pillay. HON SEBASTIEN PILLAY Mersi Mr Speaker, bonne apremidi tou manm Onorab Bonne apremidi tou dimoun kip e elekout. Mr Speaker leta
89
la nasyon i reprezant en loportinite pou nou fer refleksyon lo konteks nou pei ozordi, i reprezant en letan kot nou analiz sa ki nou’n fer e kote nou oule ale. Leta la
nasyon i encapsulate - mon kapab dir i karakteriz direksyon ki nou bezwen pran koman pep.
Mr Speaker diskour Prezidan lo let nou nasyon in an premye lye enn ki’n pran en lapros fran, senser e onnet. Mon dir sa akoz ler nou koz lo leta lanasyon nou bezwen avan tou fer en evaliasyon sa ki nou’n fer e apre konsider levidans e lezot endikater ki
pou montre nou si nou’n attain nou bann lobzektif - dan sa konteks ki sa ki nou’n fer byen, ki sa ki nou bezwen fer diferaman oubyen ki sa ki nou bezwen amelyore. Pou mwan Prezidan Michel in fer sa avek tou fransizm, senserite e lonnekte atraver son ladres. Pandan son ladres lo leta nou nasyon Prezidan in montre ki nou annan en kantite pou nou fyer koman en nasyon. Nou’n fer sikse progre dan bokou sekter, si mon mazin byen tenm nasyonal pou lannen pase ti “Laviktwar pou Sesel” sa ti rezonnen atarver Zwe De Zil, nou ti vwar ki Carnaval Viktoria ti vin en sikse e in en
pli gran sikse sa lannen. Nou’n vwar konstriksyon nouvo lakaz lo Ile Perseverans, nou’n vwar nouvo proze lekol Otelyer, nou’n vwar bokou keksoz ki devret fer nou fyer.
Lo en lot kote nou’n osi vwar evolisyon pozitiv nou demokrasi kot lepep Seselwa an tout liberte ti ganny sans egzers son dwa pandan eleksyon Prezidansyel e parlmanter, e plis ki sa ozordi Sesel i ganny respe lo lasenn enternasyonnal pou son rol ki in zwe viz a vi bann konsern ke pre okip lemonn spesyalman bann pti leta zil an sa ki konsern lanvironman, sanzman klima, e pli enportan ankor sa ki konsern piratri, me Prezidan pa’n zis koz lo sikse ek progre - in osi koz lo nesesite pou elimin bann eleman ki nwiy progre, e la dan sa bann sirkonstans nou bezwen fer keksoz ki diferan, wi diferan e pli byen pou Sesel. Se sa ki pou vin labarz nou tenm nasyonal “Travay dir”, Travay dir pou en Nouvo Sesel. “Travay dir pou Sesel” parey Prezidan in dir i pa devret vin zis en slogan ki nou eparpir li en pti pe partou lo bann
pamphlets, lo bann billboard. I devret vin parey en fason viv kot nou fer travay, wi travay dan tou son laform vin labaz
90
nou zefor pou kontinnyen devlop nou pei. “Travay dir pou Sesel” i annan pou fer avek tou dimoun san
leksepsyon, no matter ki ou status oubyen ou level, ou nivo dan Gouvernman.
Mr Speaker ozordi i annan en bann defi ki nou pei i bezwen fer fas avek, en kantite
bann challenges. Me si mon’n ekout Prezidan byen se lafason ki nou deside pou vwar sa bann defi e se lafason ki nou fer fas avek sa bann defi ki pou definir ki manyer nou pou progrese koman en nasyon.
Challenges Mr Speaker nou kapab vwar li koman bann
stumbling block oubyen nou kapab deside pou vwar zot koman bann steping stones, plito vwar zot koman bann loportinite, swazir pou vwar zot koman bann mars peron kot sak mars i fer nou vin pli for, pli pare pou sanzman ki nou pei i bezwen fer fas avek.
Listwar in prouve se ler nou fer fas kont defi se la ki nou vre karakter koman en pep rezilyan, en pep entelizan, en pep kapab i vin pli evidan. Se la kot nou vin pli proaktiv pou trouv solisyon inovativ e soutenab. Mr Speaker reform makro ekonomik 2008 i temwayn sa. Kan tou ti paret difisil nou ti nobou revwar e
sanz bokou ki nou ti pe fer pou nou kapab asire ki nou lekonomi i retourn lo bon baz, parey Prezidan in endike dan son ladres si I vre ki ozordi nou lekonomi i pli for ozordi osi nou pa devret osi bes nivo sirvilans - nou pa kapab vin
compecent, nou pa kapab les sa ki nou’n fer tou sa bann sakrifis pou nou ganny sa ki nou annan ozordi esap nou ankor enn fwa. Nou pou ankor ganny afekte par bann fakter ki pou laplipar I an deor nou kontrol e dan sa konteks nou bezwen kontinnyen reste vizilan. Sanzman i en keksoz
ki arive regardless si nou anvi i arive, regaradless si nou’n pare pou li, regaradless si nou annan letan pou prepare pou li.
Pri karbiran i monte apart lezot lenpak sa i annan e retonbe direk lo pri manze e lezot komodite lo marse enternasyonal. Ki sa i fer? Nou en lekonomi a labaz ki baze lo lenportasyon pou enporte nou bezwen deviz, pou ganny deviz nou bezwen ganny reveni, ler nou bezwen servi
plis nou bann reveni i deplete nou stok deviz e ki sa i fer i afekte pri lavi, i afekte nou lekonomi. Lenpak enstabilite dan lekonomi Ero zone i kre en sitiasyon kot bann viziter ki
91
sorti dan sa bann pei koumsa nepli kapab annan sa
disposable income pou al bann vakans aletranze dan bann pei parey Sesel. Ki sa i fer? Touris i en pilye nou lekonomi atraver tourizm nou ganny bokou reveni, ler nou pa ganny touris, nou pa ganny reveni. Analiz i senp.
Mr Speaker sa bann fakter i pa en lenvansyon parti lepep oubyen Prezidan Michel parey bokou i le fer nou krwar. Anplis ki sa menas piratri li i pa zis afekte trafik maritim dan nou rezyon i osi afekte nou lendistri lapes e pou mwan se sa ki enportan. E ler mon koz lo afekte nou lendistri lapes wi i afekte lapes endistriyel me osi enportan i afekte lapes artizanal e nou tou nou konnen pou dir lapes artizanal
i labaz, i corner stone konteks sosio-ekonomik nou bann pti kominote. Sa deryen i tre enportan pou nou mazin lo la akoz i annan en lenpak direk lo en kantite fanmiy Seselwa. E pli enportan ankor nou konnen ki lapes i en parti entegral nou lidantite koman Seselwa. Mon krwar letan i kler ki nou lans en lapel ki nou bezwen trouv en solisyon kan nou peser pa kapab al an mer
parey nou’n koz lo en scheme pou fermye i osi enportan ki
nou annan en scheme lasirans pou peser. Tousala pou mwan Mr Speaker i form en kolektiv, en group bann fakter ki mon dir reel - mon dir byen reel ki
labaz bann challenges ki nou bezwen fer fas avek koman en pep, lo en pli gran lesel nou bezwen sanz lafason ki nou zer nou lekonomi. Nou bezwen adopte bann prensip pli pridan, nou bezwen annan en
prosesis fiskal pli stringent kot nou regard pli byen dan fason ki nou depans larzan ki nou annan. Nou bezwen osi rod fason pli inovatif pou market nou pei koman en destinasyon touristik e a sa fason protez enn sa bann pilye pli enportan dan nou lekonomi. Nou bezwen osi revwar lafason ki nou protez nou patri e permet nou pep zouir nou bann resours maritim. Sa i an evidaman e mon dir sa avek en leker lour i osi afekte resours e lenvestivman ki nou kapab mete dan bann plan, dan bann proze pou benefis nou pep, konstriksyon klinik, konstriksyon semen lenfrastriktir e lezot ankor.
Mr Speaker rezimen i kler, tou sa bann keksoz i annan en koleksyon entegral en koneksyon direk. Me malgre tou sa nou’n vwar ki pandan 2011 sa Gouvernman
92
Parti Lepep in ankor tenir son langazman pou kontinnyen fer tou son posib pou son pep. Parey Prezidan in dir nou’n kontinnyen envestir dan diferan sekter, nou’n envestir dan nou ledikasyon, nou bann zanfan i ankor pe al lekol, nou bann zanfan i ankor annan sez pou asiz lo la lekol, nou bann zanfan i ankor pe ganny ansennyan menm si nou fer fas avek bokou defi nou fer nou mye pou asire ki nou pep i ganny lemeyer. Nou’n ankor envestir dan lasante malgre bokou defi ek bokou kritik e la nou bezwen rod bann solisyon pli inovativ, nou bezwen vin pli proaktif pou nou kapab rezourd bann problenm ki nou pou fer fas dan sa sekter. Nou’n ankor envestir dan bann progranm lozman, nou’n ankor
envestir pou provide plis later pou nou bann zenn pou konstri zot fwaye. Resaman nou tou nou’n kapab temway sa group dimoun ki’n ganny zot nouvo lakaz lo zil Perseverans kot par lepase Perseverans ti en battle pride pou bokou, ozordi mo n krwar i annan en kantite ki regrete. Tousala i zis pou nonm enpe. Pou mwan Mr Speaker Gouvernman Parti Lepep in
strive in stive pou asire ki sak fanm, sak zonm, zanfan
Seselwa i kontinnyen zouir en meyer kalite lavi e menm si sa i leka nou vwar ki i annan ankor nou bezwen fer pou amelyore. Nou bezwen kontinnyen protez nou pep kont bann lenpak advers lo resesyon ekonomik global. Prezidan Michel in fer
sa tre kler dan son speech. E ler mon ti komanse mon ti koz lo senserite ek lonnekte. Akoz?
Akoz dan son speech Prezidan pa’n kasyet poudir nou pou annan lenpak kou lavi lo nou pep. Me sa ki fer li enteresan e ki donn nou bokou konfidans
dan leadership nou pei? Se ki nou’n vwar ki Prezidan i pare, Gouvernman i pare, nou nasyon i pare pou fer ki sa ki pli vilnerab, sa ki ganny afekte
plis nou kapab mitigate sa bann fakter, mitigate li to the point ki nou kapab. Parey Prezidan in soulinnyen tre klerman, i annan ankor pou nou fer, en kantite pou nou fer.
Premyerman nou bezwen retir bann pratik ki koz fistrasyon e afekte lefikasite bann servis ki nou ofer nou pep. Bann manm Onorab ki’n koz avan mwan in koz lo problenm pou en dimoun komans en pti biznes, me sa I pa akseptab. Ler nou donn loportinite nou Seselwa pou antre dan en pti biznes i pou
surprise nou. Les zot form par
93
kreasyon larises zot pei. Nou pa kapab met anplas bann regilasyon e bann prosesis ki zis fer en dimoun troun an ron,
vin fistre e give up. Ler en dimoun i give up lo son rev Mr Speaker napa bokou pou li fer. Mon dir ki nou bezwen retir sa bann prosesis ki koz fistrasyon ki swa i dan sistenm lasante, ki swa i dan ledikasyon nenport lofis dan nou lazans Gouvernman - i enportan pou nou fer en analiz aprofondi pou regard bann polisi e revwar si sa bann polisi pe reponn a bezwen nou pep dan konteks ki nou pei i trouv son lekor ozordi, si i pa pe fer li nou bezwen amande, nou bezwen fer keksoz diferan, nou bezwen fer keksoz ki diferan e pli byen pou Sesel. Se sa ki pou donn nou pep sa lanvironman ki zot a kapab travay dir pou kre larises, pou batir larises pou zot pei. Mon dir byen serten prosedir i en nesesite, wi nou
bezwen annan serten checks and balances. Wi i annan serten keksoz ki nou bezwen fer - sa i protez nou kont bann
problenm plitar, me lezot if we can do without them annou retire.
Me pli enportan si mon’n ekout byen Prezidan Michel se lefe ki nou bezwen asire ki Gouvernman i reste touzour
konekte avek bezwen son pep, i enportan pou nou konnen ki sa ki nou pep pe demande - me i enportan osi pou nou fer nou pep konpran pa tou sa ki ou demande ki ou pou kapab gannyen. Pa tou sa ki ou anvi, ki ou andezir ki nou pou kapab donnen.
Mr Speaker i osi enportan ki nou elimin bann aktivite tel ki trafik drog - sa i kontinnyen sekwe fondasyon nou kominote, i sekwe lafanmiy, i detri lafanmiy, i detri nou zenn, i detri nou profesyonnel, i detri nou limaz koman en pep ini. Dan sa konteks mon dir tre klerman e mon krwar senserman ladan i enportan pou nou ogmant kapasite nou lafors lapolis. Ogmant zot kapasite pa zis pou fer deteksyon krim, ogmant zot kapasite pou zot konpran lenstans prosekisyon krim - pou ki zot asire ki dan koleksyon levidans zot pran tou prekosyon neseser pou ader a bann prensip lalwa ki plitar sa akize pa sape ankour lo en teknikalite oubyen lo en arestasyon ki’n ganny fer kontrerman a lalwa. Tou lazans konsernen, mon dir byen tou lazans konsernen I bezwen fer tou zefor pou fer fas avek menas sa problenm, akoz
se li ki labaz break time lord ek
94
lape dan nou kominote. Mon kapab re-komanse dan nou fanmiy, dan nou kominote e an zeneral dan nou pei. E pou mwan sa ki pli pir se son lenpak ki I annan lo sa ki pli zenn, zenn marmay pe pike, zenn marmay pe servi sereng kan i sipoze lo ban lekol i dan kwen semen pe servi en sereng. Sa i pa en sosyete ki nou anvi pou nou zenerasyon fitir. Se pou sa rezon ki nou bezwen protez zot pou ki zot kapab demen kontiny sa travay ki nou’n komanse.
Mr Speaker i pa akseptab kan sa ki kapab travay, kontribye I vin depandan lo
welfare, leve e al travay - i annan travay, fer ou
kontribisyon. Welfare in ganny met an plas, i en sistenm ki’n ganny met an plas pou asiste bann ki pli vilnerab. Pa dir mwan ou vilnerab akoz demen ou’n deside pou al bwar lalkol anba pye mang, non! Me osi nou bezwen asire e sa ankor enn fwa mon krwar senserman ladan ki napa lentans kot sa ki bezwen sa lasistans i pa gannyen akoz bann defayans dan sistenm anplas, sa i pa akseptab. Si en dimoun i
bezwen welfare ou bezwen fer tou assessment posib, ou bezwen vwar tou le posib pou fer sir ki sa dimoun i gannyen.
Me pli enportan dan sa konteks nou bezwen relev defi lanplwa. In plis ki ler pou nou servi bann statistik e fer zot koze, annou analize, annou etabli ko-relasyon, annou etablir kozalite ant akoz en dimoun pa oule travay, annou etablir kozalite ant
unemployment rate avek konteks ki nou pei i ladan ozordi, annou vwar si bann polisi i dan nenport sanzamn ki nou’n anmennen si sa pa pe kre en nouvo lanvironman ki pe ogmant lafason ki sa problenm pe ale. Lenportans se ki nou bezwen ankouraz tou sa ki kapab al dan en laplwa pou fer li, i pa akseptab pou nou pey sa kantite larzan lo
welfare. I pa en keksoz ki dan lefitir pou vin soutenab.
I osi enportan Mr Speaker ki nou promote lespri enterprenarya e donn loportinite nou bann
entrepreneur Seselwa pou kontinnyen devlope e kre plis larises pou nou pei. Parey monn dir ler nou krwar dan zot abilite - zot kapab fer bann kontribisyon tre valab dan devlopman nou pei. Me i osi enportan ki nou protez sa ki nou annan, nou protez nou lanvironman e rod bann fason pli inovativ pou soutenir nou bezwen lenerzi. Nou pe depan
95
lo karbiran ozordi, i en problenm pou nou kapab
afford karbiran, i kre polisyon, i detri nou laverdir ki nou tou nou konnen pou dir sa i labaz
nou eco-tourism - nou bezwen asire ki sa ki nou’n erite nou bezwen kit deryer pou ki nou zanfan zot osi zot kapab zouir.
Mr Speaker nou bezwen osi rod fason pou elimin koripsyon ki pe pran rasin dan nou pei. Irespektiv si sa i dan
servis piblik oubyen other wise, napa plas pou bann practice koumsa dan sa “Nouvo Sesel”. Bann ki ganny tyonbo pe fer li i bezwen ganny pini, zot bezwen ganny reprimande pou ki plitar zot pa ganny lanvi pou al fer li ankor. Eski sa mon dir -
Gouvernman I bezwen own en stratezi pou anmenn bann lenstitisyon finansyel komersyal pou kontribye plis dan provizyon kapital pou
bann dimoun ki bezwen loan, swa i bezwen en loan pou fer lakaz ouswa i bezwen en loan pou son biznes. Lanmerik in kapab fer li pandan letan ki i ti dan problenm fiskal in nobou fer li, i ti oblize anmenn bann labank, bann pli gran bankye otour en latab. Sa bann bankye zot zouir en kantite lo
profi ki zot fer. So i enportan ki zot give back to the community.
E osi en keksoz ki enportan pou mwan Mr Speaker ler mon’n ekout Prezidan byen e ki fer mwan tir
en leson ladan se sa Corporate Social Responsibility. Ozordi nou vwar bann gran grasn lasenn lotel ki vin etablir zot dan nou pei, akoz nou en
marse creative pou tourizm. Me i enportan ki zot kontribye, zot zwe zot rol, dan sa kominote ki zot ete zot bezwen kontribye pou ed sa kominote. Se sa ki pou labaz zot Corporate Social Responsibility. En lot keksoz ki mon krwar nou bezwen fer Mr Speaker se ki nou bezwen revwar nou bann lalwa, nou bezwen asize aprofondir, regard byen bann lalwa ki nou annan. I annan entervenan ki’n koz lo la avan mwan nou bezwen regarde si zot relevan avek nou konteks ekonomik ozordi. Nou vwar ki serten parfwa bann ki’n komet lofans i sape ankour - ou tann dir lo televizyon in ganny akite. Ou vwar ki en dimoun ki kas 6 lakaz i ganny kondannen pou en lofans - sa i bann keksoz ki pa akseptab, ki nou bezwen rod en fason. Mon pa dir ki dezour ou landemen nou pou trouv en solisyon - me si nou konvenki ki nou anvi rod en solisyon nou pou sey fer li.
96
Dan son ladres Mr Speaker Prezidan in pran en lapros dinamik pou kontinnyen anmenn bann reform dan striktir Gouvernman, nou’n vwar bann sanzman dan striktir Gouvernman avek kreasyon nouvo Minister sa dan le bi pou asire ki i annan plis lenfikasite. Nou’n osi vwar kreasyon bann nouvo port folio ministeryel avek le bi pou sirmont bann defi e trouv bann solisyon ankor enn fwa ki mon dir inovativ pou kontinnyen fer avanse sosyete nou pei. Sa lapros dinamik i ganny konplimante par son konviksyon ki nou pou osi siport reform dan lezot brans leta. Nou’n vwar ki Lasanble limenm li in komans enstil serten reform, reform lenzilasyon i enportan pou nou pei e byento reform zidisyer i ava vin ansanm. Ler tou sa bann reform i konplimant kanmarad nou kre en sosyete pli for, pli solid pou fer fas avek bann defi. Pou mwan sa ki enportan dan lapros Prezidan se ki sa pou osi reprezant
loportinite pou nouvo leaders, fer zot kontrbisyon avek gidans bann ki pli eksperyanse, sa
belief ki Prezidan in demontre dan devlopman kapabilite
leadership nou bann zenn i enn ki antre dan en filozofi ki
nou bezwen toultan prepare
pou lefitir - sa i en leadership dinamik Mr Speaker. I enn ki vwar konteks zesyon Gouvernman koman konstaman an movman, ler mon dir an movman i pa fer sa pou limit kontinynite me plito pou promote epanouisman nouvo talan. Tou zenn Seselwa i devret sezi loportinite dan klima konm tel pou aport zot kontribisyon anver zot pei. Nou bezwen fer nou prezans konte avek gidans e led bann ki pli eksperimante, nou kapab pran relev pou kontinnyen devlop nou pei e se nou larelev.
Msye Prezidan in dir nou klerman ler nou ganny loportinite parey Prezidan in dir nou bezwen servi li byen, dan lentere lepep Seselwa, sa ki enportan se lepep Seselwa i pas avan tou, tou sa ki ganny loportinite i bezwen realize ki
avek great power comes great responsibility. Mon apresye zefor Prezidan pou mold nou bann leaders dan sa zimaz responsab.
An konklizyon Mr Speaker larealite I koumsa leta nou nasyon i pa zis en konsern Gouvernman oubyen
leadership nou pei me plito i en konsern pou nou tou. Leta nou nasyon i baze lo sa ki nou koman en pep nou fer pou
97
asire ki nou pei i al ankor Delavan. Wi nou kapab koz lo reform ekonomik me i enportan pou nou regard nou bann swa, nou bann desizyon ki nou fer koman bann endividi, koman en fanmiy, koman en kominote, koman en pep. Nou laspirasyon, nou bann swa, nou bann desizyon tousala i annan en lenpak lo nou fanmiy, I en lenpak lo nou kominote, lo nou pei. Ler ou pran laspirasyon swa desizyon 84 mil dimoun nou kapab konpran lenportans sa analiz anver letan nou nasyon - i annan en lenpak direk lo leta nou nasyon.
Dan sa lobtik Prezidan atraver son lapros osi in montre ki ozordi i pa letan pou nou les bann diferans - pe enport ki zot ete dikte lafason ki nou pei pou bouze traze devlopman prosperite, o kontrer si mon konpran Prezidan byen in ler pou tou Seselwa mon soulinnyen, tou Seselwa kontribye, travay dir pou abtir en “Nouvo Sesel”. Sak endividi e la konteks i relevan kote ou ete - ou annan en rol pou zwe pou asire ki ou pei i al ankor pli devan, sak endividi i kapab kontribye anver leta son nasyon. Ou sa etidyan ki pe etidye ou bezwen sezi tou loportinite pou aprann
edevlope endividi prodiktif, en endividi ki vin lafyerte ou paran, ou kominote e ou pei. Ler ou deside fer otreman kot ou tourn ver drog e lezot movez devlopman ou mank sa ki en bon ledikasyon i kapab fer pou ou. Ler ou deside pou mank respe pou ou ansenyan, ler ou deside pou desir liv, ler ou deside pou fer vandalizm ou pe afekte ou lekor, ou paran, ou pei - tou ou bann swa, tou ou desizyon i konte. Ou sa paran ou bezwen pran ou responsablite pou elve e gid ou zanfan lo bon semen, nou bezwen evite ki nou zenn i tourn ver drog oubyen form lezot move konportman ki nwi progre. Sa i pa zis pou zot me pou nou pei an zeneral. Meyer desizyon se pou siport ansenyan ou zanfan, reste konnekte avek sa ki pe pase dan son ledikasyon - ou bann swa, ou bann desizyon pou konte. Ler ou deside pou negliz sa bann responsabilite koman en paran se la kot nou vwar ki nou sosyete i bezwen fer fwaye, leta i bezwen antre -
se la kot nou bezwen welfare. Ou sa public servant ki pe resevwar en manm piblik swazir pou vwar ou lekor koman parti solisyon pou sa dimoun e non pa fer ou lekor vin en lobstak ki anpes sa
98
dimoun pou rezourd son
problenm become part of the solution and not the problenm. Se sa ki pou definir efikasite servis ki nou ofer, parkont ou sa manm piblik ki pe vwar en fonksyonnen piblik pe enport son nivo trete li avek respe zot swa, zot desizyon i konte. Si
ou en travayer ki pe asses dimoun pou welfare asire ki ou annan tou ou lenformasyon, pa fer bann konklizyon presipite dan par mank lenformasyon,
ou sa zofisye proze vizit ou site pli souvan, asire ki kontrakter
i on schedule e pe delivre, ou sa Minis asire ki bann
committment Gouvernman i ganny delivre kot nou pa kapab annou eksplike, annou fer kler, annou klarifye. Ou sa anplwayer, sa antreprener pe enport Gouvernmantal ou
private sector, fer desizyon pli byen kalkile pa zis pou ou benefis personnel me pli enportan pou benefis ou lakonpanyen, ou lorganizasyon e ou anplwaye. Ou sa anplwaye respe kondisyon travay dan ou lorganizasyon e toultan esey vin pli prodiktif posib, zot desizyon, zot swa pou konte.
Mr Speaker dan konteks global ki pe kontinyelman sanze nou tou nou bezwen fer fas avek bann desizyon pli sarz
e inovativ e pli proactiv, nou bezwen fer sa ki dan lentere nou fanmiy, nou kominote, nou pei. Nou bezwen adapte avek sanzman e konpran ki parfwa fer keksoz diferaman i
neseser i en requirement pou ki nou kapab deblok nou nouvo loportinite kot parfwa nou krwar en laport in fermen oubyen keksoz pa pou marse nou bezwen rod lezot opsyon, pran rekil, take a step back. E mon ti dir pli boner se sa ki pou karakterizm nou rezilyans, se sa ki pou fer nou vin pli entelizan.
Mr Speaker sak kestyon pou reprezant loportinite en larepons oubyen en solisyon se
sa mindset ki devret definir leta nou nasyon, se sa ki pou garanti si nou kapab kre en meyer sosyete ki nou bann zenerasyon fitir pou fyer e erite. Mr Speaker se nou ki pou determin leta nou nasyon me pli enportan se nou ki pou determinen kimanyer listwar pou ziz nou kontribisyon ki nou’n aporte dan kreasyon en meyer lavi pou nou zanfan e a zot tour pou zot zanfan. Mersi bokou Mr Speaker. MR SPEAKER Onorab Souris
99
HON MIRENA SOURIS Mersi Mr Speaker. Mr Speaker, koleg manm Onorab, zabitan Beau Vallon, pep Seselwa bon apremidi. Sesel in ariv lo en some e sa lepok ki nou pe viv ladan i nou lepok. Parey Prezidan Michel in dir Seselwa pourvwar i dan nou lanmen, ser lanmen e mars ver nou desten, sa desten se nou ki deside,se nou ki pou trase, se nou ki pou fer arive - dan botan, dan move tan nou bezwen pran prosesyon nou lavenir e kontinnyen travay dir pou akonpli nou rev se sa mon mesaz pou 2012. En mesaz enspire antyerman par diskour Prezidan Michel lo letan nou Nasyon, en diskour ki’n refize les defi met nou otaz me plito enn ki’n deside pran defi e tir ladan tou loportinite ki Sesel ek Seselwa i kapab tire a son lavantaz. Mwan osi dan Beau Vallon mon pe demann tou mon bann zabitan pou adopte
menm spirit e menm latitid. En latitid ki pou anmenn nou pou relev nou Beau Vallon pou ki li osi i kapab trouv sa some lespwar, linite e lespri partaze.
Mr Speaker sa lepok ki nou pe viv ladan i nou lepok. Mr Speaker mon komans mon diskour dan sa fason akoz I kler ki an 2012 nou bezwen met dan nou menm en nouvo
lespri si nou anvi fransi sa lannen byen e plen avek boner. Lemonn antye i komans 2012 avek defi e nou osi nou bezwen reste realis a sa bann defi. Lerop i reste tirbile par kriz ekonomik e sa i lev protestasyon enpe partou. Mwayen orian lo son kote i reste enstab e Losean Endyen osi pe vin en zone ki enstab. Nou isi Sesel piratri i reste en defi partaze me enn ki enpakte lo nou lekonomi tre severman. Fleo drog i kontinnyen tap laport bann paran ki nepli konnen ki pou fer. Prezidan Michel in fer resorti en sekirite ki annan dan bann kominote e Beau Vallon en distrik touristik i reste viktim bann
petty crime souvann fwa pou separ drog ek labi lalkol.
Kou lavi ki pe pez lo pers lafanmiy i reste en gro konsern e bann demann pou lozman i touzour reste mon priyorite dan Beau Vallon. Mr Speaker leta nou nasyon i forse demande ki mon adres sa bann defi ki mon distrik pe fer fas avek me osi en defi nasyonal dan ki solisyon i apartyen a nou tou. Premyerman Mr Speaker, mon ti a kontan koz lo kou lavi. Kapasite nou bann fanmiy pou kontinnyen fer viv zot zanfan e mentenir zot lakour pe
100
kontinnyen diminyen e sa i fer mwan tre konsernen. Mon konsernen akoz mwan mon siport sa fanmiy ki leve bomaten e al debourye, me malgre tou zefor ki i pe fer i bezwen byen peze e kalkile ler lafen dimwan in arive, akoz i pa kapab fer sa de bout zwenn. Afors dir sa fodre nou rann kont ki sa lepok ki nou pe viv ladan kou lavi i en konsern nasyonal e non pa zis pou
bann MNA ek son Gouvernman. Fodre ki nou kontinnyen trouv mwayen pou ed sa bann dimoun, bann fanmiy responsab parey mon kontan apel zot. Mr Speaker se la kot mon annan sa bann propozisyon swivan pou ede amelyor dan lavi nou zabitan. Mon propoze ki Gouvernman i konsider en logmantasyon dan bann kontra ki i donn bann dimoun sirtou bann dimoun ki annan kontra netwayaz. E sa i ava ede pou reflekte sa
logmantasyon dan minimum wage ki Vis prezidan ti anonse ki Vis Prezidan ti anonse Desanm deryen. Mon konstate ki se nou bann dimoun ki pli vilnerab ki ganny anploye dan sa bann travay e ler bidze pa ogmante se zot ki soufer plis e finalman zot raport lapel kot
welfare. Menm bann pti biznes i osi ganny afekte. Ler
kou lavi i ogmante tou dimoun i ganny afekte me mon konsern i pou sa group dimoun ki an gran parti bann manman ki annan zanfan pou sonyen - sa i pa bann dimoun ki pa oule travay me plito bann ki pe trimouse pou fer 2 bout zwenn. Mon osi propoze ki Gouvernman i zet en regar spesyal lo bann dimoun ki’n
pran early retirement savedir bann dimoun ki pankor ariv 63an me ki pa kapab al travay,
welfare i dir zot al travay me personn pa oule anploy zot malgre zot annan kalifikasyon e souvann fwa se bann profesyonnel. Ki solisyon? Sa bann dimoun i merit ganny konsiderasyon spesyal devan
welfare e bann light duties oubyen bann travay mi-tan ganny prezerve zis pou zot. Si
nou mank counselor kot lekol bann ansenyan ki kapab fer
light duty i kapab donn en koudmen. Fodre ki nou maksimiz bann kapasite imen e leksperyans ki pe asize dan lakour e refer zot vin prodiktiv. mon propoze ki bann dimoun
ki trouv zot anba family support scheme ki zot reveni i ganny trete parey welfare etan donnen ki zot pa tonm lo en
wage grid, sa i fer ki sak fwa i annan en logmantasyon saler zot pa ganny okenn benefis.
101
Me si zot tonm anba menm
sistenm ek welfare sa i vedir ki ler welfare i ogmante zot osi zot ava benefisye avek en pti larzan anplis.
Mr Speaker mwan mon
kondann labi lo welfare, zenn fiy ek zenn garson ki kapab
travay pa merit lo welfare. Mon kondann en dimoun lo
welfare selman i monte desann lo avyon pe travel. Welfare pa la pou mentenir nou life style me pou soutenir en lavi debaz dan dignite. Me Mr Speaker en
welfare ki tarde i osi move ki enn ki pa vin ditou. Ler en dimoun napa manze ouswa i dan en gro problenm finansyel i pa kapab esper lontan son vant e vant son zanfan pa kapab espere, mon osi propoze
ki Fair Trading Commission i zwe en rol pli aktiv pou kas bann kartel ki fikse pri e anpes konpetisyon pou fer desann pri lavi - ki nou anmenn ledikasyon sivik e ekonomik koman en parti entegral ledikasyon skoler pouki sa prosen zenerasyon ki pe monte i konn tre byen ki lefe son depans i annan lo son prop bidze e bidze nou pei.
Mr Speaker tousala i al avek responsabilite endividyel, in ler pou bokou de nou pran konsyan ki se nou ki responsab nou prop lavi e lavi
nou zanfan e Gouvernman i la pou protez nou dwa e fasilit nou lavi.
Prezidan Michel dan son ladres leta lanasyon le 29 Fevriye 2012 in mansyonnen ki zis lannen 2011 en total 568
unit lozman in ganny donnen avek endividi ouswa fanmiy, mon salye zefor Gouvernman ki pe kontinnyen rod mwayen pou amelyor lavi nou zabitan. Antretan mon pou demann sa bann dimoun ki’n ganny en nouvo lakaz pou pran zot responsabilite pou zot repeyman pou ki lezot plitar i a benefisye, la ankor mon pou lans en lapel avek Gouvernman pou trouv mwayen pou konstri proze lakaz dan Beau Vallon. Mr Speaker tro bokou fwa lakaz kot i annan tro bokou fanmiy i souvann fwa sours en kantite problenm tel ki sosyal, labi lalkol, labi zanfan - la mon pou profite pou demann Gouvernman pou revwar sa 3
blok flat emergency Le Niole anvi ki zot dan en move leta.
Divizyon survey i ankor en lot problem, i kontinyelman pran en kantite letan pandan ki bann fanmiy Seselwa responsab i pe esper morso later. Dan Beau Vallon nou annan pa mal fanmiy ki pe
atann pou survey konplet sa
102
prosesis, alor mon welcome formasyon sa departman ki pou regroup bann teknisyen kalifye pou ki sa prosesis later i a kapab akselere. Mon konstate Mr Speaker ki pandan sa deryen lannen in napa okenn devlopman later ouswa lakaz dan Beau Vallon. Avek mon manda pou relev nou Beau Vallon e avek promes Prezidan Michel pou batir en “Nouvo Sesel” mon pou lager pou ki devlopman lakaz ek later i non selman lo Perseverance me osi dan distrik ki annan resours later pou soutenir sa kalite devlopman.
Mr Speaker mon krwar dan travay dir e tenm sa lannen se travay dir pou Sesel.
Sa i anmenn mwan lo service delivery kot souvann fwa mon tann piblik pe fer bokou konplent lo sa kalite servis ki zot gannyen. Travay dir pou mwan se kan en endividi i travay avek devourman, i annan sa komitman, lwayote, lonekte e respe me non pa kan
en endividi i al pey son bill kot PUC pou li dekouver ki zot in fer li pey bill elektrik pou en biznes. Me sa ki fer li pli mal se ler i al demann en leksplikasyon i ganny dir se li ki responsab pou verifye son
bill ki menm PUC pa ofer li
okenn leskiz. Mr Speaker mon pou ankor enn fwa demann
PUC pou fer lekdikasyon piblik viz a vi zot responsabilite ver
peyman zot bill. Souvann fwa PUC i les bill en endividi ariv en pri tre o e apre zis koup sa elektrik ouswa delo. Avek kou lavi ki pe ogmante mon pou
demann PUC pou vin pli proaktiv akoz kan en bill i ariv a en sonm ki o i difisil pou sa
fanmiy kapab re-pey son bill en sel kou, me mon osi lans en lapel avek manm piblik pou vwar en pti pe zot priyorite kot
i konsern peyman zot bill elektrik ouswa delo, se la kot mon siport lapel Prezidan
Michel pou remind bann lorganizasyon aprey PUC ki zot pa la pou tir okenn profi ouswa envestir dan okenn biznes ki andeor zot lalinny - me zot la pou rann en senp servis nou pep, zot merit fer li byen san larogans e sirtou avek en kantie konprenezon.
Mr Speaker Gouvernman in anons minimum wage. Mon pe demande ki i annan en bon monitoring kot i konsern
minimum wage, espesyalman kot en sekter prive. Mon koz for lo la akoz dan Beau Vallon nou annan en kantite dimoun ki travay dan sekter prive prensiplaman lendistri tourizm. Nou annan en
103
kantite mere fanmiy ki en
minimum wage pa anmenn zot lwen pandan le mwan.
Mr Speaker lafyerte Beau Vallon se nou zoli lans kot viziter ouswa Seselwa i pas son
letan relax, nou dan Beau Vallon nou bezwen reste sa distrik akeyan pou nou bann viziter me sekirite dan landrwa touristik ensi pou manm piblik ordiner i reste ankor en gro konsern - pa mal vol pe kontinyen arive e bann dimoun is anti zot dan ensekirite. Alor mon pe demande ki pa zis droger ki merit al Marie-Louise me voler osi tou.
Problenm piratri i fer ki i anmenn bokou lefe sikolozik e fer nou bann peser pa stab. Bokou fwa se zot ki mentenir lafanmiy e kou lavi pe ogmante, nou bann peser parfwa pe vwar zot difisil pou nourir zot fanmiy. Dan Beau Vallon nou annan bokou peser. Mr Speaker nou menm annan 20 peser e dan Beau Vallon nou menm annan en madanm ki osi pratik en pti pe sa profesyon nob. Ki mwan mon osi tre fyer pou li, antretan mon pou felisit bann peser dan Beau Vallon ki pe fer en bon travay. La nou mazin nou 2 frer ki an Somali e nou swete ki avek sa travay dir ki Prezidan Michel ek son lekip pe
fer zot ava retournen e rezwenn zot fanmiy.
Mr Speaker pandan sa 2 lannen deryen nou pei in temway pa mal dife ladan 18 ka se dife lakaz, i annan menm manm fanmiy ki’n perdi zot byenneme e dan Beau Vallon nou’n ganny nou 4 dife lakaz e zot ava dakor avek mwan ki i anmenn bokou soufrans pou lafanmiy ek son lantouraz. Alor Mr Speaker mon pe propoze ki lazans teny dife
ansanm avek Fair Trading ek NATCOF i revwar en pti pe kouran ek bann lekipman ki enportater i fer vini pou fer sir ki zot pa vann lekipman ki anba standar e ki poz en gran danze pou nou pep. Beau Vallon i en distrik kot i annan pa mal biznes ki deplizanpli i pe agrandi e alor mon pe lans en lapel avek kominote biznes ki annan mwayen pou ede pou ofer lakominote enpe sa bann benefis. Antretan mon salye e remersi bann ki pe deza ede.
Mr Speaker mwan koman en manman ki annan zenn ki pe grandi dan mon prop fwaye mon konsernen avek sa zafer drog, non selman dan mon distrik me dan pei an antye. Tou manman, tou papa, tou tantin, tou tonton, frer ek ser ki annan zenn kot son lakour merit konsernan avek drog.
104
Nou zanfan pa viv dan bwat koton me zot in vin bann zenn aktiv e prodiktiv e sa lenfliyans i la partou kot zot ete. Ler en manman i pler avek ou, ler en manman i remet son zanfan dan lanmen lapolis ouswa I dir anvoy li lo en zil mon konpran tre byen zot soufrans.
Mr Speaker bann lenstitisyon Gouvernman dan distrik. Mr Speaker mon osi
welcome lanvi bann lenstitisyon Gouvernman dan distrik pou travay ansanm avek kominote pou ede trouv solisyon la dan sa distrik kot nou viv e fer grandi nou zanfan, par egzanp mon
welcome travay ki pe ganny fer pou redinamiz nou Ladministrsyon Distrik e anmenn li pli pros avek kominote. En Ladministrasyon Distrik I sa landrwa kot tou nou zabitan i desann e rod en koze, en lesplikasyon e direksyon e i zwe en rol esansyel dan lavi nou kominote. Mon kontan pou note ki an 2012 nou anvizaze akonpli pa mwens ki 16 pti proze ki pou tous lavi nou zabitan. Antretan mon pou remersi Prezidan Michel ek son Gouvernman ki malgre difikilte semen souf in deza komanse e i ekpekte konplete lafen lannen. Mon osi apresye
redinamizasyon bann klib dan distrik par egzanp nou 3eme az, nou bann dezabilite,
formasyon nou klib chess pou bann zenn Beau Vallon. Travay ki’n demare pou nou finalman ganny nou laplenn Pascal Village, e langazman servis transpor lo later pou amelyor nou semen ek bann
crossing, lalimyer ek crash barrier dan bann landrwa enportan. Mon osi welcome zefor bann zofisyse lapolis pou fer plis patrol dan distrik sirtou
dan bann black spots. Malgre sa Mr Speaker mon eksprim mon konsern a bann kontrent ki nou kord gard i annan par egzanp mank resours sirotu resours imen. Mon kontan vwar ki lekol Beau Vallon osi pe redinamiz li e ki mon konpran ki zot pe amelyor bokou sirtou konportman bann zenn ansanm avek travay ki per laparwas pe fer.
Mon osi ti a kontan felisit travay dir ki bann profesyonnel lasante pe fer pou kontinnyen ofer nou en bon servis malgre defi, defi ki mwan koman en ners mon konpran tre byen. Nou sant lasante pe kontinnyen trouv nouvo fason pou rann nou lavi zabitan e la tre byento servis danter pou’n fini enstale.
105
Pou konkli Mr Speaker sa i bann defi ki nou distrik i viv avek toulezour, me defi pa pou anpes nou osi reve zwenn sa some ki Prezidan in koz lo la. Mon konstate ki dan Beau Vallon nou’n rekile dan sa bann lannen ki’n pase. Me parey monn dir annou met sa bann zafer deryer nou e annou koste, nou relev nou Beau Vallon. Seselwa pou vwar pou kontinnyen sa semen ki nou’n trase i dan nou lanmen si nou pei i merit kontinnyen reisi tou pou depan lo nou ki manyer koman en nasyon nou reste ini akoz se selman nou linite ki pou fer nou bouz devan. Si nou deside azir pli konsansye anver enn a lot nou pou kapab ed kanmarad - sinon nou selman travay dir me travay onnet e avek kouraz nou pou arive deblok bokou keksoz e si nou deside met Sesel premye par lao nou lanbisyon personnel nou Sesel pou arive tras larout pou en meyer lavenir e pou nou zanfan. Mr Speaker mon pou swet zabitan Beau Vallon e pep Seselwa an zeneral kouraz dan sa latas ki devan nou. Mersi.
(Technical Problem)
Adjournment
Adjournment until Wednesday 7th March 2012 9am.