การสอสารระหวางสตว

Animal communication behavior

การสอสาร เปนพฤตกรรมทางสงคมของสตว เพราะมการสงสญญาณทำาให

สตวซงไดรบสญญาณ มพฤตกรรมเปลยนแปลงไป สตวทกชนดตองมการ สอสารอยางนอยในชวงใดชวงหนงของชวตโดยเฉพาะชวงทมการสบพนธ การ

ศกษาวจยทเกยวกบการสอสารจงมกจะกระทำากบสตวทมพฤตกรรมทางสงคม ซบซอน เชน ผง ปลวก มดและสตวเลยงลกดวยนม ทงนเพราะ เมอสตวเหลาน

มาอยรวมกนมากจะมการแบงหนาทกนทำางาน จงตองมการสอสารกนตลอดเวลา1.การสอสารดวยทาทาง2.การสอสารดวยเสยง3.การสอสารดวยการสมผส4.การสอสารดวยสารเคม5.การสอสารโดยใชรหสแสง

การสอสาร

เปนทาทางทสตวแสดงออกมาอาจจะเปนแบบงายๆ หรออาจม

หลายขนตอนท สมพนธกน เชน 

-  การแยกเขยวของแมว- การเปลยนสของปลากดขณะตอสกน- สนขหางตกเมอตอสแพและวงหน- นกยงตวผร ำาแพนหางขณะเกยวพาราส นกยงตวเมย- การเตนระบำาของผง-การเกยวพาราสของปลากด

การสอสารดวยทาทาง( Visual Signal ) 

การสอสารของผง  ศกษาและทดลองเมอป พ.ศ. 2488 โดย

 คารล ฟอน ฟรช (Karl von Frisch) แหงมหาวทยาลยม วนค เยอรมนตะวนตก โดยฟรชพบวาผงสำารวจ(scout

honeybee)มความสามารถในการสงขาวใหผง งาน (worker)  ทราบไดวาทใดมอาหารและเปนอาหารชนดใด

โดยทผงสำารวจจะนำาอาหารมายงรงแลวหยอดอาหารนนใหผงในรงทราบตอจากนนผงสำารวจจะเตนรำาเพอบอกระยะทางและ

ทศทางของอาหาร โดยเตนรำาเปน 2 แบบ

การสอสารของผง

ถาหากอาหารอยใกล เชน ประมาณ 50 เมตร และไมเกน 80

เมตร ผงสำารวจจะเตนรำา เปนวงกลม โดยเคลอนตวไปทางดาน ขวากอนในลกษณะตามเขมนาฬกา แลวจงหมนไปทางซายมอ

คอ ทวนเขมนาฬกา มนจะทำาแบบนซำาๆกน หลายๆ ครงผงอนๆทอยรอบๆ จะเขามาสมผสเพอให

ทราบชนดของอาหารและดอกไมและทำาใหผงตวอนบนตามผงสำารวจไปยงแหลงอาหารไดการเตนรำาแบบน

ไมสามารถบอกทศทางของอาหารจาก ตำาแหนงของดวงอาทตยได

1.การเตนรำาแบบวงกลม (round dance)

หรอการเตนระบำาแบบเลขแปด ซงมความซบซอนกวาแบบแรกเพราะจะใชในการสอสารบอกตำาแหนง

ของอาหารและระยะทางของอาหารได หลงจากทผงสำารวจไปพบแหลงอาหารจะกลบมารงแลวเตน ระบำาแบบสายทองหมนไปทางขวาทซายทเปนรปเลขแปด โดยวงแรกจะเตนไปตามเขมนาฬกาและ

ทวนเขมนาฬกาในวงท 2 ความเรวของการเตนสายทองประมาณ 13-15 ครงตอนาท ถาหากวา แหลงอาหารอยไมไกลมาก อตราการเตนระบำาสายทองจะเรวและใชเวลาสนในการเตนจนครบรอบ

หากแหลงอาหารอยไกล อตราการสายทองจะชาลง ใชเวลาในการเตนจนครบรอบ ดงนนความเรว ของการสายทองจะบอกระยะทางของแหลงอาหารได เชน ระยะทาง 100 เมตร จะเตนใหครบรปเลข

แปด ในเวลา 1.24 นาท ระยะทาง 1000 เมตร ใชเวลา 3 นาท และถาไกลถง 8 กโลเมตรจะใชเวลา48 นาท สำาหรบการบอกทศทางของแหลงอาหารจะอาศยดวงอาทตยเปนเขมทศ หากผงสำารวจ

เตนรำาแลวเคลอนตวไปขางหนา (ทางดานบนของรงผง) แสดงวา อาหารอยทศทางเดยวกบดวง อาทตย หากเตนรำาแลวเคลอนตวลงมาขางลางแสดงวาทศทางอาหารอยตรงขามกบตำาแหนงของ

ดวงอาทตย หากเตนระบำาแลวเคลอนตวไปทางซายของรงผงเปนมม 30 องศากบแนวดง แสดงวา อาหารอยทางซายทำามมกบดวงอาทตย 30 องศา ถาหากเตนรำาแลวเคลอนตวไปทางขวาเปนมม

60 องศากบแนวดง แสดงวา อาหารอยทางขวาทำามมกบดวงอาทตย เปนมม 60 องศา ดงนนผง งานกจะเขาใจทงระยะทาง และทศทางของอาหารจงไปนำาอาหารนนมาเกบไวในรงได

2. การเตนรำาแบบสายทอง(wagging dance)

ศกษาโดยเอน ทน เบอรเกน และผรวมงาน เขาพบ

วาในฤดใบไมผลซงเปนฤดผสมพนธ ปลาตวผจะมสวนทองเปนสแดงและปลาตวเมยมทองปองบวม

ขนมา เนองจากการมไขสแดงสดททองปลาตวผจะ กระตนใหปลาตวเมยสนใจ และในขณะเดยวกน

ปลาตวผจะสนใจปลาตวเมยททองปอง กอใหเกด พฤตกรรมการผสมพนธ เหตการณทเกดขนมลกษณะ

เปนขนตอนและมแบบแผน ซงจะมผลในการกระตน กนเปนระบบทำาใหเกดการผสมพนธขน และจะเกดใน

รปแบบน ถาหากเปนปลาชนดอนกจะมรปแบบทแตก ตางกน มนจงไมมการผสมผดชนดกน อยางเดดขาด

การสอสารของปลาสตกเกลสามหนาม (three spined stickleback)

การสอสารดวยเสยงเปนการสอสารทคนพบมากในสตวชนสง

ทวๆไป และยงพบในแมลงดวย เสยงจะมความแตกตางออกไป โดยมจดมงหมายคลายๆ กนดงน คอ

2.1 ใชบอกชนดของสตว ซงอยในสปชสเดยวกน 2.2 ใชบอกเพศวาเปนเพศผหรอเพศเมย 2.3 ใชบอกตำาแหนงของตนเองใหทราบวาอยทจดใด 2.4 เปนการประกาศเขตแดนใหสตวตวอนๆ ร 2.5 ใชบอกสญญาณเตอนภยหรอขมข 2.6 ใชบอกความรสกตางๆ และการเกยวพาราส

การสอสารดวยเสยง(sound communication)

1. เสยงเรยกตดตอ (contact calls) เปนสญญาณในการรวมกลมของสตว

ชนดเดยวกน เชน แกะ สงโตทะเล 2 เสยงเรยกเตอนภย (warning calls) โดยเมอสตวตวหนงพบวาจะม

อนตรายเกดขนจะสงเสยงรองใหสตวตวอน ๆ ทราบเหตการณทเกดขนเชน นกกระรอก

3. เสยงเรยกค (mating calls) เชน การรองเรยกคของกบตวผ เพอเรยกตว เมยใหเขามาผสมพนธ การสปกของจงหรดตวผรยกรองความสนใจจากตวเมย

การขยบปกของยงตวเมย เพอดงดดความสนใจของยงตวผใหเขามาผสมพนธ 4. เสยงกำาหนดสถานทของวตถ (echolocation) เชน ในโลมาและคางคาวจะ

ใชเสยงในการนำาทางและหาอาหาร โดยปลอยเสยงทมความถสงออกไป และรบเสยงสะทอนทเกดตามมาและมนจะรไดวาตำาแหนงของวตถทอยขางหนาอยทตำาแหนงใด

ชนดของเสยง

ตวอยางการสงเสยงเรยก

ของสตวกระรอกสงเสยงเตอนภย คางคาวสงเสยงเตอนภย

เปนการสอสารโดยใชอวยวะสวนใดสวนหนงสมผสกบสตวพวกเดยวกนหรอ

ตางพวกกน เพอกระตนใหเกดพฤตกรรมโตตอบกน การสมผสเปนการสอสาร ทสำาคญอยางหนงของสตว โดยเฉพาะอยางยงในสตวเลยงลกดวยนม การ

สมผสจะเปนการถายทอดความรก และมสวนสำาคญตอการพฒนาของลกออนทำาใหลกเกดความรสกอบอนและปลอดภย

ตวอยางสตวทมการสอสารดวยวธน ไดแก - สนขเขาไปเลยปากสนขตวทเหนอกวา เพอบงบอกถง

ความเปนมตรหรอออนนอมดวย - ลงชมแพนซยนมอใหลงตวทมอำานาจเหนอกวาจบใน

ลกษณะหงายมอใหจบ - ลกนกนางนวลบางชนดใชจะงอยปากจกทจะงอยปากของแมนกเพอขอ

อาหาร

การสอสารดวยการสมผส ( Physical Contract )

แฮรร เอฟ ฮารโลว (Harry F. Harlow) ไดศกษา พฤตกรรมของลงรซส โดยสรางหนแมลงขน 2 ตว ซงทำา ดวยไมและลวดตาขาย หนตวหนงมผาหนานมหอหมไว

สวนหนอกตวหนงไมมผาหอหม หนแต ละตวมขวดนมวางไวตรงบรเวณอก จากการทดลองพบวา

ลกลงชอบเขาไปซบและคลกคลกบหนตวทมผาหนานมหอ หมซงมความออนนม และใหความรสกอบอนกวา และพบ

วา ลกลงทไมไดรบการเลยงดจากแมลงหรอหนแมลงททำา ดวยผาจะไมสามารถปรบตว หรอผกมตรกบลงตวอนๆ ได

และมกตกใจกลว เมอนำาลกลงตวอนไปใสไวในกรงเดยวกนการสอสารโดยการสมผสมความจำาเปนสำาหรบทารกมากใน

สมยสงครามโลกครงท 2 สถานเลยงเดกกำาพราแหงหนง มเดกเสยชวตจำานวนมาก โดยไมไดเปนโรคหรอขากสาร

อาหาร แตพบวามพเลยงไมเพยงพอตอการดแล เดกทไมได รบการโอบอมจงเสยชวตไดงาย นกวทยาศาสตรกลาว

วาการสมผสโดยการโอบกอดทารกจะทำาใหรางกายของทารก มการสบฉดเลอดในหลอดเลอดฝอยใตผวหนงเพมมากขน

ทำาใหเซลลรบออกซเจนไดดและมภมตานทานโรคเพมมากขน

มความสำาคญมากในสตวตางๆ แตในคนมความสำาคญนอย สตวตางๆ จะ

สรางสารเคมทเรยกวา ฟโรโมน (pheromone) ใชในการตดตอสอสารในสตวชนดเดยวกนแบงออกเปน

4.1   ฟโรโมนททำาใหเกดพฤตกรรมทนท (releaser pheromone)  เชนสารดงดดเพศ

 ตรงขาม (sex attractants)  เชน ฟโรโมนทผเสอไหมตวเมยปลอยออกมาเพอดงดดความสนใจของผเสอไหมตวผ

4.2     ฟโรโมนทไปกระตน แตไมเกดพฤตกรรมทนท (primer pheromone) ฟโรโมนชนดนจะไปกระตนใหเกดการเปลยนแปลงทาง

สรรวทยา และเกดพฤตกรรมในเวลาตอมา เชน ฟโรโมนของหนตวผชกนำาให หนตวเมย เปนสดและพรอมทจะผสมพนธ

การสอสารดวยสารเคม (chemical communication) 

ฟโรโมนของแมลงสวนใหญเปนสารพวก แอลกอฮอลโมเลกลสนๆ จงระเหยไปในอากาศ ไดด จง

สามารถไปกระตนใหเกดพฤตกรรมตางๆ ไดฟโรโมนท สำาคญ ไดแก

1) ฟโรโมนทางเพศ (sex pheromone)  พบในแมลงหลายชนด เชน ผเสอไหมตวเมย จะปลอยสาร

แอลกอฮอลเรยกวาบอมบายโกล (Bombygol) เพอ ดงดดผเสอไหมตวผใหมาหาและเกดการผสมพนธ ผเสอ

ไหมตวผจะมหนวด มลกษณะเหมอนฟนหวเปนอวยวะรบ กลน ฟโรโมนชนดนมประสทธภาพสง ทำาใหดงดดเพศตรง

ขามไดแมวาจะอยไกลๆ ในปจจบนมการสงเคราะหสาร เชน ยจนอล (eugnol) ซงเลยนแบบฟโรโมนธรรมชาต เพอ

ดงดดแมลงวนทองหรอแมลงวนผลไมใหมารวมกนเพอกำาจดแมลงไดครงละมากๆ

2) ฟโรโมนปลกระดม (aggregation pheromone)

เปนสารทใชประโยชน ในการปลกระดมใหมารวมกลมกนเพอกนอาหารผสมพนธหรอวางไขในแหลงทเหมาะ

สม เชน ดวงททำาลายเปลอกไม (bark beetle)ปลอยฟโรโมนออกมาเพอรวมกลมกนยงตนไมทเปนอาหารได

3) ฟโรโมนเตอนภย (alarm pheromone) สารนจะปลอยออกมาเมอมอนตราย เชนมผบกรกผง

หรอตอททำาหนาทเปน ทหาร ยาม จะปลอยสารเคมออก มาใหผงหรอตอในรงร ผงเมอตอยผบกรกแลวจะ

ปลอยสารเคมเตอนภยเรยกวา ไอโซเอมลแอซเตต(isoamyl acetate) ไปใหผงตวอนรเพอจะไดชวยกนตอสศตรทบกรกเขามา

4) ฟโรโมนตามรอย (trail rhermone)  เชน สนขจะปลอยสารฟโรโมนไปกบปสสาวะตลอดทางทผาน

ไป เพอเปนเครองหมายนำาทางและประกาศเขตแดน ผงและ มดจะผลตสารจากตอมดเฟอร (Dufour’s gland) ซงอย

ตดกบตอมเหลกในทำาใหสามารถตามรอยไปยงแหลงอาหาร ได ผงยงใชสารทสะสมจากดอกไมเรยกวา เจรานออล

(geraniol) เปนสารในการตามรอยดวย5) ฟโรโมนนางพญา (queen – substance pheromone) 

สารชนดนพบในแมลงสงคม (social insect)  เชน ผง ตว ตอ แตน มด ปลวก สารชนดนทำาหนาทในการควบคมสงคม

ฟโรโมนของนางพญาผง คอ สารทมฤทธเปนกรดคอ กรดค โตเดเซโนอก (keto – decenoic acid) สารนจะปลอย

ออกจากตวนางพญา เมอผงงานทำาความสะอาดจะไดรบกลน ทางหนวด และเมอเลยตวนางพญากจะไดกนสารน

 ดวย ทำาใหผงงานเปนหมน และทำางานตลอดไป นอกจากน ยงทำาหนาทเปน ฟโรโมนทางเพศ กระตนใหผงตวผผสมพนธ

และยงควบคมไมใหผงงานผลตผงนางพญาตวใหมดวย ดงนนรงผงจงม นางพญาเพยงตวเดยว

สารเคมททำาหนาทในการปองกนตวชวยใหปลอดภยเรยกวา

แอลโลโมน (allomone) เชน ตวสกงจะปลอยกลนทเหมน มาก ออกจากตอมทวารหนก แมลงตดเมออยในภาวะอนตราย

จะปลอยสารเคมทมฤทธเปนกรด และมกลนเหมนมากเพอปองกนตวทำาใหศตรละทงไป

สารเคมททำาหนาทในการปองกนตว

การสอสารแบบน พบในสตวทมกจกรรมกลางคน หรอในทมแสงนอย

เชน ใตทะเลลก ซงไมมแสง (aphontic zone) สตวกลมน เชน หงหอย จะมกระบวนการไบโอลมเนสเซนซ (bioluminescence)

โดยการทำางานของสารลซเฟอรน (luciferin) กบ แกสออกซเจน และมเอนไซม ลซเฟอเรส (luciferase) เปนตวเรงปฎกรยาและม

พลงงานปลดปลอยออกมา ในหงหอยตวเมย บนไมไดแตจะเกาะอย บนตนไม เมอหงหอยตวเมยปลอยรหสแสงออกมา ทำาให

หงหอยตวผเหนและรวาเปนชนดเดยวกน ตวผจะบนไปหา และเกดการรวมกลมผสมพนธกนโดยไมผสมขามพนธ

เพราะรหสแสงแตละชนดจะมลกษณะแตกตางกนไปทำาใหมความเฉพาะเจาะจงของสงมชวตแตละสปชส

การสอสารโดยใชรหสแสง (luminous communication)

http

://www.lks.ac.th/bioweb/about/unit10b4.html

http://watchawan.blogspot.com/2010/05/blog-post_211.html

ทมา

นายณฐภทร จนดาประเสรฐ ม.5/2 เลขท 4ก นางสาวชาลสา สวนศร ม.5/2 เลขท 9ก นางสาวสรรตน นามลาด ม.5/2 เลขท

14ก

สมาชกกลมท 3