Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
211
‡H$aU [mMd
dmL≤>_`rZ ‡dmh d g_rjm
"g_rjm‡H$maoZhm` g_rjmodMma' `mZßVa "dmL≤>_`rZ ‡dmh d g_rjm' `m ‡H$aUmV
cmH$gmohÀ`, _hmZw md g߇Xm`mM gmohÀ`, dmaH$ar g߇Xm`mM gmohÀ`, g_W© g߇Xm`mM gmohÀ`,
]Ia dmL≤>_`, emohar gmohÀ`, o_eZË`mßM _amR>r gmohÀ`, Jm_rU d XocV gmohÀ` Aem dmL≤>_`rZ
‡dmhmVrc ododY gmohÀ`mMm odMma H$cm Amh.
cmH$gmohÀ`
cmH$gmohÀ`mVyZ _ZmaßOZm]am]aM g_mOmcm oeojV H$a`mM, À`mßZm _mJ©Xe©Z H$a`mM
H$m © gmYc OmV. ododY gßÒH$ma, odYr, arVrnadmOmß¿`m _XVrZ Am[cm gmßÒH•$oVH$ R>dm [wT>¿`m
o[T>rcm gm[od`mMm ‡`ÀZ Ï ßH$Q>e AmÃm_ -oe_Jm \$mJ', od. Jm. BßJmcrH$a "cmH$gmohÀ`',
J. Xm. Hw$S> "H$mhr cmH$JrV', od. X. gmR> "V_memMr CÀ[oŒm d À`mMm odH$mg' BÀ`mXr cImVyZ
H$ccm Amh.
[aYmZ hr AmoXdmgr O_mV, À`mß¿`m \$mJ JrVmß_YyZ À`mßM gm_moOH$ OrdZXe©Z Ï ßH$Q>e
AmÃm_ `mßZr "oe_Jm \$mJ' `m cImVyZ dmMH$mßZm KS>odc Amh. OßJcmV amhˇZ oZgJ©[yOm H$aUmar
[aYmZ hr O_mV. V oe_Ω`mMm gU AoVe` YS>m∑`mZ gmOam H$aVmV. À`mß¿`m [maß[naH$ "gr_mßJm'
H$WVyZ oe_Jm gUmMr _mohVr o_iV. VgM `m gUm¿`m dir Jm`cr OmUmar "oe_Jm \$mJ' hr
[aYmZmßM gß[yU© OrdZ CcJS>V. hmir[ydu d hmirZßVa `m JrVmßMr Yy_ gwÍ$ hmV. hmir hr oJaOm-
[md©VrM ÒdÍ$[ _mZyZ aßJ IiVmZm amYmH•$ÓUmMhr Ò_aU Jm`mVyZ H$c OmV. \$mJ JrVmßVyZ [a_Ìda,
BoVhmg, e•ßJma, gm¢X ©, amhUr_mZ, H$m_YßXm, ImUo[U EdT>M ZÏh Va [aYmZmßZm o‡` AgUma
Ï`gZ mßMrhr _mohVr JrVmß_YyZ dU©Z H$ccr AmhV. XmÍ$, JmßOm m Ï`gZmgmR>r h[m[cc [aYmZ
JrVmß_YyZ oXgVmV. `m JrVmß_‹ dm[accr ^mfm hr _amR>r, qhXr, [aYmZr qH$dm `m gd© ^mfmßM
o_lU Aem ÒdÍ$[mMr Amh. H$mhr JrVmß_YyZ CXy© qH$dm gßÒH•$V e„XmßMmhr dm[a H$ccm oXgVm.
Aer hr [aYmZ gßÒH•$VrVrc AmoXdmgtMr A_yÎ` R>d Ï ßH$Q>e AmÃm_ mßZr m cImVyZ dmMH$mßZm
[mhModcr Amh. ZmJ[ya AmH$medmUrda Ï ßH$Q>e AmÃm_ `mßZr H$cc ^mfU "Jm|S>r ^mfVrc
dmL≤>_`' h cIÍ$[mV "Zd^maV'_YyZ ‡ogX≤Y Pmc Amh. CÀgdo‡` Jm|S> g_mOmV cæ, oe_Jm,
oXdmir Aem ododY ‡gßJr [maß[naH$ JrV ÂhQ>cr OmVmV. À`mM‡_mU "amUrM ‡_H$mÏ`', "hgcm
212
Hw$dmarM emH$ZmQ>Á', "OßJcmamUrMrüH$ÈU H$hmUr' Ag dmL≤>_`hr Jm|S>mV ‡ogX≤Y Amh. Jm|S>
OrdZmda AmYmnaV "qcJm[wamU', "Jm|S>r Y_©[wamU', "_mdmY_©' Ag JßWhr ocohcc AmhV. "gmZVm
Hy$g©' ZmQ>H$, "AmoXdmgr H$odVm' Aem dmL≤>_`moedm` Jm|S>r Ï`mH$aUmdahr JßW ‡H$moeV AmhV.
Jm|S>r g_mO hm oZgJm©¿`m N>m V dmT>Umam. À`m_wi OßJcmVrc H$ÓQ>, OßJcmMr AmT> À`mß¿`m
dmL≤>_`mVyZhr OmUdV. _hmXd d oJaOm `m XmZ XdVmßMm CÎcI W AmT>iVm. BVa qhXy XdVmßMm
CÎcI À`mß¿`m dmL≤>_`mVyZ V Zmhr. AmO _amR>rV ‡MocV Agccm "dmL≤>_`' hm e„X Jm|S>r
^mfVyZ Amccm Amh. À`mMm ‡dmg H$gm Pmcm `mM dU©Z `m cImV Ï ßH$Q>e AmÃm_ `mßZr H$c Amh.
Jm|S> [aYmZ `m AmoXdmgr g_mOmV gUmßZm Og _hŒdmM ÒWmZ Amh VgM À`mß¿`m
OrdZmVrc O›_, cæ, _aU m odYtZmhr odoeÓQ> ÒWmZ Amh. Ï ßH$Q>e AmÃm_ mßZr "Jm|S> [aYmZmßMr
cæJrV' `m cImV cæ O_od`m[mgyZ hiX, da]mYZ (cæmodf`r dYwdamßZm ]mY gmßJUmar
JrV), cæ, H$›`mXmZ, hiX CVadyZ Hw$cXdVMr [yOmodYr Aem ‡À H$ oXder H$Î`m OmUmË`m
odYtMr _mohVr À`mdir Jm`Î`m OmUmË`m JrVmßgH$Q> oXcr Amh. [ydu `m g_mOmV cægmhim
ZD$ oXdgmßMm Ag. AmO _mà Vm VrZ oXdgmV H$cm OmVm. À`mß¿`m ‡À H$ odYr_‹ JrVJm`Zmcm
_hŒd Amh. hr JrV odYrcm AZwgÍ$Z, [maß[naH$ arVrnadmOmßZm COmim XVmZm oXgVmV. VgM
Hw$Qw>ß]mVrc ‡À H$ Ï`∑VrMm _mZg›_mZ `m JrVmß_YyZ amIccm AmT>iVm. cægmhim ÂhUO
AmZßXmÀgd, Vm Yw_YS>m∑`mV, ZmMJm`mß¿`m Vmcmda OÎcmf H$arV gmOam H$cm OmVm. À`mM]am]a
[wT>¿`m o[T>rcm Am[c Hw$cmMma, odYr, gßÒH•$Vr mßMm C[Xe H$aUmam cægmhim À`mß¿`m Xmna–ÁmV
_Zmcm odaßJwim XUmam R>aVm.
cmH$gmohÀ` h _ZmaßOZ d cmH$oejUmM _m‹`_ Amh Ag dU©Z Am[U H$aVm; [aßVw h
cmH$gmohÀ` oH$Vr cmH$mßZm Am[c dmQ>V m ‡ÌZmodf`r MMm© od. Jm. BßJmcrH$a mßZr "cmH$gmohÀ`'
`m cImV H$cr Amh. H$mUVhr gmohÀ` h cIH$m‡_mU dmMH$mßdahr Adcß]yZ AgV.
cmH$OrdZmer g_Í$[ hmD$Z À`mß¿`m AZw dmßM oMÃU cmH$gmohÀ`mV H$cc Agc Var ¡`mdir
g_mO `m gmohÀ`modf`r CÀgwH$Vm XmIdyZ gd©gmYmaU cmH$mß[ ™V [mhMc, VgM g_mOm¿`m
X°ZßoXZ OrdZmer V VmXmÀÂ` [mdc VÏhmM IË`m AWm©Z cmH$gmohÀ` cmH$mßM gmohÀ` Amh Ag
ÂhUVm B©c Ag _V BßJmcrH$a _mßS>VmV.
Mß–eIa Hß$]ma h H$›ZS>_Yrc cmH$o‡` H$dr, ZmQ>H$H$ma. À`mßM cmH$OrdZmVrc
lX≤YmÒWmZr AgcÎ`m OmHw$_maÒdm_r `m cmH$X°dVmda. À`mß¿`modf`r¿`m o_œg¿`m _XVrZ
213
"OmHw$_maÒdm_r' m AÀ ßV JmOcÎ`m ZmQ>H$modf`r odÌdZmW qeX mßZr oddMZ H$c Amh. ‡mMrZ
H$mim[mgyZ [maß[naH$, gmßÒH•$oVH$ oZÓR>mßM Xe©Z cmH$gmohÀ`mV hmV AgV. gm_moOH$, gmßÒH•$oVH$
gßÒH$ma EH$m o[T>rH$Sy>Z XwgË`m o[T>r[ ™V [mhMod`mM _hŒdmM H$m © cmH$dmL≤>_` H$aV AgV.
`modf`r od⁄m Ï`dhma ÂhUVmV, ""H$mUÀ`mhr XemVrc gmohÀ` h À`m XemVrc cmH$OrdZmM
‡oVq]o]V Í$[ AgV, À`m À`m XemVrc gmohÀ`mVyZ À`m À`m OrdZ odefmßMm AmodÓH$ma Òdm^modH$-
[UM KS>V AgVm. gmohÀ`mMr oZo_©Vr g_mOrdZmVM hmV AgÎ`mZ, `m OrdZmM ‡oVq]]
gmohÀ`mV C_Q>Uhr Òdm^modH$M AgV.''1
"OmHw$_maÒdm_r' h X°dV g_•X≤Yr, g•OZe∑VrM ‡VrH$ ÂhUyZ XojUH$S> _mZc OmV. À`mßMr
[yOm H$m°Qw>ßo]H$ d Jmd [mVirda H$cr OmV. `mM X°dVm¿`m ‡MocV H$Î[Z¿`m AmYma Hß$]ma `mßZr
ÒÃr-[wÈfmß_Yrc H$m_‡aUmßMm emY KV ZmQ>H$ ocohc Amh. À`mß¿`m `m ZmQ>ÁcIZmVyZ J´m_rU
gßÒH•$Vr, Jm_rU oZÓR>m mßMm ‡À`` Vm. odÌdZmW qeX mßZr Am[Î`m cIZmVyZ OmHw$_ma Òdm_r¿`m
O›_H$W[mgyZ À`mß¿`m AßVm[ ™V¿`m [maß[naH$ H$WMm CcJS>m H$Í$Z ZmQ>H$m_‹ Mß–eIa Hß$]ma
`mßZr [maß[naH$ o_œgMm dm[a Ame` _mßS>UrgmR>r H$gm H$cm Amh `mM oddMZ H$c Amh. `m
ZmQ>H$mVhr ]`cmQ>m `m cmH$ZmQ>ÁmMm AmYma KD$Z aßJ_ßMmda V gmXa H$c Amh. ]`cmQ>m h
gßJrV‡YmZ cmH$ZmQ>Á. `mMr gwÈdmV ‡mW©ZZ hmV; Va ZmQ>H$ gß[Î`mda gH$mir ‡jH$ d ZQ>
gJiM XdimV OmVmV. Agm dJi[Um AgUmË`m cmH$ZmQ>Ámodf`r Mß–eIa Hß$]ma `mßZr "\$mH$
oWEQ>a A∞O Am` gr BQ>' hm cI ocohcm Amh. À`mMm ^mdmZwdmX "Zd^maV' _‹ "cmH$ZmQ>Á
AmoU _r' Agm ‡og’ H$cm Amh. m_‹ H$cmoZo_©Vrodf`r Mß–eIa Hß$]ma gmßJVmV, _mUgm¿`m
_ZmVrc Imcda c[cÎ`m gy _ gßdXZercV¿`m AmYma H$cmdßVmcm AZw dmMm ]mY hmVm. `m
AZw dmVyZM À`mßMr H$cm oZ_m©U hmV. À`m AZw dmßM dmÒVd oMÃU H$a`mMm ‡`ÀZ H$cmdßV
H$aV AgVm. WmS>∑`mV, cmH$ZmQ>Ám_YyZ \$∑V _ZmaßOZ Z hmVm ‡jH$mßZm OrdZmZw^dmMm
‡À``gwX≤Ym o_iV AgVm.
‡mMrZ H$mim[mgyZ ‡À H$ ^mfVrc cmH$]mcr_YyZ cmH$JrVmßMm ‡dmh dmhV Amccm
oXgVm. `m cmH$JrVmß¿`m oZ_m©À`modf`r H$mhr _mohVr Zgcr Var À`mVyZ Ï`∑V hmUmam _ZmMm
_mH$i[Um, _ZmMr lr_ßVr, CÀH$Q> ‡_, ÒdmJVmMr ^mdZm Aem d°oeÓQ>ÁmßMm _mJmdm J. Xm. Hw$S>
`mßZr "H$mhr cmH$JrV' `m cImVyZ KVcm Amh. À`mßZr gßJ´ohV H$cÎ`m OmÀ`mdarc AmÏ`mß_YyZ
^maVr` gßÒH•$VrMr _yÎ , ]hrU^mdmßM ZmV, [mßSw>aßJmMr ∑Vr, gmgwadmoeUrMr Ï`Wm Aem gm_m›`
214
cmH$mß¿`m OrdZmer gß]ßoYV odf`mßdarc AmÏ`m AmT>iVmV. À`mVrc ^mfVhr gd©gm_m›`mßZm
[naoMV C[_m d AcßH$mamßMm dm[a AgÎ`m_wi cmH$mß¿`m _Zmda hr JrV [naUm_ H$aVmV.
_m¬`m AßJUmV gmYwgßVmMr [ßJV$&
MßXZmMm gS>m da _mÀ`mMm _ßS>[$&&
Aem m cmH$JrVmVyZ gmYwgßVmßZm g_mOmV oXcm OmUmam _mZg›_mZ Va oXgVmM À`moedm`
_ZmZ lr_ßV hmD$Z AoVWrM H$cc ÒdmJVhr Am[Î`mcm ^mdV.
AmO H$mim¿`m AmKmV _mJ [S>ccm Amdr hm dmL≤>_`‡H$ma gßH$cZm¿`m _m‹`_mVyZ
[w›hm cmH$mßg_ma Vm Amh. [ydu¿`m IS>ÁmV OmÀ`mda AmÏ`m ÂhUV XiU H$aUmar Hw$U]r ÒÃr
OmÀ`mcm Xdmg_mZ _mZV Ag. AohamUr ^mfV OmÀ`mcm "KQ>Ám' Ag ÂhUVmV. JUe Hw$S> `mßZr
"ImZXemVrc AohamUr ÒÃrJrV' m cImV H$mhr AmÏ`mßMm [naM` H$Í$Z oXcm Amh. m AmÏ`mß_‹
[ßT>a[wa¿`m [mßSw>aßJmMr ^∑Vr Amidccr Amh. VgM am_, grVm, [mßS>d, –m°[Xr `mßM ^mdodÌdhr
aImQ>c Amh. XdXdVmßM dU©Z Og AmÏ`mß_‹ Jwß\$cc Amh Vg m pÒÃ`mßZr À`mß¿`m AmOy]mOy¿`m
odÌdmcmhr Amdr]X≤Y H$c Amh. Vwiercm Am[Î`m Kar `mM Am_ßÃU XVmZm,
"Vw g d ]mB© ZH$m o\$Íß$ aZ ]Z
Mmc _›hm Ka OmJm Xg q]XamdZ'
Aer Am[wcH$s oXgV, VgM AJÀ` eOr]mB©odf`r Ï`∑V H$cc oXgV. mdmM H$mS>H$m°VwH$
H$aVmZm Va e„XmßMm IoOZmM CYiccm AmT>iVm.
"dmQ>Zm dmQ>gÍ$ H$m` XIg IS>mc
gmZmZß Hw$cy[ _›hm ^mD$Zm dmS>mc'
[a_Ìda mD$ mdO` Aer AZH$ ZmVr AmhV. Aem odf`mß]am]a [mnaOmVH$m¿`m \w$cmMr
H$Wm, cæ‡gßJmV IiÎ`m OmUmË`m EH$s-]H$s IimM dU©Z Aem AohamUr ÒÃrOrdZmer gß]ßoYV
ododY JmÓQ>tMm [naM` m ÒÃrJrVmß_YyZ hmVm. pÒÃ`mßZr Om[mgcÎ`m d oZo_©Vr H$cÎ`m m [maß[naH$
JrVmßMm Jm°ad H$aVmZm od⁄m Ï`dhma ÂhUVmV, ""_m°oIH$ dmL≤>_`mMr [aß[am hr ‡m_wª`mZ pÒÃ`mßZr
OVZ H$ccr Amh. AmoU `m dmL≤>_`m¿`m _mJ eH$S>m dfm™Mr [aß[am Amh. `m _m°oIH$ dmL≤>_`mV
pÒÃ`mßMm _hŒdmMm gh^mJ AgyZ À`mV H$hm`m, OmÀ`mdaMr Amdr JrV, odYrJrV, Z•À`-Ii
JrV BÀ`mXr dmL≤>_` ‡H$mamßMm g_mde Amh. `m ÒdÍ$[m¿`m _m°oIH$ dmL≤>_`mV ÒÃr-OrdZmMm,
ÒÃr-_ZmMm AmodÓH$ma Pmccm Amh.''2
215
‡mMrZ gmohÀ`mVyZ CImUm hm cmH$gmohÀ`mVrc _hŒdmMm ‡H$ma gd©M g_mOmV oXgVm.
CIm`m_YyZ À`m À`m g_mOm¿`m gmßÒH•$oVH$ OrdZmM Xe©Z hmV. gw. ]m. Hw$cH$Uu `mßZr
"H$mVH$Ë`mM CImU' d "dmaÎ`mßM CImU' `m XmZ cImßVyZ À`mßM OrdZ d CIm`mßMr d°oeÓQ
gmßoJVcr AmhV. H$mVH$ar d dmacr `m d›` O_mVr oZgJm©¿`m gmo›Z‹`mV amhUmË`m, g_mOmV
ZmM, JmUr `m JmÓQ>tZm AmZßXmMm R>dm _mZUmË`m Aem AmhV. X°ZßoXZ H$ÓQ>_` OrdZmV odaßJwim
o_i`m¿`m hVyZ VgM Am[c lÓR>Àd XmIod`m¿`m hVwZ EH$_H$mßZm ‡ÌZ odMma`mVyZ CImU
O›_mcm Amc. H$mVH$ar cmH$ "[naÌZ gmX≤Zm' ÂhUO ‡ÌZ odMmaU Agm CIm`mMm CÎcI H$aVmV.
Va dmacr cmH$ "oOIZr' Agm CÎcI H$aVmV. Xm›hr O_mVrV Am‹`mpÀ_H$ d cm°oH$H$ Ag
CIm`mßM odf` AmT>iVmV. Am‹`mpÀ_H$ odf`mV XdVm, [yOm, odYr, yV, OmXyQ>mUm, _ßà Aem
JmÓQ>tMm g_mde hmVm. Va cm°oH$H$ CIm`mV OrdZodf`H$ Ï`dhmamßer gß]ßoYV JmÓQ>r CIm`mVyZ
_mßS>cÎ`m oXgVmV. _wgi, H$agwUr, YZwÓ`, Bac, ZmßJa Aem J•hm[`mJr JmÓQ>tZm Og CIm`mV
ÒWmZ Amh VgM H$mhr AßH$ d AßH$]ßYhr AmT>iVmV. VrZ oe[mB©, Xhm [m`, ]Œmrg cmSy> Aer
H$mhr CXmhaU XVm Vrc. gw. ]m. Hw$cH$Uu mßZr dmacr d H$mVH$ar cmH$OrdZmV [MocV AgcÎ`m
CIm`mßM gßH$cZ H$Í$Z À`mßMm _amR>r AW©hr odeX H$cm Amh. À`mM]am]a CIm`mßer gmYÂ ©
XmIodUma BVa CImUhr CXmhaUmXmIc oXc AmhV.
"COcr Jm` Jm]Q>m [mS>V Om`'
Ydcr Jm` ]wOdV Om`' (gy Xmam)
Aem AZH$ CIm`mß_YyZ Hy$Q>‡ÌZm¤ma gmßÒH•$oVH$ OrdZmM Xe©Z Am[Umg hmVm. H$mhrdim
J´m_rUV]am]aM A˚crcVM Xe©Z KS>V.
"BoVhmgmMm © amOdmS> `mßM cmH$gßÒH•$oVodf`H$ A‹``Z' `m cImVyZ am. qM. T>a `mßZr
À`mß¿`m H$m`m©Mm AmT>mdm KVcm Amh. XwJm© ^mJdVmß¿`m "cmH$gmohÀ`' `m e„XmAJmXa amOdmS>
cmH$gßÒH•$Vr hm e„X dm[arV. À`mß¿`m gßemYZ H$m`m©Z g_mOemÒÃm¿`m AZwfßJmZ cmH$gßÒH•$VrMm
[m`m —T> H$cm. À`mßZr _ßÃ, VßÃ, VmS>J Aem cmH$gßÒH•$Vrer oZJS>rV JmÓQ>tMm A‰`mg H$cm.
VmS>J, _ßÃ, VßÃmodf`r ocohVmZm od. H$m. amOdmS> ÂhUVmV, ""dmB©Q> amOm, dmB©Q> d°⁄H$,
dmB©Q> [mcrg, dmB©Q> H•$ofkmZ, dmB©Q> A›Z XemV Agc, ÂhUO Agc jw– d ´mßV VmS>J H$a`mH$S>
‡d•oŒm hmV. Agcr ‡d•oŒm Am[Î`m ¯m XemV \$ma ‡mMrZ H$mim[mgyZ ÂhUO AWd©dXm¿`m
216
H$mim[mgyZ Amh.''3 cmH$Y_m©M Z_H$ AmodÓH$ma À`mß¿`m —ÓQ>rZ oQ>[c. À`mVrc lX≤Ymßodf`r
amOdmS> ÂhUVmV, ""H$m ©H$maU^mdmM AkmZ h cmH$Y_u` lX≤Ymß¿`m —T>rH$aUmM H$maU Amh.''4
À`mßZr oMÀ[mdZmßMm "]mS>U' odYr, ododY d´VH$WmßMr _mohVr, ododY XdVmßM Ymo_©H$,
BoVhmg gßemYZ, J´m_Zm_mß¿`m A‰`mgmVyZ dgmhVtMm BoVhmg Aem AZH$ odf`mßda gßemYZ
H$c. cmH$Y_©, cmH$dmL≤>_`, cmH$H$cm Aem odf`mßZm À`mß¿`m ‡oV Z Ò[e© H$cm. ‡mMrZ
hÒVocoIVmß¿`m A‰`mgmVyZ "AmoXÀ` amUy]mB©Mr H$hmUr', "F$of[ßM_r d´VH$Wm' Aem cmH$H$Wm
ocohÎ`m. À`mßZr [mdmS>ÁmMr AmÒdmXH$ _r_mßgm H$aVmZm J⁄ d [⁄ mJmVrc [mdmS>Ám¿`m dU©ZmV
[⁄ hm ‡H$ma gd©M emhra gmaImM dm[aVmV; [aßVw J⁄ ^mJmV ‡À H$ emhra Am[cr H$Î[H$Vm
dm[Í$Z aßJVXma AmodÓH$aU H$aV AgVm Ag ÂhQ>c Amh. À`mßZr cmH$gmohÀ`m¿`m jÃmV H$cc
gßemYZ A_yÎ` ÒdÍ$[mM Amh. À`m gßemYZmodf`r T>a `mßZr KVccm AmT>mdm [na[yU© Amh.
am_H$Wm AmoU dmpÎ_H$s am_m`U hm odf` AZH$ JßW, oZ]ßY, [nafXm `m_YyZ _mßS>cm
Jcm Amh. JmdmJmdmVrc pÒÃ`mßZrhr ‡dMZm¿`m _m‹`_mVyZ EH$ccr am_H$Wm Am[Î`m JrVmß_YyZ
gmH$macr Amh. `m JrVmßM odÌcfU J. dm. VJma `mßZr "_amR>r ÒÃrJrVmVrc am_H$Wm' `m cImV
_mßS>cr Amh. haXmg, H$WmH$mamßZr am_H$WMr JmS>r dmT>drV AgVmZm H$mhrdim ÒdaoMV H$Wmhr
À`mV KmVcÎ`m oXgVmV. pÒÃ`mßZr aMcÎ`m am_H$Wm Zm. Jm. ZmßXm[yaH$a `mßZr gßH$ocV H$Î`m.
À`mßM gß[mXZ Cfm Omer `mßZr H$c Amh. "_amR>r ÒÃraoMV am_H$Wm' Ag À`m [wÒVH$mM Zmd Amh.
[hmQ>¿`m dir XiUH$mßS>U H$aVmZm ^∑Vr^mdZZ am_O›_, am_-grVM H$m°Qw>ßo]H$ OrdZ Aem
ododY odf`mßda pÒÃ`mßZr JrV aMcr AmhV. m JrVmß_YyZ Umar grVMr Ï`p∑VaIm hr gd©gm_m›`
H$ÓQ>H$ar ÒÃr‡_mUM aImQ>cr Amh. Vr Jar] Va AmhM, oedm` m H$ÓQ>H$ar pÒÃ`mßZm Vr Am[Î`m-
‡_mUM gmdir dmQ>V. "gmdir grVm_mB©$& A_•VmZ Vmß„`m ^ar$&&' Ag grVM dU©Z H$cc Amh.
am_m[jmhr grV]‘c OmÒV oOÏhmim JrVmß_YyZ AmT>iVm. Aem m gd© JrVmßMm, AmÏ`mßMm godÒVa
A‰`mg Ïhmdm Aer A[jm J. dm. VJma cIm¿`m edQ>r Ï`∑V H$aVmV.
"cmH$H$cm‡H$ma V_mem [aß[am' `m cImV AZßV \ß$Xr `mßZr V_mem `m cmH$ZmQÁmodf`r
ododY A‰`mgH$mß¿`m _VmßMm [am_e© KVcm Amh. hm ZmQ>Á‡H$ma 18 Ï`m eVH$mV CX`mcm Amcm.
`mM _yi emYVmZm "_amR>r cmH$H$cm V_mem' `m [wÒVH$mV Zm_Xd ÏhQ>H$a `mßZr "V_mem' hm e„X
[oe© Z ^mfVyZ, CXy©VyZ _amR>rV Amcm. VgM V_memVrc e•ßJmnaH$ cmdUr `mM H$mimV O›_mcm
Amcr Ag ÏhQ>H$amßZr ocohc Amh. [aßVw cIH$ kmZÌda[yd©H$mimVrc cmH$JrVmßV cmdUrM ]rO
217
AmT>iÎ`mM gmßJVm. hmc amOm¿`m JmWmgflVeVr¿`m AmYma À`mVrc H$dZmßMr _r_mßgm H$cr
AgVm H$a_UyH$, e•ßJma VgM g_mOoMÃU AmT>iV. S>m∞. H$VH$amßZr JmWmgflVeVr¿`m H$dZmcm
cmd`mßMm gßJ´h Ag gß]moYc Amh. hmc amOm¿`m H$mimV "aoVZmQ>Á' hm cmH$ZmQ>ÁmMm ‡H$ma
‡MocV hmVm Ag od. H•$. Omer `mßZrhr _V _mßS>c Amh. kmZXdmß¿`m H$mimV cmH$aßOZmgmR>r
Ii, V_me hm cmH$ZmQÁ‡H$ma hmVm Ag _V ‡]mYZH$ma R>mH$a `mßZr _mßS>c Amh. À`mH$mir
À`mcm "Jß_V', "Ii' Ag e„X Í$T> hmV. `mM _Vmer Ym|S>hr gh_V Agcc oXgVmV. kmZÌda
H$mimV cmdUr, [mdmS>m Aem emohar ÒdÍ$[mMr H$dZ gmo^Z` ÂhQ>cr OmV. BoVhmgmMm © od.
H$m. amOdmS> cmH$ZmQ>ÁmVrc [mdmS>m hm _ohH$mdVr¿`m ]IarV Agccm ‡mMrZ lmÏ`H$mÏ` ‡H$ma
Amh Ag _V _mßS>VmV. Aem AZH$ _V_VmßVamMm AmT>mdm KD$Z cIH$ V_memM ]rO hmc
amOm¿`m JmWm gflVeVr_‹ AgÎ`mM gmßJVm. `m cmH$aßOZm_‹ H$mimZwÍ$[ pÒWÀ ßVa hmV Jcr.
À`m_wi CXy©¿`m AJmXaM V_memMr ]rO cmH$ZmQ>ÁmV ÈOccr oXgVmV `mMm odMma `m cImVyZ
_mßS>cm Amh.
ÒÃre∑VrMr C[mgZm H$aUmË`m Zdamà CÀgdmV _wcr hmVΩ`mMr [yOm H$aVmV. m hmVΩ`m¿`m
[yOmodYrMm d À`mdir \$a YÍ$Z Jm`Î`m OmUmË`m Jm`mßMr AmiI gamoOZr ]m]a `mßZr
"\$im\w$cmßMm Xmam' `m H$WmÀ_H$ cImVyZ H$Í$Z oXcr Amh. [mQ>mda hŒmrMr ‡oV_m H$mTy>Z oVMr
[yOm H$cr OmV. VgM q^Vrda hŒmr¿`m oMÃmcm AZH$ ‡H$maMr \$i d ^m¡`m AmdyZ À`mßMr _mi
H$Í$Z KmVcr OmV AmoU gd© _wcr
Ec_m [°c_m JUeXdm
_mPm Ii _mßSy> X
H$arZ VwPr gdm
Aer JUedßXZm H$Í$Z JmUr ÂhUV \$a YaVmV. gmga, _mha, AmOmi Aem ododY ZmVgß]ßYmßMr
AmiI `m Jm`mß_YyZ hmV. _hmamÓQ≠>mV hmVΩ`m¿`m [yOcm ^m|S>cm Ag gß]mYc OmV Va `mM
H$mimV ZmJ[ya ‡mßVmV wcm]mB©Mr JmUr ÂhQ>cr OmVmV. hŒmr¿`m [yOEdOr XdrMr _yVu [yOyZ hr
JmUr ÂhUVmV. ^m|S>Î`mZßVa oIam[V AmiIU hm J_Vrera Ii hmVm. oIam[VrV ododY [XmW©
_wcr AmUVmV. V EH$_H$s®M [XmW© AmiIm`M AgVmV. Aem `m [maß[naH$ gUmMr _mohVr
gamoOZr ]m]a `mßZr H$mhr Jm`mß¿`m _XVrZ H$Í$Z oXcr Amh. cmH$gßÒH•$VrM [maß[naH$ Í$[
Am[Î`mg_ma `m cImVyZ C amhV.
218
XmoJ›`mß_wi pÒÃ`m Am[cr gm¢X`m©Mr hm°g [war H$aVmV, VgM Am[c d° d BVamß[wT> o_aodU
hr gwX≤Ym gwflV B¿N>m ÒÃr_ZmV AgV. gamoOZr ]m]a "cmH$gmohÀ`mVrc gmOoeUJma' `m cImV
‡mMrZ H$mim[mgyZ dmL≤>_`mV Amcc ÒÃr¿`m XmoJ›`mßM gmXmhaU oddMZ H$aVmV. dXH$mcrZ
dmL≤>_`mVyZ pÒÃ`mß_‹ H$mZmV Hwß$S>c, hma, XßS>mda AßJX, _ZJQ>mda [mMr, H$S>r Ag ododY XmoJZ
AmT>iVmV. VgM am_m`UmVrc ÌcmH$mß_YyZhr grV¿`m AßJmdarc XmoJ›`mßMm CÎcI AmT>iVm.
gamoOZr ]mB™Zr "A_amoX' H$memVrc _mohVrdÍ$Z S>m∑`mda ^mßJmVrc "]mc[mÌ`m', H$[mimdarc
"[Ã[mÌ`m' Aem d°od‹`[yU© XmoJ›`mßMr AmiI H$Í$Z oXcr Amh. _mÀ`m¿`m hmamVrc ‡H$mamV
EH$[Xar Agccm "EH$mdoc', drg [Xar "_mUdH$', ]Œmrg [Xar "JwÀg', eß a [Xar "Xd¿N>ßXH$'
Aem ‡H$mamßZr Am[c _Z _mhˇZ OmV. cmH$JrVmVyZhr XmoJ›`mßMr dU©Z, ‡H$ma, ]m`H$mßMr hm°g
`mM ‡À ßVa V. H$mhr CIm`mß_YyZhr XmoJ›`mßMr Zm|X KVccr oXgV.
"ZH$m JmQ>, ZH$m VmS>, ZH$m _mVr _mUrH$ # # # amdmß¿`m Ordm[jm H$mhr ZH$m AmUrH$'
Aem CIm`mßVyZ ododY XmoJ›`mßM ‡H$ma g_OVmV. Va "ohadm [mMy M_H$Vm VmßXyi [mVrV # # #
amdmßMß Zmd KV À`mß¿`mM _ßS>irV'. Aem CXmhaUmß_wi cImVyZ OmUdV ÂhUO XmoJ›`mßZr
gm¢X © dmT>od`mMr pÒÃ`mßMr hm°g VgM Am[c d° d BVamß[wT> o_adyZ XmIod`mMr ÒÃrgwc^
^mdZm. AJXr [wamVZ H$mim[mgyZMr hr pÒÃ`mßMr AmdS> AmOhr Am[m[Î`m AmdS>r‡_mU
Om[mgcr Jccr oXgV.
cæmZßVaMm Jm|Yi hm Hw$cÒdmo_Zr¿`m ÒVwVr[´rÀ`W© Kmc`mMr ‡Wm \$ma Ow›`m H$mim[mgyZ
MmcV Amccr Amh. gamoOZr ]m]ma `mßZr "Jm|Y˘`mMr JmUr' `m cImVyZ `m [´Wodf`r _mohVr
oXcr Amh. amÃ^a MmcUmam dmø`m _wairMm ZmM, gß]i VwUVw`m¿`m gmWrZ ÂhQ>cr OmUmar
Jm|Y˘`mMr JmUr C[pÒWV cmH$mß¿`m _Zmcm JwßJ H$aVmV. JUmZ Jm|Yir gwÈdmV H$aVm. JUm¿`m
d° dmcm Z_Z H$Í$Z BVa XdVmßZmhr Jm|YimgmR>r Am_ßÃU oXc OmV. H$mhr Jm`mß_YyZ cmH$mßM
_ZmaßOZ H$a`m¿`m hVyZ odZmXr JrV Jm`cr OmVmV. H$mhr JrVmß_YyZ amO¿`m X°ZßoXZ OrdZmM
dU©Z H$cc AgV, hr dU©Z amO¿`mM OrdZmMm ^mJ Agcr Var _mUgmcm H$mhr _hŒdmM
VmoŒdH$odMma, ]mYodMma ZH$iV oeH$dVmV. H$mhr dim JrVmÀ_H$ H$Wmhr aßJdyZ gmßoJVcr
OmV. [maß[naH$ ‡WmßMr AmiI gamoOZr ]mB™Zr Am[Î`m A‰`mgmVyZ cmH$mßZm H$Í$Z oXcr Amh.
‡mMrZ H$mim[mgyZ _mUyg hm JmÓQ>rdÎhmi AgÎ`mZ Vm H$Wm, H$hmUrV a_VmZm oXgVm.
hr H$hmUr gmßJUmË`mMr Hw$dV d EH$UmË`mMr gßÒH•$Vr `m XmZ _wª` AmYmaÒVß mda C^r Amh.
219
Ag odMma gamoOZr ]m]a "H$hmUr dmL≤>_`' _YyZ Ï`∑V H$aVmV. H$WVyZ _mUgmMr odMma‡d•Œmr
JoV_mZ hmV. [maß[naH$ gßÒH•$VrV d´Vd°H$Î`m¿`m gmhmÊ`mZ H$hmUr OZ_mZgmV g_modÓQ> Pmcr.
Va H$mhrdim AX≤ wVVM dU©Z H$hmUr_YyZ KS>odc Jc. Ymo_©H$ ^md^mdZm Ï`∑V H$aUmË`m
H$WVyZ VÀH$mcrZ g_mOOrdZmMhr dU©Z dmM`mg o_iV. À`m H$mimVrc Í$T>r, [aß[am, ^mfm,
gw]Œmm, S>m_S>m°c `m gd©M JmÓQ>r d´VH$WVyZ dmM`mg, EH$`mg o_iVmV. \$∑V _ZmaßOZ hm
H$hmUrMm hVy ZgyZ À`mVyZ g_mOmcm ]mY Ïhmdm, C[Xe H$cm Omdm Agmhr hVy oXgVm. À`mVyZ
À`m gmßJVmZm e„XmßZm EH$ odoeÓQ> c`, Vmc AgÎ`m_wi À`m cmH$mß¿`m _Zmda MmßJÎ`mM R>gVmV.
AmO _mà ]XcÀ`m H$mimZwÍ$[ _mUgmM OrdZ_mZM gßH$woMV Pmc Amh. À`m_wi Vm H$WVhr
AmQ>m[era[Um emYV AgVm. [aßVw [ydm©[ma gßÒH$mamßMm R>dm O[UmË`m H$Wm AmOhr _mUgmcm
g_•X≤Y gßÒH•$Vr ]hmc H$aVmZm oXgVmV.
XdH$mMr ‡Wm \$ma ‡mMrZ H$mim[mgyZ MmcV Amccr Amh. XdH$ ÂhUO _yi CÀ[ŒmrM
H$maU hm`. XdH$modf`r ododY [wamU H$Wmhr AmhV. XwJm© ^mJdV `mßZr H$maHw$ O_mVr¿`m
XdH$modf`r¿`m H$Wm o_iodÎ`m. À`modf`r _mohVr À`mß¿`m "XdH$H$Wm AmoU gm_moOH$ AmMma
odMma' `m cImVyZ o_iV. AmO¿`m g_mOmV XdH$ ÂhUyZ JU[Vr, Xdr `mßMr [yOm H$cr OmV.
[aßVw d›` O_mVrV XdH$ ‡mUrÍ$[ qH$dm dZÒ[VrÍ$[M AgV. H$maHw$ O_mVr¿`m ododY H$WmßVyZ
À`mß¿`m JmÃmßMr _mohVr coIH$Z cImV oXcr Amh. H$gXm, gmJmZ, S>rH$a, ]mgw_, Omß]w, _mar
Aem ododY H$maHw$ JmÃmßMr _mohVr oXcr Amh. [wT> Jmà d cIH$ `mßM EH$oÃH$aU Pmc; À`m_wi
H$maHw$ O_mVrVhr XdH$ [yOm EdT>mM gß]ßY `m H$Wmßer Caccm Amh Ag XwJm© ^mJdV ÂhUVmV.
cmH$H$Wm `m WmS>Ám\$ma \$aH$mZ gJirH$S> gmaª`mM AgVmV. À`mV H$mhr X hmVmV
[aßVw _yi Jm^m VmM AgVm. odo^›Z ^mfVrc cmH$H$WmßMm A‰`mg `m—ÓQ>rZ XwJm© ^mJdV `mßZr
H$cm Amh. "cmH$H$WMr [ ©dgmZ' `m cImV "Jm` d dmK' hr H$Wm À`mßZr oZdSy>Z ododY H$Wm-
dmL≤>_`mer À`mM gmÂ` [S>VmiyZ [mohc Amh. "Jm` d dmK'hr H$Wm H$mhr dim JrVmß¿`m Va
H$mhr dim H$Wmß¿`m Í$[mZ maVr` cmH$dmL≤>_`mV [amdoV©V Pmcr Amh Ag XwJm© mJdV gmßJVmV.
[X≤_[wamUmVrc H$WV Jm` hr dmKmMr ^˙` [U oVM Am[Î`m dmgamdarc ‡_ [mhˇZ dmK ÒdV:M
XarV CS>r KVm. hm dmK ÂhUO em[_w∑V amOm AgVm. hr H$Wm _amR>rV ]h˛iMm [mdmS>m Va H$mZS>rV
AmH$iJrV Aem ZmdmZ [amdoV©V Pmccr Amh. N>ŒmrgJS>_‹ "gwdm' Zm_H$ ^m–[Xr AoúZr
JrVmV hr H$Wm À`m H$WVrc dmÀgÎ`mgh dJ˘`m ÒdÍ$[mV _mßS>ccr Amh. Va H$mH$UmVrc Hw$U]r
220
g_mOmVhr WmS>r [nadV©Z Pmccr; [U _yi Jm^m VmM Agccr H$Wm coIH$cm o_imcr.
]ßJmcrVhr gßVdgßVMr H$hmUr Va _amR>rV AZwgy m oc_ `mß¿`m gßJ´hmV dmK d hnaUr Ag
]Xccc Í$[ AmT>ic. ‡À H$ mfm d ‡mßVmZwgma H$WVrc H$WmZH$mV WmS> ]Xc Pmcc AmT>ic.
[aßVw _yi H$WM _‹`dVu gyà _mà VM Agcc XwJm© ^mJdVmßZm dmQ>V. À`m_wi cmH$H$Wm `m
Vm|S>md˘`mZ gmaª`m AgVmV. \$∑V dada H$mhr \$aH$ oV¿`mV Pmcc oXgVmV.
]ßJmcr ]mcH$mßZm OmOdVmVZm Or [maß[naH$ ÒÃrJrV ÂhQ>cr OmVmV À`mßMm gßJ´h adr›X´ZmW
Q>mJmamßZr H$cm Amh. `mVrc H$mhr Jm`mßMm [am_e© "cmH$gmohÀ` ]miJmUr' `m cImVyZ KVcm
Amh. m cIm¿`m AZwdmXmZmM H$m_ XwJm© mJdV mßZr H$c Amh. hr ]miJmUr H$mUm¿`m H$mimV
Z∑H$s oZ_m©U Pmcr h Oar gmßJVm V Zgc Var Vr gmVÀ`mZ ZyVZ ^mgVmV Ag Q>mJmamßZr ÂhQ>c
Amh. À`mßZm ]ßJmcrVrc "d•pÓQ> [S> Q>m[ya Q>m[ya' h ]mi JmU _mh_ßÃmgmaI dmQ>V. A_•V_Ywa Òda,
AX≤ wVVm, H$Î[Zm, OmXw_`odÌd, Ow›`m Ò_•Vr m odefmß_wi ]miJmUr _mZogH$ _Zmam¡`mV g\$a
KS>dyZ AmUVmV. EH$m H$W_YyZ XwgË`m H$WV Vr _w∑V[U gßMma H$aV. `m JrVmß_YyZ ]ßJmc ‡mßV,
]ßJmcr gßJrV, BoVhmg `mßMrhr AmiI hmV.
Am` a Am` oQ> $&
Zm ^am oX $&&
a a [m[Q>m, ZmdV ]gyZ Aem JrVmVyZ AX≤ wV H$Î[ZmßM oMÃU Og oXgV Vg
H$mhr JrVmVyZ chmZmßM oMÃU Og oXgV Vg H$mhr JrVmVyZ chmZmßZm AmH$fy©Z KUmar OmXy,
À`mßZm ZÏ`m odÌdmV KD$Z OmV. ]mim¿`m H$[mimda oQ>im cmdyZ Om`mgmR>r MmßXm]mcmhr
ImQ>>r Amo_f XmIdccr oXgVmV. Va gmgar OmUmË`m _wcr¿`m Xw:ImdJmZ Ï`mHw$i hmUma Hw$Qw>ß]hr
]miJm`mVyZ S>mH$mdV.
cmH$H$Wmß¿`m H$Î[Zm]ßYmM CJ_ÒWmZ EH$M AgyZ `m H$Î[ZmßMm gJirH$S> ‡gma Pmcm
Agmdm Ag EH$ _V d À`mßMm [aÒ[a odamY Ag Xwga _V ÂhUO H$Î[Zm]ßYmMm CJ_ EH$mMdir
oZaoZam˘`m oR>H$mUr Pmcm Agmdm. Aer XmZ odamYr ^yo_H$m _mßS>Umar _V cmH$H$W¿`m
oZo_©Vrodf`r _mßS>ccr AmhV. Aem _VmßMm Chm[mh ‡^mH$a _mßS> mßZr "cmH$H$Wmß¿`m CJ_ÒWmZm-
odf`r dmX' `m cImVyZ H$cm Amh. ^maV hm gd© cmH$H$WmßMm CJ_ÒWmZ Amh Ag _V oWAmS>ma
]Z\$, H$m∞pÒH$Z `m A‰`mgH$mßZr Am[Î`m "BßoS> moZÒQ> oWAar' _YyZ _mßS>cm. [aßVw `m ogX≤YmßVmcm
221
A∞›S>Áy c∞JZ odamY H$cm, À`mß¿`m _V OJmVrc cmH$H$Wm]ßYmM oZ_m©UÒWmZ EH$M ZgyZ h
H$Î[Zm]ßY OJmV ododY ^mJmV ÒdVßÃ[U oZ_m©U Pmc AmhV. A∞›S>Áy c∞JZ AmoXdmgr Í$T>t¿`m
A‰`mgmVyZ gd© X°dVH$WmßM _yi h (Q>m∞Q>_) _•V AdefmV Agmd Aghr _V _mßS>c. ‚am∞P ]mAmgZ
cmH$H$Wm `m ´_ßVr H$aV AgVmV h _m›` H$c. [aßVw `m _yi H$WV À`m À`m ‡XemVrc gmßÒH•$oVH$
KQ>H$mßMr ^a [Sy>Z H$Wcm ZdÍ$[ ‡mflV hmV Ag À`mZ gmßoJVc. `mM _Vmcm XwOmam gmodÃr garZ
`mß¿`m _VmVyZ AmT>iVm. À`mß¿`m _V OJmVrc dJdJ˘`m ^mJmV cmH$H$WmßMr oZo_©Vr hmV AgV
AmoU _J À`mMm ‡gma hmVm. Aer _V_VmßVa cmH$H$W¿`m CJ_modf`r oXgVmV.
cmH$H$W¿`m _m‹`_mVyZ gm_moOH$ VgM gmßÒH•$oVH$ _yÎ`mßMm IoOZm EH$m o[T>rH$Sy>Z XwgË`m
o[T>rH$S> OmV AgVm. Aem `m cmH$H$WmßM odÌcfU ‡^m hmVdiU `mßZr "H$pÎ[VH$WmßM
‡oV_modÌd' m cImVyZ H$c Amh. H$Î[Z¿`m _Zmam¡`mV o\$aodUmar [arH$Wm, ‡m`mßZm ]mc`mg
cmdUmar ]mYH$Wm, ZrVr AZrVrMr OmUrd Ï`∑V H$aUmar ZroVH$Wm, Va dÒVwpÒWVrcm Ò[e©
H$aUmar XßVH$Wm Aem `m cmH$H$WVyZ OrdZmodf`rMm oOÏhmim, _mZdr OrdZmVrc VŒdkmZ
ododY ‡oV_mß¿`m _XVrZ gmH$macc oXgV. `mgmR>r H$mhrdim _mZdÍ$[r Va H$Yr ‡mUrÍ$[r
‡oV_mßMm dm[a H$ccm AgVm. `m ‡oV_mßVyZ ]m°oX≤YH$, H$cmÀ_H$ d ^mdoZH$ OrdZmZw d Ï`∑V
Pmccm oXgVm.
"V_mem' `m [maß[naH$ cmH$ZmQÁmodf`r ododY _V_VmßVa AmhV. _hmamÓQ≠>mVrc `m
cmH$ZmQ>ÁmV ododY ‡mßVmVrc ZmQ>Á‡dmh o_giV Jc d AmOM g_•X≤Y cmH$ZmQ>Á aogH$mßg_ma
gmH$mac. V_memMm BoVhmg Am[Î`mg_ma _m`m gaXgmB© `mßZr "V_mem AmoU À`mMr [yd©[aß[am'
`m cImVyZ _mßS>cm Amh. JU[Vr ÒVdZ, JdiUr, cmdUr, [m°amoUH$ H$WmZH$ Ag ÒdÍ$[ Agccm
V_mem H$m`m©Mm Amaß JUe ÒVdZmZ H$Í$Z, Jm°iUr d cmdUr m Z•À`JrVmZßVa [m°amoUH$ H$WmZH$
gmXa H$c OmV Ag; [aßVw `m [m°amoUH$ H$WmZH$mV BßJ´O amOdQ>rZßVa WmS>m ]Xc hmD$Z dJZmQ>Á
gwÍ$ Pmc. gßV H$dr kmZÌda, EH$ZmW mß¿`m Jm°iUrhr ‡ogX≤Y AmhV. m Jm°iUrVrc H•$ÓUcrcmßM
Xe©Z ]ßJmcrV `mÃm ZmQ>H$mV, CŒma‡XemV amg ZmQ>H$mV, XojUV ^mJdV_im Aem ododY ‡H$ma
hmV. ]h˛OZ g_mOmM _ZmaßOZ H$a`mgmR>r cmdUrMm dm[a hmVmZm oXgVm. e•ßJma, A‹`mÀ_, Hy$Q>
‡ÌZ, oXH$ cmdUr, H$cJr Vwam Aem ododY odf`mßZm cmdUrV ÒWmZ AgV. H$mZS>r, VcJy
dmL≤>_`mVhr cmdUrZ•À`mM XmIc o_iVmV. [m°amoUH$ cmd`mß_wi dJZmQ>ÁmAJmXa [m°amoUH$
H$WmZH$ XmIdc OmV Agmd Ag _m`m gaXgmB© ÂhUVmV. [edmB©V V_mem hm cmH$ZmQ>Á‡H$ma
222
Í$T> hm`mAJmXa _hmamÓQ≠>mV À`mMr [mi_wi Í$Occr oXgVmV. [wT> ododY ‡mßVmVrc ZmQ>Á‡dmh
V_memV o_giV Jc AmoU Zdm ZmQ>ÁmodÓH$ma Am[Î`mg_ma gmH$ma Pmcm.
gaH$maZ V_mem ‡`mJmßda ]ßXr AmUcr À`mdir V_memMr _mohVr gmßJyZ H$mhr C[ w∑V
gyMZm od. X. gmR> `mßZr "V_memMr CÀ[oŒm d À`mMm odH$mg' `m cImVyZ _mßS>cm. "_Zmcm AmZßX
XUma X•Ì`' Agm _yi Aa]r V_mem e„XmMm AW©. _wgc_mZr A_XmZrV cmH$o‡`VMm H$ig
JmR>cÎ`m `m cmH$ZmQ>ÁmZ AmOhr AIßS> cmH$o‡`Vm o_idccr Amh. amOH$s` AmßXmcZ,
gm_moOH$ A›`m`, Ymo_©H$ AßYlX≤Ym g_mOmVrc Imc¿`m Wam[ ™V [mMdyZ cmH$OmJ•VrMhr
H$m_ V_memZ H$c Amh. Aem `m [ydm©[ma MmcV AmcÎ`m cmH$ZmQ>Ámda ]ßXr AmU`mEdOr
[wT>rc gyMZmßMm dm[a H$Í$Z _`m©Xm AmUmÏ`mV Ag od. X. gmR> gwModVmV.
odYm`H$ gyMZm - (1) V_mem ‡`mJm[ydu cIr ‡V gaH$macm Z_cÎ`m oZ ßÃU _ßS>imcm
⁄mdr d oV¿`m _m›`VZßVa gwYmaUm H$Í$Z ‡`mJ H$amdm. (2) V_mem hm ZmQ>Á‡H$ma H$cm[yU©,
amÓQ≠>mo^_wI H$a`m¿`m X•ÓQ>rZ, AÌcrc Í$[ Xya H$a`m¿`m X•ÓQ>rZ, g_mOmMr Ao^ÈMr MmßJÎ`m
_mJm©cm cmd`m¿`m X•ÓQ>rZ odYm`H$ H$m ©H´$_ AmImdm. (3) MmßJc V_me ochˇZ ø`mdV.
oWEQ>a_Yrc Joc¿N> ‡H$ma ]ßX H$amdV. V_mem oWEQ>a MmßJÎ`m OmJr ›`mdV.
od. X. gmR> `mß¿`m darc gwMZmßMr XIc KD$Z V_memMr [wZa©MZm H$Î`mg cmH$ZmQ>ÁmM
AmXe© Í$[ aogH$mßZm [mhmd`mg o_ic.
BoVhmg d dmL≤>_`m¿`m jÃmV ]Ia dmL≤>_`mZ ÒdVßà ÒWmZ oZ_m©U H$c Amh. m ]IarVrc
cmH$gmohÀ`mMm AmT>mdm ]m[yOr gßH$[mi `mßZr "_amR>r ]IarVrc cmH$gmohÀ`mMm AßV:[´dmh'
`m cImVyZ KVcm Amh. oedH$mcrZ ]Iat_YyZ N>Ã[Vt¿`m H$V•©ŒdmM d oedH$mcrZ amOdQ>rM
oMÃU Amc, Va [edmB©Vrc gm_´m¡`mM dU©Zhr ]IaH$mamßZr H$c. ]Iar_Yrc dU©ZmV \$mer©,
gßÒH•$V, amOXa]maMr ^mfm `mßMm Ogm ‡^md [S>ccm oXgVm VgM OZgm_m›`mßMr ]mcr^mfmhr
CÀH$Q>VZ OmUdV. cmH$gmohÀ`mVrc H$WMm KmQ>hr ]IacIZmV AmT>iVm. "H$WmH$WZ' h Va
]IarM _wª` d°oeÓQ>ÁM ÂhUVm B©c. H$mhrdim cmH$gmohÀ`mVrc ÒÃrJrVhr ]IarVrc dU©Z
AoYH$ CR>mdXma H$aVmV. WmS>∑`mV, VÀH$mcrZ g_mOOrdZmM oMÃU ]IarVrc dU©Zmß_YyZ
AmT>iV. gw mofV, ÂhUtMm dm[a Va H$mhr oR>H$mUr EoVhmogH$ Ame` ‡H$Q> H$a`mgmR>r X•ÓQ>mßVmMm
dm[a Aem gmW© oMÃUmß_YyZ ]IacIZ d cmH$gmohÀ` mßMm KoZÓR> gß]ßY gßH$[mi mßZr CcJSy>Z
223
XmIdcm Amh. cmH$mß¿`m X°ZßoXZ OrdZmVrc XmIc d C[_mZ `m_wi gm_moOH$ ^mdodÌdhr
]mcH$ Pmcc oXgV.
g•OZmÀ_H$ dmL≤_`oZo_©Vr]am]aM g_rjmÀ_H$ dmL≤>_`oZo_©Vr _hŒdmMr AgV. qhXrVrc
g_rjmcIZmMm A‰`mg ZJ›– `mßZr "ÒdmVßÕ`mŒma H$mimVrc qhXr g_rjm' `m cImVyZ H$cm
Amh. `m cImMm AZwdmX fl`macmc Jmhc `mßZr H$cm Amh. ÒdmVßÕ`mŒma H$mimV qhXr g_rjV
[wT>rc _hŒdm¿`m ‡d•Œmr AmT>iVmV. emÒÃr` g_rjm, Òd¿N>ßXdmXr X•ÓQ>r _mßS>Umar gm¢X ©dmXr
g_rjm, cIH$m¿`m _mZogH$ odÌcfUm¿`m odMmamVyZ H$cmH•$VrM oddMZ H$aUmar
_ZmodÌcfUmÀ_H$ g_rjm [X≤YVr, gmohÀ`m¿`m _m‹`_mVyZ gm_moOH$ odH$mgmcm ‡mYm›` XUmar
g_mOemÒÃr` g_rjm, EoVhmogH$ g_rjm, g°X≤YmßoVH$ g_rjm d gßemYZmÀ_H$ g_rjm Aem
ododY X•ÓQ>rZ odMma H$aUmË`m g_rjm qhXr gmohÀ`mV AgÎ`m Var À`mVrc ÒdmVßÕ`[yd© H$mim[mgyZ
‡MocV Agccr g_mOemÒÃr` g_rjm gdm©oYH$ odH$ogV Pmccr oXgV. `m g_rjZ gmohÀ`mV
H$Î`mUH$mar _wÎ`mßZm odH$ogV H$c À`m_mZmZ _ZmodÌcfUmÀ_H$ g_rjV Ïhmd Vg odef H$m ©
Pmc Zmhr. g_mOemÒÃr` g_rj‡_mUM g°X≤YmßoVH$ g_rjZ ‡JVr H$cr. `m g_rjZ ^maVr`
ogX≤YmßV [mÌMmÀ` g_rj¿`m oZH$fmßda V[mgyZ [mohc Va [mÌMmÀ` gmohÀ` ogX≤YmßV ^maVr`
H$mÏ`emÒÃmda V[mgyZ KVcm. gßemYZ g_rjZhr EoVhmogH$, d° p∑VH$ d emÒÃr` [mVirda
gßemYZmM H$m © H$c. qhXr gmohÀ`mV AmO[ ™V 250 gßemYZ JßWmßda [XÏ`m oXÎ`m JÎ`m, Va
500 [jm OmÒV od⁄mWu gßemYZH$m © H$arV AmhV. WmS>∑`mV, `mdÍ$Z cjmV V H$s, qhXr
gmohÀ` g_rjm AoYH$ M°V›`[yU© Amh.
d° demcr qhXr mfVrc gmohÀ` [´dmh H$. E\≤$. MmaoS> m mßZr "‡mMrZ qhXr gmohÀ`mVrc
odo^›Z ‡dmh' `m cImVyZ A‰`mg[yU©arÀ`m _mßS>c AmhV. qhXr gmohÀ`cIZmMr gwÈdmV 8 Ï`m
eVH$mV A[ ´ße mfVrc cIZmZ Pmcr. [wT> 9, 10 Ï`m eVH$mV aO[yV am¡`mda _wpÒc_ ÒdmË`m
hmV AgÎ`mZ ÒdY_© ajUmgmR>r, dra aO[yV pÒÃ`m Omhma H$Í$Z AmÀ_]ocXmZ H$arV AgV. `m
H$mimVrc AmoXH$mcrZ gmohÀ` draH$WZ mamdcc oXgV. H$dr MßX]aXmB© mßM ‡ogX≤Y _hmH$mÏ`
"[•œdramO amgm' VgM "odO`[mc amgm', "IwÂ_mU amgm', "O`Mß– ‡H$me' Ag AZH$ ‡ogX≤Y
JßW draagmZ AmWß]cc oXgVmV.
_wpÒc_ ÒdmË`mß_wi AZH$ XdVmß¿`m _yVu \$mS>Î`m JÎ`m. À`mVyZ _yVu[yOEdOr oZJw©U
oZamH$ma [a_ÌdamMr C[mgZm H$cr OmD$ cmJcr. ^o∑V[a H$mÏ` [´dmhmV H$]ra d ZmZH$mßZr oZJw©U
224
^∑Vr aImQ>cr Va gy\$s gßVmßZr ‡__mJm©Mm ‡Mma H$cm. [a_Ìda ‡mflVrgmR>r À`m¿`m ‡_mZ dS> hmU
hmM gy\$s [ßWr`mMm _ßà hmVm. ^∑Vr‡dmhmV oZJw©U ^∑VrZßVa gJwU ^∑VrMm ‡dmh dmhˇ cmJcm.
VwcgrXmgmM "am_MnaV_mZg', H$edXmgmM "am_Mßo–H$m' Ag gJwU ^∑VrMm [waÒH$ma H$aUma
JßW `m H$mimV ocohc Jc. Va gyaXmg, _ram, AÓQ>N>m[ H$dtZr _Ywam ^∑VrMm ‡gma H$cm. H•$ÓU
^∑VrVrc e•ßJmam_wi AZH$ H$dr _Ywam^∑VrH$S> dic; [U [wT> 17 Ï`m eVH$mV amYmH•$ÓUm¿`m
‡_H$Wm e•ßJma d AÌcrcVV ]XcÎ`m. qhXrVrc ‡mMrZ gmohÀ` [´dmhmVrc dra H$mÏ`, ^p∑V[a
H$mÏ`, e•ßJmnaH$ H$mÏ` `m VrZ ‡dmhmß[°H$s ^∑Vr[a gmohÀ`mcm gwdU©`wJ Ag _mZc OmV.
H$maU mM H$mimV "Vwcgram_m`U', "gyagmJa', "[X≤_mdV', "H$]ramM Xmh' Ag ‡ogX≤Y gmohÀ`
oZ_m©U Pmc. MmamoS> m `mßZr ododY CXmhaUmß¿`m XmIÎ`mgh qhXr gmohÀ`‡dmh CÀH•$ÓQ>arÀ`m
_mßS>cm Amh.
H$. E\$. MmamoS> m `mßZr "qhXr gmohÀ`mMm AmoXH$mc' `m cImVyZ gß[›Z qhXr ^mf¿`m
AmoXH$mcmMm dY KVcm Amh. AmoXH$mcmV ocohcc qhXr gmohÀ` h A[ ´ße ^mfV ocohcc
AmT>iV. og’ gmohÀ`, O°Z gmohÀ` d ZmW[ßWr` gmohÀ`mZ qhXrMm AmoXH$mcrZ gmohÀ`mMm
H$mc g_•X≤Y H$ccm Amh. ]m°X≤Y Y_m©Vrc _ßÃVßà dm[Í$Z ogX≤Yr ‡mflV H$aUmË`m og’ gmYwßZr
Am[Î`m cIZmV emßV d e•ßJma agmMm dm[a H$cm. Xmh, Mm°[mB© Aem N>ßXmßMm dm[a ogX≤Y gmohÀ`mVyZ
AmT>iVm. O°Z gmohpÀ`H$mV Òd ß y, AmMm © XdgZ, _hmH$dr [wÓ[XßV, YZ[mc Ag AZH$ ‡ogX≤Y
gmohpÀ`H$ hmD$Z Jc. À`mßZr qhXr gmohÀ`m¿`m ‡maßo^H$ H$maoH$XuV ]h˛_mc ^a KmVcr. OmcßYa,
JmaIZmW AmXtZr ZmW[ßWmMm ‡Mma H$cm. ZmWg߇Xm`r cIZmV gßÒH•$V d Xer ^mfVrc JßWmßMm
g_mde Amh. m VrZhr gmohÀ`mVyZ Ymo_©H$ [aß[aM Xe©Z hmV. À`mM‡_mU VÀH$mcrZ gßÒH•$VrMrhr
AmiI dmMH$mßZm hmV. AmoXH$mcrZ gmohÀ`mM EH$ odef ÂhUO ]h˛Vmßer aMZm hr [⁄mVyZM
Pmccr oXgV.
_hmamÓQ≠>mVrc gmohÀ`mV Acm°oH$H$ ÒWmZ od«>c `m XdVcm Amh. [aßVw gßÒH•$V_‹ _mÃ
AoVe` AÎ[ aMZm od«>cmda PmcÎ`m oXgVmV. JUe oWQ> `mßZr "gßÒH•$V gmohÀ`mV od«>c' `m
cImV ¡`m AÎ[ aMZm od«>cmda PmÎ`m À`mMm Chm[mh H$cm Amh. gßÒH•$V_‹ od«>cmda aMZm
Z hm`mMr H$maU gmßJVmZm oWQ> ÂhUVmV, od«>c hr ‡mXoeH$ XdVm AmoU gßÒH•$V hr AoIc
^maVr` mfm, À`m_wi gßÒH•$V_‹ AoIc maVr` XdVmßdaM cIZ Pmc. VgM od«>c hr ]h˛OZ
g_mOmMr XdVm, `m XdV¿`m ^∑Vmß_‹ gßÒH•$V H$mÏ`, emÒÃmßMm A‰`mg H$aUmË`m [ßoS>VmßMm
225
g_mde ZÏhVm. m H$maU_r_mßgZßVa oWQ> mßZr Or AÎ[ gßÒH•$VaMZm od«>cmda Pmcr À`m aMZmßMm
odMma m cImVyZ _mßS>cm Amh. [X≤_[wamUmV od«>cmMm o¤ wO odÓUy d p∑V_w∑V‡X Agm CÎcI
Amh Va od«>c YmÈaH$a `mßZr gß[moXV H$cÎ`m [ßT>ar_mhmÀÂ` `m [wÒVH$mV od«>cmM H$mhr ÌcmH$
AmhV. AgM H$mhr ÌcmH$ "od«>c^yfU' `m Jm[mcmMm`m™¿`m J´ ßWmV AmT>iVmV.
"]•hÒVmÃaÀZmH$am'V [mßSw>aßJm¿`m ÒVmÃmßMm g_mde Amh. Va _mam[ßVmßZr [mßSw>aßJmda [mM ÒVmà d
EH$ AmaVr aMcr Amh. H$dr _wHwß$XamdmßZr "od«>cghÒÃZm_mß'VyZ od«>cmMr ÒVwVr H$cr Amh.
^maV BoVhmg gßemYH$ _ßS>im¿`m hÒVocoIVmV [mSw>aã_›ÃO[:, [mSw>aßã _hmÀÂ`, od«>c‡oVÓR>m
Aer hÒVocoIVmßVyZ od«>c XdVm d oV¿`m ÒWm[Zodf`r _mohVr o_iV. AoVe` AÎ[ Aem
`m aMZmß_YyZ ‡oV Mr M_H$, XOm© `mMm A^md OmUdVm. H$di gmßH$oVH$Vm OmUdV Ag oWQ>
`mßZr ÂhQ>c Amh.
Y_© AmoU H$Wm mß¿`mVrc gß]ßYmodf`r MMm© XwJm© mJdV mßZr "Y_© AmoU X°dVH$Wm' m
cImVyZ H$cr Amh. À`modf`r À`m ocohVmV, Y_© hr Aer e∑Vr Amh H$s À`mVyZ _mZdr OrdZ
‡naV, oZ ßoÃV H$c OmV. odYr, lX≤Ym, H$Wm `m VrZ JmÓQ>r Y_m©er gß]ßoYV AgVmV.odYrM _yi
gm_moOH$ AmMmamV d [napÒWVrodÈX≤Y hmUmË`m Z°goJ©H$ ‡oVoH´$ V AgV. ^maVr`mß¿`m Ymo_©H$
ÒdÍ$[mV AmMma hmM Y_m©Mm [m`m Amh. H$W_‹ odYr hm ‡mMrZ AßJ d AW©dmX hm ‡MmamgmR>r
OmS>cc AßJ ÂhUyZ AmT>iVm. _ßÃm_‹ gwX≤Ym H$Wm AgV. [wT> odYrcm Jm°UÀd Amc AmoU H$Wmß¿`m
AßVaßJmV ]Xc Pmc, [wT> gm߇Xmo`H$ Y_© Amc.
Y_© AmoU H$Wm `mßM gß]ßY A›`m›` ZmhrV. oH$À H$ oR>H$mUr V oeoWc, ]ZmdQ> AmhV.
H$di ‡MmamgmR>r Y_© d H$Wm mßM gß]ßY OmS>c Jc. H$WMm gßJ´h AZH$ cmH$ H$aV hmV. am_m`U
_hm^maVmV AZH$ H$Wm gmaª`m [U WmS>Ám \$aH$mZ VmV. mMm AW© À`mH$mimV H$WmgßJmhH$mß¿`m
oZaoZam˘`m [aß[am H$m © H$arV hmÀ`m. WmS>∑`mV, ‡mMrZ H$WmoZo_©Vrodf`r EH$ oZpÌMV _V `m
cImVyZ o_iV.
_hmZw md gmohÀ`
_hmZw md [ßW, `m [ßWmM VŒdkmZ d `m [ßWmZ oZ_m©U H$cc dmL≤>_` `m]am]aM `m [ßWmM
‡dV©H$ MH´$YaÒdm_r d JmqdX‡ y Aem od wVtM MnaÃmÀ_H$ Ï`∑VroMÃU aImQ>Uma AZH$ cI
"Zd^maV' _YyZ ‡ogX≤Y Pmc. [ßoS>V AmdirH$a "JmqdX ‡ wMnaÃmVrc _Zmodcmg', dgßV g.
Omer "JmqdX‡ w', [mß. Zm. Hw$cH$Uu "lrJmqdX ‡ wMnaÃmM ÒdÍ$[ d H$V•©Àd', od. o^. H$mcV
226
"MH´$YamßMm ‡`mUeH$', gwhmogZr BcH$a "_hXß]M Ydi' Aem Zm_dßV cIH$mßZr _hmZw md
[ßWmßMm BoVhmg d dmL≤>_`odf`r _V_VmßVamMm AmT>mdm KVcm Amh.
[ßoS>V AmdirH$amßZr "JmqdX ‡ wMnaÃmVrc _Zmodcmg' `m cImVyZ [am_mZgemÒÃmVrc
gßH$Î[Zmß¿`m AmYma crimßVrc "M_ÀH$mamß'Mm A›d` cmdccm Amh. ¡`m JmÓQ>r AmO M_ÀH$ma
dmQ>VmV, À`mßMm H$mhr oXdgmßZr darc gßH$Î[Zmß¿`m AmYma AW© cmdVm Vm. W Telepathy,
Clairroyance, Precagnition d Psychokinesis m gßH$Î[Zmß¿`m AmYma crimßMm AW©-
A›d` cmdccm Amh. JmqdX‡ wß¿`m _Z:e∑VrM W Xe©Z hmV. ÂhUyZ cIH$ À`mcm "_Zmodcmg'
ÂhUVm, hm _mZdr _Zmodcmg Amh. mVyZ _Z:e∑Vrgß]ßYr H$mhr "gÀ ' Ò[ÓQ> hmVmV. m "gÀ`m'cm
gwÈdmVrcm EH$sd hH$sH$V ÂhUyZ Xwc©ojc OmV d ZßVa AßYlX≤Ym ÂhUyZ C[ojc OmV.
AmdirH$amß¿`m _V ¡`m crimßZm "M_ÀH$ma' _mZc Jc À`mßM _Z:[yV ÒdÍ$[ lX≤Ymiy¿`m lX≤Ycm
Og dJi AoYÓR>mZ ‡mflV H$Í$Z XV VgM AlX≤YmßZm _mUgm¿`m _Z:e∑Vrda odÌdmg R>d`mg
^mJ [mS>V. AmdirH$a [am_mZgemÒÃm¿`m darc gßH$Î[ZmßMm AW© cmdVmZm BVahr [`m© r AWm©¿`m
N>Q>m _mßS>VmV d oddMZmVrc emÒÃr`Vm amI`mMm H$gmerZ ‡`ÀZ H$aVmV.
lrJmqdX‡ w MnaÃmM cIZ ÂhmßBß Q>mZ H$cc Zgmd mM godÒVa oddMZ [mß. Zm. Hw$cH$Uu
"lrJmqdX‡ wMnaÃmM ÒdÍ$[ d H$V•©Àd' `m cImVyZ H$aVmV. `m MnaÃJßWm¿`m ‡ÒVmdZV H$mcV
`mßZr `m MnaÃJßWmVrc crim `m Amª`mo`H$m ÒdÍ$[m¿`m AmhV Ag gmßoJVc Amh. ‡À`j Xe©Z
KVcc AgVm O dU©Z H$c OmV Vr AmR>dU d ‡À`j Xe©Z Z KVm O dU©Z H$c OmV Vr Amª`mo`H$m
Agm CcJS>m H$mcV `mßZr H$cm Amh. lrJmqdXm‡ y Mnaà JßWmVrc crim `m H$mcH´$_mZ gßJVr
gmYyZ ocohcÎ`m AmhV. JmqdX‡ yßMm O›_ d _•À y `m_Yrc À`mßM OrdZ oMVmac Amh. `m
MnaÃJßWmM cIZ H$aVmZm JmqdX‡ wß¿`m AmR>dUtM Amª`mo`H$V [nadV©Z Pmcc AmT>iV. VgM
`m crim JmqdX‡ wß¿`m ghdmgmVrc Ï`∑VtZrM ‡W_ gmßoJVÎ`m AgmÏ`mV. crimßM gßH$cZ
PmÎ`mZßVa ]Ë`mM H$mimZßVa cIZ Pmc Ag _V [mß. Zm. Hw$cH$Uu `m cImVyZ _mßS>VmV. MnaÃ
JßWm¿`m cIH$modf`r V ÂhUVmV Oa h Mnaà ÂhmBß Q>mZ ocohcc AgV Va crimMnaà d
JmodßX‡ wMnaÃmVrc crimß_‹ [wZÈ∑Vr À`mZ Q>micr AgVr VgM cIZmMr ^mfm EH$M AgV.
[aßVw Vg oXgV Zmhr. À`m_wi `m cImV [mß. Zm. Hw$cH$Uu JmqdX‡ w MnaÃmM cIH$ ÂhUyZ
ÂhmBß Q>mcm H$V•©Àd XV ZmhrV d Vm Iy[ CŒmaH$mcrZ Agmdm Ag XmZ _w‘ _mßS>VmV.
[m. Zmß. Hw$cH$Uu `mßZr Eo‡c 66 ¿`m "Zd^maV' _‹ "lrJmqdX[´ wMnaÃmM ÒdÍ$[ d
H$V•©Àd' m cImV m MnaÃJßWmM H$V•©Œd ÂhmßBß Q>mM Zmhr d JßW ]amM CŒmaH$mcrZ Agmdm Ag _V
227
_mßS>c Amh. `m _Vmcm d. oX. Hw$cH$Uu `mßZrhr Am[Î`m JmqdX‡^wMnaÃm¿`m gß[mXUr¿`m
‡ÒVmdZV Hw$cH$Uu `mß¿`m _Vmcm XwOmam XD$Z MnaÃmM H$V••©Œd ÂhmBß Q>mcm XVm V Zmhr Ag _V
Ï`∑V H$c. m _w⁄mß¿`m [am_em©gmR>r od. o^. H$mcV mßZr "lrJmqdX‡ wMnaà H$V•©Œd AmoU H$mc'
Agm cI ocohcm Amh. od. o^. H$mcV `mßZr [m. Zmß. Hw$cH$Uu `mß¿`m XmZ _wX≤⁄mßMm godÒVa
AmT>mdm KVccm Amh. ÂhmBß^Q>mßZr lrJmqdX‡^wMnaà ocohc Amh `modf`r BVa _hmZw^md
cIH$mßZr Z KVccr eßH$m, oVWrdmam¿`m Zm|XrMr A[nahm ©Vm, MMm© aßJdU, [wZÈ∑Vr Q>miU `m
Amj[mVrc d°Ê`W©Vm H$mcV `mßZr XmIdyZ oXcr Amh. lrJmqdX‡ wMnaÃmM [wZoc©oIV ÒdÍ$[,
V•Vr`[wÈfr oZdXZmM YmaU, [wZÈ∑VrMm AZmdÌ`H$ _w‘m, mXdr e„XmßdÍ$Z H$mcoZU© H$a`mVrc
AemÒÃr`Vm BÀ`mXr _wX≤⁄mß¿`m AmYma [m. Zmß. Hw$cH$Uu `mß¿`m _VmM IßS>Z H$cc Amh.
_hmZw md [ßWmM gßÒWm[H$ lr MH$YaÒdm_tM JwÍ$JmqdX‡ wM Ï`p∑VoMÃU d Òd^mdodef
dgßV g. Omer `mßZr "lrJmqdX‡ w' `m cImVyZ H$c Amh. Vrd´ Ò_aUe∑Vr, yV_mÃmodf`r
_ZmV X`m^md, XwgË`mM Xw:I oZamH$aU H$aUmË`m JmqdX‡ wßZm [a_ÌdamM AdVma _mZc OmB©.
À`mß¿`m H•$Vr C∑VrVyZhr odÓ`mW©gyMH$ KQ>Zm KS>V AgV. gdm™Zm g_mZ cIyZ [a_mWm©M _mJ©Xe©Z
H$aUmË`m JmqdX‡ wßZr Í$T> dUm©l_m¿`m Mm°H$Q>r _mZÎ`m ZmhrV. À`mßMm H´$mY, oeÏ`mgw’m À`mßM
oeÓ` ‡gmX g_OyZ ÒdrH$ma H$aV. JmqdX‡ wßZm Im`mo[`mV odef AmdS> AgÎ`mZ ImXmS>-
[UmVM À`mßMm AßV Pmcm. dgßV g. Omer `mßZr JmqdX‡ wß¿`m Ï`p∑V_ŒdmVrc À`mß¿`m cH$]r,
gd`r, Òd^mdd°od‹` `mM gy _arVrZ oMÃU H$c Amh.
lrMH´$YaÒdm_tZr Am[U B©Ìdar AdVma Amh Aer yo_H$m KdyZ [maß[naH$ JmÓQ>r ZmH$mÍ$Z
ZÏ`m JmÓQ>tZm g_mOmV ‡ÒWmo[V H$a`mM H$m © H$c. m À`mß¿`m B©Ìdar yo_H$m d À`mß¿`m H$m`m©Mm
gß]ßY emY`mM H$m_ a. ]m. _ßMaH$a "lrMH´$Ya B©Ìdar AdVmamMr yo_H$m' `m cImVyZ H$aVmV.
lr MH´$YamßZr odf_Vm‡YmZ Ï`dÒWm ZmH$mÍ$Z g_VMm [waÒH$ma H$cm. À`mVhr pÒÃ`mßZm Am[Î`m
[ßWmV g›_mZmZ ÒWmZ oXc. À`m_wi _ßMaH$a ÂhUVmV, "_hmamÓQ≠>mVrc g_V¿`m cT>ÁmVrc [ohcr
YS>H$ lrMH´$YamßZr _macr Amh. `mÃm, d´Vd°H$Î`, Y_© `mßM g_mOmVrc AdS>ß]a À`mßZr Am[Î`m
[ßWmVrc AmMaUmZ H$_r H$c. Am[Î`m oeÓ`mßZm gÀ`, ZroV, Aqhgm, kmZ, gdm, g_Vm, ‡_,
_mZdVm Aem _yÎ`mßMr oeH$dU lrMH´$YamßZr oXcr. OwZr gm_moOH$ Ï`dÒWm _mSy>Z H´$mßoVH$mar
Ï`dÒWMm [waÒH$ma À`mßZr H$cm. h À`mßM H$m © gm_moOH$ —ÓQ>rZ Z hmVm gß›`mg _mJm©VyZ Pmc.'5
Aghr `m cImV _ßMaH$a Z_yX H$aVmV. V ÂhUVmV, "gß›`mgr hm _w∑V AgVm Vm g_mO ]ßYZm¿`m
228
[ocH$S> Jccm AgVm. `m AWm©Z À`mßZr gd© X^mdmßMm oZfY H$ccm oXgVm. h H$aV AgVmZm
[aß[a¿`m ‡dmhmodÈX≤Y OmD$Z g_mOmcm H´$mßoVH$mar odMma ÒdrH$ma`mg V`ma H$a`mgmR>r À`mßZr
Am[U B©Ìda AmhmV Aer yo_H$m KVcr Agmdr.'6
_•V PmcÎ`m ‡YmZ[wà ha[miXdm¿`m earamV MmßJXd amD$imZ ‡de H$cm. m Ï`p∑VŒdmcm
B©Ìdar Ò[e© PmÎ`mda AßV]m© ]XcyZ od¤mZ MH´$YamMm AdVma O›_mcm Amcm. "gd©k MH´$Ya'
`m cImV dgßV g. Omer `mßZr lrJmqdX‡ wßM oeÓ` MH´$YaÒdm_r¿`m Ï`p∑V_ŒdmM dJi[U
oMoÃV H$c Amh. "Jm°a lr_yoV©: cmß] H$mZ: odgmi ZÃ' Ag Í$[gm¢X © cm^cÎ`m MH´$Yamßda
pÒÃ`m ^miV AgV. À`mß¿`m Ï`p∑V_ŒdmV ododY JwUmßMm g_w¿M` oXgVm. BVamßM Xw:I Zmhrg
H$aU, gJ˘`mßer hmÒ`odZmXmZ ]mcU, ÒÃr[wÈfmßZm g_mZ cIU, Ò[•emÒ[•Ì`Vm Z _mZVm gd©
cmH$mß_‹ o_giU Aem À`mß¿`m dmJ`m_wi MH$YaÒdm_r g_mOmV cmH$o[` hmV. Í$[gm¢X`m©]am]a
od¤Œmm, ododY odf`mßMm A‰`mg, ^mfm‡^wŒd Ag dmImU`mOmJ JwU MH´$YamßR>m`r hmV.
]mcJm[mimßer H´$sS>m H$aUma MH´$YaÒdm_r Am[Î`m oeÓ`mßerhr odZmXr gßdmXmVyZ À`mß¿`mda
VŒdkmZ q]]drV. ‡gßJr _mÀ`mo[À`m¿`m _m Z oeÓ`mß]am]a dmJV. gm_m›`mß¿`m CX≤YmamgmR>r
cmH$^mf¿`m _XVrZ À`mßZr J´ßWoZo_©Vr H$cr. gm_m›` cmH$mßZm Am‹`mpÀ_H$ _mJm©Mr dmQ>
MmImi`mMr JmS>r cmdUma gd©k MH´$YamM odMma dgßV g. Omer `mßZr À`mß¿`m cImVyZ
dmMH$mß[ ™V [mModc AmhV.
_hmZw md dmL≤>_`mM A‰`mgH$ od. o^. H$mcV `mßZr gflQ>|]a 1965 ¿`m "gÀ`H$W'V
"MH´$YamßMm ‡`mUeH$' hm cI ocohcm Amh. `m cImV À`mßZr MH´$YamßMm ‡`mUeH$ gm_dma,
_mK d⁄ 30, eH$ 1196 Agm _mZcm Amh. À`mßZr "crimMnaÃ' CŒmamYm©Vrc 371 criMm
AmYma KVcm Amh. [aßVw hm ‡`mU eH$mßMm KVccm AmYma S>i_irV Amh Ag gßmJyZ À`mM
odÌcfU dm. Zm. Xe[mßS> mßZr "MH´$YamßMm ‡`mUeH$' m cImV H$c Amh. À`mV Xe[mßS> ÂhUVmV
H$s, g_H$mcrZ AÒgc EoVhmogH$ gmYZ C[c„Y ZgÎ`mZ d crimMnaÃmV MH´$Yam¿`m ‡_mU-
eH$mgw’m H$mUVmM eH$ oXccm ZgÎ`mZ gXa ‡`mUeH$ ZßVa¿`m _hmZw md JßWmdÍ$Z R>admdm
cmJVm. V emaßJYa ^mOZ `mß¿`m "VrW©_mocH$m' JßWm¿`m ‡H$aUmVrc _ßJidma, _mK d⁄ MVwWu
AßoJam, gßdÀga eH$ 1194, BßJ´Or VmarI 7 \$]wdmar 1273 hm ‡`mUeH$ _mZVmV. À`mß¿`m _V
`m ‡`mUeH$mV oVWr, dma, eH$gßdÀga `m gd©M JmÓQ>tMm _i ]gVm. BVa _hmZw mdr` JßWmßVyZ
UmË`m ‡`mUeH$m¿`m V[ercmMm `mΩ` _i ]gV Zmhr. À`m_wi od. o^. H$mcV `mßZr _m›`
H$ccm ‡`mUeH$ dm. Zm. Xe[ßmS> _m›` H$arV ZmhrV.
229
"_hmZw^md[ßW gßÒWm[H$ lrMH´$Ya' `m cImV X.gr. [ßJw _hmZw^md [ßW d MH´$Ya
`mß¿`modf`r AmiI H$Í$Z XVmV. _hmZw md [ßWmMr ÒWm[Zm lrMH$YamßZr _wßJr[°R>U W gß›`mgml_
ÒdrH$mÍ$Z F$oX≤Y[ya W H$cr. mdir MH´$YamßM d` 110 hmV. [wT> 9 df À`mßZr _hmZw md[ßWm¿`m
‡gmamM H$m © H$c. m [ßWmV JdX≤JrVm d gyÃ[mR> m JßWmßZm _mZ oXcm OmV Ag Va lr XŒmmà d
lrH•$ÓU `mßZm [yOZr` ÒWmZ Amh. _hmZw md[ßWmV dmL≤>_`aMZZ _amR>r ^mfm d•oX≤YßJV H$a`mg
_mcmMm hmV^ma cmdcm. MnaÃ[a, ÒWidU©Z[a, Q>rH$mÍ$[ Ag dmL≤>_` `m H$mimV oZ_m©U Pmc.
MH´$YamßZr Am[Î`m oeÓ`mßZm ghO g_O`mgmR>r _amR>r ^mfVyZ JßWaMZm H$amdr Aer
Amkm H$cr hmVr. "oeew[mcdY', "EH$mXeÒHß$Y', "d¿N>haU', "Èp∑_UrÒd ßda', "g¯mo–dU©Z',
"kmZ‡]mY', "F$oX≤Y[yadU©Z' m gmVr JßWmßMm X°ZßoXZ [yOV AßV^m©d H$cm OmV Ag. ÂhmBß Q>m¿`m
"crimMnaÃm'VyZhr MH´$Yamß¿`m OrdZmVrc ododY KQ>ZmßM oOÏhm˘`mZ dU©Z H$cc Amh.
"Am⁄ _amR>r MnaÃH$ma - _h|X´ ^Q>' `m dgßV g. Omer `mß¿`m cImVyZ _amR>rVrc
Am⁄MnaÃH$ma, gßemYH$, gß[mXH$ ÂhmBß^Q> `mß¿`m H$m`m©Mr AmiI hmV. "Ò_•oVÒWi',
"crimMnaÃ', "JmqdX‡ yMnaÃ' `m MnaÃJßWm¿`m oZo_ŒmmZ À`mßZr AZH$ cmH$mßH$Sy>Z AmR>dUtM
gßH$cZ H$c. h H$m_ H$aVmZm ododY oR>H$mUr qhSy>Z oO‘rZ À`mßZr hoH$H$Vr hÒVJV H$Î`m. ÂhmBß Q>
h ]woX≤Y_mZ d lr_ßV AgÎ`mZ gwÈdmVr¿`m À`mß¿`m Am`wÓ`mV AhßH$mamMr ]mYm À`mß¿`m
Ï`p∑V_Œdmcm Agccr oXgV. À`mßM gßÒH•$V ^mfdahr ‡ wÀd hmV. JmqdX‡ wßZm VgM ZmJXdm-
Mm`m™Zm Q>`mgmR>r, MMgmR>r cmH$ V. À`mß¿`m]am]a ÂhmBß Q>hr gh^mJr hmV Ag. JmqdX‡ wßM
oeÓ`Àd ÒdrH$maÎ`mZßVa ÂhmBß^Q>mZ AoVe` oZÓR>Z d lX≤YZ À`mßMr gdm H$cr. JmqdX‡^y
dirAdir H$mUVmhr [XmW©, \$i _mJV, Vr Ò_aUmV R>dyZ ÂhmBß Q> Vr o_iod`mMm ‡`ÀZ H$aV
Ag. MnaÃJßWmVyZ ÂhmBß Q>mZ Am[Î`m JwÍ$ßM emp„XH$ Ò_maH$ V`ma H$c Amh Ag dgßV g. Omer
ÂhUVmV. ÂhmBß Q>mZ _hXmBgm¿`m Yd˘`mMm CŒmamY© [yU© H$cm VgM À`mZ ¡`m Xhm AmaÀ`m
ocohÎ`m À`mßZm "OVrMm XeHw$' ÂhUVmV. ÂhmBß^Q>m¿`m gßH$crV AmR>dUt_YyZ VÀH$mcrZ
gm_moOH$, amOH$s`, Ymo_©H$ g_mOmM Xe©Z dmMH$mßZm KS>V. VgM VÀH$mcrZ ^mfm, dmH≤$‡Mma,
^mfme°cr Am[Umg A‰`mgVm V.
lrJmqdX‡ y¿`m ‡aUZ _hXmBgZ Yd˘`mßMr aMZm H$cr. "Ydi [ydm©Y©, CŒmamY©' d
"_mV•H$s Èp∑_Ur Òd ßda' `m _hXmBgm¿`m aMZmßZr _amR>r dmL≤>_`mVrc Amª`mZ H$mÏ`mMm ‡maß
H$cm.dgßV g. Omer `mßZr "_hXmBgM Ydi' `m cImVyZ _hXmBgm¿`m Yd˘`mßodf`r oddMZ
230
H$c Amh. _hXmBgM Ydi cmH$JrVmßer ZmV OwiodUma AgÎ`mZ cmH$mß¿`m _Zmer ghO gßdmX
gmYUma R>ac. À`mVyZ lrH•$ÓUmMr ^∑Vr X°dr H$Î[Zmß¿`m Ò[em©Z ‡H$Q> Pmccr Amh. _hXmBgmZ
"Ydi [ydm©Y©, CŒmamY©' d "_mV•H$r Èp∑_Ur Òd ßda' Aem aMZm H$Î`m. `mVrc Ydi CŒmamYm©M
H$mhr cIZ ÂhmBß Q> d c˙_r–^Q> `mßZr H$c Agmd Ag ÂhQ>c OmV. `modf`r dgßV g. Omer
Am[c oddMZ _mßS>VmZm [wT>rc oZÓH$f© _mßS>VmV. Yd˘`mßer [ydm©Y© d CŒmamY© aMZm gß[yU©[U
_hXmBgMr Amh. CŒmamYm©V ÂhmBß Q> d c˙_r–^Q> `mßMm cIZ dmQ>m H$mhr Zmhr. AgcmM Va
"_mV•H$s Èp∑_Ur Òd ßda' `m aMZV Agmdm.
_hmZw md [ßWmV MH´$YaÒdm_r d JmqdX‡ wß¿`m OrdZmV _hŒdmM ÒWmZ o_iodUmË`m
_hXmBgodf`r dgßV g. Omer `mßZr "Am⁄ _amR>r H$do`Ãr : _hmXmBgm' hm cI ocohcm Amh.
JmqdX‡ wß¿`m ‡aUZ _hXmBgZ "Èp∑_Ur Òd ßda' h H$mÏ` Jmo`c. oV¿`m m H$mÏ`Jm`ZmZ JmqdX[ y
VÎcrZ Pmc. oVM H$mÏ` ghO[U ‡H$Q> hmV Ag. EH$Xm ZmJXdmß¿`m Imß⁄mda hmV R>dyZ MH´$Ya
d ÂhmBß Q> JmqdX[´ yH$S> OmVmV. `m ‡gßJmM _hmXmBgmZ dU©Z H$cÎ`m AmÏ`m EH$VmM ZmJXdmßZr
"ZmWmMr ZmWdmUr: AmoU È[°oM ogX≤YdmUr:' Aer _hmXgMr ‡eßgm H$cr Amh. _hXmBgM
_yi Zmd "È[mB©' hmV. MH´$YamßZr oVM Zmd ]Xcc. oVM H$mÏ` CÀH$Q>, agmi, lrH•$ÓU Q>rMr
AmT> Ï`∑V H$aUma Amh. Yd˘`mß¿`m oZo_©VrVyZ oVM lrH•$ÓUmodf`r¿`m lX≤YMhr Xe©Z hmV.
‡oV^mdmZ _hXmBgm MmßJcr gwJaUhr hmVr. ododY [XmW© H$Í$Z Vr MH´$YamßZm ImD$ KmcV Ag.
‡kmdßV _hmXmBgM ÒÃrgwc^ Òd^mdmVrc _Àga, amJ Aem JwUmßMhr Xe©Z H$mhrdim KS>V.
gwhmogZr BcH$a mßZr _amR>dmS>m od⁄m[rR>mcm ‡mMrZ _amR>r H$do`Ãr¿`m H$mÏ`mMm A‰`mg
H$aUmam ‡]ßY gmXa H$cm. `mV ‡m_wª`mZ ]ohUm]mB©, OZm]mB© `mß¿`m H$mÏ`mMm A‰`mg BcH$a
`mßZr H$cm Amh. mVyZM [wT> "_hXß]M Ydi' Agm JßW gmH$macm. _amR>r Èp∑_Ur Òd ßda H$mÏ`mMr
JßJmÃr Agm Yd˘`mMm CÎcI H$cm OmVm À`modf`r y. _. [R>mU `mßZr "_hXmBgM Ydi -
H$mhr odMma' Agm oMoH$ÀgH$ cI ocohcm Amh. _hXmBg¿`m oOkmgy Òd^mdm_wi oVZ
MH´$YaÒdm_tZm AZH$ ‡ÌZ odMmac. À`mVyZM Òdm_tM [yd©OrdZ d VmpŒdH$ yo_H$m ‡H$memV
Amcr. "crimMnaÃ', "Ò_•oVÒWi', "lrJmqdX‡ wMnaÃ' Aem dmL≤>_`H•$VtVyZ _hXmBgM mdwH$,
oOkmgy, gßÒH$maerc Ï`p∑V_Œd Am[Î`m[wT> gmH$maV. oV¿`m Yd˘`m_Yrc lrH•$ÓUMnaÃmVyZhr
oV¿`m gßdXZj_, hiwdma _ZmM Xe©Z hmV. oV¿`m gßdXZj_, ^mdwH$ d•ŒmrVyZM oV¿`m Yd˘`mV
^md^mdZmßM ZmQ>Á AmodÓH•$V Pmc Amh Ag y. _. [R>mU Am[c _V `m cImVyZ Ï`∑V H$aVmV.
231
"Ydi [wZod©Mma' m Vmam dmiH$a mß¿`m cImVyZ [´mMrZ H$mim[mgyZ cæ‡gßJr ÂhQÎ`m
OmUmË`m "Ydi' `m _ßJcJrV‡H$mamodf`r, ododY ‡mßVmVrc dJi[Umodf`r odMma _mßS>c
AmhV. "Ydi' hm JrV‡H$ma daodf`H$ JrVmßMm AgyZ cæmVrc ododY odYr_‹ pÒÃ`m JmVmV.
`mM YdiJrVmßZm JwOamV ‡mßVmV Ym°iJrV ÂhQ>c OmV. À`mV ^∑VrJrV ÂhU`mMm ‡KmV Amh.
VcJy È– H$dr¿`m "gwJ´rd odO`_w' H$mÏ`mV am¡`mo^fH$m¿`m dir YdiJm`Z H$cc Amh. Va
H$›ZS> H$dr a›Z¿`m H$mÏ`mV amOm¿`m ÒdmJVmgmR>r YdiJrV Jmo`c Amh. ÂhUO \$∑V
cæg_maß mgmR>r Ydi hm JrV ‡H$ma Jm`cm OmV ZgyZ C[Z`Z, am¡`mo^fH$, amOÒdmJV, y[mir,
A[À`O›_ Aem dJdJ˘`m ‡gßJr Ydi_ßJi JrVmßM Jm`Z hmV Ag. "dmacr' AmoXdmgr O_mVrV
cæ‡gßJr pÒÃ`mM JmUr JmV d "Ydcar' ZmdmMr ÒÃr [wamohV cæodYr H$aV AgV Ag ododY
‡mßVmßVrc Yd˘`mßodf`rMr _mohVr Vmam ^dmiH$a `mßZr `m cImVyZ oXcr Amh. AmOhr AZH$
OmVrO_mVrV oddmh‡gßJr JrVJm`ZmMr ‡Wm AOyZhr Mmcy Agccr Am[Î`mcm oXgV. YZ[cdma
`mßM _V m cImV Amcc Amh H$s, "AmOM _ßJcmÓQ>H$' h Ydcar JrVmMM EH$ gßH´$mßVÍ$[ Amh.
cIUr, dmUr, gm¢X © `m oZgJ©XŒm XUJrZ cmH$mßda N>m[ [mS>Uma _hmZw md [ßWmVrc
AmMm © H$dr ^mÒH$a `mß¿`m Ï`p∑V_ŒdmM dU©Z dgßV g. Omer "H$od˚damMm © ^mÒH$a' cImVyZ
H$aVmV. agmi AmKdVr dmUr, wai [mS>Uma Í$[gm¢X ©, erK´ H$drÀd Aem gß[›Z Ï`p∑V_Œdm_wi
ÒÃr[wÈf _wΩY hmV AgV. À`m_wi Y_©ogX≤Yr gmYUma Zmhr ÂhUyZ ZmJXdmMm © ^mÒH$amßZm XemßM
dÒÃ [mßKa`mg gmßJVmV. Am[Î`m AmMm`m™M AmXe Z_´[U ÒdrH$mÍ$Z oedU ]mha H$mTy>Z gdm™J
PmH$Uma oR>JimßM dÒÃ V dm[Í$ cmJc. H$mer_Yrc dmÒVÏ`mV À`mßZm "H$drÌda' hr [Xdr o_imcr.
Am[Î`m ]wX≤YrMr M_H$ XmId`mMr À`mßZm AmdS> hmVr. À`mVyZ V MM_‹ gh^mJ hmV AgV.
"oeew[mcdY' d "CX≤YdJrVm' `m ‡ogX≤Y H$mÏ`m]am]aM "odahmÓQ>H$', "O`mÓQ>H$',
"[yOmdhmga' Aer H$mÏ` À`mßZr ocohcr. "J⁄ lrH•$ÓUMnaÃ' AmoU "Zaodcm[ÒVmÃ',
"Mmocgmª`ÒVmÃ', "ol`mÓQ>H$' Ag ‡ogX≤Y JßWhr H$dr ^mÒH$amßZr ocohc. `m cIZmV amO¿`m
Ï`dhmamVrc g_[©H$ C[_m XD$Z VmpŒdH$ kmZ cmH$mß[ ™V [mhModc Amh. _hmZw md [ßWmM
AmMm`©[X ÒdrH$maÎ`mZßVa VÀH$mcrZ _wpÒc_ ÒdmË`mß_wi [ßWmMr odIwaccr KS>r Ï`dpÒWV
]god`mM ]h˛_mc H$m © ^mÒH$amßZr H$c. [ßWr`mßZm EH$Ã H$Í$Z [w›hm AßHw$a [ÎcdrV H$c.
_amR>r dmL≤>_`mVrc [ohcr H•$ÓUÈp∑_Ur Òd ßda H$Wm _hXß]Mr, À`mZßVa _hmZw md [ßWmVrc
H$dr Za|–mZhr H•$ÓUÈp∑_Uroddmh hmM odf` H$mÏ`mgmR>r oZdS>cm. m XmKmß¿`m H$mÏ`mMm Vm°coZH$
232
odMma Cfm Xe_wI `mßZr "H•$ÓUÈp∑_Ur Òd ßda H$Wm : _hXß]m AmoU Za|–' `m cImV H$cm Amh.
`mXdH$mcmVrc H$dt¿`m AZw dodÌdmda XdÒdÍ$[ H•$ÓUcrcZ wai KmVccr hmVr. À`mVyZ
_hmZw^md [ßWr` H•$ÓUmMm [ßMAdVmam[°H$s EH$ _mZV. À`m_wi À`mß¿`m H$mÏ`mMr oZo_©Vr hr
B©Ìda^p∑V_yc hmVr. _hXß]m d Za|– `m XmKmßMm H$mÏ`odf` EH$M Agcm Var À`m¿`m aMZV,
_mßS>UrV dJi[Um oXgVm. _hXß]M H$mÏ` h gß[yU©[U H•$ÓUmcm H|$o–V R>dyZ aMcc Amh. oVZ
H$WmodÒVma Z H$aVmhr [naUm_H$maH$ d JoV_mZ H•$ÓUÈp∑_Uroddmh H$Wm \w$cdccr oXgV. ‡mMrZ
H$mimVrc m odf`mdarc H$Wmß_‹ H$dr Za|–mM dJi[U _Zmda R>gV V À`m¿`m H$Î[Zme∑VrM.
_yi Amª`mZm¿`m H$WmZH$mV Ï`p∑VXe©Z, ‡gßJoMÃU, aÂ`H$Î[Zmodcmg Aem H$cmÀ_H$ KQ>H$mßMm
AmodÓH$ma Za|–mZ H$ccm oXgVm. H•$ÓUÈp∑_Ur¿`m Ï`p∑VaIm߇_mUM È∑_r, ^r_H$, oH$›Za,
H$Î`mUH$sVu, Èp∑_Ur¿`m gª`m Aem ‡gßJmZwÍ$[ UmË`m Ï`p∑VaIm ‡À``H$mararÀ`m oOdßV[U
aImQ>Î`m AmhV. H$dr Za|–m¿`m H$mÏ`modf`r Cfm Xe_wI m cImV ÂhUVmV, ""H•$ÓUH$WM _mhmÀÂ`
dU©Z H$arV AgVmM Za|–mZ Òd^mfmo^_mZ AmoU gmohÀ`emÒÃr` og’mßVmMr AmiI Ò[ÓQ> H$Í$Z
EH$m gwgßÒH•$V Ao^ÈMrM Xe©Z KS>odc Amh.''7
ÂhmBß Q>mZ _hmZw md [ßWmVrc XmZ od yVtM Mnaà ochˇZ _amR>r dmL≤>_`mV _mcmMr ^a
KmVcr. crimMnaÃmV lrMH´$Yamß¿`m OrdZmVrc KQ>Zm, ‡gßJ EH$oÃV H$c, Va lrJmqdX‡ w-
MnaÃmV MH$YamM JwÈ JmqdX‡ w¿`m O›_m[mgyZ _•À y[ ©VM Am wÓ` aImQ>c. m XmKmß¿`m MnaÃJßWmMr
_r_mßgm gwJm_ [wÎc mßZr "XmZ MnaÃZm`H$ - EH$ VwcZm' m cImV H$cr Amh. Xm›hr MnaÃJßWmVrc
crim m AmR>dUr, Ò_•Vr¿`m Í$[mZ V`ma PmcÎ`m AgyZ À`mßMm Vm|S>dim gmaImM Amh. _hmZw md
[ßWmVrc oeÓ` d BVa gm_m›` cmH$mß¿`m AZw dmV gmH$macÎ`m crim `m ^∑Vr d qMVZm¿`m
_m‹`_mVyZ AmH$mamcm AmÎ`m AmhV. Xm›hr JßWmM Zm`H$ h B©Ìdar AdVma AmhV Ag _mZc
OmB©. `m X°dr AdVmamVrc [wÈfmßMr _mZdr Í$[ d À`mßM dmJU `mM Xe©Z cIH$mZ KS>odc Amh.
Aer H$mhr gmÂ`ÒWi XmIdyZ gwJm_ [wÎc mßZr H$mhr Xmßdahr ZOa Q>mH$cr Amh. "crimMnaÃm'M
cIZ H$aVmZm edQ>mH$Sy>Z ‡maß mH$S> Ag Pmc Amh. AmYr CŒmamY©-[ydm©Y©-EH$mßH$ Aer m JßWmMr
aMZm Amh. `m Xm›hr MnaÃJßWmMr oZo_©Vr oZÓR>m d ^∑Vr^mdmZ ÂhmBß Q>mZ H$cr AgyZ [wÎc
`mß¿`m _V "crimMnaÃm'V MH$Yamß¿`m Ï`p∑V_ŒdmMr Or M_H$ oXgyZ V Ver M_H$ JmqdX‡ wß¿`m
Ï`p∑V_ŒdmMr oXgV Zmhr.
233
`m ‡ÌZmM odÌcfU H$aVmZm V cImV ÂhUVmV, ""MH´$YamßM OrdZ ododY[yU© d AZH$
KQ>ZmßZr g_•’ Amh VdT> JmqdX‡ wßM OrdZ Zmhr.''8 JmqdX‡ wß¿`m dV©Zm_wi À`mßZm "dS>mo[gm
AdVma' _mZc OmB©. XmKmß¿`m AmMmaodMmamV \$aH$ Amh. MH´$YamßM Ï`p∑V_Œd AÓQ>[°cy hmV.
À`mßMm g_mOmer Agccm gß[H©$, À`mßM H$V•©Œd `mMr N>m[ À`mß¿`m crimß_YyZhr oXgV.
_hmamÓQ≠> am¡` gmohÀ` AmoU gßÒH•$Vr _ßS>imZ lrMH´$Ya ‡`mU gflVeVm„Xr dU©Z (eH$
1896) 1976 gmOa H$a`m¿`m oZo_ŒmmZ "crimMnaÃm'Mr gßemoYV Amd•Œmr ‡H$meZmM R>aodc.
h H$m_ ‡ogX≤Y gßemYH$ od. o^. H$mcV mß¿`mda gm[odc. À`mß¿`mda _hmZw md [ßW _hßV X`m©[yaH$a
]m]m `mßZr "crimMnaÃ' JßWmVrc MwH$mßMr gmYma Zm|X Aer [wpÒVH$m H$mT>cr. À`mVrc Amj[mßMr
MMm© dgßV g. Omer mßZr "S>m∞. H$mcV AmoU _hmZw md [ßW' m cImV H$cr Amh. "crimMnaÃm'M
AZH$ [mR> gßemYyZ AoYH•$V ‡V H$amdr. VgM H$mcV `mßZm [ßWmodf`r C[jm AgÎ`mMr ^mdZm
X`m©[yaH$a]m]mßZr Amj[mVyZ Ï`∑V H$cr Amh. [aßVw hr gßemYZ Amd•Œmr¿`m oZo_ŒmmZ 25 [mœ`mßMm
odMma H$mcÀ`mßZr H$cm Amh. VgM oMoH$ÀgH$ gßemYH$d•ŒmrZ, l’m[yd©H$ À`mßZr [ßWmMr ]mOy
_mßS>ccr Amh. `m JßW‡H$meZmMm _ßS>imMm hVy MH´$Yamß¿`m VŒdkmZmMm ‡gma d ‡Mma Ïhmdm
hmM hmVm. emgZmZ ÒWm[Z H$cÎ`m go_VrV X`m©[yaH$a]m]mßMm g_mde ZgÎ`mZ Am[c ApÒVÀd
ogX≤Y H$a`m¿`m ‡`ÀZmVyZ À`mßZr hr Q>rH$m H$ccr oXgV. À`mßZr KVcc Amj[hr oZamYma Agcc
oXgVmV. ¡`m MwH$m À`mßZr [wpÒVH$V Xe©odÎ`m AmhV. À`mhr _w–UXmfmß¿`m AmhV.
‡mMrZ _amR>r gmohÀ`mV e°crod›`mg —ÓQ>rZ [•WJmÀ_ odMma Pmccm Zmhr. e°crMm gß]ßY
cIZm¿`m Jm‰`mer AmoU cIH$m¿`m Ï`p∑V_Œdmer AgVm Ag _V gwae Omer mßZr "]mUÌdar
Mmaod–mdU - EH$ e°crodÌcfU' `m cImVyZ Ï`∑V H$c Amh. _hmZw^md dmL≤>_`mVrc
"crimMnaÃm'Vrc EH$ crim e°crod›`mgm¿`m —ÓQ>rZ cIH$mZ odÌcfU H$Í$Z XmIodcr Amh.
`m "]mUÌdar Mmaod–mdU' CVmË`mMm Ame`, J⁄mM ‡mMrZÀd VgM oZo_©Vr‡`mOZ g_OmdyZ
XVmZm ‡À`j ‡`mOZ d A‡À`j ‡`mOZ gmßoJVc Amh. lrMH´$Yamß]X≤Xc¿`m l’m d À`mß¿`m
Ï`p∑V_ŒdmM AmH$f©U h ‡À`joZo_©Vr ‡`mOZ Amh Va dmL≤>_`mVyZ [ßWr` VŒdkmZmMm ‡gma h
A‡À`j ‡`mOZ Amh. "]mUÌdar Mmaod–mdU' criMr mfm VÀH$mcrZ ]mcr^mf¿`m ÒdÍ$[mVrc
AgÎ`m_wi AmO Vr A[naoMV dmQ>V. Varhr À`mVrc _mßS>UrVrc AX≤^wVVm, ZmQ>Á_`Vm,
ZmX_`Vm, JoV_mZVm Aem KQ>H$mß_wi Vr H$hmUr¿`m WmQ>mMr dmQ>V. gßdmXmVrc c`]X≤YVm, g_[©H$
AW© d ^md^mdZm `m criVyZ CÀH$Q>VZ ‡H$Q> Pmcc oXgVmV. MH´$YamßMr oeÓ`m ]mU]mB©¿`m
234
JwhV Mma oeaÎ`mda Vr AmaS>mAmaS>m H$aV. MH´$Ya Am[Î`m gm_œ`m©da Mmamg [idyZ cmdVmV
Agm `m criMm gmamße Amh. `m criVrc N>mQ>Ám dm∑`mVyZ MH´$YamßMm Òd^md, odZmX]wX≤Yr,
]mU]mB©Mr KmVccr g_OyV Aem dmVmdaUmZ criMr aßJV dmT>ccr Amh. e°crodÌcfH$
cIH$mZ H$cÎmm mfmgm_J´rMm C[`mJ, _mßS>Ur, ‡MocV mofH$ Í$[mVrc \$a]Xc Aem JmÓQ>tMm
odMma H$aV AgVm Ag Omer gmßJVmV.
ÂhmBß Q>mZ JmqdX‡ y, MH´$YaÒdm_r `m [ßWmVrc od wVr¿`m AmR>dUr, Ò_•Vr À`mß¿`m
oeÓ`mßH$Sy>Z O_m H$Í$Z À`mM MnaÃJßWmV È[mßVa H$c. `m crim O_odVmZm À`mZ A[ma H$ÓQ> H$c.
À`mVyZ _amR>r dmL≤>_`mVrc "crimMnaÃ', "lrJmqdX‡ wMnaÃ' Ag AOam_a JßW oZ_m©U Pmc.
`mVrc crimßM _hŒd d MnaÃcIZ [’VrV crimßM ÒWmZ y. _. [R>mU `mßZr "‡mMrZ MnaÃmÀ_H$
cIZmM EH$ _m‹`_ crim' `m cImVyZ _mßS>c Amh. ‡À H$ crim hr MnaÃZm`H$m¿`m OrdZmV
KS>ccr KQ>Zm Amh. À`m_wi \$∑V Ò_•Vr AmR>dU `m[jm `m cricm Am‹`mpÀ_H$ AZw dmMr
OmS>hr Amh. m criVyZ Ï`∑V hmUmam ‡gßJ MnaÃZm`H$m]am]a g_mOcmH$mßZrhr AZw dcm Amh.
À`m_wi crimßZr gm_moOH$ Í$[hr YmaU H$cc oXgV. H$mhr crimß_YyZ d°MmnaH$ ‡À`j H•$Vr
g_mO_Zmda q]]dcr OmV. "crim' `m e„Xm]am]a _amR>r gmohpÀ`H$ `mXdH$mcmH$S> AmH$of©V
hmVm. [nal_[yd©H$ gßH$cZ, gßemYZ H$cÎ`m crimß_wi ‡mMrZ _amR>rVrc MnaÃmÀ_H$ cIZ g_•’
Pmcc Amh.
_hmZw md [ßW, [ßWmM VŒdkmZ, dmL≤>_`, KQ>ZmßMr H$mcoZpÌMVr Aem ododY JmÓQ>todf`r
A‰`mgH$mß_‹ _V X AmhV. `mMm odMma am. o^. Hw$cH$Uu `mßZr "_hmZw md [ßW EH$ A‰`mg'
`m cImVyZ H$cm Amh. _hmZw md dmL≤>_`mVyZ VÀH$mcrZ gm_moOH$, gmßÒH•$oVH$, EoVhmogH$,
Ymo_©H$ Aem ododY X•pÓQ>H$mUmM Xe©Z hmV. crimMnaÃmodf`r eß. Jm. Vwi[wi ÂhUVmV,
""crimMnaà ÂhUO MH´$Yamß¿`m ^∑VmßMr EH$ oMÃemimM Amh.''9
_hmZw^mdr`mßMm _yVu[yOda odÌdmg Zgcm Var [a_Ìdar AdVmamda lX≤Ym hmVr.
lrMH´$Yamß¿`m AdVma ÒdrH$mam]m]VM _V X, gß›`mgXrjgß]ßYr dmX Aem KQ>H$mßda am. o^.
Hw$cH$Uu `mßZr dJdJ˘`m A‰`mgH$mß¿`m _VmßMm [am_e© KVcm Amh. h. lr. eUmcrH$amß¿`m _V
d°oXH$ Y_m©Vrc H$_©ogX≤YmßV, [wZO©›_ d AdVmadmX `m JmÓQ>r _hmZw md[ßWmVhr AmhV. c. oe.
Mm°Yar `mßZm _hmZw md[ßW hm g_mOoZÓR> ZgyZ Ï`p∑VoZÓR> dmQ>Vm. Jß. ]m. gaXma `mßZrhr dmaH$ar
g߇Xm` d _hmZw md gß[´Xm`mMm Vm°coZH$ A‰`mg H$Í$Z ÂhQ>c Amh H$s, dmaH$ar [ßWmZ ÒÃrew–mßZm
235
^∑VrM VŒdkmZ gmfl`m ^mfVyZ gmßoJVc. [aßVw _hmZw md [ßW cmH$mß[mgyZ Xya hmV Jcm. gmßH$oVH$
oc[rMm dm[a, cmH$mß_‹ \$Q>Hy$Z dmJ`mMr VËhm, g_mOm¿`m odamYmcm Km]Í$Z g_mOm[mgyZ
_hmZw mdr` Xya hmV Jc AmoU hiyhiy `m [ßWmMm ‡gma H$_r hmV Jcm.
_amR>r gmohÀ`mVrc Ï`mgßJr, A‰`mgH$ eß. Jm. Vwi[wi `mß¿`m "_hmZw md [ßW AmoU
À`mM dmL≤>_`' `m [wÒVH$modf`r Am[cr ‡oVoH´$`m d. Xm. Hw$cH$Uu `mßZr "_hmZw md [ßW AmoU
À`mßM dmL≤>_`' `m cImVyZ Ï`∑V H$aVmV. `m [wÒVH$mcm ¡ ÓR> OmUH$ma od. o^. H$mcV `mßZr
‡ÒVmdZm ocohcr Amh. À`mß¿`m ‡ÒVmdZV À`mßZr Am[c _V Xhr ‡m_moUH$[U Ï`∑V H$c AmhV.
[wÒVH$mVrc _hmZw md VŒdkmZ Èj Z dmQ>Vm agmi[U ocohc Amh. À`mVyZ OrdmM ÒdÍ$[,
]´ mßS>mVrc XdVm, [a_ÌdamM OrdmX≤YmaUmM H$m ©, _hmZw mdmßMr [a_Ìdaodf`H$ AdVmaH$Î[Zm
Aem ododY JmÓQ>tMm gmYma [naM` H$Í$Z oXcm Amh. Varhr d. Xm. Hw$cH$Uu `mßZm H$mhr ÃwQ>r
OmUdÎ`m. À`mhr À`mßZr cImVyZ _mH$i[UmZ gmßoJVÎ`m AmhV. À`mß¿`m _V _hmZw mdmß¿`m
AdVmaH$Î[Z¿`m VmpŒdH$ yo_H$odf`r AOyZ MMm© hmU AmdÌ`H$ hmV. VgM `m [wÒVH$mVrc
_hmZw mdmß¿`m VrW©ÒWmZmßMm [naM` ÃmQ>H$ dmQ>Vm. ZmJXdmMm`m©¿`m ghdmgmV H$gm]mßZm V•Vr`
qgJ oZKmÎ`mMr Amª`mo`H$m hr H$]rÌdamMm`© ^mÒH$a^Q≤>Q> ]marH$amßodf`r Amh. Aem
H$mhr ÃwQ>rM oddMZ H$Í$Z d. Xm. Hw$cH$Uu ÂhUVmV `m [wÒVH$mM cIZ Vwi[wi `mßZr oMoH$ÀgH$,
gßemYH$ d•ŒmrZ H$c Amh. _hmZw md [ßW d dmL≤>_`odf`r _amR>rV ]h_mc JßWmMr a m [wÒVH$m_wi
[S>ccr oXgV.
H$dr Mm| m mß¿`m "CImhaU' H$mÏ`mMr ‡V oVgJmd Wrc _R>mV o_imcr. h H$mÏ` A[yU©
hmV. gß[yU© H$mÏ` o_iod`mMm ‡`ÀZ w. _. [R>mU `mßZr H$cm. ZmßXS> oOίmVrc Jm[miMmdS>r
Wrc _hmZw md _R>mV À`mßZm gß[yU© "CImhaU' H$mÏ` o_imc. y. _. [R>mUmßZr À`mM gß[mXZ
H$Í$Z ‡ogX≤Y H$c. m "CImhaUm'Vrc H$mhr e„Xmß¿`m AWm©Mr MMm© od. o^. H$mcV "CImhaU -
EH$ A‰`mg' `m cImV H$aVmV. _yi hÒVocoIVm¿`m [mZmdarc _yi Í$[ d ocfl ßVnaV Í$[mVrc
e„XmVhr \$aH$ [S>ccm Amh. gßohVm V`ma H$aVmZm gß[mXH$mcm H$mhr e„X cmJc Zmhr, À`m
oR>H$mUr gwQ>r Aja N>m[cr AmhV. "CImhaUm'¿`m gß[mXUrcm [R>mU `mßZr e„XgyMr OmS>cr
Amh. [aßVw À`mVrc H$mhr e„XmßM AW© h "CImhaU' _Yrc ÌcmH$mßMm AW© Ò[ÓQ> H$aVmZm od. o^.
H$mcV `mßZm IQ>H$c AmhV. Aem e„XmßMm AW© _hmamÓQ≠> e„XH$me d BVa ‡mMrZ dmL≤>_`m¿`m
_XVrZ À`mßZr odÌcfU H$Í$Z cIm_‹ gmßoJVcm Amh.
236
crimMnaÃmVrc Ï`∑Vr¿`m ZmdmßMm VwcZmÀ_H$ A‰`mg H$a`m¿`m hVyZ eß. ]m. Omer
`mßZr "_ËhmR>r gßÒH•$oV : H$mhr Ï`p∑VZm_mßMm odMma' hm cI ocohcm Amh. À`mV À`mßZr
Ï`p∑VZm_mMm CJ_ hm gmXmhaU _mßS>ccm Amh. À`mM‡_mU Amfl[m, A_, AU `m g›_mZmW©
C[[XmßMmhr odMma H$ccm Amh. H$mZS>r d _amR>r mfVrc gmÂ` Ï`p∑VZm_mß¿`m AmYma emY`mMm
‡`ÀZ H$ccm Amh. Ï wflVŒmrX•ÓQ>Ám odMma d XmZ mfVrc Vm°coZH$ A‰`mg H$aVm eß. ]m. OmetZr
od«>c am_Or qeX `mß¿`m _VmMm [am_e© KVcm Amh. qeX `mßZr Ad`ddmMH$ d AmflVgß]ßYr
e„X H$mZS>r d _amR>rgmaI AmhV Ag _V _mßS>c Amh.
"crimMnaÃ' d "JmqdX‡^wMnaÃ' h XmZ ‡ogX≤Y _hmZw^mdH$mcrZ J´ßW. `m J´ßWmV
`mXdH$mcrZ _hmamÓQ≠>mM ododYmßJr oMÃU AmT>iV. eß. Jm. Vwi[wi mßZr "`mXdH$mcrZ _hmamÓQ≠>mM
_hmZw mdr` Xe©Z' `m cI_mcVyZ VÀH$mcrZ _hmamÓQ≠>m¿`m gm_moOH$ Xe©Zmda dmMH$mßM cj
dYyZ KVc Amh. `m odÒV•V cI_mcV Ii, OmoV X, gm_moOH$ gwaojVVm, AoYH$ma, Jw›h,
oejm, Ï`m[ma, gU, ÒÃrOrdZ, Im⁄[XmW©, MmcrarVr, AmamΩ`, amJmßdarc Am°fYm[Mma
Aem AZH$ KQ>H$mßda cIZ H$c Amh. À`mgmR>r J´ßWmVrc crimß¿`m _XVrZ CXmhaUhr
oXcr AmhV. À`mVyZ VÀH$mcrZ g_mO, g_mOaMZm, À`mßM gmßÒH•$oVH$ OrdZ Aem X•ÓQ>rZ
Am[Umg AmiI hmV.
`mXdH$mcrZ g_mO hm yVmIVmßda odÌdmg R>dyZ _mßoÃH$mH$Sy>Z C[Mma H$Í$Z KV Ag.
[ßMmßJ, oVWrdma C[m‹`m`mH$Sy>Z OmUyZ KVc OmV AgV. ]mcoddmh, Omd`mMm _mZ amI`mMr
‡Wmhr À`mH$mimV hmVr. gmar[mQ>, H$dS>ÁmßMm Ii, IS>Imß]wc hmS>Mm JwßS>m, OmoVAßY Ag ododY
Ii Iic OmV AgV. [mUr^mV, Amß]rc^mV, _mßS>[wË`m Vw[oYaS>r, gmIa_mßS> Ag cmH$o‡`
Im⁄[XmW© mXdH$mimV oXgVmV. MmVwd© © w∑V g_mOaMZV OmoV X _mZcm OmV Ag. g_mOmV
odQ>mi _mZ`mV V Ag; [aßVw MH´$YamßZr `m ‡WMm C[hmg H$ccm oXgVm. _hmOZ hm JmdmVrc
AoYH$mar ^mßS>UVßQ>m gmS>odV Ag. eVr, Ï`m[mam]am]a ododY C⁄mJYß⁄mßMhr CÎcI JßWmßVyZ
Amcc AmhV. Ï`m[mar [R>cm "hmQ>' Agm ‡MocV e„X dm[acm OmV Ag. À`m_wi amßYdUhmQ>,
_moihmQ>, JmS>hmQ> Ag e„X‡`mJhr AmT>iVmV. VÀH$mcrZ g_mOmV CÀgdo‡`Vmhr Agccr
oXgV. oXdmir, oe_Jm, H•$ÓU O›_mÀgd Aem gUmß]am]aM "qg[U' ÂhUO YwidS> IiUhr
À`mH$mir cmH$o‡` hmV. eß. Jm. Vwi[wi `mßZr gmßÒH•$oVH$, gm_moOH$ `mXdH$mcrZ _hmamÓQ≠> H$gm
hmVm `mM oMÃU `m cIm_mc¿`m AmYma gmH$mac Amh.
237
_hmZw^md [ßW hm d°oXH$ H$s Ad°oXH$ `m _wX≤⁄mda A‰`mgH$mß_‹` _V^X AgÎ`mZ
dUm©l_Y_© Z _mZUmam hm [ßW Ad°oXH$ Amh, AgmM g_O Pmccm Amh. am. [mß. oZ[mUrH$a
"_hmZw md [ßWmM Ad°oXH$Àd EH$ [wZod©Mma' `m cImV _hmZw md [ßWm¿`m Ad°oXH$ÀdmMr H$maU
d J°ag_Omda ‡H$me Q>mH$VmV. _hmZw mdr` [a_Ìdam¿`mM dMZmßZm ‡_mU _mZVmV. VgM À`mß¿`m
VŒdkmZmcm dXmßMm AW© Zmhr. k`mJmVrc kr` qhgcm À`mßZr _m›`Vm oXcr Zmhr. ¤°VmM VŒdkmZ
gmßJUmam Agm hm _hmZw md [ßW Ad°oXH$ Amh, Ag _mZc OmD$ cmJc. [aßVw `m g߇Xm`mVrc
cmH$mßZr lrH•$ÓUmMr dMZM ‡_mU _mZccr AmhV. ^JdX≤JrVVrc hr dMZ C[oZfXmßM gma
g_O`mV VmV. VgM MH´$YamßZr ÒÃrew–mßZm gß›`mg XD$Z Am[Î`m Y_m©M [wZÈ¡OrdZM H$c.
_hmZw mdr gß›`mgY_u AgÎ`mZ À`mßZm k`mJ, d´Vd°H$Î mß¿`m odYr_mJ AgUmam \$c‡mflVrMm
hVy _m›`M ZÏhVm. À`m_wi \$imMr A[jm H$aUmar `kgßÒH•$Vr _hmZw mdr`mßZr ÒdrH$macr Zmhr.
"lr MH´$Ya MaUmßoH$V MVwod©YmMm _T>' `m cImV ^mD$ _mßS>dH$a dÈi_Yrc "MVwod©Y
_T>' H$mUVm `mMm emY K`mgmR>r H$cc ‡`ÀZ gmßJVmV. eß. Jm. Vwi[wi `mß¿`m crimMnaÃmVrc
crim H´$_mßH$ 42 V 85 crimß_‹ MH´$YaÒdm_r dÈi¿`m MVwod©Y _T>mg Xdi [mhˇ Amc d VW
Wmß]c Agm CÎcI Amh. dÈi_Yrc hm MVwod©Y _T> H$mUVm `mMm emY K`mMm ‡`ÀZ ^mD$
_mßS>dH$amßZr H$cm. m[yduhr _amR>dmS>m od⁄m[rR>mVrc H$]c]m]m mßZrhr dÈi c`mOdi CÀIZZ
H$ÈZ MVwod©Y_T>mMr OmJm XmIodcr. Va _hmZw^md Za|–]m]mßZr `m ÒWmZmMm emY KVm
JmdmOdirc BXΩ`m¿`m OmJr MVwod©Y_T> Agmdm Agm AßXmO Ï`∑V H$Í$Z emY KVcm.
ÒWmZ[mWrVrc dU©Zmer `m BXΩ`mM gmÂ` cIH$mcm OmUdV. À`m_wi BXΩ`mMr Agccr OmJm hr
MVwod©Y _T>mMr Agmdr Ag _mßS>dH$a gmßJVmV.
_hmZw md g߇Xm`m¿`m gmohÀ`mZßVa ^mJdV g߇Xm`m¿`m gmohÀ`mMm odMma ‡ÒVwV Amh.
dmaH$ar g߇Xm`mM gmohÀ`
dm. c. Hw$cH$Uu "kmZÌdamßMr A ßJdmUr', c˙_UemÒÃr Omer "kmZXdmßM emÒÇ_mU',
gwJ´m_ [wÎc "MnaÃH$ma Zm_Xd', H•$. ]m. _amR> "EH$ZmWr ^mÈS>', am. J. OmYd "VwH$mam_Xe©Z
AmYwoZH$ [na‡ `', gw. ]m. Hw$cH$Uu "_w∑Vm]mB©Mr ahÒ`H$Wm', gwZßXm IaS> "VwH$mam_oeÓ`m gßV
]ohUm]mB©' BÀ`mXr cImß_YyZ dmaH$ar g߇Xm`mVrc gmohÀ`mda ‡H$me Q>mH$ccm oXgVm.
238
_hmamÓQ≠>r` gßVmßZr ^mJdVY_m©cm oXcÎ`m `mJXmZmodf`r odMma H$aUma [wÒVH$ eß. Xm.
[|S>mg mßZr ocohc Amh. "_hmamÓQ≠>mMm mJdVY_© kmZXd AmoU Zm_Xd' Ag m [wÒVH$mM erf©H$.
`m [wÒVH$modf`r g_rjU H$aVmZm od. am. H$aßXrH$a ÂhUVmV H$s, kmZXd Zm_Xdmß[mgyZ ‡doV©V
Pmccm hm ^mJdVY_© ‡mMrZ d°oXH$ ^mJdVY_m©MM Í$[ Amh. [|S>g `mßZm ^mJdVY_© ÂhUO
\$∑V od«>c^∑V g߇Xm` EdT>rM H$Î[Zm X•ÓQ>rg_ma ZgyZ cmH$_m›` oQ>iH$mßZr JrVahÒ`mV odeX
H$cÎ`m ^∑Vr]am]a oZÓH$m_H$_m©Mmhr AßV^m©d Amh. kmZÌdamßZrhr ^mJdVY_m©cm _yiÒdÍ$[
‡mflV H$Í$Z X`mgmR>r oZÓH$m_H$_m©Mr OmS> oXccr Amh, Ag gmßJyZ kmZÌdamßZr gmßoJVcc H$_©
d doU©ccr ^∑Vr `m XmKmßZmhr gm_moOH$, EohH$ Ame` Amh Ag XmIod`mMm ‡`ÀZ [|S>g
H$aVmV. kmZÌdamß¿`m OrdZmMm ÒWm`r^md Am‹`mpÀ_H$Vm AgÎ`mZ À`mß¿`m gmohÀ`mVyZ
Am‹`mpÀ_H$VMm ‡À`` gVV OmUdVm.
BÒcm_r AmH´$_Umß[mgyZ d°oXH$ Y_©, gßÒH•$Vr dmMod`mM H$m © kmZÌdamß¿`m "kmZÌdar'Z
H$c. "kmZÌdar'¿`m `m EoVhmogH$ H$m`m©da X•ÓQ>rj[ amdgmh] H$g] `mßZr "kmZÌda AmoU À`mßMr
kmZÌdar' `m cImVyZ Q>mH$cm Amh. "kmZÌdar'VyZ Am‹`mpÀ_H$ g_VMm [m`m ÈOodcm. À`mVyZ
g_mOmV pÒWVrercVm oQ>H$od`mgmR>r, Ymo_©H$ AhßH$ma OmJ•V H$a`mgmR>r ‡`ÀZ Pmccm oXgVm.
amdgmh] H$g] kmZÌdarMm VrZ X•ÓQ>rZ odMma H$aVmV. Ymo_©H$ AßJmZ Am‹`mpÀ_H$ X•pÓQ>H$mZ,
dmL≤>_`rZ H$cmH•$Vr¿`m X•ÓQ>rZ e„Xgm¢X ©, AW©gm¢X ©, ‡oV^mg•ÓQ>rMr AmiI hmV Va gm߇Xmo`H$
X•ÓQ>rZ gm_moOH$ OrdZ_mJm©Mr AmiI hmV.
kmZÌdamß¿`m A ßJmßodf`r gmohpÀ`H$X•ÓQ>rZ oddMZ dm. c. Hw$cH$Uu `mßZr "kmZÌdamßMr
A^ßJdmUr' `m cImVyZ H$c Amh. kmZÌdamß¿`m A^ßJmM d°oeÓQ>Á gmßJVmZm V ÂhUVmV,
"kmZÌdamß¿`m A ßJmVyZ oZamH$ma AmoU gmH$ma Í$[mßMr ‡VrVr EH$mMdir KS>V. À`mß¿`m A ßJmVyZ
oXÏ`Vm, erVcVm, ‡g›ZVm, H$m_cVm Aem ododY AZw dmßM ‡À ßVa V.'10 odÌdM°V›`mer
EH$Í$[ hm`mMm AZw d ododY md¿N>Q>¿`m AßJmßZr A ßJmVyZ ‡H$Q> Pmccm oXgVm. m AZw dmV
Am[cm "Òd' [yU©[U odaKiyZ Q>mH$`mMr VmH$X Amh. A ßJm‡_mU kmZÌdamß¿`m Jm°iUr AmoU
odaohUr mVyZhr À`mß¿`m Ï`p∑VÀdmM dJi[U ‡H$Q> hmVmZm oXgV. Jm°iUr_YyZ dmÀgÎ`, ∑Vr,
_mV• mfm, g_o[©VVm `mßMm ‡À`` Vm; Va odaohUr_‹ ^∑Vr d aVrM _Ywa _rcZ Pmcc oXgV.
À`mß¿`m odaohUrM dJi[U ÂhUO Vr \$∑V ‡ grM ^md Ï`∑V H$aUmar ZgyZ ododY ÒÃr^md
Ao^Ï`∑V H$aUmar Amh.
239
gmohÀ` d A‹`mÀ_mM F$UmZw]ßY kmZÌdamß¿`m dmL≤>_`mVyZ AmodÓH•$V Pmc. kmZÌdamß¿`m
dmL≤>_`mMm gdm™JrU odMma Jm. _. Hw$cH$Uu "kmZÌdamßMm gmohÀ`odMma - EH$ [am_e©' m cImV
H$aVmV. gßÒH•$V gmohÀ`]am]a _‹` wJmVrc ∑VrVŒd kmZÌdamß¿`m gmohÀ`mVyZ AmT>iV. VŒd‡Mwa
^mÓ`m]am]a _hmH$mÏ`mMr AZw yVr À`mß¿`m H$mÏ`mVyZ gm_m›` aogH$mßZm o_iV. À`mß¿`m gmohÀ`mVrc
oMX≤odcmgdmXrX•ÓQ>r odÌdmcmM H$mÏ` _mZUmar AgÎ`m_wi gma odÌd AmZßXmMr d•ÓQ>r H$aUma
H$mÏ` Amh Aer yo_H$m kmZÌdamß¿`m gmohÀ`mVyZ [´VrV hmV. À`mßM gmohÀ` VŒd‡Mwa ^mÓ`JßW
H$aUma AgyZhr À`mVyZ \$∑V C[Xe H$aUma emÒÃJßW ‹doZV hmV ZgyZ Am‹`mpÀ_H$ H$mÏ`mMr _w–m
C_Q>V. ""kmZÌdamß¿`m gmohÀ`odMmamV gmohÀ`oZ_m©Um[jm gmohÀ`mMm AmÒdmXH$m¿`m AßJmZ
odMma Pmccm Amh H$maU AmodÓH$ma hm Ï`p∑VJV AgVm; [U AmÒdmXZ h gm_moOH$ AgV.''11
Ag _V `m cImV Jm. _. Hw$cH$UvZr _mßS>c Amh.
"kmZÌdar'¿`m gd© ‡Vt¿`m [wpÓ[H$¿`m AmYma kmZÌdarM Am⁄ ‡oVcIZ eH$ 1208
_‹ Pmc hmV Ag ‡oV[mXZ gw. ]m. Hw$cH$Uu "kmZÌdarMr h_mo–‡V AmoU VwH$m od‡' `m cImV
H$aVmV. VwH$m od‡ `m ‡dMZH$mamZ kmZÌdamM Mnaà Amª`mZ aMVmZm odÓUwXmg Zm_m, oZim]m
q[[iZaH$a BÀ`mXt¿`m Amª`mZmVrc kmZXdmß¿`m o_WH$H$WmßMm dm[a H$cm Amh. `mß¿`m MnaÃ
Amª`mZmVrc kmZÌdar O›_mMr H$hmUr Zmdr›`[yU© Amh. `mXdH$mcrZ amOm am_Xdamd `mXd
`mZ JrVMm AW© OmU`m¿`m CÀgwH$VVyZ h_mS>[ßVmcm JrVm AW© gmßJUmam od¤mZ AmU`mg
gwModc. À`mZ Zdmgm _w∏$m_r AgcÎ`m kmZXdmßZm AmUc. À`mßZr amÃr gmS>VrZ KQ>H$mV Xdim¿`m
q^Vrda hr JrVmQ>rH$m ochˇZ H$mT>cr. gMm[ßVmßZr Vr [mWrda ochˇZ H$mT>cr. h_m–rZ amOmgmR>r
Aer kmZÌdarMr ‡V ]ZdyZ KVcr Agmdr. `m JßWmM h_m–rZ dmMZ H$c. JßW ldUmZ amOmcm
d°amΩ` D$Z Vm amOÀ`mJ H$Í$Z dÈi c`mV ]gyZ kmZÌdarM [wZÌMaU H$Í$ cmJcm. Aer
kmZÌdamß¿`m h_m–r ‡VrMr ZdrZ d dJir oZo_©VrMr H$Wm gw. ]m. Hw$cH$UvZr m cImVyZ gmßoJVcr
Amh. À`mM‡_mU gßV kmZÌda d amOm am_Xd `mXd `mß¿`mVrc JwÈoeÓ` gß]ßYmda "kmZXd AmoU
am_Xd - EH$ _oUH$mßMZ `mJ' hm cI ocohcm Amh. "crimMnaÃm'Vrc AkmV cri¿`m AmYma
`m JwÈoeÓ`gß]ßYmda AoYH$ ‡H$me Q>mH$cm Amh. kmZÌda h am_Xdam`mM amOJwÍ$ hmV. VwH$m
od‡¿`m kmZÌda Mnaà Amª`mZmVhr kmZÌda d am_Xd `mß¿`m KoZÓR> gß]ßYmßM dU©Z Amh.
"kmZÌdar'¿`m cIZmVhr amOH$s` gß]ßYmßM dU©Z Amcc Amh. À`mV gH$c H$cmßMm Aml`XmVm,
›`m`r amOmMr ‡eßgm Aer dU©Z AmhV. `mM cImV gw. ]m. Hw$cH$Uu kmZXdmßM `mJXmZ `m
240
_wX≤⁄m_‹` _hmZw^md [ßWm¿`m ¤°Vr VŒdkmZmcm Vm|S> X`mgmR>r A¤°V VŒdkmZmM ‡oV[mXZ
kmZÌdamßZr "kmZÌdar'V H$c Amh, Ag _V _mßS>VmV. dmaH$ar g߇Xm`mcm M°V›`mMr Zdr dmQ>
XmIdyZ od«>c^∑VrMm dgm kmZÌdamßZr VÀH$mcrZ g_mOmcm oXcm. `mV _hmZw mdr` AmMm ©
Y_© _mà oZÓ‡^ Pmcm.
X. d|. H$VH$a mßZr "kmZÌdar EH$e Mm°Xm AmÏ`mßM ‡H$Q> ‡Xe©Z' m cImV amOdmS> mß¿`m
gaH$mar _woX´V ‡VrVyZ oZgQ>cÎ`m Aem EH$e Mm°Xm AmÏ`m _mßS>cÎ`m AmhV. AmoU amOdmS>
‡VrV `m AmÏ`m H$mUÀ`m A‹`m`mV H$mUÀ`m AmdrZßVa ø`mÏ`mV `modf`r `m cImV gmßoJVc
Amh. "cwflVm[c„Y AmÏ`mßMr g_Ò`m' m cImV X. d|. H$VH$a kmZÌdarVrc oVgË`m A‹`m`mVrc
Vam cwflVm[c„Y AmÏ`mßMr g_Ò`m _mßS>VmZm `m AmÏ`m H$gmcm CVaVmV Ag _V _mßS>c Amh, Var
`m ‡ojflV AmhV Ag Q>rH$mH$ma ÂhUVmV; ÂhUyZ `m AmÏ`m ‡ojflV R>aod`mMr KmB© H$Í$ Z Ag
_V H$VH$a `mßZr `m cImVyZ Ï`∑V H$c Amh.
Am‹`mpÀ_H$ AZw^dmMr JmS>r "A_•VmZw^dm'VyZ lmÀ`mßZm o_iV. "A_•VmZw^dm'Vrc
VŒdkmZmodf`r AZH$ _V Ï`∑V H$cr AmhV. `m _V_VmßVamMm AmT>mdm oM. Õ ß. H|$Y `mßZr
"A_•VmZw dmßM VŒdkmZ' `m cImVyZ KVcm Amh. ‡mMrZ H$mimVhr lroedH$Î`mU Òdm_r `mßZr
"oZÀ`mZßXXro[H$m' hr Amdr]X≤Y Q>rH$m "A_•VmZw dm'da H$ccr Amh. [ß. [mßSw>aßJ e_m© `mßZr
kmZÌda A¤°V dXm›Vr hmV; VgM kmZÌdamßM VŒdkmZ eßH$amMm`m™¿`m VŒdkmZmhˇZ o^›Z Amh
Ag _V _mßS>c Amh. `m _Vmcm XwOmam XUma _V ^m. [ß. ]ohaQ> `mßZr "Zd^maV' ¿`m Am∞JÒQ>
1954 ¿`m AßH$mV "A_•VmZw dmM VŒdkmZ' `m cImVyZ Ï`∑V H$c Amh. eß. Xm. [|S>g `mßZr
"kmZÌdamßM VŒdkmZ' `m À`mß¿`m ‡]ßYmV kmZÌdamßM VŒdkmZ eßH$amMm`m™¿`m VŒdkmZmhˇZ o^›Z
Zmhr Ag odMma _mßS>c AmhV. A‰`mgH$mß¿`m _VmßMm A‰`mg H$Í$Z `m cImV qM. Õ ß. H|$Y
Am[c _V _mßS>VmZm ocohVmV, eßH$amMm`m™¿`m VŒdkmZmM `WmW© AmH$cZ Z PmÎ`m_wiM
kmZÌdamß¿`m A‰`mgH$mßMm, kmZXdmßMm oMo¤cmgdmX eßH$amMm`m™¿`m _m`mdmXmhˇZ o^›Z Amh
Agm J°ag_O Pmcm Amh.
ZdZdrZ —pÓQ>H$mZmVyZ "kmZÌdar'M oddMZ AZH$ A‰`mgH$mßZr H$c Amh. kmZÌdamßZr
"kmZÌdar'VyZM _mßS>ccr yo_H$m qM. Õ ß. H|$Y `mßZr "kmZÌdarMr yo_H$m' `m cImVyZ ‡oV[mXcr
Amh. AZH$mßZm H$mÏ`mÀ_ ‡aUm XUmar, lÓR> H$mÏ`JwUmßZr ZQ>cÎ`m kmZÌdarMr yo_H$m lÓR> H$mÏ`mMr
Amh. gm_m›` _mUgmcm JrVmW© g_Oc Aem gmfl`m ^mfV JrVM oddaU kmZÌdamßZr H$c.
241
VŒdkmZmMm ^mÓ`JßW AgyZhr h VŒdkmZ ^maVr` wX≤Ym¿`m [mÌd© y_rda H•$ÓUmOw©Z gßdmXm¤ma
agmi[U gmßoJVc Amh. AcßH$ma d H$mÏ`mMm _Ywa o_cm\$ lmÀ`mßZm kmZÌdar¿`m VŒdoddMZmVyZ
o_iVm. ÌcmH$mVrc JhZ VŒdkmZ gßÒH•$V [ßoS>VmßMm odamY Z Ow_mZVm "_mPm _ËhmQ>moM ]mcw
H$m°VwH|$$& [ar A_•VmV| [°Om qOH $&' Ag agmi[U kmZÌda _amR>rV gmßJVmV.
gßV Zm_Xdmß¿`m "AmoX' A ßJm¿`m AmYma VH©$VrW© c˙_UemÒÃr Omer mßZr "kmZXdmßMr
OmoVHw$imdJir dßemdir' m cImV kmZXdmßMr OmVrHw$imdJir dßemdi _mßS>cr Amh. [°R>U¿`m
]´ dß•XmßH$Sy>Z kmZÌda ewX≤Yr[Ã _mJ`mg Jc, À`mdicm aS>ÁmH$Sy>Z kmZXdmßZr dX ÂhUdyZ
XmIodc AmoU ]´ d•ßXmßZr kmZÌdamßM _mR>[U _m›` H$c Ag Oar Agc Var Zm_Xdmß¿`m AmoX
A ßJmV kmZXdmß¿`m dßemdir¿`m VrZ o[T>ÁmßMr _mohVr o_iV. AmO JmqdX d AmOr oZamB©,
o[Vm od«>c d _mVm aIw_mB© AmoU AIa oZd•ŒmrZmW, kmZXd, gm[mZXd d _w∑Vm. JmqdX[ßV d
oZamB© mßZm JohZrZmWmßMm C[Xe d AZwJ´h hmVm. ]´ d•ßXmßZr odR≤R>c[ßVmßZm Y_m©¿`m ]mha Kmcodc
AmoU À`m_wi kmZXd d À`mß¿`m ^mdßS>mßZm ]´ d•XmßZr jw– R>aodc AmoU h H$di jwX´M ZÏh Va
AoV jw– R>ac VÏhm Aer OmVrHw$im[mgyZ dJir kmZÌdamßMr dßemdir Amh Ag VH©$VrW© Omer
ÂhUVmV.
"kmZXdmßMr OmoVHw$imdJir dßemdir'¿`m oZo_ŒmmZ `m cImV od. o^. H$mcV `mßZr
emÒÃrOt¿`m cImVrc H$mhr A[yU© ^mJmH$S> cj dYcc Amh. À`mß¿`m _V Zm_Xdmß¿`m "AmoX'
A ßJmß¿`m AmYma kmZXdmßMr OmoVHw$imdJir dßemdir XmIdyZ À`mß¿`m Ad°oXH$Àdmda ‡H$me
Q>mH$U d Xwgam ^mJ ÂhUO `m A ßJmV Z_yX H$cÎ`m AmißXr d [°R>U¿`m [ßoS>VmßZr kmZÌdamXr
^mdßS>mß¿`m ew’rH$aUmgß]ßYr oXcÎ`m oZU©`mMr MMm© H$aU hm Amh. H$mcV `mß¿`m _V,
od«>c[ßVmß¿`m OrdZmVrc KQ>ZmßMm AZwH´$_mZ odMma H$a`mEdOr Ï wÀH´$_mZ H$Î`mg AoYH$ ]a
hmB©c. Ï wÀH$_mZ ÂhUO od«>c[ßVmßZr Xhm›V ‡m`pÌMŒm KVÎ`mda XIrc oZd•Œmr kmZXdmßda ]ohÓH$ma
Mmcy hmVm. AmißXr d [°R>U Wrc ]´ d•ßXmßZr C[Z`ZmMm AoYH$ma _m›` H$cm Zmhr. `m A ßJmV
"C^`Vm Hw$c ´ÓQ>' Ag e„X VmV. `mMm AW© _mVm d o[Vm Aem Xm›hr Hw$imH$Sy>Z ´ÓQ> Agm
Agmdm, Ag H$mcÀ`mßZm dmQ>V. [wT> gm[mZXdmßMm EH$ A ßJ H$mcV CX≤Y•V H$aVmV AmoU À`mVrc
"Hwß$S> Oma Jmi ]woX≤YH$mgr'`m e„XmM Ò[ÓQ>rH$aU XVmV. `mV Zdam oOdßV AgVmZm Omam[mgyZ
Pmccm _wcJm "Hwß$S>' d Zdam _Î`mZßVa odYdm ÒÃrcm Pmccm _wcJm "JmcH$' Ag A_aH$memVrc
AW© XVmV. _amR>rV JmcH$ e„XmMm "AZm°ag gßVVr' Agm AW© Amh. ]´m˜U ÒÃr¿`m AZm°ag
242
gßVVrcm C‘eyZ hm e„X dm[acm OmV Ag. WmS>∑`mV, VH©$VrW© c˙_UemÒÃr Omet¿`m oddMZmV
¡`m JmÓQ>r AZdYmZmZ amhˇZ JcÎ`m AmhV À`mH$S> H$mcV `mßZr A‰`mgH$mßM cj dYc Amh.
kmZÌdamß¿`m kmZÌdaroZo_©Vr yo_H$]m]V V VŒdk AmhV H$s H$dr AmhV `mgßX^m©V
]amM dmX Amh. `mgßX^m©V am. Z. amZS>, Z. qM. H$iH$a, am. eß. dmqi], eß. Xm. [|S>g, _m. Jm.
Xe_wI, eß. Jm. Vwi[wi `m g_rjH$mßZr dJdJir _V _mßS>cr AmhV. [U ^r. am. OhmJraXma
`mßZm kmZÌdamZr JrVda¿`m A[ma lX≤YVyZ JrVMr kmZÌdar hr _amR>r Amd•Œmr V`ma H$cr. hm
À`mß¿`m lX≤YMm odf` hmVm AmoU JrVm h lX≤YmÒWmZ ÒÃrew–mßZm À`mßZm _mH$i H$Í$Z ⁄md`mM
hmV hr yo_H$m OhmJraXmamßZr "kmZÌdamß¿`m yo_H$]‘c [w›hm EH$Xm' `m cImV _mßS>cr Amh.
kmZÌdamßZr "lwoV' d "Ò_•oV'M ‡m_m` _m›` H$cc hmV Var H$mhr oR>H$mUr À`mßZr `m
‡m_m`mda Amj[hr KVcm Amh. `modf`r Am[c odMma VH©$VrW© c˙_UemÒÃr Omer `mßZr
"kmZXdmßM emÒÇ_mU' m cImVyZ Ï`∑V H$c AmhV. JdX≤JrVVrc 16 Ï`m A‹`m`mV "VÒ_mV≤
emÒÃß ‡_mUß V' `m ÌcmH$ oddaUmV À`mßZr dXoZÓR>m d dXmM ‡m_m` Ï`∑V H$cc Agc Var dX
[wÓH$i gmßJVm. [aßVw Am[c ohV ¡`mV Amh VM ø`md Aghr gmßJVmV. dXmVrc C[oZfXmßMm ^mJ
gmoŒdH$ Amh. À`mVrc AmÀ_kmZ d AmÀ_kmZmMr gmYZm kmZÌdamßZm _m›` Amh. À`mßZr JrVcm
Mma dXmß[jm AmJim dX Ag ÂhQ>c Amh. JrVVrc A‹`mÀ_kmZmer BVa emÒÃ d od⁄m `mßZm
OmS>md`mg hd Ag kmZÌdamßM _V VH©$VrWm™Zr m cImV _mßS>c Amh. kmZÌdamßZr dXmcm odÌdmMr
X`m_` _mD$cr Ag ÂhQ>c Var dXmVrc [ew mJ À`mßZr oZofX≤Y _mZcm Amh. `m gßX^m©V dXmcm
À`mßZr A‡_mU _mZc Amh.
kmZÌdamß¿`m [ydu hOmam df ^mJdV Y_m©M ApÒVÀd hmV Varhr "kmZXd aoMcm [m`m' `m
C∑VrZ mJdV Y_m©¿`m [wZ:aMZM l kmZXdmßH$S> OmV. kmZXdmß¿`m JßWgß[Œmr¿`m AmYma mMm
A‰`mg VH©$VrW© c˙_UemÒÃr Omer `mßZr "kmZXd aoMcm [m`m' `m cImVyZ _mßS>cm Amh.
eßH$amMm`m™Zr JrVcm dXmgmaI ÒdV:‡m_m` Zmhr Ag _mZc; VgM AßoV_ lÓR> kmZgmYZ
ÂhUyZ gß›`mgml_mMm eßH$amMm`m™Zr JrV¿`m mÓ`mV CÎcI H$cm; [aßVw Vgm CÎcI kmZXdmßZr Z
H$aVm À`mßZr JrVcm ÒdV: ‡m_m` _mZyZ ^∑Vrcm AßoV_ oZÓR>m ÂhUyZ ÒdrH$macr. Am[Î`m
"kmZÌdar'VyZ EH$ Zdr odMmag•ÓQ>r À`mßZr ‡H$Q> H$cr. hr odMmag•ÓQ>r _mßS>VmZm VŒdkmZmMm odMma
agmi H$mÏ`mVyZ _mßS>Î`mZ AoYH$ ^mdZmÀ_H$ e°crV h H$mÏ` AdVac Amh.
243
Zm. J. Omer `mßZr "kmZÌdar` Ò\w$Q> aMZmßM H$V•©Àd' `m cImV Ow›`m H$mÏ`aMZ]m]VM
_V X H$mJXm[Ãr [wamÏ`mA^mdr H$g dmT>VmV mMr MMm© H$cr Amh. kmZÌdamß]m]Vhr kmZÌdarH$ma
kmZÌda d JmWmH$ma kmZÌda m XmZ dJdJ˘`m Ï`∑Vr AmhV Ag _V hmV. h. Mß. Km|J mß¿`m _V
"kmZXd ÂhU' Aem Zm__w–m ¡`m A ßJaMZV AmhV À`m kmZÌdarH$À`m© kmZÌdamß¿`m AmhV. [U
"]m[ aIw_mB© Xdrda' Aem Zm__w–rV aMZm kmZÌdarH$À`m©¿`m ZgmÏ`m. [aßVw hm _w‘m Zm. J. Omer
`mßZm AmÀ_oZÓR> [´oVoH´$ da AmYmnaV dmQ>Vm. À`m_wi V À`mcm XwÊ`_ _mZVmV. VgM Omet¿`m
—ÓQ>rZ `m Xm›hr aMZmH$À`m™¿`m ^mofH$ VwcZV \$aH$ Zmhr, gX≤JwÍ$ ÂhUyZ oZd•ŒmrZmWmßMM Zmd
aMZmV AmT>iV; Va H$mhr A ßJmV darc Xm›hr Zm__w–mßM CÎcI AmT>iVmV.
JrVm hm JßW AOw©Zmcm ]mY H$a`mgmR>r ‡H$Q> Pmcm, hm JrVmW© gH$cOZmßZm gwc^VZ
g_Omdm `m hVyZ _amR>rV ^mdmW©Xro[H$¿`m Í$[mV kmZÌdamßZr AmUcm. kmZÌdar¿`m gßX^m©V
ododY —pÓQ>H$mZmVyZ AZH$ A‰`mgH$mßZr _V _mßS>cr. "kmZÌda d kmZÌdar' `m cImV
_hmXdemÒÃr oXdH$a `mßZr kmZÌdamßM Acm°oH$H$ Ï`p∑V_Œd d ododY d°oeÓQ>ÁmßZr [na[yU©
kmZÌdar]‘c À`mßM _V _mßS>c Amh. ZdZmW [aß[aVrc kmZÌda h _hmZ mJr, [a_ B©Ìda, oZÓH$m_
H$_© mJr, ‡oV^mgß[›Z H$dr hmV. À`mß¿`m cIUrZ JrVM VH©$ewX≤Y oddMZ H$c. lrH•$ÓUmZ JrVVyZ
AOw©Zmcm O Jw gmßoJVc V kmZÌdamßZr Am[Î`m H$mÏ`_` ^mfVyZ lmÀ`mßZm agmi[U, gwc^VZ
gmßoJVc. `m cImV "kmZÌdar'Vrc AmÏ`mßM XmIc XV _hmXdemÒÃr oXdH$a ÂhUVmV,
"" "kmZÌdar'_‹ ]´ od⁄m Amh, H$mÏ` Amh, gmohÀ` Amh, C[Xe Amh, ‡Mma Amh, VH©$ewX≤Y
_mßS>Ur Amh, IßS>U_ßS>Uhr hiwdma[U H$c Amh. AZmoYH$mar lmÀ`mßZmhr Ò[ÓQ> gyMZm AmhV.
gd© H$mhr Amh.''12
"kmZÌdar' hr ^JdX≤JrVdarc 18 A‹`m`mßMr Q>rH$m. `m A‹`m`m¿`m ‡mÒVmodH$mVyZ
kmZÌdamß¿`m H$mÏ`‡oV M, H$mÏ`mZw dmM Xe©Z hmV. Cfm Xe_wI `mßZr "kmZÌdar¿`m A‹`m`
‡ÒVmdZm' m cImV ‡ÒVmdZVyZ kmZÌdamßZr Ï`∑V H$ccr OrdZOmUrd VgM _mo_©H$ ‡ÌZmŒmamß_YyZ
odÌd ]´ ÒdÍ$[ ›`mhmi`mMm H$ccm ‡`ÀZ `modf`rMr —ÓQ>r Ao^Ï`∑V H$cr Amh. H$mhr
A‹`m`mMr [´ÒVmdZm hr _ßJcmMaUmZ H$ccr Amh; Va BVa A‹`m`mß_YyZ À`m À`m A‹`m`mVrc
odf`mMr ‡ÒVmdZm J´WrV H$ccr Amh. JwÈ_oh_m d JrVm‡eÒVrcm gdm©V OmÒV _hŒd XUmË`m
‡ÒVmdZmß_YyZ OrdZmZw dmM d°od‹` —ÓQ>mßVm¿`m _XVrZ kmZÌda gmH$marV AgVmZm À`mß¿`m
H$mÏ`‡oV Mm, H$mÏ`VŒdodMmamßMm gwßXa AmodÓH$ma [mhm`cm o_iVm.
244
kmZÌdamß¿`m MnaÃmV M_ÀH$mamßM dc` AmT>iV. `m M_ÀH$mamßodf`r h. Mß. Km|J
"kmZXdmß¿`m MnaÃmVrc M_ÀH$ma' `m cImV MMm© H$aVmV. Vg [mohc Va kmZÌdamßZm Agccr
[a_Ìda _rcZmMr B¿N>m À`mßZr ∑Vr_mJm©ZM [yU© H$a`mMr dmQ> MmImicr. À`mgmR>r mJogX≤YrMm
_mJ© À`mßZr Adcßo]cm Zmhr. [aßVw À`mß¿`m MnaÃmV AgUma M_ÀH$ma _mà H$mimZwÍ$[ JaOVyZ,
^mdwH$VVyZ Amc Agmd Ag Km|J ÂhUVmV. aS>Ám_wIr dX[R>U, q^V MmcodU, [mR>rda _mßS>
^mOU, o[VamßZm Am_ßÃU Aem M_ÀH$mamßodf`r oZami AW© cmdcc AmhV. CXm. aS> Zmdm¿`m
]´m˜Um¿`m _wImVyZ kmZÌdamßZr dX dXodc. Va H$mhr gßemYH$mßZr `m M_ÀH$mamßZm ZmH$mac Amh.
Va H$mhtZm h M_ÀH$ma kmZXdmßZr `mJogX≤Yr¿`m ]imda H$c Ag dmQ>V; [aßVw `mJogX≤YrMm
dm[a hm ÒdV:¿`m e∑Vr‡Xe©ZmgmR>r ZgyZ À`mMm cmH$H$Î`mUmW© dm[a hmU hm mΩ` C[`mJ Amh.
A›`Wm kmZXdmßda `mJ ´ÓQ>VMm Amam[ hmVm Ag Zmod›`[yU© odMma h. Mß. Km|J `mß¿`m cImVyZ
Amcc AmhV.
VŒd‡Mwa JßW AgyZhr "kmZÌdar'V C[_m, AcßH$ma `mßMm g_[©H$ dm[a kmZÌdamßZr R>m`r
R>m`r H$cc oXgVm. "kmZÌdarVrc CXmŒm AcßH$mamM ÒdÍ$[' `m cImV gwercm [mQ>rc `mßZr
"kmZÌdar'Vrc AcßH$mamßMm A‰`mg _mßS>cm Amh. "kmZÌdar'Vrc Ame` AcßH$mam¿`m _XVrZ
CÀH$Q>VZ Ï`∑V Pmccm oXgVm. _m. Jm. Xe_wI Am[c _V _mßS>VmZm ÂhUVmV, ""C[_m ÂhUO
gwßXa gm—Ì` EdT>M À`mßZm Ao^‡V Amh.''13
kmZÌdamßZr gwI, emßVr, gßVmf, `k `mgß]ßYr ]mcV AgVmZm g_•X≤Yrcmcw[ H$Î[H$Vm
Ï`∑V H$ccr Amh. hr H$Î[H$Vm gVV MVZm w∑V Aem oZ_m©UoH´$ er oZJoS>V Pmccr oXgV.
VgM hr g_•X≤Yr gVV M°V›`mMm emY KVmZm oXgV. Vr OS> gmß[oŒmH$ EÌd`m©H$Sy>Z oM›_` EÌd`m©H$S>
P[ KVmZm oXgV.
A_•VmZw dm¿`m VŒdkmZmV kmZ, ^∑Vr d H$_© `mßMm gwßXa gßJ_ Pmccm AgyZ À`m¿`m
[m`mda _hmamÓQ≠>mVrc mJdV Y_m©Mr B_maV C^r Amh, Ag _V m. [ß. ]ohaQ> mßZr "A_•VmZw dmM
VŒdkmZ' `m cImVyZ _mßS>c Amh. À`mß¿`m _V kmZÌdamßM dmL≤>_` g_OmdyZ K`mgmR>r
"A_•VmZw^dm'Mr AmdÌ`H$Vm Amh. H$mc—ÓQ>rZ kmZÌdarMr aMZm AJmXaMr Agcr Var
odMma—ÓQ>Ám "A_•VmZw^d' AJmXaMm Amh. kmZÌdarVhr H•$ÓUAOw©Z H$hmUr¿`m Í$[mZ
A_•VmZw dmVrc VŒdM _mßS>cc Amh.
245
"gÀ`H$W'¿`m Am∞JÒQ>-gflQ>|]a 1964 _‹ _. dm. Ym|S> mßZr "kmZÌdarVrc EH$ e„XH$mS>'
ZmdmMm cI ocohcm Amh. `m cImV À`mßZr ododY odf`mßMr MMm© H$cr Amh. À`mVrc "Vwaß]U'
ÂhUO H$m` modf`r AaqdX _ßJÈiH$a d od. _m. H$iH$a mßZr "kmZXdrVrc EH$m e„XH$mS>ÁmMm
CcJS>m' `m cImVyZ Chm[mh H$cm Amh. kmZÌdarVrc AmÏ`mß_YyZ Vwaß]U hm e„X dmaßdma Vm.
`m e„XmMm H$mem_Yrc AW© S>mH$sV \w$c _miU Agm Amh. [U Ym|S> H$mhr AmÏ`mß_‹ dmg KU,
hßJU, H$mßS>U Agm AW© cmdVmV. "kmZÌdar'V ¡`m ¡`m oR>H$mUr Vwaß]U e„X Amh oVW _miU
hmM AW© mΩ` Amh Ag m cImV cIH$¤`tZr [Q>dyZ oXc Amh. "Vwaß]'Mr Ï wÀ[Œmr amOdmS>ÁmßZr
YmVyH$memV gwdmgmZ gßVwÓQ> hmU, dmg KU Aer oXcr Amh. [aßVw Ym|S> `mßZr Ï wÀ[Œmr¿`m —ÓQ>rZ
odMma H$cm Zmhr. Va gßX^m©Z H$mUVm AW© AoYH$ OdiMm À`m —ÓQ>rZ odMma H$ccm oXgVm.
"Zd^maV' OyZ 76 _Yrc amdgmh] H$g] `mß¿`m "kmZÌda AmoU À`mßMr kmZÌdar' `m
cImVrc Z [Q>cÎ`m _wX≤⁄mßda MMm© `. eß. gmYy `mßZr H$cr Amh. kmZÌdamßZr kmZÌdarV JrVm
JßWmda Q>rH$mÀ_H$ mÓ` H$m H$c ? mda gmYy ÂhUVmV H$s, gd© emÒÃmßM gma, gd© Y_m©Mm AmYma yV
JßW ÂhUyZ VŒdoZÈ[UmgmR>r JrVm JßWmMr kmZÌdamßZr oZdS> H$cr. kmZÌdamßZm odoeÓQ> dJm©M dM©Òd
‡ÒWmo[V H$am`M ZÏhV. H$g] `mßMm Xwgam _w‘m ÂhUO "kmZÌdar'V ÒÃr ew–m]‘c A_ßJi d
A_mZwf CÎcI Amc AmhV. `m odYmZmMm AW© kmZÌdamßZm ÒÃrew–mßgß]ßYr _ZmV A_mZwf odMma
hmV, Agm Zmhr Va VÀH$mcrZ gm_moOH$ VŒdmM oddMZ H$aVmZm À`mßZr h gßX © C[`moOc AmhV.
h gßX © "kmZÌdar'Vrc _wª` ogX≤YmßV ZmhrV. Aem Amjo[V _wX≤⁄mßda gmYw `mßZr `m cImV MMm©
H$cr Amh.
kmZÌdamß¿`m JßWcIZmVyZ À`mßM –ÓQ>[U, ]woX≤Yd° d, kmZmMr [na[∑dVm Aem ododY
JwUmßMr AmiI hmV AgV. ^mD$ Y_m©oYH$mar `mßZr "kmZXd EH$ dJi Xe©Z' `m cImVyZ
kmZÌdamß¿`m Ï`p∑V_ŒdmMm R>gm À`mß¿`m gmohÀ`m¿`m _XVrZ Am[Î`mg_ma _mßS>cm Amh. À`mß¿`m
cIZmV JwÈ^∑VrMm C_mim, ‡_i[Um, gm°O›`d•Œmr, [maß[naH$ emÒÃJßWmßdarc lX≤Ym, Í$T>rdarc
oZÓR>m `mßM Xe©Z hmV. À`mVyZhr OrdZmVrc AZw d ododY Í$[H$ AcßH$mam¿`m _XVrZ gmohÀ`mV
‡oVq]o]V Pmcc oXgVmV. OJ AmoU OJmMm oZ_m©Vm Xm›hr EH$Í$[ AmhV Agm _yc^yV
VŒdkmZmMm odMma À`mßZr _mßS>cm. JwÈ¿`m AmkZ `mJ, ^∑Vr, kmZ `mMm ‡gma À`mßZr H$cm.
Am⁄ Zm_Xd d odÓUwXmgZm_m h XmKhr ^JdX≤ ∑V d ‡oV^mdmZ H$dr. `m XmZhr Ï`∑Vr
o^›Z AgyZ À`mß¿`m Am wÓ`mVrc KQ>Zmß_‹ hr o^›ZÀd Amh. gw. ]m. Hw$cH$Uu "[ßOm]mVrc Zm_Xd-
246
odÓUwXmgZm_m' `m cImV odÓUwXmg Òdm_r¿`m OrdZmMm gmYma [naM` H$Í$Z XVmV. A. H$m.
o[´ miH$ahr Zm_XdmßMr O›_oVWr, oZdm©UoVWr, O›_ÒWmZ d O›_XmV `m gd© ]m]VrV [ßOm]r
[aß[am d _hmamÓQ≠>r` [aß[am `m_‹ Q>mH$mM o^›ZÀd AgÎ`mZ h XmZ Zm_Xd o^›Z AgmdV Ag _V
Ï`∑V H$aVmV. odÓUwXmgZmÂ`m¿`m "ewH$mª`mZ', "kmZXd g_moY_oh_m', "Ò_•oVÒWi',
"_wI]mZr', "hnaÌMß–[wamU', "VrWm©dir' `m cIZm¿`m H$mcoZXemVyZ Am⁄ Zm_Xd d
odÓUwXmgZm_m `m XmZhr Ï`∑Vr dJdJ˘`m hmÀ`m Ag ÂhUVm V. odÓUwXmgZm_m¿`m "odÓUwXmg-
Zm_m', "Zm_`mMm Òdm_r', "_mPm Òdm_r Vm od«>c hna' Aem A ßJmVrc Zm__w–m d CXy© e„XmßMm
dm[a oXgVm, H$maU VÀH$mcrZ _wKc gŒmMm ‡^md À`mß¿`m H$mÏ`mVyZ oXgVm. [ßOm]mVrc odÓUwXmg
Zm_m d Am⁄ Zm_Xd `mß¿`m Am`wÓ`mV H$mco^›ZÀd AgyZ XmKmß¿`mhr A^ßJmßMm g_mde
Zm_XdJmWV Amh. odÓUwXmgZmÂ`mM ÒdVßà Ï`p∑V_Œd gw. ]m. Hw$cH$Uu gmYma C H$aVmV.
e„X]ßY, aMZm, H$Î[Zm, dU©Ze°cr, ‡gßJoZo_©Vr `m ododY AßJmßZr Zm_Xd d ]ohaß Q>
`mß¿`m H$mÏ`aMZVrc gmÂ` ^m. lr. [amßO[ `mßZr "Zm_Xd Jm‰`mV S>mH$mdUmam ]ohaß Q>' `m
cImVyZ _mßS>c Amh. Zm_Xdmß¿`m ]mcH´$sS>Vrc A ßJmV H•$ÓUO›_ V ZßXm¿`m KaMm CÀgd `m
A^ßJmßda [ßoS>Vr diU d AcßH$mamßMm ‡^md OmUdVm. Vm ]ohaß^Q>¿`m lr_X≤^mJdVmVrc
Xe_ÒHß$Ym¿`m A‹`m`mMm Ag gmßJyZ [amßO[ ÂhUVmV, H$s Zm_XdmßZr H$Yr Ogm¿`m Vgm _yi
[X]ßY KVccm Amh; Va H$Yr EImXr H$Î[Zm KVcr, Va H$Yr ]ohaß Q>m¿`m dU©ZmVrc AZH$
^mJ EH$Ã H$Í$Z À`mVyZ gcJ oMÃ V`ma H$c Amh. Ag Agc Var Zm_Xdmß¿`m ÒdV:¿`m cIZ-
e°crMr N>m[ À`mß¿`m A ßJ aMZmß_YyZ C_Q>VmZm oXgV.
_amR>r Am⁄ MnaÃH$ma ÂhUyZ _hmZw mdr` ÂhmBß Q>mcm _mZc OmV. gwJ´m_ [wÎc `mßZr
"MnaÃH$ma Zm_Xd' `m cImV Zm_Xdmß¿`m dmL≤>_`mV À`mßZr H$cÎ`m MnaÃodf`H$ A ßJaMZmß¿`m
_XVrZ À`mßZmhr ÂhmBß^Q>mBVH$mM _mZ MnaÃH$ma ÂhUyZ oXcm [mohO Ag _V _mßS>c Amh.
Zm_Xdmß¿`m MnaÃcIZmMr ‡aUm hr ^JdX≤^∑VrM _mhmÀÂ` dU©Z H$a`mMr Amh. À`mß¿`m
MnaÃm_wi ^∑VrMm ‡gma, gm_m›`OZmß_‹ Pmcm. Zm_XdmßZr "AmoX', "VrWm©dir', "g_mYr'
`m ‡H$aUmß_YyZ kmZÌdamXr mdßS>mßM Mnaà oZdXZ H$c Amh. OZm]mB©, MmIm_im, odgm]m IMa,
gmdVm_mir, JmamHwß$^ma BÀ`mXr AZH$ gßVmß¿`m MnaÃm‡_mUM "]miH´$sS>m' d "lrH•$ÓUcrcm'
gXamVrc A ßJmßVyZ lrH•$ÓUmM Mnaà H$WZ H$c Amh. H$WZ[aVm hm Zm_Xdmß¿`m A ßJ MnaÃmMm
odef Ogm Amh Vgm À`mß¿`m MnaÃmVrc › yZVm XmIodVmZm gwJ´m_ [wÎc ÂhUVmV H$s, À`mß¿`m
247
MnaÃcIZm_mJ ]maH$mdm, V[erc oQ>[`mM H$m°eÎ` AmT>iV Zmhr. IaImQ>[UmMr oMoH$Àgm
Zm_XdmßZr Z H$aVm M_ÀH$maH$Wmßda V a XVmV. À`mM‡_mU À`mß¿`m MnaÃmV H$mcoZXemMm A^md
AmT>iVm.
MnaÃH$ma Zm_XdmßMr AmiI H$Í$Z XUma gwJ´m_ [wÎc `mßZr "AmÀ_MnaÃH$ma Zm_Xd' `m
cImVyZ À`mß¿`mM ocohcÎ`m A ßJmVyZ Zm_Xdmß¿`m OrdZmVrc _hŒdm¿`m ‡gßJmYma À`mßM
AmÀ_Mnaà H$g CcJS>V h gmßoJVc Amh. gwJ´m_ [wÎc ÂhUVmV Vg À`mßZr gcJ Ag AmÀ_MnaÃ
ocohc Zmhr. [aßVw À`mß¿`m A ßJmVyZ V oZdSy>Z KVm V. A‡À`j[U Zm_Xdmß¿`m OrdZmVrc
KQ>ZmßM oMßVZ A ßJmV AmT>iV. AmÀ_MnaÃ[a A ßJmßVyZ H$m°Qw>ßo]H$ odamY, kmZXdmßMr Q>, odgm]m
IMa `mß¿`mH$Sy>Z JwÈ[Xe, kmZÌdamßMr g_mYr d À`mdirMm Zm_XdmßMm od`mJ Aem _hŒdm¿`m
‡gßJmVyZ Zm_XdmßM ÒdmZw d d KQ>Zm `m Xm›htMm _i gmYccm oXgVm. Zm_Xdmß¿`m A ßJmßMm
AmUIr EH$ odef gwJ´m_ [wÎc `mßZr gmßoJVcm Amh Vm ÂhUO À`mßZr A ßJmVyZ H$cc od«>cmM
_mZwfrH$aU. gßdmXmVyZ od«>cmMr _mZdr ‡oV_m Am[Î`m [wT> C^r amhV.
"qhXr gmohÀ`mVrc gßV_VmM Am⁄ ‡dV©H$ : gßV Zm_Xd' hm _yicI amOZmam`U _m° ©
`mßMm Amh. À`mMm AZwdmX E_≤. ]r. ehm `mßZr H$cm Amh. qhXr gmohÀ`mV gßV H$]ra h gßV_VmM
AmoX ‡dV©H$ _mZc OmVmV. À`mM]am]a gßV Zm_Xd h H$]ram[ydu hmD$Z Jc h gw’m _m›` H$aVmV.
qhXr gmohpÀ`H$mßZr H$]ramcm ‡dV©H$ ÂhUyZ _m›`Vm oXcr Var Zm_Xdm[mgyZ gßV_V [aß[aMm ‡maß
Pmcm h ÒdrH$maVmV. amOZmam`U _m° © `mßZr Zm_XdmßMm O›_H$mi, Zm_Xdmß¿`m qhXr A ßJ aMZm,
_hmamÓQ≠>mVrc Zm_Xd d [ßOm]mVrc Zm_Xd h EH$M hmV. Zm_Xd H$]ramAmYr hmD$Z Jc Aem
_wX≤⁄mßM gmXmhaU odÌcfU H$Í$Z gmßoJVc Amh. oZJw©U gßVodMmamßM am[Q> Zm_XdmßZr cmdc d
À`mMr Om[mgZm H$]ramßZr H$cr. qhXr gmohÀ`mVrc H$mÏ`aMZ¿`m `mJXmZmVyZ Zm_Xd h qhXr
gmohÀ`mVrc Am⁄ ‡dV©H$ hmV hm _w‘m cImVyZ _mßS>cm Amh.
"^mÈS>' m H$mÏ`‡H$mamVyZ _amR>r gßÒH•$VrM Xe©Z hmV. gßV EH$ZmWmßMr mÈS> ÂhUO ]hÍ$[r
H$mÏ`aMZmM H•$. ]m. _amR> `mßZr "EH$ZmWr ^mÈS>' `m cImV ZmWmß¿`m ^mÈS>mMr ododYVm oMoÃV
H$cr Amh. _amR>rV ^mÈS> `mMm AW© Hy$Q> H$odVm Agm Agcm Var À`mV ZmQ>ÁmM AßJhr AgV.
VgM H$dr Am[Î`m ‡oV ¿`m _XVrZ ododY ‡oV_mßMr Í$[H$ mÈS>mVyZ gmH$maVm. gßV EH$ZmWmß¿`m
^mÈS>mVyZ oXÏ` ‡oV M Xe©Z, H$cm, dmÒVdVm, odZmX, C[amY, ∑Vr, gm_moOH$Vm, cmH$OmJ•Vr,
cmH$oejU Ag AZH$ [°cy AmT>iVmV. À`mßMr Hy$Q>‡m` mÈS> ]wX≤Yrcm VmU XD$Z g_OmdyZ ø`mdr
248
cmJVmV. À`mV gßH$V, AßH$mßM oZXe AgVmV. Va H$mhr AJXr gm_m›` Ï`dhmamVrc CXmhaU
gmßJUmar AgVmV. EH$ZmWH$mcrZ g_mOmV Y_© d Í$T>r H|$–q]Xy AgÎ`mZ Ymo_©H$VV, [aß[aV
AS>H$cÎ`m cmH$mßZm OmJ•V H$a`mM H$m_ mÈS>mßZr H$c. ododY XdXdVmßMr AmidUr, g_mOmVrc
¡`moVfr, XdF$fr `mß¿`m \$gdUwH$sM dU©Z H$Í$Z OZOmJaUmM H$m_ EH$ZmWmßZr H$c. À`mßZr
_amR>r odMmamßMm [JS>m Agccr qhXr Í$[H$hr ocohcr. g_mOmMr _mZogH$Vm ]Xc`mgmR>r
EH$ZmWmß¿`m ^mÈS>mßZr ]h˛_mc H$m © H$c.
gßV EH$ZmWmß¿`m cIZmVrc "MVw:ÌcmH$s ^mJdV' hm ^mÓ`JßW VŒdoZÈ[U H$aUmam JßW.
`m JßWmodf`r Jß. ]. J´m_m[m‹ "EH$ZmWH•$V MVw:ÌcmH$s mJdV' m cImVyZ EH$ZmWmß¿`m [ohÎ`m
JßWmodf`r MMm© H$aVmV. lr_X≤ mJdVm¿`m XwgË`m ÒHß$YmVrc 9 Ï`m A‹`m`mVrc Mma ÌcmH$mßM
oddMZ `m JßWmV H$cc Amh. _oVVmW© gmßJUma h ÌcmH$ gß[yU© ^mJdVmM JhZJyT> gma gmßJUma
AmhV. _yi gßÒH•$V JßW gmfl`m _amR>rV _mßS>VmZm EH$ZmWmßZr agmi mfme°crMm dm[a H$Í$Z À`mVrc
gßdmXmÀ_H$VZ H$WmZH$mVrc A‹`mÀ_ cmH$mß[ ™V [mModc Amh. cmH$mßMm CX≤Yma hrM Vi_i
]miJUmË`m EH$ZmWmßZr ^mJdVY_m©Mr AmiI gd©gm_m›` OZVcm H$Í$Z oXcr. _yi MVw:ÌcmH$s
kmZH$WV EH$ZmWmßZr cmocÀ`, H$mÏ`mÀ_H$V¿`m gmhmÊ`mZ VgM —ÓQ>mßV Í$[H$m¿`m _XVrZ
^∑Vr_hmÀÂ`mMr ^a KmVccr oXgV. JwÈ^∑Vr d A‹`mÀ_mMr AmT> MVw:ÌcmH$s ^mJdVmVyZ
EH$ZmWmßZr agmi[U dU©Z H$ccr Amh.
^mßS> hm mÈS>mVrc odef ZmQ>Á‡H$ma ]´ mZßX Xe[mßS> mßZr "^mßS> EH$ gßemYZ' m cImV
gmIa _hmamOmß¿`m EH$ZmWr JmWVrc VrZ ^mßS>mß[°H$s EH$ CXmhaU ÂhUyZ oXc Amh. VgM ^mßS> `m
ZmQ>Á‡H$mamMr _mohVrhr oXcr Amh. mßS> mM _yi ÒdÍ$[ gßÒH•$V_Yrc "^mU' m EH$[mÃr ‡`mJmV
Amh. VgM mM H$WmZH$hr gwgyà ZgV. H$WmZH$mV dÌ`m d À`mßM ‡o_H$ mgß]ßYr dU©Z AgVmV.
hm EH$[mÃr [´ mJmMm EH$ ‡H$ma e•ßJmnaH$ mU Amh. e•ßJmnaH$ mU h gm_m›`mßgmR>r, H$a_UwH$sgmR>r
dm[ac OmV. Xe[mßS> `mßZr ^mßS> `m ^mÈS>mMm CÎcI [aewam_m¿`m cmd`mVhr gm[S>ccm Amh
Ag Z_yX H$c Amh. [aßVw À`mMm AW© H$m_MwH$ma ZdË`mcm oXccr oedr Agm Amh. Va
"kmZÌdarV'hr ÒVwoV[mR>H$ `m AWm©Z hm e„X Amccm Amh.
"kmZmMm EH$m' `m cmH$ogX≤YmßVmMm odMma a. ]m. _ßMaH$a "EH$ZmW Xwga kmZXd' `m
cImV H$aVmV. XmKmßMr ‡H•$Vr hr g_mOmcm gm]V KD$Z Om`mMr hmVr. g_mOaMZV ]Xc
KS>od`mgmR>r À`mßZr cmH$mß¿`m _ZmaMZV ]Xc KS>odcm. [maß[naH$ H$Î[ZmßZm Z ÒdrH$maVm ZÏ`m
249
AZwÍ$[ KQ>H$mßM _yÎ`_m[Z À`mß¿`m dmL≤>_`mVyZ AmT>iV. kmZÌdamßZr Amaß H$cÎ`m H$mÏ`[aß[acm
JVr X`mM H$m_ EH$ZmWmßZr H$c. _ßMaH$amßZr `m cImV kmZÌda d EH$ZmWmß¿`m OrdZH$m`m©Vrc
H$mhr Vm°coZH$ oZarjU _mßS>cr AmhV. XmKhr Hw$c[aß[aZ od«>c^∑VrMm dmagm cm^cc. h gßV
_mÀ`mo[À`m¿`m _m ¿`m gmdcrcm _mà [maI Pmcc AmhV. gX≤JwÍ$da A[ma oZÓR>m, _amR>rMm
Ao^_mZ, _m`]mcrMm Jm°ad H$a`mMr _oZfm, J•hÒWml_mMm Jm°ad `m gdm™¿`m _XVrZ À`mßZr
gm_m›`OZmßZm [a_mWm©¿`m EH$Í$[VMr dmQ> XmIodcr. XmKmß¿`m MnaÃ, Ï`∑VrŒd, H$m`m©V gmÂ` X
Agc Var XmKmß¿`m OrdZH$m`m©Mr _yg _mà EH$M hmVr. odZm]m ^md `mßZrhr `modf`r Am[c _V
Ï`∑V H$aVmZm ÂhQ>c Amh,""ZmWmßMr kmZXdmßer BVH$s EH$Í$[Vm Amh H$s, kmZXdmcm dJiyZ
À`mßMr [•WH≤$ H$Î[Zmhr H$aVm V Zmhr. kmZXdmßM kmZmŒma ∑VrM VŒdkmZ ZmWmßZr Ajae: CMcc.
[U ^∑VrM ÒdÍ$[ gm[ H$Í$Z À`mßZr gm_m›` OZmß¿`m AmQ>m∑`mV AmUyZ gmS>c.''14
"lr VwH$m]mam`mßM A ßJ' h [wÒVH$ dm. J. [amßO[ mßZr gß[moXV H$c. mV VwH$m]mM 753
A ßJ g_modÓQ> AmhV. `m [wÒVH$m]‘c [arjUmÀ_H$ cI J. h. Ia `mßZr "lr VwH$m]mam`mß¿`m
A ßJmßMm _yi [mR> ?' Agm ocohcm Amh. [amßO[ `mßZr `m [wÒVH$m¿`m gßX^m©gmR>r dm[accr
XhˇH$a dhr d VwH$mam_mM hÒVmja `modf`r cIH$mcm eßH$m dmQ>V. V hÒVmja VwH$mam_mM Zgmd
Aer À`mßMr ImÃr Amh. gª`mhar dhr d XhˇH$a dhr m XmhmßVhr A ßJmV e„X d Aja mV ]Xc
AmT>iVm. `mgßX^m©V J. h. Ia [amß[O `mßg [wT>rc gyMZm H$aVmV - (1) XhˇH$amßMr dhr d
ÒdV:OdiMr XmZ gwQ>r [mZ EIm⁄m gßemYZ gßÒWV gwaojV R>dyZ ø`mdr. (2) o\$Î_ d \$mQ>maoOÒQ>r
‡Vr H$mTy>Z À`m emY gßÒWmV R>dmÏ`mV. (3) XhˇH$a dhr d gwQ>r [mZ `mßMm [mR> AjaV¡kmßH$Sy>Z
V[mgyZ _wim]a h˛Hw$_ ‡ogX≤Y H$amdm.
"VwH$mam_Xe©Z AmYwoZH$ [na‡ `' `m cImV am. J. OmYd VwH$mam_m¿`m dmL≤_`modf`r
ÂhUVmV, AmO VwH$mam_mMm A‰`mg AZH$ cmH$ H$aV AmhV, [U VwH$mam_mMr oZpÌMVmW©H$
MnaÃgßohVm Zmhr. À`mgmR>r OrdZ^a Ï`mgßJ H$a`mMr AmdÌ`H$Vm Amh. AmO oXcr[ oMÃ,
Am. h. gmißI, gXmZßX _ma `mßZr dJdJ˘`m yo_H$mVyZ VwH$mam_Xe©Z KS>odc Amh. oMÕ`mßMm
_mZdVmdmXr ApÒVÀddmX, gmiwߪ`mßMr od–mhr ‡Umcr, _mË`mßMm gmßÒH•$oVH$ odMmaÏ yh `m]‘c
Iw‘ VwH$mam_mßZm H$m` dmQ>c AgV hm Iam ‡ÌZ Amh. `mVyZ am. J. OmYdmßZm Ag gwMdm`M Amh
H$s, H$mUrhr _rM \$∑V VwH$mam_mMm mÓ`H$ma Ag g_Oy Z . VwH$m]m Xe©ZmMr AZH$mW©H$,AZH$Vm
d ododYVm Am[U _m›` H$cr [mohO. VgM VwH$m]mß¿`m lÓR>ÀdmMr d ‡aH$VMr H$miOr K`mg
ÒdV: VwH$mam_ g_W© AmhV Ag O am. J. OmYd ÂhUVmV V H$mUmcmhr _m›` hm`mgmaI Amh.
250
VwH$mam_mß¿`m A ßJmVrc AdVaU hr gßV[XmH$S> dmQ>Mmc H$aUmar AmhV. _Zm¿`m ododY
N>Q>mßda À`mßZr mÓ` H$c Amh. m AdVaUj_ odYmZmßMm AW© A‰`mgH$mßZr dJdJ˘`m —pÓQ>H$mZmVyZ
_mßS>cm Amh. oXcr[ Ym|S>J `mßZr "VwH$mam_mß¿`m A^ßJdmUrMr AdVaUj_Vm' `m cImV
McZm_Yrc d _hmdm∑`mVrc AW© dJdJim Amh h [Q>dyZ oXc Amh. oXcr[ oMÃ VwH$m]m¿`m
AdVaUmodf`r ÂhUVmV, ""OrdZm¿`m dJdJ˘`m AßJmM Imc kmZ H$Í$Z XD$Z _yÎ`oddH$ X`mM
gm_œ © À`mß¿`mV Amh, VgM AgmßH$oVH$Vm h À`mßM d°oeÓQ>Á Amh. `m_wi Am[Î`mcm EH$ XH$
ZOa ‡mflV hmV.''15
gd©gm_m›` _mUyg VwH$m]mßMr AdVaU gw mofVmgmaIr XaamO¿`m ]mc`mV ghO[U
dm[aV AgVm. Va H$mhr dim `m _yi AdVaUmV ]Xc H$Í$Z oVcm McZr ZmU ]ZdVm. `m_wi `m
AdVaUmßMm _yi gßX ©hr ]Xcccm oXgVm. m _wX≤⁄m¿`m AZwfßJmZ oXcr[ Ym|S>J mßZr VwH$mam_mß¿`m
H$mhr A ßJmVrc AdVaUmßMm oMoH$ÀgH$ A‰`mg `m cImVyZ _mßS>cm Amh.
gßV VwH$mam_mßM OrdZ h gm_m›`mH$Sy>Z Agm_m›`mH$S> Jcc AgÎ`mZ À`mß¿`m A ßJdmUrV
OrdZmZw d, gßgmamVrc w’mM ‡gßJ, B©Ìda^∑Vr `modf`rM AZw d h gd©gm_m›` _mUgmM
OmUdVmV. c. am. Zogam]mXH$a `mßZr "VwH$m]mß¿`m A ßJdmUrVrc H$Wm AmoU Ï`p∑VoMÃ' `m
cImV VwH$mam_mß¿`m A^ßJmVyZ Ï`∑V Pmccr AmV©Vm gm_moOH$ _yÎ`mßodf`rMr OmUrd,
cmH$_mZgmM OrdZ `m —ÓQ>rZ odMma H$cm Amh. VwH$mam_mßZr [a_mW©Xe©Z KS>odVmZm Agߪ`
H$Wm d Ï`p∑VoMÃmßMm dm[a H$cm Amh. A‹`mÀ_ hm À`mß¿`m A ßJmMm ÒWm`r^md Agcm Var Vm
Ï`∑V H$aVmZm OrdZmZw dmM dmÒVdoMÃ AZH$ [mV˘`mßdÍ$Z H$cc Amh. joUH$ Agcc
gßgmagwI, Ï`dhmamMr AmT>, odZmer gßgmam_mJ YmdUma _mZdr _Z `mßM oMÃU VwH$mam_mß¿`m
A ßJmßVyZ oXgV. `m cmH$_mZgmM oMÃU H$a`mgmR>r À`mßZr gm_moOH$ cmH$OrdZmVrc H$Wm d
Ï`p∑VoMÃmßMm dm[a CR>mdXma[U H$ccm Amh.
gßV VwH$mam_mß¿`m OrdZmVrc Am‹`mpÀ_H$ AZw yVrMm odMma ^m. [ß. ]ohaQ> "VwH$m]mßMm
Am‹`moÀ_H$ odH$mg' m cImVyZ _mßS>VmV. kmZÌdamßZr mJdV Y_m©Mm [m`m aMcm Va VwH$mam_mßZr
`m mJdVY_u Xdimda H$ig MT>dcm. VwH$m]mß¿`m A ßJdmUrV Am‹`mpÀ_H$ AZw dmßMm A_mc
R>dm Amh. `m AZw dm]m]V A‰`mgH$mß_‹ _Vd°oeÓQ>Á Amh. _m. g. H$iH$a ÂhUVmV H$s,
VwH$m]m ‡W_ _yoV©[yOH$ ZßVa ]´ kmZr d edQ>r Xm›htM d° œ © OmUyZ gdm™ yVr [a_mÀ_m [mhUma
^∑V hmV. am. Z. amZS> `mßZr VwH$m]mß¿`m Am‹`mpÀ_H$ odH$mgmV hJc¿`m odamY odH$mg [’VrM
251
gmÂ` XmIodc Amh. eß. Jm. Vwi[wi amZS>Ámß¿`m _Vmcm XwOmam XV gmßJVmV. VwH$mam_mß¿`m
Am‹`mpÀ_H$ MnaÃmV gmYH$XeV oZYm©a H$Í$Z ‡[ßMmg od›_wI d [a_mWm©g g›_wI Pmc. XwgË`m
AdÒWV ‡`ÀZmg \$i V Zmhr ÂhUyZ À`mßMm oZÌM` T>mgiVm AmoU oVgË`m AdÒWV ‡[ßM d
[a_mW© `m Xmhmcm Am[U _wH$cm ÂhUyZ oZ_m©U Pmccr oZamem AmÀ_gmjmÀH$mamZßVa ]´ mZßXr
AmZßX_` AdÒWV ]XcV Agm À`mßMm Am‹`mpÀ_H$ ‡dmg Agcm Var VwH$mam_mß¿`m Am‹`mpÀ_H$
odH$mgmV ^∑VragmMm [na[mH$ AmT>iVm.
gßV VwH$mam_mßM A ßJ ‡mgmoXH$ Agc Var À`mM gmfl`m e„XmßMm AW© g_OmdyZ ø`m`cm
cmJÎ`mda À`mVrc AW© H$i`mg H$R>rU dmQy> cmJVm. À`m AWm©cm Agccr Ame`KZVm
gd©gm_m›` _mUgmcm g_OyZ K`mMm ‡`ÀZ H$amdm cmJVm. XdrXmg ]mJyc `mßZr "VwH$mam_mMm
AmZßX' `m cImV VwH$mam_m¿`m H$mhr A ßJmßMm AW© g_OmdyZ KVmZm À`mßZm AmMm © aOZremß¿`m
JrV¿`m A‹`m`mßMr _XV H$er Pmcr h gmßoJVc Amh. "AmÂhr OmVm Am_¿`m Jmdm' m A ßJmVrc
d°Hwß$R> h _aUmŒma ZgyZ ¯mM BhcmH$mVrc Amh. Vm ‹`mZr_Zr, ÒdflZr d°Hwß$R>mMmM aohdmgr Amh.
"Am[woc`m ]i Zmhr _r ]mcV' Ag ÂhUV Vm Xdmda odÌdmg R>dVm. [U Ag Agc Var
"R>drc AZßV V°goM ahmd' m A ßJmV VwH$mam_mßZr Amier[UmMm [Mma H$cm Agmdm Ag ]mJwcmßZm
dmQ>V Zmhr. gßVdmL≤>_`modf`r Agm g_O Amh H$s, À`m dmL≤>_`mVyZ d°amΩ`mMm C[Xe H$cm OmVm,
[U VwH$mam_mß¿`m "AmZßXmM S>mhr AmZßXVaßJ' gmaª`m A ßJmVyZ OrdZmVrc AmZßXmMm ^a^Í$Z
KVccm AZw d Ï`∑V hmVm.
21 Ï`m eVH$mV dmaH$ar g߇Xm`mM ÒWmZ H$g Agc `mMr _r_mßgm `edßV gmYw "^mdr
H$mi AmoU dmaH$ar g߇Xm`' `m cImV H$aVmV. ‡À H$ eVH$mVrc gßVmßZr `m g߇Xm`mMr ‡oVÓR>m
dmT>odcr. ^∑Vr, ZrVr, kmZmMr ¡`mV gd©Òd[Umcm cmdyZhr g_mOmgmR>r VdV R>dcr. 20 Ï`m
eVH$mVhr `m g߇Xm`mMm ododY AßJmZ odÒVma Pmccm oXgVm. odZm`H$]wdm gmIa `mßMm
"gmYH$ml_', _m_mgmh] XmßS>H$a `mßMr "dmaH$ar oejU gßÒWm' Aem AZH$ gßÒWmß_YyZ dmaH$ar
oejU ‡gmamM H$m ©hr Mmcy Amh. od⁄m[rR> [mVirdahr oMoH$ÀgH$ A‰`mg hmV Amh. AmO
[mÌMmÀ`mßM cj dmaH$ar g߇Xm`mH$S> dicc Amh. Aem‡H$ma kmZXd, Zm_Xdmß¿`m m g߇Xm`mMm
odÒVma _mR>Ám ‡_mUmV Pmccm oXgV Agcm Var `edßV gmYw `mßZm AmO¿`m H$mimZwÍ$[ `m
g߇Xm`mVrc H$mhr _`m©Xmhr OmUdVmV. AmO¿`m dmaH$Ë`mß¿`m AmMma odMmamV odgßJVr oXgyZ
V. d° p∑VH$ OrdZmV ÒdmW©, cm , _Àga Aem ^mdZm dmaH$Ë`mß_‹ OmUdVmV. WmS>g ]mOmÍ$
252
Ï`mdhmnaH$ ÒdÍ$[ `m g߇Xm`mcm D$ cmJc Amh. VÈU o[T>r `m g߇Xm`m[mgyZ cmß] [iVmZm
oXgV. À`mgmR>r dmaH$ar g߇Xm` AmO¿`m H$mim‡_mU ]XcyZ `m g߇Xm`mZ gm_moOH$ ‡ÌZm]m]V
OmJÍ$H$ ahmd. H$_©R>[UmMm À`mJ H$Í$Z Xw:oIVmßM Aly [wgmd Agm ]Xc H$cm Va UmË`m H$mimV
dmaH$ar g߇Xm`mcm CÇdc ^odVÏ` Agc.
"VwH$mam_Xe©Z' `m JßWmVyZ gßV VwH$mam_mßM gdm™JrU Xe©Z gXmZßX _ma `mßZr KS>odc Amh.
VwH$mam_H$mcrZ —pÓQ>H$mZmVyZ VwH$m]m H$g oXgVmV AmoU AmO¿`m [na‡ `mVyZ VwH$mam_mMß Xe©Z
H$g hmD$ eH$c `mßM A‰`mg[yU© oddMZ À`mßZr H$c Amh. `m JßWmVrc oddMZm]m]V H$mhr
Amj[ `edßV gmYw `mßZr "VwH$mam_Xe©Z Amj[' `m cImVyZ _mßS>c AmhV. "dmaH$ar g߇Xm`mer
_wimV gß]ßY Zgccr H$mhr _ßS>ir À`mV KwgyZ JrVm ^mJdVmcm d kmZÌdar JmWm `mßZm
dXm[oZfXmß¿`m Mm°H$Q>rV ]god`mMm ‡`ÀZ H$Í$Z g߇Xm`mM ÒdÍ$[ o]KS>drV AmhV.'15 h gXmZßX
_ma mßM odYmZ dÒVwpÒWVrcm YÍ$Z Zmhr Ag gmYw mßZm dmQ>V. À`mß¿`m _V "kmZÌdar', "EH$ZmWr
^mJdV', "VwH$m]mßMr JmWm' `m JßWmß¿`m VŒdoZÈ[UmgmR>r dXm›V JßW, C[oZfX, ^mÓ`JßW `mßMr
[yd©V`mar AmdÌ`H$M Amh. gßVgmohÀ`mVrc VŒdoZÈ[UmMm A‰`mg H$aVmZm ^maVr` VŒdkmZ
[aß[amßMm AmYma KVÎ`mg À`mV Jm°U H$mhrM Zmhr. VwH$m]mß¿`m [ÌMmV ]ohUm]mB™Zm _hŒd Z
oXÎ`mM H$maU _ma gmßJVmV H$s, ]mB™Zr [aIS> ]´m˜UoMoH$Àgm H$cr, [U Aer ]´m˜UoMoH$Àgm
VwH$mam_, EH$ZmW `mßZrhr Am[Î`m dmL≤>_`mVyZ [ydu H$ccr Amh. À`m_wi `edßV gmYwßZm gXmZßX
_ma `mßM _V ÒdrH$mamh© dmQ>V Zmhr.
gßV ]gdÌdaAmoU gßV VwH$mam_ `m XmZ gßVmß¿`m AmMma, odMma, C¿MmamVrc gmaI[Um
XmIod`mMm ‡`ÀZ [ßoS>V AmdirH$amßZr "]gdÌda AmoU VwH$mam_' `m cImV H$cm Amh.
]gdÌdamßZr oedmMr C[mgZm H$Í$Z drae°d Y_m©M [wZÈ¡OrdZ H$c, Va VwH$m]mßZr odR≤R>c^∑Vr
gm_m›`mß[ ™V [mModcr. `m XmKmß_Yrc g_mZ Xwdm ÂhUO ^∑Vr. "AmoY H$c _J gmßoJVc' `m
C∑VrMm _i XmKmßZmhr hdmgm hmVm. _mUg EohH$ d•ŒmrMr Pmcr AmhV; VgM g›_mJm©cm [maIr
Pmcr AmhV `mM XmKmßZmhr Xw:I hmV Ag. XmKhr _mZdVM ^m∑V hmV. gm_moOH$ gwYmaU¿`m
oZH$S>rVyZM ]gdÌdamßZr dUm©l_ Y_m©odÈ’ ]ßS> H$c AmoU gZmV›`mß¿`m odamYmcm Vm|S> oXc.
VwH$mam_mßZmhr gZmVZr g_mOmH$Sy>Z Ãmg PmcmM. [ßoS>V AmdirH$amßZr gßV VwH$mam_ d ]gdÌda
`mß¿`m cIZmVyZ Ï`∑V Pmcc cm°H$sH$ OrdZ VgM mdOrdZ mßMr VwcZm H$Í$Z À`mV AmT>iccr
gm cImV _mßS>cr AmhV.
253
13 Ï`m eVH$mV XmZ ‡kmdßV gßV EH$à D$Z À`mßZr dmaH$ar g߇Xm`mMr C^maUr H$cr.
kmZXd d Zm_Xd `mß¿`m ‡W_ Q>rgß]ßYr AoZpÌMVVm Agcr Var Vr Q> [ßT>a[ya_‹ M Pmcr h
oZpÌMV Ag _V J. dm. VJma "kmZXd d Zm_Xd AZw]ßY' `m cImV Ï`∑V H$aVmV. od«>cm¿`m
gJwU ^∑VrZ ^mamdcc Zm_Xd [ßT>a[yamV Amc d kmZÌdamßMr Q> Pmcr. gßV Jmam]mßZr Zm_XdmßZm
H$¿M _S>H$ R>aodÎ`mda odgm]m IMamßZr À`mßZm oeÓ` H$aodc. [wT> VrW© mÃgmR>r Zm_Xd d kmZXd
`mßZr EH$Ã ‡dmg H$cm. `m ‡dmgmV `m XmKmß¿`mV Am‹`mpÀ_H$ VgM [ma_moW©H$ gwIgßdmX hmV
Ag. Agm kmZXd d Zm_Xdm_Yrc AZw]ßY d À`mMr [ßT>a[war Pmccr [ohcr Q> `mMr AWmW©Vm
J. dm. VJma `mßZr `m cImVyZ _mßS>cr Amh.
F$ΩdX hm ‡mMrZV_ dmL≤>_` R>dm `m dmL≤>_`mVyZ ^∑Vr_mJm©Mm CX≤J_ d odH$mg Pmccm
Amh. gd©gm_m›`[U _hm^maVmVyZ ^∑VrMm \w$cmam \w$ccm Ag g_OV OmV; [aßVw À`m[yduhr
Ama`H$, C[oZfXmß¿`m C[mgZmH$mßS>mV ^∑Vr CX≤J_ AmT>iVm. od. _. Am[Q> "F$ΩdXmVrc
^p∑V[ßW' `m cImV Ama`H$m¿`mhr AJmXa F$ΩdXmVrc dÈU, godV•, Cfm `m XdVmß¿`m gy∑VmV
^∑VrMm ‹dZr C_Q>ccm Amh mMm XmIcm dmMH$mßZm XVmV. dÈU VgM BVa XdVmß¿`m gy∑Vmß_YyZ
^∑VrMr CÀH$Q>Vm dU©Z H$ccr Amh. À`m_wi ∑VrM _yi h BVa [ßW qH$dm BVa Y_m©¿`m BoVhmgmV
[mhU h AemÒÃr` R>ac Ag od. _. Am[Q> `mßZm dmQ>V.
gw_ma 15 df gßemYZmM H$m © H$Í$Z w. _. [R>mU `mßZr gß[mXZ H$ccm "CImhaU' hm
H$dr Mm| m `mßMm JßW g_mYmZ X`mEdOr ÃmgXm`H$ H$gm Amh `mM gmXmhaU odÌcfU [mß. Zm.
Hw$cH$Uu `mßZr "Mm| mM "CImhaU' EH$ Vm[Xm`H$ gß[mXZ'`m cImVyZ H$c Amh. gßohVmcIZ,
AßVaßJ, [naoeÓQ>, ewo’[Ã Aem od^mJmVrc MwH$mßM oZXe©Z Hw$cH$Uu `mßZr H$c Amh. À`mß¿`m
_V Jm[mi MmdS>r AmoU oVgJmd `m hÒVocoIVmßVrc AmÏ`mßMm Vm°coZH$ odMma gß[mXH$mßZr
H$cm Zmhr. Amdrgߪ ¿`m oZpÌMVrMmhr odMma hmU AmdÌ`H$ hmV. Mm| m H$dr hm kmZÌda[yd©-
H$mimVrc Amh h [R>mUmßM _V Hw$cH$UvZm _m›` Zmhr. "CImhaUm'Vrc Aa]r e„X VgM
oMo¤cmgdmXmM VŒd `mdÍ$Z hm JßW kmZÌdamŒma Amh Ag Hw$cH$Uu gmßJVmV. "CImhaUm'Vrc
gß[mXZm¿`m ÃwQ>r Hw$cH$Uu `mßZr [wT>rc‡_mU _mßS>Î`m AmhV. _yi hÒVocoIV d N>m[rc gßohVm
`mßMr H$miOr[yd©H$ VwcZm hmU AmdÌ`H$ Amh; VgM gßohVmcIZmVrc N>[mB©¿`m MwH$m [mhU h
gß[mXH$mM H$m_ Amh. [naoeÓQ>mV gwgyÃVm Zmhr, e„XgyMr dUm©ZwH´$_ Zmhr Aem ÃwQ>t_wi
CImhaUmgmaI ‡mMrZ dmL≤>_` cmH$mß[ ™V [mhMVmZm oZXmf [mhMmd `mgmR>r gß[mXH$mßZr [w›hm
254
H$mhr ^mJ H$mTy>Z Q>mHy$Z Vm [w›hm ochmdm `mgmR>r ¡ ÓR> _m›`damßM gmhmÊ` KdyZ gßemYZew’rM
H$m_ H$amd Ag Hw$cH$Uu gwModVmV.
"VwH$mam_ d H$]ra' `m cImV gßV VwH$mam_mß¿`m A ßJmda À`mß¿`m AJmXa hmD$Z JcÎ`m
gßV dmL≤>_`mMm ‡^md OmUdVm Ag _V ^dmZreßH$a [ßoS>V `mßZr Ï`∑V H$c Amh. VwH$m]mß¿`m
H$odÀdmda H$]ramß¿`m dmUrMm VgM oeH$dUrMmhr [S>gmX C_Q>ccm Amh. À`mß¿`m A ßJmVyZ
Ï`∑V Pmcc gßÒH$maj_ _Z, C[_m —ÓQ>mßVmVrc gy _ oZarjU, VŒdkmZmMm AZw d `mda H$mhr
dim qhXr ^mfm d À`mVyZ _mßS>cr OmUmar amÓQ≠>r`Vm ‡^mdr[U qhXr gßVmßer OdirH$Vm gmYVmZm
oXgV. `m cImV ^dmZreßH$a [ßoS>V `mßZr gßV VwH$mam_ d gßV H$]ra `m Xmhm|¿`m ]m]V gmÂ`
XmIdVmZm ÂhQ>c Amh H$s, XmKhr d°ÓUd AgyZ À`mßM AZw d gÀ`mda AoYpÓR>V Ag hmV.
XmKhr jw–OmVr X d Ò[•Ì`mÒ[•Ì`Vm Z _mZUma Ag hmV. gX≤JwÈodf`r XmKmßZmhr l’m hmVr.
Am[Î`m gX≤JwÈMm _oh_m XmKmßZrhr dU©Z H$cm Amh.
gßV _w∑VmB©¿`m O›_modf`r ‡MocV g߇Xm`mV ododY _V Agccr oXgVmV. gw. ]m.
Hw$cH$Uu "_w∑Vm]mB©Mr ahÒ`H$Wm' m cImVyZ ododY g߇Xm`mVrc _VmßMm AmT>mdm KVmV. dmaH$ar
g߇Xm`mV _w∑VmB© hr kmZXdmßMr YmH$Q>r ]hrU, `mJramO MmßJXd hm oVMm oeÓ` Aer _mohVr
Amh. Va e°d [aß[aV _w∑Vm]mB© hr JmajZmWmßMr dm V•©harMr oeÓ`m Agm CÎcI Amh. _w∑Vm]mB©¿`m
XrKm© wÓ`modf`r H$cÎ`m "crimMnaÃm'¿`m _mßS>UrZwgma _hmZw mdmV _w∑VmB© hr "Vamg' df [d©Vr
V[ÌM`m© H$arV hmVr. Vr AiO[war¿`m amOmMr H$›`m hmVr Aer _mohVr C[c„Y Amh. Aem
ododY _Vmß_wi _w∑Vm]mB©¿`m d`modf`r ododY _V_VmßVa Agccr AmT>iVmV. O›_,
oZdm©UoVWr VgM oV¿`m g_mYrÒWimodf`r A‰`mgH$mV EH$_V Zmhr. À`mH$mimV odkmZoZÓR>m
ZgÎ`m_wi H$mcJUZm AX_mg H$cr OmV Ag. À`m_wi _hmZw md d ZmJ[ßWr` gmohÀ`m¿`m AmYma
`mMm ZrQ> A‰`mg H$cm [mohO Ag gw. ]m. Hw$cH$Uu `mßZm dmQ>V.
"VwH$mam_oeÓ`m gßV]ohUm]mB©' `m cImV gwZßXm IaS> `mßZr ]ohUm]mB™¿`m JwÈodf`r
AgcÎ`m _V_VmßVamMm dY KVcm Amh. gßV VwH$mam_mßZr ]ohUm]mB©cm AZwJ´h oXcm. Am[Î`m
JwÍ$H•$[M dU©Zhr ]ohUm]mB©Z dJdJ˘`m A ßJmßVyZ H$cc Amh. A‰`mgH$mß_‹ _mà ]ohUm]mB©
`m VwH$mam_mß¿`m d am_Xmgmß¿`m oeÓ`m hmÀ`m `mda _V X AmhV. À`m dmaH$ar H$s am_Xmgr ?
VwH$m]m¿`m _•À yZßVa À`m g_Wm™¿`m gmofi‹`mV OmD$Z amohÎ`m. Aem _V XmßM odÌcfU gwZßXm
IaS> `mßZr AZH$ CXmhaUmß¿`m _XVrZ H$c Amh. edQ>r `m cImV Am[c _V _mßS>VmZm À`m
255
ÂhUVmV, ""]ohUm]mB© `m g_W©oeÓ`m ZÏhÀ`m, g_Wm™¿`m ghdmgmVhr À`m H$Yr AmÎ`m ZÏhÀ`m,
VwH$mam_mßoedm` À`m H$mUmcmhr Am[cm JwÍ$ _mZV ZÏhÀ`m.''17 À`mßZr Am[Î`m A ßJmß_YyZ
Am[Umda gßV VwH$mam_mßZr AZwJ´h H$cm hr JmÓQ> dmaßdma AmdOy©Z gmßoJVcr Amh. "]ohUr ÂhU
VwH$m gX≤JwÍ$ ghmXa', "VwH$mam_ Q>cm Y›` oOU _mP $& H•$VH•$À` Pmc ghOoM' Aem À`mß¿`m
A ßJmVrc AmirVyZ À`m VwH$mam_mßIarO H$mUmcmhr JwÍ$ _mZV ZgV h gÀ` H$iV.
MmßJXd dQ>Ìda hm kmZXdmß¿`m H$mimVrc `mJr[wÈf. À`mZ ocohcÎ`m "VŒdgma' JßWmMr
IßS>‡V oXdH$amßZr gß[moXV H$cr. `m JßWmV 1036 AmÏ`m AmhV. `m JßWmodf`r MMm© _YwH$a
Omer ""MmßJXdH•$V "VŒdgma'_Yrc ZmWogX≤Y'' `m cImV H$aVmV. À`mßZr ZmWmßMr oeÓ`[aß[am
_mßS>ccr Amh AmoU À`mMm H$mcIßS> oXccm Amh. `m cImM Co‘ÓQ> gmßJVmZm Omer ocohVmV
H$s, "crimMnaÃ' d "VŒdgmamß'V AZH$ ZmWogX≤YmßMr Zmd AmhV. `m AmcÎ`m ZmdmßMr [mhUr
H$Í$Z À`mßM [m°dm©[ © R>amodU hm VŒdgma AmoU oedoXZ _R>gßJ´hmVrc H$mhr ZmWogX≤YmßMm BoVhmg
g_OyZ KU h `m cImM Co‘ÓQ> Amh.
"gßVdmL≤>_` XmhZ' `m cImV VH©$VrW© c˙_UemÒÃr Omer `mßZr XmZ ‡d•ŒmtMm CÎcI
H$cm Amh. mVrc EH$ gm߇Xmo`H$ ‡d•Œmr Va Xwgar AmYwoZH$ g_mcmMZ[a ‡d•Œmr Amh. gm߇Xmo`H$
‡d•ŒmrMr odMmaYmam ‡dmohV H$aUmË`m m. [ß. ]ohaQ> mß¿`m "gßVdmUrMm A_•VH$ce' d "^∑VrMm
H$Î[d•j' `m [wÒVH$mVyZ gßVdmL≤>_`mMr ododY _mohVr o_iV. Jm°amßJ ‡ w am_Xmg Aem gßVmßMm
[am_e© `m [wÒVH$mVyZ KVcm Amh. gßVdmL≤>_`m¿`m XmhZmg `mMm C[`mJ hmV Amh. `mV H$mhr
_V Xhr AmhV; [aßVw CX≤]mYH$ Agm hm cI Amh. am_Xmgodf`H$ MMV H$mhr A`mΩ` Amam[
AmT>iVmV. am_Xmgm¿`m am_^∑VrMm od«>c^∑Vrer odamY XmIdyZ am_^∑Vr Jm°U XmIodcr
Amh. [U am_m[mgZm ewX≤Y ^mJdVY_u Amh. CŒma qhXwÒWmZmV ^mJdVY_© hm od«>c[am`U ZgyZ
am_[am`U Amh.
"_hmamÓQ≠>mVrc ^mJdV g߇Xm`' `m cImV Jm[mcqgJ [aXer `mßZr _hmamÔ≠>mVrc ^mJdV
g߇Xm`mMr d°oeÓQ>Á `m cImV _mßS>ccr AmhV. dXmodÈ’ ]ßS> H$aUmam hm g߇Xm`. `m cImV
kmZÌdamß¿`m g_mYrM H$maU H$m` ? À`mßZm XhmßV ‡m`pÌMŒm oXc Jc H$m ? m ‡ÌZmßMr MMm© H$ccr
Amh. hm g߇Xm` am_mZwO d am_Mß–, H$]ra d XmXy `mßMm g߇Xm` Amh AmoU À`m_‹ kmZXdmßMr
g_mYr ]gy eH$V Zmhr. H$maU `m g߇Xm`mM ]h˛OZmßMm C’ma h ‹ hmV. À`mH$mir ‡oVJm_r
256
_ßS>itZr darc gßVmßMr ]ocXmZ KVcr d À`mßMr Am wÓ gß[odcr Agm odMma [aXer `mßZr Ï`∑V
H$cm Amh.
"gßVMnaÃH$ma CX≤Yd oMX≤KZ' `m cImV w. _. [R>mU `mßZr _amR>r gßÒH•$VrVrc AÎ[kmV
gßVMnaÃH$ma CX≤Yd oMX≤KZ `mß¿`m dmL≤>_`mMm [naM` H$Í$Z oXcm Amh. ZmJe g߇Xm`mVrc gßV
d À`mßM oeÓ` `mßMr MnaÃmÀ_H$ Amª`mZ gm‹`m agmi dmUrV CX≤Yd oMX≤KZ `mßZr ocohcr. `m
aMZmß_‹ [naoMV gßVMnaÃm‡_mU A[naoMV gßVmßMr Mnaà AmhV. y. _. [R>mUmßZr `m MnaÃmßMr
od^mJUr VrZ dJm©V H$cr Amh. (1) [m°amoUH$ Mnaà Amª`mZ, (2) gßVMnaÃ, (3) VŒd-
oddMZmÀ_H$ aMZm.
"ol`miMnaÃ', "–m°[XrMm Ymdm', "ewH$aß^mgßdmX' Aem [m°amoUH$ MnaÃm‡_mUM
"^∑VH$Wm_•Vgma' hm gßV MnaÃJßW Amh; [aßVw hm JßW AmO C[c„Y Zmhr. "gßV_mocH$m' m JßWmV
hJ´g, ]ohamo[gm, _•À ßwO`, ZmJZmW Aem gßVMnaÃm]am]aM Jmam Hwß$^ma, am_Xmg mß¿`m MnaÃmßMm
g_mde Amh. "oddH$ X[©U', "AZw^deVH$', "]mYH$oiH$m' Aem Am‹`mpÀ_H$ odf`mßVyZ
VŒdoddMZ H$aUmË`m aMZm CX≤Yd oMX≤KZmZ H$Í$Z _amR>r gßÒH•$VrVrc EH$m dJ˘`m XmcZmda
‡H$me Q>mH$cm. A[naoMV gßVmß¿`m MnaÃmMm [naM` _amR>r _mUgmßZm H$Í$Z oXcm.
_hmamÓQ≠>mV dmaH$ar g߇Xm`m]am]aM drae°d [ßW EH$oÃV dmT>cm. d°oXH$ [aß[am O[UmË`m
drae°d [ßWm¿`m H$m`m©Mr AmiI e. X. [gmaH$a "_hmamÓQ≠>mVrc drae°d gßVmßM H$m ©' `m cImVyZ
H$Í$Z XVmV. ]gdÌda, AÎc߇ w, _›_W AmXr gßVmßZr drae°d [ßWmcm oZpÌMV ÒdÍ$[ oXc.
gm_moOH$ OmoUdmßMm Zdm odMma _mßS>cm. oed^∑Vr¿`m ‡gmamVyZ cmH$mß_‹ Am‹`mpÀ_H$ OmJ•Vr
KS>odcr. mM H$mimV _hmamÓQ≠>mV dmaH$ar g߇Xm`mM H$m © Mmcy hmV. drae°d [ßW d dmaH$ar g߇Xm`
`m Xmhm|_‹ Iir_irM dmVmdaU d EH$m[m hmVm.
H$adra ZJarM N>Ã[Vr Xwga oedmOr `mßM amOH$s` OrdZ AZH$ cmH$mßZm [naM`mM Amh.
[aßVw À`mß¿`m d°`p∑VH$ OrdZmodf`r \$ma H$_r cmH$mßZm _mohVr Amh. Ymo_©H$ gßÒH$mamgmR>r
lrogX≤YÌda _hmamOmßM dßeO `edßVamd _hmamO [ßoS>V `mßZr VJma `mßZm "AmÀ_qMVZ' d
"AmÀ_gwImÎcmg' hr Am‹`mpÀ_H$ ‡H$aUmMr hÒVocoIV oXcr. AmÀ_gwImÎcmg h 183 AmÏ`mßM
4 A‹`m`mM ‡H$aU N>Ã[Vr Xwga oedmOr _hmamO `mßZr ocohcc Amh. `modf`r oddMZ J. dm.
VJma "lroedamO odaoMV AmÀ_gwImÎcmg' m cImV H$aVmV. JßWmVrc "oed' Agm Zm_mÎcI,
257
VgM ‡À H$ A‹`m`mVrc [wpÓ[H$V "lr oedamOH•$V AmÀ_gwImÎcmg' Agm CÎcI. ¡`m Kam`mV
JßW gm[S>cm À`m Kam`mV [aß[aZ lrogX≤YÌda _hmamOmßM oeÓ` N>Ã[Vr Xwga oedmOr mßZr Am[Î`m
JwÍ$cm hm JßW A[©U H$ccm Amh Ag _mZVmV. `mdÍ$Z hm JßW N>Ã[Vr Xwga oedmOr `mßMmM Amh
Aer ImÃr VJma|Zm dmQ>V.
_hm^maVmVrc odamQ>[d© h H$mÏ`gm¢X`m©Z ZQ>cc [aßVw g_Ò`m[YmZ [d© Amh. m g_Ò`mß_‹
XmZ g_Ò`m ‡m_wª`mZ lram_ _mT> `mßZr "odamQ>[dm©Vrc EH$ g_Ò`m' `m cImV _mßS>Î`m AmhV.
odamQ>[d© h _hm^maVmMm Aod^m¡` ^mJ Amh H$s ‡ojflV ^mJ Amh hr EH$ g_Ò`m d Xwgar ÂhUO
[mßS>dmßZr Am[cm AkmVdmg `Wm`mΩ` [yU© H$cm H$s Zmhr Aer g_Ò`m Amh. _mT> `mßZr ododY
VmaImßMm Chm[mh `m]m]V H$cm Amh. [aßVw [mßS>dmßMm odOZdmg H$Ïhm gwÍ$ Pmcm d H$Ïhm gß[cm
hm ‡ÌZ AÀ ßV Hy$Q>‡m` ‡ÌZ dmQ>Vm. À`mM CŒma XVm V Zmhr. Ï`mg _hfuZrhr `m ‡ÌZm]m]V _m°Z
amIcc Amh. `m cImV _mT> `mßZr g_Ò M godÒVa oddMZ H$aVmZm À`mVyZ EIm⁄m ‡ÌZmMm
emY H$gm ø`mdm `mMhr oXΩXe©Z H$c Amh.
g_W© g߇Xm`mM gmohÀ`
‡^mH$a [wOmar `mßM "lrg_W©, N>Ã[Vr d ‡m. \$mQ>H$mßM gßemYZ', "g_Wm™Mm g_mOY_©',
"g_Wm™Mm ]woX≤Y`mJ', "g_Wm™¿`m amOH$maU _r_mßgMm [yd©aßJ' d Z. a. \$mQ>H$mß¿`m "am_XmgrdmXmMm
[naM`' `m cImVyZ g_W© g߇Xm`mMr AmiI hmV.
"Zd^maV' _YyZ ‡ogX≤Y PmcÎ`m "am_XmgrdmXmMm [naM`' m cI_mcVyZ Z. a. \$mQ>H$mßZr
h`mV ZgcÎ`m g_W© ∑VmßMm C[hmg H$ccm Amh Aer IßV ‡^mH$a [wOmar "lr g_W©, N>Ã[Vr d
‡m. \$mQ>H$mßM gßemYZ' m cImVyZ Ï`∑V H$aVmV. \$mQ>H$mßM oed g_W© Q>rodf`rM _Vhr [wOmatZm
_m›` Zmhr. "eH$ 1514 _‹ oed g_W© Q> Pmcr.' `m odYmZmM IßS>Z H$aVmZm [wOmatZm
g_Wm©gmaª`m VOÒdr gßKQ>ZmHw$ec H$_© mΩ`modf`r À`mH$mir H$mhrM _mohVr ZÏhVr h Agß dZr`
dmQ>V. g_W© 1566 _‹ H•$ÓUmoVar Amc. 1570 [ ™V À`mßZr ‡ogX≤Y AH$am _mÈVtMr ÒWm[Zm
H$cr. À`mß¿`m H$m`m©Mr ª`mVr gJirH$S> [gaccr hmVr. gßV VwH$mam_mßZr oedmOr _hmamOmßZm
[mR>odcÎ`m [ÃmVyZhr g_Wm™Mm AZH$dim CÎcI Amh. 1580 _Yrc ^mÒH$a JmgmÏ`mZ
ocohcÎ`m [ÃmV oedmOr _hmamOmßZr g_Wm™Mr Mm°H$er H$Í$Z Mm\$i¿`m CÀgdmcm ‡oVdfu 200
hmZ Z_yZ oXÎ`mMm CÎcI Amh. oMQ>Urgmß¿`m gflV‡H$aUmÀ_H$ oedMnaÃmV, H$mÒ_ X JmS>m© `m
258
[mVw©JrOmZ ocohcÎ`m oedMnaÃmV oed-g_W© Q>tM CÎcI AmhV. `mdÍ$Z oedg_W© Q> hr
1594 [yduM Pmccr Amh. [U 1594 _‹ oedg_W© Q>rM JS>]S>rZ [wamd gmXa H$aVmZm
\$mQ>H$mßZr AZH$ oR>H$mUr Jm|Yi CS>dccm Amh. H$mhr _hŒdm¿`m JmÓQ>r c[dcÎ`m AmhV Ag
[wOmar ÂhUVmV.
"gm_m›` OZVM gwflV gm_œ © AmiIUma g_W© h [ohc _hmamÓQ≠>r`Z odMmadßV hmV'
Aer g_W© am_XmgmßMr AmiI ‡^mH$a [wOmar `mßZr "g_Wm™Mm g_mOY_©' `m cImVyZ H$Í$Z oXcr
Amh. amOH$maU h g_mO ‡JVrgmR>rM gmYZ _mZyZ g_Wm™Zr g_mOmVrc Xw]©cmßZm gm_œ ©dmZ
]Zodc. gm_m›`mß¿`m R>m`r Agccr Y_© mdZm Òdam¡`‡mflVrgmR>r ‡¡docV H$cr. VgM Xm°]©Î`mZ
J´mgcÎ`m cmH$mßZm A›`m`modÈX≤Y ‡oVH$ma H$a`mMr ]wX≤Yr oeH$odcr, Va ZV•Œd H$aUmË`m
H$m ©H$À`m©cm ÒdH$s`mßodf`r ghmZw yVr AmoU gohÓUwVm oeH$odcr. g_W© am_XmgmßZr _hmamÓQ≠>mVrc
OZV_‹ AmpÀ_H$ e∑Vr OmJ•V H$a`mgmR>r Am[cr gß[yU© H$maoH$X© [Umcm cmdcr.
g_W© am_XmgmßZr Am[Î`m cIUrVyZ ]woX≤Y`mJmM ÒdÍ$[ d À`mM AmMaU `modf`r
V[ercdma oddMZ H$c. À`m_wiM À`mßZm ]woX≤Y`mJmM _hmZ ‡UV d AmMm © ÂhQ>c OmV. ‡^mH$a
[wOmar `mßZr "g_Wm©Mm ]woX≤Y`mJ' `m cImV g_Wm™Zr dmL≤>_`mVyZ _mßS>cÎ`m ]woX≤Y`mJmM
oMoH$ÀgH$[U gmXmhaU odÌcfU H$c Amh. AßYlX≤YVyZ, [maß[naH$ ^m `m ^∑VrVyZ ]wX≤YrMr,
gd™H$f kmZmMr Pmccr AdhcZm Xya H$a`mgmR>r _mZdr OrdZmV ]woX≤ mJmM ]iH$Q> AoYÓR>mZ
g_Wm™Zr oZ_m©U H$c. À`mßZr ]wX≤Yrcm g_mOY_m©M X°dV ]Zodc. À`mß¿`m dmL≤>_`mV ]wX≤Yre∑VrMm
Jm°ad H$ccm Am[Î`mcm AmT>iVm.
Z. a. \$mQ>H$ `mß¿`m "am_Xmg dmL≤>_` AmoU H$m ©' `m [wÒVH$mMm [am_e© ‡^mH$a [wOmar
`mßZr "g_Wm™¿`m amOH$maU _r_mßgMm [yd©aßJ' `m cImV KVcm Amh. \$mQ>H$mßZr Politics ÂhUO
amOm d amOgdH$ `mß¿`mH$Sy>Z hmUmË`m KS>m_mS>r Agm gßHw$oMV AW© KVccm Amh. À`mMm Ï`m[H$
AW© KU _hŒdmM Amh. amOH$maUmEdOr am¡`H$maU Agm AW© KVcm [mohO Ag [wOmar ÂhUVmV.
oedmOr _hmamOmß¿`m gßX^m©V OW OW amOH$maU Agm e„X Amccm Amh, VW Vm "am¡`H$maU' m
AWm©Z Amccm Amh h ogX≤Y H$aU hmM ‡_wI C‘e `m cImMm Amh.
"am_Xmgr dmXmMm [naM`' `m Z. a. \$mQ>H$mß¿`m cImV g_W© g߇Xm`mVrc oeÓ`mßM
Am[m[gmV Pmcc dmXoddmX, Amam[ ‡À`mam[ `mM Xe©Z KS>V. "ododY kmZodÒVmam'_Yrc
"am_Xmgr amOH$maU' `m cImda eßH$a lrH•$ÓU Xd `mßZr ‡oV[jm¿`m [mS>mdmgmR>r oeÏ`mem[mßMm
259
dfm©d H$cm Amh. _wß]B©Vrc "aUJO©Zm', "gmdYmZ' `m oZ`VH$mocH$mVyZhr g_W© ∑Vr, g_W©-
odf`H$ kmZm[jm gßVm[mMM Xe©Z hmV. Omß] `m g_Wm™¿`m O›_Jmdr g_W© _ßoXa C^ma`mV
ZmZmgmh] XdmßZr A[ma lX≤YZ H$ÓQ> H$c. [aßVw m _ßoXamMr C^maUr H$aVmZm g_W© ∑VmßZr Xadfu
O›_Jmd Omß]g O_md hm hVy g\$c Pmcm Zmhr. [wT> Yw `m_‹ lrg_W© dmΩXdVm _ßoXamMr ÒWm[Zm
XdmßZr H$cr. `moR>H$mUr am_Xmgr JßWmßM ‡H$meZ d gßemYZ H$m © Mmcy hmV; [aßVw `m _ßoXamVrc
odÌdÒV [XmdÍ$Zhr EH$_H$mßV gm_ßOÒ` KSy> eH$c Zmhr. "am_Xmg', "am_Xmgr' Aem _mogH$mVyZ
g_W© dmL≤>_`modf`r ‡H$meZ hmV Ag. m H$m_mVhr XdmßM H$m © _hŒdmM Amh. g_Wm™¿`m _R>mVrc
JßWgßemYZmodf`r Z. a. \$mQ>H$ ÂhUVmV, ""g_Wm™¿`m oZ`m©UmZßVa oZaoZam˘`m _R>mßM MmcH$
XdXdVmM©Z, OZ, ‡dMZ dJ°a H$m_ H$Í$Z AmOda Am wÓ` KmcdrV amohc. À`mVÎ`m ¡`m H$mUmcm
cIZ H$amdg dmQ>c À`mßZr [wÒVH$ aMcr. ¡`mßZm ZÏ`m cIZmM gm_œ © ZÏhV À`mßZr JßWgßJ´h
H$cm.''18 g_Wm™M g_W©H$ g_Wm™¿`m kmZm[jm, À`mß¿`mdarc ^∑Vr[jm ododY odf`mßdÍ$Z
EH$_H$m_‹ Amam[‡À`mam[ H$aVmZm AmT>iVmV. `m dmXmßMm [naM` Z. a. \$mQ>H$ `mßZr H$Í$Z
oXcm Amh.
]Ia dmL≤>_`
[mß. Zm. Hw$cH$Uu "]Ia e„XmMr Ï wÀ[Œmr', Jß. ]. J´m_m[m‹ "H$mÏ oVhmg gßJ´h AmoU
_amR>r ]Ia', "]IacIZ EH$ ZdqMVZ', "]Ia Zmdm¿`m oZo_ŒmmZ', [wÈfmŒm_ eR> "MmaUH$mÏ`
AmoU ]Ia J⁄', mÒH$a oJaYmar "_ohH$mdVrMr ]Ia amOH$s` dßemdirMr CH$c' m cImß_YyZ
]Ia dmL≤>_`modf`r _mohVr o_iV.
H$mÎ[oZH$ KQ>Zm oZo_©Vrcm dmd AgcÎ`m `m dmL≤>_`‡H$mam¿`m Ï wÀ[Œmrodf`r AZH$
A‰`mgH$mßZr Am[cr _V _mßS>cr. [mß. Zm. Hw$cH$Uu `mßZr "]Ia e„XmMr Ï wÀ[Œmr' `m cImV
ododY A‰`mgH$mß¿`m _VmßMm [am_e© KVcm Amh. ]Ia e„XmM o^›Z o^›Z AW© AmoU
gßÒH•$V_Yrc Amª`mo`H$m `m cdoMH$ dmL≤>_`‡H$mamer À`mM Agcc ZmV `mgßX^m©V [mß. Zm.
Hw$cH$Uu `mßZr oddMZ H$c Amh. VgM "]I°a' `m e„XmMm Aa]r \$maer [ßoS>VmßZr Z_H$m AW©
gmßoJVcm [mohO VgmM _amR>rV À`mMm C[`mJ hmVm H$m` ? h [mohc [mohO Ag Hw$cH$Uu ÂhUVmV.
EoVhmogH$ OwZ cI ‡H$moeV H$a`m¿`m oZH$S>rVyZ "H$mÏ oVhmgßJ´h' _mogH$mMr oZo_©Vr
Pmcr. BoVhmgm]am]a OwZ H$mÏ` À`mVyZ ‡ogX≤Y hmV Ag. Jß. ]. J´m_m[m‹ Am[Î`m "H$mÏ oVhmg
gßJh' AmoU "_amR>r ]Ia' cImVyZ ]Ia hr BoVhmgmMr ‡^mdr gmYZ H$er hmVr VgM m ]IarMm
260
C[`mJ BoVhmgcIZmV gÀ` OmUyZ K`mg ghmÊ` H$gm H$aVm `mM od˚cfU H$aVmV.
H$mÏ oVhmgßJ´hmV H$merZmW gmZ EoVhmogH$ ]IatMm AmT>mdm KV AgV; Va OZmX©Z _mS>H$ Ow›`m
H$mÏ`modf`r dmMH$mßM Hw$Vwhc OmJ•V H$aV. H$mÏ`m]am]aM EoVhmogH$ gß[mXZmMr _mogH$mMr
yo_H$m AÀ ßV _m°ocH$ ÒdÍ$[mMr Amh.
]IacIZmodf`r dJim odMma Jß. ]. J´m_m[m‹ `mßZr "]IacIZ EH$ ZdqMVZ' `m
cImVyZ _mßS>cm Amh. ]IacIZm¿`m ‡`mOZmH$S> Xwc©j hmD$Z \$∑V BoVhmgcIZmM gmYZ `m
—ÓQ>rZ oV¿`mH$S> [mohc OmV. ]Iarcm BoVhmgg—e cIZ g_Oc Om`mcm ‡mMrZ ^maVr`
gßH$Î[Zm VgM 19 Ï`m eVH$mVrc gmßÒH•$oVH$ [napÒWVr H$maUr yV AgÎ`mM J´m_m[m‹ gmßJVmV.
À`m_wi ]Ia ÂhUO BoVhmg qH$dm BoVhmgdOm cIZ Agm gd©M A‰`mgH$mV g_O Amh. ]IatZm
dJi ‡`mOZ dm ‡aUm Agy eH$V hm odMmahr H$cm OmV Zmhr. À`m_wiM ]IatMr dJir V[mgUr,
_yi ‡`mOZmßMm odMma, oV¿`m ÒdVßà Í$[modf`r odMma hm Ae∑`M Amh. J´m_m[m‹`mßZm ]Iar¿`m
‡`mOZmodf`r [wZod©Mma Ïhmdm Ag dmQ>V. Agm [wZod©Mma PmÎ`mg ]Iar¿`m AZ›`gmYmaU
ÒdÍ$[mda ‡H$me [S>c Ag _V J´m_m[m‹ `m cImVyZ Ï`∑V H$aVmV.
"]Ia' `m ‡mMrZ dmL≤>_`‡H$mamV MnaÃ, Amª`mZ, H°$o\$`V, W°cr, hH$sH$V, d•ŒmmßV,
AI]ma Aem J⁄mMm g_mde hmVm. `m dmL≤>_`‡H$mamcm "]Ia' Zmd H$mUr oXc ? ÒdV:
]IaH$mamßZr H$s gßemYH$ gß[mXH$mßZr ? `m AZwfßJmZ Jß. ]. J´m_m[m‹ "]Ia Zmdm¿`m oZo_ŒmmZ'
hm cI ocohVmV. od. H$m. amOdmS>|gmaª`m BoVhmg gßemYH$mcm ]Ia cIZ h \$maer VdmnaIm¿`m
AZwH$aUmZ Pmc Agmd Ag dmQ>V. [aßVw J´m_m[m‹ ]IacIZmMr [aß[am F$ΩdX H$mim[ ™V
Agccr XmIdVmV. F$ΩdXmVrc amO‡eßgm Zmameßgr d JmWm m_YyZ H$ccr Amh. dXH$mimVhr
Amª`mZ, [wamUH$Wm, dßemZwMnaVm_YyZ J⁄ ÒdÍ$[mMm AmodÓH$ma Pmccm Amh. Vm ]IacIZmer
gß]ßoYV AgmM Amh. maVr`mßZm _wpÒc_ amOdQ>rV \$maer VdnaImßMr AmiI Pmcr; [aßVw À`m¿`m
AZwH$aUmZ ]IacIZmMr Ò\w$Vu ]IaH$mamßZr KVcr Agmdr, m _Vmer J´m_m[m‹ gh_V ZmhrV.
_amR>r Ame` AgUmË`m `m cIZ‡H$mamcm \$maer diUmM Zmd o_imc; [aßVw ]IarMm Ame`
[mohcm Va À`m ZmdmMm AmoU \$maer VdmnaImßMm gwVam_ gß]ßY Zmhr Ag J´m_m[m‹ _mZVmV.
BoVhmgmVrc dramß¿`m AmR>dUr oMaßVZ R>d`mM H$m © amOÒWmZmVrc MmaUH$mÏ` AmoU
_amR>Ámß¿`m ]IatZr H$c Amh. `m Xm›hr dmL≤>_`‡H$mamß¿`m gmÂ`modf`r MMm© [wÈfmŒm_ eR> `mßZr
"MmaUH$mÏ` AmoU ]Ia J⁄' m cImV H$cr Amh. MmaUH$mÏ`mVyZ aO[yV OmVrVrc dra[wÈfmß¿`m
261
AmMmaodMma, gßÒH•$Vr]am]aM [amH´$_mM ÒVdZ Jmo`cc AgV, Va _amR>r ]Ia J⁄mVyZhr _amR>r
dra[wÈfmß¿`m MmcrarVt]am]a wX≤YH$WmßM [amH´$_r dU©Z H$c Amh. `m Xm›hr dmL≤>_`‡H$mamV
H$mimM AßVa qH$dm mfm X Agcm Var m draÒVdZmVyZ amOdßem¿`m [amH$_m¿`m H$Wm m AmO¿`m
g_mOmcm ‡aUmXm`r Aem AmhV. EoVhmogH$ MmnaÕ`m¿`m dU©Zm_wi wX≤YmMr H$ccr dU©Z gOrd
dmQ>VmV. À`mVM À`mVrc [wamUmß¿`m ‡^mdm_wi EoVhmogH$ dmÒVd gÀ`mMr —ÓQ>r _mà H$mhr dim
gßoXΩY ÒdÍ$[mV _mßS>cr Jcr Amh.
]Ia dmL≤>_`mV _ohH$mdVr¿`m ]IarM ÒWmZ AZ›`gmYmaU Amh. ^mÒH$a oJaYmar `mßZr
"_ohH$mdVrMr ]Ia amOH$s` dßemdirMr CH$c' `m cImV JmdY©Z q]], ‡Vm[ q]] Aem EHy$U
103 dfm™¿`m amOH$s` dßemdirMr CH$c H$Í$Z XmIdcr Amh. _amR>r dmL≤>_`mV _ohH$mdVr¿`m
]IarM gmßÒH•$oVH$ _hŒd amOdmS> gß[moXV ]IarVyZ OmUdV. BoVhmgmZ oOW _m°Z [mic Amh
oVW hr ]Ia ]arM ]mcV ÂhUyZ ohMm odMma hmU AmdÌ`H$ Amh.
emohar gmohÀ`
AZßV \ß$Xr `mßMm "cmdUr dmL≤>_`mVrc A‹`mÀ_ AmoU gy\$s g߇Xm`' d gamoOZr ]m]a
`mßMm "emohar dmL≤_`mVrc g_mOXe©Z' `m cImVyZ emohar gmohÀ`mda ‡H$me Q>mH$ccm Amh.
cmdUrVrc A‹`mÀ_mM _yi CJ_ÒWmZ h ^maVr` Amh Ag _V AZßV \ß$Xr `mßZr "cmdUr
dmL≤>_`mVrc A‹`mÀ_ AmoU gy\$s g߇Xm`' m cImVyZ Ï`∑V H$c Amh. oXH$ qH$dm Am‹`mpÀ_H$
cmdUrV H$cJr d Vwam Ag XmZ [j AmhV. H$cJrdmc h e∑VrM C[mgH$, Va Vwadmc oedmMr
C[mgZm H$aVmV. oXH$ cmdUrVyZ gdmc O]m]m¿`m _XVrZ Am‹`mpÀ_H$ VŒdkmZodf`H$ ‡ÌZmŒma
_mßS>ccr AgVmV. [w. Jm. H$mUH$amßZr gy\$s g߇Xm`mVrc JyT>dmX VgM Hy$Q>‡ÌZ, gdmc O]m]mMr
‡Wm H$cJrVwË`mVhr AgÎ`mZ _amR>rVrc H$cJrVwam hm gy\$s g߇Xm`mdÍ$Z Amcm Agmdm Ag
_V _mßS>c. ¯m _Vmcm odamY XmIdV od. H•$. Omer `mßZr H$cJrVwam hr gy\$sdmXm¿`m AZwH$aUmZ
Amcm ZgyZ À`mM Ò\y$oV©ÒWmZ h _amR>r gßVdmL≤>_`mVM AgÎ`mM gmßJVmV. emohamßZr Am[Î`m
Hw$dVr‡_mU gßVdmL≤>_`mVrc kmZ o_idyZ V cmd`mß¿`m _m‹`_mVyZ g_mOm[wT> AmUc Ag
Omer gmßJVmV.
cmH$gßÒH$•$Vr¿`m A‰`mgH$ gamoOZr ]m]a `mßZr _amR>emhrM EÌd © _mZÎ`m OmUmË`m
emohar dmL≤>_`modf`r _ZmJV "emohar dmL≤>_`mVrc g_mOXe©Z' `m cImVyZ _mßS>c Amh.
262
emohamßZr Am[Î`m cIUrZ ]h˛OZg_mOmcm ZÏ`m wJmM Xe©Z KS>odc, VgM dra agmM dU©Z
[mdmS>ÁmVyZ Va e•ßJma cmdUrVyZ gmH$macm. `m cIZmV ]h˛Vmßer cIZ h [wÈfdJm©ZM H$cc
Amh. `modf`r gamoOZr ]m]a ÂhUVmV, ""Am_¿`m pÒÃ`mßZr `m ‡H$ma¿`m cIZ H$m`m©g hmV^ma
cmdccm Zmhr, pÒÃ`mßZm Kam¿`m odoeÓQ> OJm[crH$S> [amH´$_mcm dmd ZgVm VgM e•ßJmamVrc
CŒmmZVm oV¿`m _Zmcm oVVH$ser [cV Zmhr ?''19 [aßVw emohamßZr _mà pÒÃ`mßMr ododY Í$[
dmL≤>_`mVyZ aImQ>cr AmhV. g_mO_ZmMr MmM[Ur H$aVmZm À`m g_mOmV Agcc pÒÃ`mßM ÒWmZ
d XOm© `mdÍ$Z H$cr OmV. `m—ÓQ>rZ emohar dmL≤>_`mVyZ aßJodcÎ`m ÒÃrXe©ZmVyZ VÀH$mcrZ
gm_moOH$ pÒWVr Am[Î`mg_ma gmH$maV.
o_eZË`mßM _amR>r gmohÀ`
od. ]m. ‡ wXgmB© `mß¿`m "OOwBV o_eZË`mßM _amR>r dmL≤>_`' `m cImVyZ o_eZË`mß¿`m
_amR>r gmohÀ`mMr AmiI hmV.
"OOwBV o_eZË`mßM _amR>r dmL≤>_`' hm od. ]m. [´^wXgmB© `mßMm cI. `m cImV
o‡`miH$amßZr OOwBV oºÒVr o_eZË`mßZr _amR>r gmohÀ`mV H$cÎ`m H$m`m©Mm [am_f© KVcm Amh.
_amR>r d BßJ´Or cIZmVyZ _amR>rodf`rM ‡ogX≤Y dmL>≤_` À`mßZr A‰`mgc. h gd© cIZ 17 Ï`m
eVH$mVrc Amh. maVmV AmÎ`mda o_eZË`mßZr Y_©‡gmam¿`m hVyZ _amR>r ]mctMm A‰`mg H$cm.
OOwBV JßWH$mamß¿`m JßWmVrc "gdÌdamMm kmZm[Xe' `m JßWmM H$mhr ^mJ "Zd^maV'_‹ ‡ogX≤Y
Pmc AmhV. hm JßW _amR>r mfm d gmohÀ`m¿`m BoVhmg —pÓQ>H$mZmVyZ _hŒdmMm Amh. À`mM]am]a
_hmamÓQ≠>m¿`m gm_moOH$ BoVhmgmMr AmiI W hmV. ‡mMrZ H$mimVrc Y_©‡gmaH$mßZr ÒWmoZH$
]mctMr Ï`mH$aU d e„XH$me H$a`mda a oXcm. 17 Ï`m eVH$m¿`m [yduM, _amR>r oºÒVr H$dt¿`m
hmVyZ _wo–V Pmcc Ag h cIZ AgÎ`mZ À`mcm EoVhmogH$ Ag _hŒdhr ‡mflV hmV.
Jm_rU gmohÀ`
J. ‡. [´YmZ `mßMm "J´m_rU gmohÀ`mMr H$mhr d°oeÓQ>Á' d gamoOZr ]m]a `mßMm "J´m_rU
dmL≤>_` H$mhr odMma' h XmZ cI J´m_rU gmohÀ`mM ‡oVoZoYÀd H$aVmV.
J. ‡. ‡YmZ `mßZr BßoS> Z H$o_Q>r \$m∞a H$ÎMac \´$sS>_, [wU W [nagßdmXmV dmMccm
"J´m_rU gmohÀ`' hm oZ]ßY "J´m_rU gmohÀ`mMr H$mhr d°oeÓQ>Á' Aem cImV ‡H$moeV H$cm Amh.
`m cImV J. ‡. ‡YmZ J´m_rU gmohÀ`mMm odMma H$aVmZm À`mM _yÎ`_m[Z H$aVmZm BVa cocV
263
dmL≤>_`mcm O oZH$f dm[ac OmVmV À`mM oZH$fm¿`m AmYma J´m_rU gmohÀ`mM _yÎ`_m[Z Ïhmd
Agm odMma _mßS>VmV. OrdZmM dmÒVd d H$cmÀ_H$ oMÃU, H$cmdßVmMr odf`mer EH$mÀ_H$Vm,
e°crMr AZwÍ$[Vm, e„Xgm_œ ©, dmMH$m¿`m _Zmda hmUmam EH$gßY [naUm_ Aem KQ>H$mß¿`m _XVrZ
J´m_rU gmohÀ`mMm AmÒdmX KVcm [mohO Ag ‡YmZ gmßJVmV. `m gmohÀ`modf`r A[jm Ï`∑V
H$aVmZm À`mßZm dmQ>V, J´m_rU ‡XemVrc ododYVm _amR>r gmohÀ`mV dU©Z H$cr Omdr. VgM \$∑V
dU©ZmEdOr [nagam¿`m [mÌd© y_rda OrdZZmQ>Á ocohc Omd H$maU J´m_rU gmohÀ`mV oZgJm©Mm
VmO[Um, Q>dQ>drV[Um hm AZw d`mg o_iV AgVm.
J´m_rU dmL>≤_` ÂhUO IS>ÁmVrc AS>mUr _mUyg AmnU À`mMr JmdßTi, h|JmS>r ^mfm
Aer g_OyV ehar cmH$mß_‹ [gaccr oXgV. [U IS>ÁmVrc _mUgmßM amhUr_mZ h ehar
_mUgmß[ mm dJi AgV. À`mM ‡oVq]] J´m_rU dmµL≤ _`mVyZ C_Q>V AgV. gamoOZr ]m]a `mßZr
"J´m_rU dmL≤ _` H$mhr odMma' `m cImV J´m_rU cmH$mßMr [maI H$aVmZm À`mß¿`m ^mfVyZ Ï`∫$
hmUmË`m mdZm,AmodÓH$ma, _Zmd•Œmr m JmÔ>tZm _hÀd oXc Amh. J´m_rU cmH$mßM "OrdZ, À`mß¿`m
JaOm d ^mfm hr ehar gßÒH•$Vr[jm oZamir AgV.' À`mßMm q[S> hm oZgJm©da [mgccm AgÎ`mZ
À`m [mÌd© y_rVyZM À`mß¿`m H$Î[Zm oZ_m©U hmV AgVmV. `m cIm¿`m edQ>r gamoOZr ]m]a
ÂhUVmV, "OrdZmVÎ`m VmÀ[waVm jUmßZr Ï`m[cÎ`m odf`mß[jm J´m_rU dmL≤ _`mM odf` AnYH$
oMaßVZ ÒdÈ[m¿`m _mZdr YmΩ`mXmË`mßZr Jwß\$cc AgVmV.'20
XocV gmnhÀ`
am.J. OmYd `mßMm "XocV gmohÀ` _amR>rM EH$ AmemÒWmZ' d gß mOr H$X_ `mßMm
"XocV gmohÀ`mVrc agemÒÃr` AW©' `m cImVyZ XocV gmohÀ`mMr oMoH$Àgm H$ccr Amh.
"XocV gmohÀ` _amR>rM EH$ AmemÒWmZ' `m cImV am.J. OmYd `mßZr XocV gmohÀ`mV
H$mhr ]Xc ‡`ÀZ[yd©H$ KS>dyZ AmUc [mohOV mM od˚cfU H$c Amh. XocV g_mO hm gmßÒH•$oVH$
gßH´$_UmdÒWVyZ OmVmZm À`mZ ¡`m dXZm ghZ H$Î`m À`mMr Vrd´Vm BVamßZm OmUdU H$R>rU Amh;
[aßVw `m gmßÒH•$oVH$ Ao^Ï`∑Vr¿`m H$mimVrc ‡ÌZ g_OyZ K`mgmR>r gmohpÀ`H$m[jmhr
odMmadßVmMr JaO Amh Ag OmYdmßZm dmQ>V. ]m°X≤Y VŒdkmZm¿`m _XVrZ Zd Y_©JßW oZ_m©U
H$Í$Z g_mOmcm Zdr oXem oXcr Omdr; À`mM]am]a [yd© o[T>rVrc g_mOmM AZw d Aja]X≤Y
H$c OmdV. gmohpÀ`H$m[jm g_rjH$ g_mOmMr mdZm OmÒV g_Oy eH$Vm. À`mZ H$cÎ`m Q>rH$VyZ,
264
oMoH$ÀgVyZ XocV gmohpÀ`H$mcm ‡aUm o_iy eH$V. À`m_wi XocV dmL≤>_`mcm cIH$m[jm
g_rjH$mMr JaO OmÒV AgÎ`mM am. J. OmYd gmßJVmV. Ag h XocV gmohÀ` _amR>rM AmemÒWmZ
Amh Ag _V À`mßZr cImV Ï`∑V H$c Amh.
_mM© 1989 _‹ Mß–[ya Wrc XocV gmohÀ`gß_cZmV dmMccm gß mOr H$X_ `mßMm
oZ]ßY "XocV gmohÀ`mVrc agemÒÃr` AW©' m ZmdmZ Zd^maV_‹ ‡H$moeV H$ccm Amh. od–mh
hm ag AmO¿`m gm_moOH$, gmßÒH•$oVH$ dmVmdaUmV aVm∑V agmBVH$mM _hŒdmMm Amh, h H$X_mßZr
gmXmhaU [Q>dyZ oXcc Amh. À`mgmR>r ^aVm¿`m [na^mf‡_mU cm°oH$H$m_‹ ^mdZm agÀd [mdy
eH$V Zmhr. [U gmohÀ`m_‹ À`m agÀd [mdVmV ÂhUyZ gmohÀ`mVrc AZw d hm cm°oH$H$mh>Z
dJim `m AWm©Z Vm Acm°oH$H$ Amh. XocV gmohÀ`m¿`m gßX^m©V hr [na^mfm dm[aVm V. C¤J hr
cm°oH$H$ ^mdZm AgyZ od–mh hm ag ÂhUyZ Vm Acm°oH$H$ Amh. Aem [’VrZ XocV gmohÀ`mVrc
agmM oddMZ gß mOr H$X_mßZr H$cc Amh.
darc oddMZmdÍ$Z [wT>rc oZarjU Zm|XdVm Vrc.
* cmH$OrdZmVrc gU, aroVnadmO, ZmVgß]ßY, Z•À`, Ii `mßM H$cmÀ_H$ Xe©Z, ‡VrH$mßMm
A›d`mW©, cmH$JrVmߤma _ZmaßOZ d CX≤]mYZ, `m jÃmVrc _m›`damßM gßemYZ,
H$Î[Zm]ßYmM CJ_ÒWmZ, cmd`m-[mdmS> `mßMr d°oeÓQ>Á hr cmH$gmohÀ`[a cImßMr
d°oeÓQ>Á AmhV.
* [am_mZgemÒÃmVrc gßH$Î[Zmß¿`m AmYma crimßMm A›d`, MnaÃZm`H$mMr Òd^md-
d°oeÓQ>Á, MH´$YamßMm ‡`mUH$mc, MnaÃH$mam¿`m H$m ©H$V•©ÀdmMm AmT>mdm, _hXmBgm¿`m
gmohÀ`mM odef, JßWH$mamß¿`m cIZmM _yÎ`_m[Z, d°oXH$-Ad°oXH$VMr MMm© hr _hmZw md
g߇Xm`m¿`m gmohÀ`mdarc cImßMr d°oeÓQ>Á AmhV.
* gßVmßZr ^mJdVY_m©cm oXcc `mJXmZ, kmZÌda, Zm_Xd, EH$ZmW, VwH$mam_ `mß¿`m
gmohÀ`mM _yÎ`_m[Z, cwflV AmÏ`mßM oddMZ, "kmZÌdar'odf`rMr ododY A‰`mgH$mßMr
_V, ododY gßVmßer dmaH$ar gßVmßMr H$ccr VwcZm hr dmaH$ar g߇Xm`mVrc gmohÀ`mdarc
cImßMr d°oeÓQ>Á AmhV.
* g_Wm™¿`m H$m ©H$V•©ÀdmMm AmT>mdm, ]woX≤Y`mJmM oddMZ, am_Xmgmß¿`m amOH$maUmMm
Chm[mh hr g_W© g߇Xm`mVrc gmohÀ`mdarc cImMr d°oeÓQ>Á AmhV.
265
* ]Ia e„XmMr Ï`wÀ[Œmr, Ï`mª`m, ]IarM _hŒd, ]Iar¿`m ÒdVßà Í$[mM oddMZ,
_ohH$mdVr¿`m ]IarM odef hr ]Ia dmL≤>_`mdarc cImMr d°oeÓQ>Á AmhV.
* emohar gmohÀ`mVrc cmdUrVrc A‹`mÀ_m¿`m _wimVrc ^maVr`Vm, ÒÃrXe©ZmVyZ
VÀH$mcrZ gm_moOH$ pÒWVrM KS>Uma Xe©Z hr emohar gmohÀ`mdarc cImMr d°oeÓQ>Á
AmhV.
* _amR>r¿`m ÒWmoZH$ ]mcrMr Ï`mH$aU d e„XH$me V`ma H$a`mVrc o_eZË`mßM `mJXmZ
hm o_eZË`mß¿`m _amR>r gmohÀ`mdarc cImMm odef Amh.
* OrdZmM dmÒVd d H$cmÀ_H$ oMÃU, oZgJm©Vrc VmO[UmM Xe©Z, ^mdmZw^dmVrc
oMaßVZVm, dmMH$m¿`m _Zmda hmUmam EH$gßY [naUm_ hr J´m_rU gmohÀ`mdarc cImMr
d°oeÓQ>Á AmhV.
* g_rjH$mM gmohÀ` odH$mgmgmR>rM `mJXmZ, odX´mh agmM _hŒd hr XocV gmohÀ`mdarc
cImMr d°oeÓQ>Á AmhV.
266
gßX © Q>r[m
1. od⁄m Ï`dhma, "cmH$gmohÀ` cmH$gßÒH•$Vr', [wU, 2002, [•. 19
2. od⁄m Ï`dhma, Vðd,[•. 136
3. (gß[m.)oX. od. H$mi, "_amR> gmohÀ` Xe©Z', [•. 64
4. am. qM. T>a, "cmH$gßÒH•$Vrodf`H$ A‹``Z', "Zd^maV', d. 30, Aß. 8, _ 1977, [•.37
5. a. ]m. _ßMaH$a, "lrMH$Ya B©Ìdar AdVmamMr yo_H$m', "Zd^maV', d. 54, d 1, Am∞∑Q>m]a
2000, [•. 9
6. a. ]m. _ßMaH$a, Vðd, [•. 9
7. Cfm Xe_wI, "H•$ÓU Èp∑_Ur Òd ßda H$Wm _hXß]m AmoU Za|–', "Zd^maV', d. 29,
Aß. 11, Am∞JÒQ> 1976, [•. 62
8. gwJ´m_ [wÎc, "XmZ MnaÃZm`H$ EH$ VwcZm', "Zd^maV', d. 26, Aß. 10, Owc° 1973, [•.
76
9. eß. Jm. Vwi[wi, "crimMnaà [ydm©Y© ^mJ XmZ', [wU, [•. 33-34
10. dm. c. Hw$cH$Uu, "kmZÌdamßMr A ßJdmUr', "Zd^maV', d. 26, Aß. 2, ZmÏh|]a-oS>g|]a
1975, [•. 57
11. Jm. _. Hw$cH$Uu, "kmZÌdamßMm gmohÀ`odMma EH$ [am_e©', "Zd^maV', d. 43, Aß.
11.12.1, Am∞JÒQ> V Am∞∑Q>m]a 1990, [•. 1
12. _hmXdemÒÃr oXdH$a, "kmZÌda d kmZÌdar', "Zd^maV', d. 19, Aß. 8, _ 1966,
[•.30
13. _m. Jm. Xe_wI, "_amR>rM gmohÀ`emÒÃ', [wU, 1940, [•. 167
14. odZm]m ^md, "EH$ZmWmßMr ^OZ', [dZma, 1984, [•. 31
15. oXcr[ [wÈfmŒm_ oMÃ, "[w›hm VwH$mam_', [wU, 1990, [•. 284
16. `edßV gmYw, "VwH$mam_ Xe©Z Amj[', "Zd^maV', d. 52, Aß. 5, \$]wdmar 1999,
[•. 38
267
17. gwZßXm IaS>, "VwH$mam_oeÓ`m gßV ]ohUm]mB©', "Zd^maV', d. 22, Aß. 3, oS>g|]a 1968,
[•. 1
18. Z. a. \$mQ>H$, "am_Xmgr dmXmMm [naM`', "Zd^maV', d. 17, Aß. 4, OmZdmar 1964,
[•. 1
19. gamoOZr ]m]a, "emohar dmL≤>_`mVrc g_mOXe©Z', "Zd^maV', d. 8, Aß. 8, _ 1955,
[•.23
20. gamoOZr ]m]a, "J´m_rU dmL≤>_` H$mhr odMma', "Zd^maV', d. 14, Aß. 4, OmZdmar
1961, [•. 57
-----#-----
268