PowerPoint SunusuDoada suyun hidrolojik döngüsünün önemli bir
unsurunu oluturan buharlama, yeryüzünde sv ve kat halde farkl ekil
ve artlarda bulunan suyun meteorolojik faktörlerin etkisiyle
atmosfere gaz halinde dönüüne yani suyun su buhar haline gelmesine
Buharlama denir.
Buharlama sonucunda bulutlar meydana gelir. Bulutlarn olutuu
yerlerde ve bulutlarn atmosferde tanmas sonucunda yalar meydana
gelir. Yalarn bir ksmnn topraa szmas sonucu yeralt sularn meydana
gelir. Bir ksm da yüzey akla ya da dorudan akarsulara, göllere ve
denizlere gitmektedir. Bu ekilde oluan döngüye Hidrolojik Döngü
denir.
HDROLOJK DÖNGÜ
Yeryüzünde su bulunan her yüzey, atmosferdeki su buharnn kaynadr.
Akarsular, göller ve denizler, nemli topraklar, karla örtülü veya
buzla kapl yüzeyler, ormanlar, bitki örtüsüne sahip araziler
üzerinde sürekli olarak buharlama meydana gelmektedir.
Su yüzeyinde meydana gelen su kayplarna buharlama (evaporasyon),
bitkilerden meydana gelen su kaybna terleme (transpirasyon) denir.
Bitkilerden ve topraktan meydana gelen su kaybna ise
evapotranspirasyon ad verilir.
Su yüzeyi ve slak yüzeylerden buharlaan su, hidrolojik döngü içinde
sürekli olarak hareket halindedir. Su yüzeyini terk eden su buhar
miktar, birim alan üzerindeki havann özelliklerine (meteorolojik
artlara), suyun ve çevrenin özelliklerine göre farkllk
göstermektedir. Suda meydana gelen bu deiiklik bir enerji etkisiyle
olmaktadr. 1 gram suyun buhar haline gelebilmesi için 539 - 597
kalorilik sya gereksinim duyulmaktadr.
Buharlama; difüzyon, konveksiyon veya rüzgar etkisiyle meydana
gelir. Havann buhar basnc, su scaklna paralel olarak doymu buhar
basncnn altna düünceye kadar difüzyon olay devam eder. Su havadan
daha scak olduu zaman konveksiyon (dikey yönde hareket) hareketi
balar. Bu deerlendirmenin altnda buharlamaya etki eden faktörler
aadaki gibi sralanabilir.
Buharlamaya Etki Eden Faktörler :
Güne radyasyonu, hava buhar basnc, scaklk, basnç ve rüzgar
buharlamay etkileyen önemli meteorolojik faktörler arasndadr.
a) Güne Radyasyonu :
Isnn balca kayna güneten gelen radyasyondur. Azalan veya artan s
deiimleri, buharlama miktar için önemli bir faktördür. Güneten
gelen enerji miktar mevsime, günün saatine ve havann bulutlu veya
açk olmasna göre deiir.
Radyasyon enerjisi, ayn zamanda enlem, yükseklik ve yöne göre de
farkllk gösterir.
b) Hava Buhar Basnc :
Buharlama, su yüzeyindeki buhar basnc ile suyun üstündeki buhar
basncnn arasndaki fark ile orantldr. Sudaki buhar basnc (ew),
havadaki buhar basncndan (ea) büyük olduu sürece buharlama devam
eder ve ew = ea olunca buharlama durur. Buna göre hava buhar basnc
arttkça buharlama miktar azalr.
c) Scaklk :
Doymu buhar basnc scakla bal olduundan buharlama oran, hava ve su
scaklklarndan büyük miktarda etkilenir. Buharlamann günlük ve yllk
deiimleri, scakln günlük ve yllk deiimlerine çok benzer.
Gün boyunca buharlama sabah saatlerinde minimum, öleden sonra
12.00-15.00 saatleri arasnda ise maksimum deerine ular. Yine
scaklkla ilgili olarak buharlama souk mevsimde az, scak mevsimde
fazladr.
d) Rüzgar:
Buharlamann devam etmesi için difüzyon ve konveksiyonla su buharnn
su yüzeyinden uzaklamas gerekir. Bu durum havann hareketi (rüzgar)
ile mümkündür. Rüzgar hz ne kadar fazla olursa buharlama o kadar
fazla olmaktadr.
e) Basnç:
Hava basnc arttkça birim hacimdeki molekül says artar ve sudan
havaya sçrayan moleküllerin hava moleküllerine çarpp yeniden suya
dönme olasl artacandan buharlama azalr. Ancak bu etki dierlerinin
yannda önemsizdir. Yükseklikle basnç azaldndan, yüksek yerlerde
buharlama fazlalar.
2. Corafik ve Toporafik Faktörler :
Buharlama olaynda buharlamann gerçekleecei bölgenin, corafik konumu
ve günee kar konumu önemli yer tutmaktadr.
a) Enlem :
Özellikle serbest su yüzeylerinden meydana gelen buharlama miktarnn
enlem derecelerine göre deimekte olduu saptanmtr.
Enlem Derecesi 0°- 10° olan Ekvator Bölgesinde ortalama buharlama
miktar 1150 mm/yl, 10°- 30° enlemleri arasnda (Alize Bölgesinde)
2250 mm/yl, 30° - 40° enlemleri arasnda 1600 mm/yl, 40° - 50°
enlemleri arasnda 1000 mm/yl ve 50° - 60° enlemleri arasnda 450
mm/yl’dr.
b) Yükseklik :
Dier faktörler deimese ve sabit olsa da yükseklik arttkça buharlama
miktar artar. Çünkü yükseldikçe hava basnc azalr. Öte yandan
yükseldikçe havann scakl azalacandan buharlama miktar da azalr.
Fakat bu azalma hava basncndan ileri gelen artmay karlayamadndan
yükseldikçe buharlamann az bir miktar artt kabul edilir.
c) Bak :
Güneye ve Batya bakan yamaçlardaki sular, güne nlarnn daha çok
etkisinde kaldklar için buharlama Kuzey ve Douya bakan yamaçlara
göre daha fazla olmaktadr.
3. Suyun Kalitesi ve Bulunduu Ortam :
Su kütlesinin büyüklüü, tuzluluk durumu, bulankll ve hareketlilii
buharlama miktar üzerinde etkilidir.
a) Su Kütlesinin Büyüklüü :
Derin su kütleleri hava scaklndaki deiimlere geç uyarlar. Bu
nedenle derin sularda buharlama, s su kütlelerine göre yazn daha
az, kn daha fazla olmaktadr.
b) Tuz Durumu :
Tuzlu sular, tatl sulara göre daha az buharlar. Çünkü suda erimi
tuzlar buhar basncn azaltr.
c) Kirlenme :
Durgun su yüzeyinde biriken yabanc maddeler toz veya ya tabakalar,
buharlama miktarn olumsuz yönde etkiler.
d) Dalgal ve hareket halindeki su :
Yaplan bir aratrmada akan sulardaki buharlamann durgun sulardaki
buharlamaya göre % 7 ile % 9 orannda daha yüksek olduu
saptanmtr.
Buharlama miktarlar dorudan aletlerle ölçülür veya ampirik
formüller kullanlarak hesaplanr. Don mevsimi boyunca buharlama
ölçüm aletlerinin kullanlamamas nedeniyle, bu mevsimdeki buharlama
miktarlarnn bulunmasnda ampirik formüllerden yararlanlr. Çok sayda
ampirik formül bulunmasna karn, en çok kullanlan ampirik metotlar;
Penman-Monteith, Kap Buharlamas ve Blaney-Criddle metotlardr.
Buharlama rasatlar ülkemizde sadece büyük klima istasyonlarnda
yaplmakta olup, gölgede ve açk su yüzeyinde olmak üzere iki ekilde
ölçüm yaplmaktadr.
1. Gölgedeki buharlamann ölçülmesi: Gölgedeki buharlama
ölçümlerinde rasat parknda kapal siper içerisinde bulunan
evaporimetre (atmometre) ve evaporigraf aletlerinden
yararlanlmaktadr.
BUHARLAMA RASAT SPER
EVAPORMETRE
Alttaki haznede bulunan su buharlar ve tüpteki su azalr. Azalan su
miktar buharlama miktarn vermektedir.
Buharlama sonucunda tartdaki oynamalarla yazc uç ölçülen deerleri
kaydeder. Kaydedilen deerler dorultusunda buharlama miktar
belirlenir.
2. Açk su yüzeyinden olan buharlamann ölçülmesi:
Açk su yüzeyinden meydana gelen buharlama miktarnn ölçülmesine
rasat park içerisinde özel yerinde bulunan A snf buharlama kabndan
yararlanlmaktadr. Açk su yüzeyindeki buharlama miktar ölçümünde, bu
rasad yapan rasat parklarnn tümünde Class A Pan tipi yuvarlak
buharlama havuzlar kullanlmaktadr. Galvaniz sac veya paslanmaz
çelikten yaplm, silindir biçimindeki yuvarlak buharlama havuzlardr.
Çaplar yaklak 112.9 cm olup, 25.4 cm derinlie sahiptirler.
Buharlama havuzlar rasat parklarnn ya, rüzgar ve güne almaya uygun
yerlerine kurulur.
A SINIFI BUHARLAMA KABI (CLASS A PAN)