1. Uluslararas1 Ahilik Kiiltiirii ve Kir§ehir

Sempozyumu

The 1st International Symposium

on Culture of Akhism·and Kirsehir

15-17 EKiM I OCTOBER2008 KI~EHiR

- BiLD iRiLER -Cilt I

Klqehir, Eyliil2011

~~L~mrr~~U~i . . DINI TARIHINDE TARTI~ILAN BIR KONU: AHiLERiN S"ONNILiGi MESELESi AMATIERIN QUESTION IN RELIGIOUS lllSTORY OF SEI]UKS TURKEY: THE QUESTION OF SUNNISM OF AKinS

Doc;. Dr. Seyfullah KARA Atarurl< Oniversitesi

ilahiyat Fakuttesi islam Tarihi Ana Bilim Dal1

skara@atauni.edu.tr

1. UluslararOSI Ahilik Kiiltiini v~ ~ehir Sempozyumu • Cl1c-I 1573

~ Selruklu Tiirkiyesi Dinf Tarihinde Tartl§rlan Bir I<onu: Ahilerin Siinnfligi Meselesi

OZET

Sefruklu Tii.rkiye'sinde ahilerin mezhepsel kimlikleri tartt;ma konusu olmuytu1·. Sozii. edilen kimligi dogro bir ;ekilde anlamak ifin ahilik kurnmzmun kokeninde var oldugu genellikle kabul edilen fotii.vvet te;kilatzmn mezhebi yonii.nii.n bilinmesi gerekir. Ancak orada da tar­tt;malann var oldugunu bilmekteyiz. Aynca Ahiligin, tasavvufl tari­katlara benzeyen te;kilat yapzszndan hareketle inanf ve mezhep yonle­riyle ilgili tespitlerde bulunulmaszna ihtiyatla yaklaplmasz gerekir. Ahiligin Sii.nnt ya da gayrisii.nntligi konusunda da onemli tartt;malar yapzlmz;ttr. Ancak bunun tespiti ifin ahilerin ilijki ifinde oldugu ku­rum ve kitlelerin dikkate alznmasz gerekir. Tii.m bu hususlar, temel kaynaklar tp!Jnda detaylanyla ele almacak, daha once konuyla ilgili tespitlerde bulunan Fuat Koprii.lii. ve Abdulbaki Golpznarlz gibi bilim adamlarzmn tespitleri kritige tabi tutulacakttr. Sonuf olarak ahilerin Siinni olup olmadtgz, eger Sii.nni iseler ne oranda Sii.nni olduklarz ko­nusu aydznlattlmaya falzplacakttr.

Anahtm· Sozcii.kle1:· Ahi, Ahilik, Sii.nni, Gayrisii.nni

ABSTRACT

The sect identity of akhi people in Seljuks Turkey has been a matter of controversy. For the proper understanding of the mentioned identity the sect aspect of futuwwa organization which is generally considered to be the basis of akhi organization should be known. However, we kno_w that this matter is also controversial. In addition, based on the organizational structure of akhi organization which is similar with the sufistic sects, one should have a cautious approach for making de­tections on the belief and sect aspects of akhi organization. Important

Discussions have been made on the Sunnism or non-moslem character of akhi organization. However, for the determination of this issue, it is necessary to take the institutions and masses with which akbi people have 1·elations into account. All these issues will be analyzed in detail based on principle sources and the detections of scientists such as Fuat Koprii.lii. and Abdii.lbaki Golpmar!t, who previously commented on this matter, will be criticized. Consequently, we will try to determine whether akhi people are Sunnite or not; if they are Sunnite what is the extent of their Sunnism.

Keywords: Akhi, Akhism, Sunni, Heretic

57411. Uluslararas1 Ahilik f(jj/tiinJ. ve Klr~ehir Sempozyumu • Cilt-1

Dof. Dr. Se.rfullah KARA <®>

GiR.i~

T asavvufun en onemll kavramlanndan biri alan futiivver ve onun te§kilaili bir versiyonu olan Ahllik, Tiirk rarihi baklmmdan sadece d.ini degil, ayru za­manda sosyal ve iktisadi hayat ar;tsmdan da onemll bir kurum §eldinde l<aqtml­za r;Ikmakradtr. 1 \=i.inkii tarih ic;:inde dini, iktisadi, hatta siyasi roller oynanu§ olan bu miiessese, daha sonraki donemlerin anla§tlabilmesi bak.immdan da onem arz etmekcedir. Zira Tiirk rarihinin en onemli ve en parlak donemlerini r~kil eden Selr;uklu ve Osmanh devirlerinin, bilhassa Osmanlt Devleti'nin ku­rulu~ siirecinin daha saglikh degerlendirilmesi, bu d.ini-tasavvufi kurumun dik­kate almmastyla mii.mkiindiir. Bu bakimdan gerek dogulu, gerekse batili ~­urmactlar, Turk tarihi retkikleri ir;inde ahi r~kilaurun incelenmesine geni§ yer vermi§lerdir.

Fiitiivver ve ahtlik konusu, giiniimiiz Tiirk din ve tasavvuf, hana iktisat tari­hi ara§ttncuarmm en fazla iizerinde durduklart, en yo gun yaym yapuklart konu­lar arasmda bulunmakradtr. Bu baklmdan biz, ahllik konusunu decayh ve uzun bir §ekilde ele alacak degiliz. Ancak, bizim esas itibartyla iizerinde duracagtmtz §ey, ahi t~kilaunm ve bu te§kilat ir;erisinde yer alan insanlarm mezhepsel olarak hangi ana kulvarda yerlerini aldtklaruu teSpit etmektir. Bunu yaparken sadece Anadolu Selc;:uklu donemine air siireci degerlendirecegimin ~ilinmesini isciyo­rum. Aynca, sozii edilen c~kilaca mensup insanlarm hangi mezheplere mensup olduklartyla ilgili cek cek cespit yapmamn irnkanslZltgt dikkate almmahdtr. Bu nedenle, ilgili te§kilaun ve te§kilac mensuplarmm rek tek mezheplerini orcaya koyma <;:abasmdan ziyade, sozii edilen insanlann genel olarak Siinru ya da gayri­si.inni ana olu~umlardan hangisine mensup olduklart · orcaya konmaya c;:alt~tla­cakur. Bununla birlil{[e Siinni olanlarm da Anadolu' da hakim Hanefl: ve ktsmen de ~afti mezhebine mensup olacaklart cahmin edilebilir.

Bilindigi gibi ahi te§kilatmm kaynagLnJ futiivvet te§kil etmekredir. Fiitiivvet ise her §eyden once tasavvufi bir kavramdtr ve "Fetd" kelirnesiyle ifade edilen ki§i bir sufldir.2 Fiitiivvet ilkelerinin gozden gec;:irilmesi, bu c~kilaun casavvu.fi bir felsefe iizerine bina edildigini bize gayer ac;:tk bir bic;:irnde gostermekredir. Nicekirn es-Siilemi, casavvuf hayau ir;inde futiivvetin yerini gosteren ve ilkelerini ihtiva eden bir risale kaleme alrru§ur. Dogruluk, vefa, com~rclik, giizel huy, goz toklugu, arkada§larla iyi gec;:inme, iyilik yapmak, ahde vefa, giizel kom§ti.luk, emri altmdakilere ve aileye iyi muamele et~e, biiyiiklere kar§t edepli davranma,

1 Ahllik haklonda sosyolojik bir ~rna ic;in bkz. Giilliilii, Sabahattin, Sos;•oloji Apsmdan Ahi Birliklm, Oriiken NC¥iyar, lsranbul, 1992.

2 Uludag, Siileyman, "Fritrivvet'; DiA, istanbul, 1996, Xlll, 260; Oztilik, Y~ Nuri, Tasawufim JMm ve Tarikatkr,lsranbul, 1988, s.134.

1. Uluslararast Ahilik Kiiltiiri1 ve Klr~ehir Sempozyumu • Cilt-1 1575

~ Sel~uklu Tiirkiyesi Dfnf Tarihinde Tartl§llan Bir KonU: Ahilenn Stlnnfligi Meselesi

kinden, aldaunadan, bugzdan uzakl~ma, Allah ic;:in dost ve Allah ic;:in di.i~man olma, yardun isteyene her §eyiyle yardtma ko§ma, dosclarma yemeginden ye-

. dirme, misa.fire hizmet etme, tevazu gosterme, kibirden kac;:mma, ihvana ogut verme, halkm kustirlarma bakmama, mi.isliirnanlara ~efkat, merhamet ve iyilik eune, fakirlere ac1ma, dili yalandan grybetten, kulagr hata i§lemekten koruma, gozi.i haramdan c;:evirme, amellerde ihlas, dt§a dikkat etme, ic;:i temizleme, diin­yadan yi.iz c;:evirme, Allah' a yonelme, fakirlerle oturmaktan §eref duyma, zengin­lige ~iik.retme, his: kimseden c;:ekinmeden hakkr soylemej b~kalarmm haklarrru ram olarak verme gibi ilkeler fi.iti.ivvetin kurallar1 arasmda yer almakradtr.3

Y ukar1da zikredilen bu ilkelere bakddtgmda, onlarm tamamen Kur' an ve Si.innet referansh ahlaki kurallar olduklar1 goriili.i.r. Oyleyse §Unu rahaclikla soy­leyebiliriz: Anadolu soz konusu oldugunda ahiligin bir manifestosu mahiyetind~ olan Fi.i.ti.ivvet, kurallar1 itibar1yla, bir Peygamber ahlakt olarak kar~rmrza <;:Ik­maktadtr. 4 Fiitiivvet konusu i.i.zerinde ba~lang1<;:ta Irakl1 sufllerle Horasani1 Melamettler onemle durmu§, ancak, bu hareketin onderleri daha c;:ok Hora­san'da yeti§rni~tir. 5 Esasen fi.iti.ivvetin kaynagmda tamamen Kur'an ve Siinnet ilkeleriyle bezenrni~ melameci zevk ve gor~ yatmaktadtr.6 Diger c;:ogu sufi tari­kaclar gibi, fi.iti.ivvet te§kilan da §ecere olarak Hz.Ali'ye kadar uzanan bir senet zincirini kabul etmektedir ki, biiti.in bunlar, bize, fi.iti.ivvet te~kilan ile sufizm arasmda c;:ok soo baglarm oldugunu gostermektedir?

ilerleyen donernlerde fiitiivvet hareketinin, hem toplumsal hayat ic;:indeki et­kisi, hem de sufiligin kururnl~arak fi.iti.ivveti etkilemek suretiyle, soz konusu hareketin bir tasavvufi karakter kazanmas1, donemin idarecileri arasmda bu kuruma kar§l bir ilgi uyandtrml§tlr.8 <;i.i.nki.i. bu idareciler toplumsal hayatta saygm yeri olan, iiscelik manevi bir yonii bulunan bir kurumu kullanmakla, islam diinyasmdaki otoritelerini de saglam1§ olacaklardtr. Claude Cahen de, fiiti.ivvetin sosyal yoni.inii inkar eunemekle beraber ideolojik yoni.ine dikkat

3 Es-Siilemi, Ebu Abdirrahman Muhammed b. Hiiseyin, Tasawu.fta F1itiiwet {Kitabu1-Fiitiiwe), <p.

Siileyman Ar~, Ankara, 1977, s. 93-94. Fiiriivverin, tasavvuf kaynaklannda sufiler raralindan h.II. , . yiizylldan iti.baren tasavvufi bir rerim olarak kullarulmaya ~land!~ ve ilk kullanarun cia Cafer es-Sad.rk oldu,au bilirunekredir. Bkz. Uludag, "Fiitiivvet'; XIII, 259-261.

4 Oztiirk, T asawufim Rithu., s. 135. 5 Uludag, "Fiiriivver", XIII, s. 259. 6 Ayas, M.Rami, Tiirkiye' de llk T arikar Ziimrd~meleri Uzerine Din Sosyolojisi A95mdan Bir ~orma,

Ankara, 1991,45. 7 Grunebaum, G.E.Von, Classical ls!nm A History 600-1258, Translated by Katherine Warson, London,

1970, s.196-197. Bu r~kilann sufllikle olan ilgisi hakkmda ge~ bilgi i9Jl bkz. Taeschner, Franz. "islam Orras:agmda Furuvva", IFM, XV I I-N, (1953-1954), s. 6-7, 13.

8 Ocak, Ahmer Y<l§af, "Fiitiivvet'; DiA, isranbul, 1996, XIII, s. 261-262.

57611. Uluslarara.sz Ahilik Kiiltilnl ve Kzr~ehir Sempozyumu • Cilt-1

Do~. Dr. Se,yfollah KARA <i>

c;:ekerken9, ku§kusuz onun hem heterodoksiyle ilgisini10, hem de Halife en-Nasu

tarafmdan hakimiyet arnaayla kullarulmasllll kastetmektedir.

Gerc;:ekten Abbasi halifelerinden en-Nastr Lid.inillah, bu gayeyle fi.itiivvet ha­reketini islam diinyasmda resmi bir kurum yapmak iizere harekece ge<;mi§tir. ibnu Tiktaka ve el-Karamaru gibi tarihc;:ilerin, Abbasi halifelerinin fazileclilerin­den ve ileri gelenlerinden oldugunu, bununla birlikte ~ia'mn imarniyye koluna mensup bulundugunu soyledikleri Halife en-Nasu11

, bizzat kend.isi fi.iti.ivvec elbisesini hem giyerek, hem de giydirerek bu kurumu himayesine aldtgmt ilan etmi§tir. Bundan sonra da islam diinyasmm dogu ve baa taraflannda birc;:ok halk kitlesi bu te§kilata girmi§tir. 12

Halife Nastr'm fi.itiivvet hareketini himayesine almasmm sebepleri tamamen ayn bir konu oldugundan, burada onun iiz~rinde durmayacagun. Ancak §U kadarlllln ifade edilmesi gerekir ki, Halife, kend.isinin yaptlanduarak bizzat §ahsma baglarru§ oldugu fi.itiivvet te§kilaum, ·islam di.inyasmm biitiin iilkelerin­de yaymaya c;:alt§ffil§, birc;:ok hiikiimdart kend.isinden fi.itiivvet §alvart almaya, fi.itiivvet kasesinden ic;:meye ve bu te§kilata baglanmaya re§Vik ederek13, boylece onlart sozi.i edilen te§kilat sayesinde kend.isine baglamaya c;alt§mt§tlr.

Halife en-Nastr'm bu konuda ilgilend.igi hiikiimdarlardan biri de, Anadolu Selc;:uklu hiikiimdart I. hzeddin Key.k.avi.is'tiir. Anadolu Selc;uklu Sultam I. lz­zeddin Key.k.avi.is, Sinop'u fethettikten sonra bunu halifeye bildirmek ic;in ~eyh Mecdeddin ishak't bircrok hediyeyle birlikce ona gondermi§, halifeden de fiitiiv­vec alameclerinden olan fiiriivvet §alvar1 iscemi§ti. Halife, Anadolu Sulraruna, iscedi~den ba§ka, bir Fi.itiivvetnime ile birlikce c;:ok saytda hediyeler g6nder­mi§cir14. Bu hed.iyeler arasmda salcanat men§uru da bulilllffiaktaydt. Sultan, Halifenin kend.isine gosterdigi biiyiik ilgi ve gonderd.igi degerli hediyeler kar§t­smda son derece memnun kalmt§tlr. Gerc;:ekten de o zamana .kadar Halife hic;bir hiikiimdara boylesine biiyiik ilgi gosrermemi§ti. Kadt Burhaneddin Anevi bu ilginin derecesine, "Ba;ka hifbir hukumdarm boyle bir iltifotz riiyasznda bile gor-

9 Cahen, Oaude, "L'Histoire Economique er Sociale de L'Orienr Musulman Medieval·: Studia hla.mica, ll,s.113.

10 Cahen, Oaude, "tlkAhiler Haklo.nda", r;ev. Miirsel Ozru.ck, &lktm, U197 (1986), s. 591. 11 ibnu Ttktaka, Muharruned b. Ali b. Tabaclba, el-Fahri fi1-Adabi's-Sull'ii'!iy;'e ve'd-Diive!n-lslnmiy;-e,

Beyrur, 1966, s.322; d-I<aramani, Ahbam 'd-Diivel ve Arant 1-Uvel fi't-Tarih, 11¥· Ahmed Hatir-Fduni Sa'd, Beyrur, 1992, ll, 186.

12 ibnu Ttktaka, a.g.e., s. 322. l3 Taeschner, "1.0. Furuvva", s. 12-13. 14 tbnu Bibi, d-Hiiseyin b. Muhammed b. Ali d-Ca'feri er-Rugadi (684/1285?), el-Evamim'lrA/ai)'e ft

lhmiri1-Alni;•e, r;r.v. Miirsd Ozrurk, Kiilriir Bakanhgt Yaymlan, Ankara, 1996, I, 150, 176 vd.; Uz.un~, lsmaU Hakla, Osmanh Devlm Tqkilatma Medhal, Ankara, 1988, s. 67; Koca, Salim, Sultan L izzeddin KrykitviiS (121 1-1220), Ankara, 1997, s.63-65.

1. Uluslararasz Ahl1ik Kiiltiirii ve J(Jr~ehir Sempozyumu • C!1t-I 1577

~ Selfuklu TiirkiJ'esi Dini Tarihinde T~tlan Bir Konu: Ahilenn Silnnfli,gl" Meselesi ~~--~------~------~~-------

memiJtir" ifadesiyle i§aren:e bulunur!5 Bu ilgide, Anadolu'nun strarejik onemi ve Anadolu'daki bu Tiirk devletinin Islam diinyas1 as:1smdan icra ert:igi fonksi­yonlarm yan1 ma halifenin annesinin Tiirk olmasmm da etkisi bulunmu§ olabi­lir.16 Boylece Selc;:uklu Sultan1 I. izzeddin Keyk.aviis fiiriivver elbisesi giyerek Fiitiivver te§kilauna girmi§tir.17 Anadolu Sultarunm fiiriivvet te§kilanna girme­siyle birlikte c;:ok say1da devlet adam1 da ayru te§kilata biiyiik torenlerle iiye ol­mu§tur.18

Bun dan sonra fiitiivvet hareketi, Anadolu' da, Islam diinyasmm hic;:bir yerin­de goriilmemi§ bir bic;:imde geli§me gostererek "Aht teJkilatt" dedigimiz, Tiirkle­re ozgii bir kurulu§ haline gelmi§tir. Bundan dolayt ahi te§kilauna Turk fiiriiv­vet hareketi de denilebilir. Nitekim XIV. yiizylim ikinci c;:eyreginin . ba§larmda Anadolu' nun birc;:ok onernli bolgesini gezdigini bildigimiz ibnu Ban:uta, bura­larda "Ahf' topluluklarma "Futii.vve" denildiginden bahsetmekre19, boylece iki te§kilar arasmdaki bariz ili§kiyi gostermektedir. Gerc;:ekten Anadolu'da bu te§ki­lat dini ve siyasi bakundan Abbasi Halifesi en-Nas1r'm kurdugu fiiriivvet te§kila­tma bagh olarak orraya c;:J.knu§, gordiigu ilgi ve siyasi desteklerle her tarafa ya­yllnu§Ur.20 Bundan sonra aruk Anadolu'da fiiriivvet deyimi yerine, daha c;:ok "Ahilik" kavrarru kullarulrru§ur. Boylece Anadolu'nun islarnla§masmda ve Os­manh Devleti'nin kurulu§unda etkin rolled bulunan ve ~Ikpa§azade'nin, Ana­dolu'daki don gruptan birisi olarak zikrert:igi "Ahiyan-i Rz~m" te§kilau orraya c;:Ikm1§ oldu.21

Zengin tiiccarlardan §eyhlere, alirnlerden kiic;:iik el sanatkarlar1 olan hirfer erbabma, ~atta i§siz insanlara kadar c;:ok geni§ yelp~eden insanlar1 biinyesinde barmruran ahilik te§kilan ve mensuplarmm mezhepsel duru§lar1yla ilgili c;:ok §ey

•s Anevi, Karu Burhaneddln Ebu Nasr b. Mesud, Enisu1-K11ltib, b3ZI kLsunlanyla ~r. M. Fuad Kiipriilii, BeUeren, Vll/27 (1943), s.483.

16 Koca, a.g.e., s.63-64. 17 tbnu Bibi, el-Ev!tmim1-.Ainiye, I, 150, 176 vd.; Uzunc;aqw, O.D. T. Medhn4 s. 67; 18 Bayrarn, Mikail, Ahi Evrm, T nsawuft Diifiincenin Eras/an, Ankara, 1995, s. 30; Koca, a. g. e., s. 65. 19 tbnu Bacrlira, SeyahntnAme-i jbni Bnttuta (Tuhfone'n-NzluAr ft Gar!tibi1-Ems!tr VI! Aciibi1-Erfor), cp.

Mduned ~erif. istanbul, 1333-1335, I, 312. Esasen Anadolu'daki Ahiler r~kilan haklonda en fazla bilgiyi lbnu Bacrlira'run ':5tj'llhatnAmtusinden iigrerunda:eyiz.

20 Bayram,AhiEvrm, s. 29-31; 6zru.rk, Tnsavvujim/Udm, s. 133. 21 ~ikpapzade, Apkp~lj~Wide Tarihi (Tevlzrih-i Ali OS71liln), ~c. Ali Beg. Istanbul, 1332, s. 205; Ayas,

a.g.t., s.45-46. Ancak Kiipriilii, Golpmarh (Giilpmarh, Abdulbaki, 100 Sontda Tnsavvuf, Istanbul, 1985, s. 124, 126), Taeschner (faeschner, "10. Fumvva~ 17-19) ve Cahen (Cahen, "llk Ahiler", s. 591) gibi bilim adarnlaruun Ahiligin fiiruvvet te¥ciJarmdan kaynakland.Jguu, hana iki r~kilann da ayru olduklanru siiylemderine kaqm, b3ZI rariht;iler Ahiligin Anadolu'da Tiirkler rarafindan kurulan ii~ bir kurum oldugunu iddia eaniPerdir. Bkz. <;:agaray, N~t, "Anadolu'da Ahilik ve Bunun Kurucusu Ahi Evren", &!ktni, XLVI I 182 (1982), s. 428-429. ~ ger¢', Ahiligin, furuvvet t~kilanrun Anadolu'daki bir uzannst oldu,audur. Bkz. Ocak, "Fiitiivva': XIII, s. 262-263.

5781 /. Uluslararasz Ahilik Kiiltiini ve Kir~ehir Sempozywnu • Cilt-1

Do9. Dr. Se.yfitllah KARA ~

soylenmi~ ve ach ge~en t~kilat, dini yonii itibanyla heretik inan~ bi~irnlerine sahip alup almadllclan naktasmda raru~malara kanu olm.u§tur. Ahilik te§kilan kurumsal alci.rak gayrisiinn1 temeller iizerine mi kurulmu§tur? Bu te§kilata men­sup olan ve bu te§kilacla ili§kili alan kicleler Siinni mi, yoksa gayrisiinru mi an­la}'l§a siliiptirler? Bu sarulara, bilhassa aryantalisderce gayrisiinntlik one ~tkaru-larak cevap verilrni§tir. ·

Ger~ekten yabanc1 bilim adarnlar1 ahtleri genellikle heteradaks gruplar ic;:in~ de degerlendirmi§lerdir. Bunlardan Melikoff, daha baz1 gruplarla birlikte ahtle­rin de heteradoks unsurlar arasmda bulundugunu ileri siirmii§tiir22

• Gordlevski de, ahtlerin Siinnt miisliiman olmacllklarm1 soylemi§, buna gerek~e alarak da, anlarm dervi§lere sevgiyle bakarak, . tarikadara baglancllklar1ru ifade etmi§ ve bun dan dalay1 ahi gruplarmm "Batmf' zernin iizerinde degerlendirilmesinin zarunlu aldugunu belirtrni§tir. Ancak a, bunun hemen arkasmdan da ahilerle ismailtler. arasmda var oldugunu iddia ettigi bagm, sadece bir varsaytm oldugu~ nu itiraf ederek biiyiik bir c;:eli§kiye dii§mii§tur3

. Halbuki ahtlerin dervi§lere sevgiyle bakmalar1, hatta bu dervi§lerin bulundugu tarikaclara: girmeleri, onlarm heterodaks inan~lara sahip olduklarm1 gosrermez; bu durum, alsa alsa ahtlerin tasavvufi temayiillerinin ne kadar yiiksek oldugunu ortaya kayar. Zira biz, Ana­dalu'ya gelen dervi§lerin sadece gayrisiinni kesirnlerden olmacllklarm1, Siinni anlayi§a sahip dervi§lerin de yagun olarak, hatta daha fazla bir aranda buraya · geldiklerini daha once belirtmi§tik.

Gardlevski bu kanudaki dii§iincelerini, oyle zannediyoruz ki, rahmedi Fuar Kopriilii' den alnn§t!r. Zira Kopriilii de aym miitalaalarda bulunrnu§, bu mii­talaalarml ihtimaller iizerine dayanchrrugi baz1 sebeplerle izah etmeye c;:all§ffil§, hatta ahi te§kilaunm belli bir meratip silsilesinin oldugunu, mensuplarmm elde ettikleri riitbelere gore hakikaclere Wa§Ugl §eklinde bir gerek~e ileri siirerek, ·bu te§kilatm baunilikten ~lkugm1 savunmu§tur. Kopriilii, bu kanudaki gerek~eleri­nin c;:agunu, bir XIII. yiizyu eseri alan el-Burgazi'nin "Futii.vvet-name"sine isti­nat ettirmekredir4• Oysa bu eser, Golpmarh'nm da degindigi gibi, Siinni karak­ter ta§lffiakta, hatta bu durum, soz kanusu eserin bir ozelligi alarak kar§lffilZa c;:lkmaktarur5• Kopriilii'niin, ahtlikte mevcut aldugunu s6yledigi me~atip silsile­si, bu silsileye uygun olarak mensuplar1mn riitbeler elde ett:il4eri ve riitbelere paralel alarak herkesin bilemedigi baz1 hakikaclara Wa§tlgi yolundaki degerlen­dirmeleri ise, ahi te§kilaunm banniligini gostermez. <;unkii, rasavvuf tarihi bo-

22 Melikoff, Irene, "Les Origines Cenrre - Asiatiques du Su.fisme Anatolian", Turcica, XX, Paris, 1988, s. 10.

23 Bkz. Gordlevski, V., Alurdo!tt Sei{ttk!u Devleti, q::.t. AY!r Yaran, Ankara, 1988, s. 322. 24 K.opriilii, M. Fuad, Tiirk Edebiyatmda jfk Muwavviflar, ~r. Orban F. K.opriilii, Ankara, 1991, s. 215-

216. 25 Gi;ilpmari.J, Abdulbaki, "Burg:izi ve Fiiriivve[-Name'si ·; jpM, "XVII-IV (1953-1954), s. 87-88.

1. UluslararasL Alzilik Kiiltiirii ve Kzr~ehir Sempozyumu • C!1t-l 1579

~ Sel~ttklu Tiirkiyesi Dfni Tarihinde Tartl$tlan Bir Konu: Ahilenn Stinniliffi Mese/esi w~--~------~------~--------

yunca ele alman tarikaclara bir gi:iz anl<Lgmda, hepsinin, mensuplartrun manevi yiikseli§lerini ger~ekle§tirmeleri ic;:in ortaya koyduklart bir tahm makamlar olU§-

. rurduklart gi:iriiliir. Salik, her bir makanu a§Ogmda daha fazla manevi bilgilere sahip olur ve bir soriraki mertebeye ula§mak i~in <;ait§masma devam eder. T ari­kata girenlerin daha ilk andan itibaren ya§amaya ba§ladtgt ve tasavvuf literatii­riinde "Seyr-ii SiUtik" denilen bu uygulama, biitiin tarikaclarm ortak kabulii olarak gi:iriinmektedir. Dolaytstyla bu tiir degerlendirmelerle ah1 te§kilattrun bauniligine hiikmetmek dogru degildi~6• Nitekim Ki:ipriilii, battni b~r kaynak­tan geldigini ileri siirdiigu ah1 te§kilattmn, ba§ka bir eserinde, Anadolu'nun Siinni merkezlerinde devlet koncrolii alcmda Siinni bir mahiyere biiriindiigiinii de si:iylemi§tir 7•

Peki i§in dogrusu nedir?

Bize gore, bu konuda en dogru degerlendirmeyi Claude Cahen yaprnt§ru. 0, fiitiivvet hakkmda edindigi teorik bilgilerden harekecle, ahtlerin arasma bazt zamanlarda islam'a aykm birtaktm inan~ ve ayinlerin girdigini si:iylemekte, an­cak yine de ahtlerin, gene! olarak islam inancma ayktn dii§iince ve ya§am bi~irni ortaya koymadtklarmt ifade etmektedi~8•

Ger~ekren ahi te§kilan gibi, Anadolu' nun en biiyiik te§kilatt ve o nispette de en kalabahk, meslekleri ve dii§iinceleri itibartyla en heterojen toplulugunun arasmda hi~bir heterodoks unsurun bulunmadtgtru soylemek miimkiin degildir. Anadolu'nun her bi:ilgesine yayiliru§ olan bir te§kilatm ic;:inde, itikat noktasmda elbette farklt inan~lara sahip insanlar bulunacakm. <;:iinkii bir topluluk, geni§­l~digi oranda kendi homojen yaptstnl da kaybedecek~ir. Bu sosyolojik olarak da inkar edilemez bir ger~ektir. Ancak, gene! yaptst gi:iz i:iniinde tutuldugunda ahl te§kilanrun Kur'an ve Siinnere uygun bir tarz arz ettigi de muhakkakm.

Sel~uklular Doneminde Anadolu Ahiliginin Siinniliginin Delilleri

1- Te§kpann kurucusu olan Ah1 Evren'in, eserlerinde ortaya koydugu dii­§iince ve inan~lartrun islarrun bu iki temel kaynagma uygun olmast, tabianyla kurdugu te§kilacm da ayru degerlere uygun olmast sonucunu beraberinde getire­cektir. Mesela Anadolu' da a.h1 te§kilanru kuran ve Ah1 Evren adtyla ranman ~eyh Namuddin Mahmud b. Ahmed el-Hoyi (6.1261), gene! olarak itikadi ve rasavvu£ konulart ihtiva eden "Metaliu'lAman" adlt eserinin i:insi:iziinde, i~inde bulundugu devirde irnan ve itikad esaslarma olan inanc;:larm zaytfladtgtnr belir­terek, zaytflayan inan9arr kuvveclendirmek maksadtyla eserini yazdtgmr ifade

26 Ahllikte Karmati-Baoni unsurlar olmachgma clair bkz. Oztiirk, T llSiluvufim RJdm, s. 140. 27 Kiipriilii, Fuad, Onrum/1 D~ktinin Kimtlrqu, TTI<Yaymlan, Ankara, 1999, s. 92. 28 Cahen, "ilkAhiler", s. 600.

580 ,/. U/uslararast Aht1ik Ktiltiirii ve Kzr$ehir Sempozyumu • Ci/t-1

Dof. Dr. Seyfollah .lG1RA ~

ecmi~d~9• Yine Ahi Evren, itikadi ve tasavvufi konulardan bahsettigi bir b~ka eseri olan "Tabstratu 1-Miibtedi ve Tezkirettt 'l-Miinteh£" 'isimli lcitabmda cama­men Ehl-i Si.innec gorii~lerine uygun, hatta baz1 Ehl-i Siinnec mezheplerini bile cenkic ederek, tamamen Selef inanc1yla o~en bir di.i§iince ve inane;: manzurnesi onaya koyar. Mikail Bayram bu eseri cerciime ederek n~recmi~ti.f30.

2- Ahlligin Siinni bir yap1 arz ettigini gosceren en onernli delillerden biri de,. bu ce~kilacm beyannamesi durumunda olan ve bir nevi siyasecini belirleyen Fii­riivvecnamelerdir. Her ne kadar ahtligin tarihi siirec;: ic;:inde aldigt ~ekli ve gec;:ir­dikleri degi~imi tam olarak yansumayacagmdan dolayt, bu ce~kilaun izah ve cahlilini yaparken sadece Fiiriivvernamelere dayanmak yaruluc1 olabilecekse de, soz konusu t~kilaun inanc;:Ianru cespit ecmede bu Fiiriivvemamelerin onerni goz ardi edilemez. <;iinkii soyledigimiz gibi, bu Fiiriivvernameler, fiiriivvecin ve ahtligin adab ve erkamru, mertebeler silsilesini, t~kilat ozelliklerini, krsaca bii: tiin bir siyasedni yanSJtan usul ve kaideleri ihciva eder. Bu hususlar ise bir olc;:ii­de bu ce~kilatm inane;: diinyasm1 yans1tmakcadu31

•

Ancak burada §U hususu belirtmemiz gerekir: Ahilerin mezhepsel durumla­nru ele aluken ilk donem ahilerini, yani Selc;:uklular donemi ile Beylikler done­rni Anadolu ahilerini esas aldigrmm bilinmesini isterim. <;iinkii, sonraki siirec;:re, XV. Yiizyudan sonra kaleme alman fiiriivvecnamelerden de anl~uacagr gibi, . ahilik kurumunda hecerodoksi lehine az sonra ifade edecegirniz ktrumalar ya­~anffil§UC.

XIII.. yiizyu rutiivvecnamelerinin en onemlilerinden biri olan ve Anadolu Selc;:uklularl doneminde kaleme almdigr ic;:in, bu donemin ahtleri hakkmda ipuc;:larr veren el-Burgazi'nin Fiitiivvernamesi, Selc;:uklu Tiirkiye'sindeki ahilerin mezhepsel karakrerlerini oldukc;:a net bir bic;:imde · yanSJtmaktadrr. Bu fiiciiv­vecname, Golpmarh'mn da belimigi gibi, ba~can sona kadar Siinni bir karakrer arz ermekredir. Tamamen ahilere yonelik yazllffil§ olan bu eserde, onlarm uy­malarr gereken kurallar dile getirilmi~dr. Burgazi, eserde, Ebu Bekr'i gazi olarak tanrrnlarken32

, ahilerin de onu oyle gormeleri gerektigine i~aret etrni~ olmakta­cLr. Hatca o, bir acLm daha acarak, ~eyhligin Ebu Bekr'e air oldugunu, Ebu Bekr oliirken ~eyhligi Ali'ye verdigini soylemi§~3• Yine bu Fiitiivvernamede Hz. Ebu Bekr'in Allah'a yaktn oldugundan, Hz. Omer'in Allah'can korkrugundan,

29 Bkz. Bayram, Ahi Evrm, s. 87. 30 Bkz. a.k., s. 127-206. 3 1 Fiiriivvemamder haklwtda bkz. Ocak, Ahmer Y~ar, "Fiitiivvemiime': DlA, lsranbul, 1996,

XIII, s. 264-265. 32 El-Bu.rg.W, Yahya b. Halil b. <;:oban, Fiitiivvet-nilme, ll§r. Abdulbaki Golpmarh, lFM, XV/I-N (1953-

1954), s.l26. 33 Golpmarh, "Burg.izi ve Fiiriivver-Name'si", s. 88.

1. Ulus/ararast Ahilik Kiiltiinl ve Klrfehir Sempozyumu • Ci/c-/. 1581

~-se_lf_u_kl_u_7'iir._._k.;...(y_es_i D_i_m_·1i_a_ri~_u_iu_te_1i_ar._a_~r_la_n_B_fr_K._o_m_,:_A_h_ile_n_n_£_iin_n_il..:.igi_· M_e_-s_el_es_i ------

Hz. Osman'm hayasmdan, Hz. Ali'nin ise hizmetkarhgmdan bahsedilirken~, Hz. Ai~e'den de "annemiz" diye soz edili~5•

Aym Filriivvemame, ahilerin, Hz. Peygamberin siinnerine onem vermeleri gerektiginden bahisle, onun bir silnnetine inanmayan ki§inin kiifiir i~inde ola­cagmt soyleyecek kadar ileriye girmekre3G, boylece bu te§kilaun mensuplarlDID silnnere ne derece deger verdiklerinin ipu~larm1 vermekredir. Aynca eserde ahilere hiraben namaz, §eriar, ibadet gibi 1slamla ilgili diger konularda da onem­li nasihaclarda bulunulmakra ve bu konularda da bir ahlnin nasli olmast gerekti­gi ah1 kiclelerine ogretilmekredir. Ahilere, namazlarml kazaya btrakmamalan soylenmi§, "Vay o namaz kzlanlarzn haline ki, onlar namazlarmdan gafildirler" ayetinin muharabmm, namaz1 kazaya btrakanlar oldugu soylenmi§tir. Aynca, islamm ilzerine bina edildigi be§ remel esasa azami ol<;ilde dikkat ermeleri gerek­tigi bildirilmi~~7 •

Burgazi, Filrilvvetnamesinde, futilvvet te§kilatmm ic;:inde yerini alan ah1nin §er'i hiikilmlerden azade olamayacagmt soyleyerek, bu konuda Hz. Peygamber­den, "$eriat kavlimdit~ tarikat fiilimdir, hakikat halimdir" §eklinde bir hadis nakletmek suretiyle kendi yargtslnl desrekle~8 • $eriat, tarikat, hakikar ilc;:lilsil­niln, aym zamanda tarikaclarm da uymak durumunda bulundugu hususlar ol­dugunu goz 6nilnde rutacak olursak, bir ahlnin upkt bir carikar mensubu gibi davranmast gerektigini anlam.I§ oluruz.

Ahlligin Silnni karakterini orraya koyan sadece Burgazi degildir. Daha sonra XIV. yiizyum sonlartyla XV. yiizytlm ba§larmda yazil.d.tgt anla§lian ve ~eyh ~ref b. Ahmed'in kaleme ald.tgt "Fz'ltii.vvet-name"de de ay~ Silnni havanm bulundu­gu, daha ilk bakt§ta anla§tlmakrad.tr. Nirekim soz konusu Filriivvemame'de dogru yolun Kur'an'la bulunabilecegi, Silnnet'e uymanm kurrulu§ yolu oldugu, §eriann, lslarrun temel pratikleri olup, bunlarm uygulanmast gerektigi vurgula­narak, ibadeclerin yaptlmast gerektigi konulart i§lenm.i§~9•

Yukanda ele ald.tgtffilZ, hususlar bu donemde ah1 te§kilatlnda ~ii-Alevi mo­tiflere rasclanmadtglill gosrermekredir. Flitiivvemamelerin senet zincirlerinin Hz. Ali'ye Wa§malan ise, bu te§kilaclarda ~ii-Alevi unsurlarlDID oldugunu gos­termez. <:;ilnkil hemen hemen bilriin tarikaclarda tarikat silsilesi genellikle Hz.

34 El-Bu.rg3zi, a.g.t>., s. 127. 35 A.k., s. 136. 36 El-Bu.rg3zi, a.g.t>., s. 127. 37 Bu esaslar halk ara.smd.a "lslarmn ~" ~de klasikl~rni§ olan kelime-i ~ade[ gedrmek, namaz

lalmak, zeka[ vermek, orus; ruanak, haa:a gionek esaslardtr. Bkz. a.k., s. 125. 38 A.k., s. 133. 39 Biitiin bu hususlann de ahnd!gl yerler is;in bkz. qref b. Aluned, Fiitiivva-11nm~, ~r. Orhan bilgin,

istanbul, 1992, s.14, 15, 19, 34, 43, 47.

58211. Uluslararasr Ahilik Kiiltiirii ve Klr§ehir Sempozyumu • Cz1t-1

Do~. Dr. Se.yfu/lal1 1\'iiRA <t>

Ali'ye r;:tkmaktad!r ve bu ekoller ~iilikle itham edilmemektedirler. Tiirn rasavvu­fi disiplinlerde esas alan Ali ve Ehlibeyr muhabbeti, elb~ne rutiivver ve ahllikre de bariz bir bir;:imde dikkat r;:ekmektedir. Ancak bu olgu, soyledigimiz gibi, rutiivvet ve ahtligin ~ii-Alevi bir kurum olarak degerlendirilmesini kesinlikle gerektirmez. Ali ve Ehlibeyti sevmekle ~iUik aym §ey degUdir. Fiitiivvene goze r;:arpan Ali sevgisi, Hz. Ali'nin feral;u:m ba§t olmast dolaylSlyladJr40. Nitekim biz, bu sevginin sadece ~ii-Alev! ekollerde degil, aynt zamanda biitiin Siinni kesim: lerde fazlastyla mevcut oldugunu bUmekteyiz.

~u halde fi.iriivvernamelerden elde enigimiz biitiin bu verUer, bize, ahtligin Selr;:uklular doneminde, hana Beylikler donerninde Siinni bir yapt arz ettigini ar;:tkr;:a gosrermekredir. X.V. yii.zyt.l ve daha s~nraki donernlerde kaleme alman fi.itiivvernamelere bakilirsa, ahl r~kilaonm bu orrodoks yaptst, gayrisiinnilik lehine bir kmlma gosterml§tir41

• Mesela X.V. yiizyum orralarmda ~eyh SeyyiQ. Hiiseyin rarafmdan kaleme almmt§ alan "Fiitiivvetname" ba§tan sana kadar ~ii unsurlarla doludur. Eserde, Ali ve evladJna sevgi gosrermenin liizumundan, bunun yaru ma dii§manlarma da kin beslemenin viicubundan bahsedUmekre­dir42_

Fiiriivvemamesini Fatih Sultan Mehmed zamanmda yazdJgr, Sultan't birr;:ok vasillarla oven ve §eceresini Osman Gazi'ye kadar sayan ibarelerinden anla§t..lan43

~eyh Seyyid Hiiseyin, daha eserin dibacesinde ilk iir;: halifeyi isimleriyle zikrer­meyi btrakuken, Hz. Ali'yi ismen ar;:tk bir bir;:imde sayler; bundan sonra da biitiin ~ii imamlarmm adlarma yer verir; on ikinci imam Muhammed Mehdi'ye ise "Sah.ibtt'z-Zaman" diye ovgiilerini ifade eder44• Eser, sadece dibace ktsmtyla bile, ~ii karakrer ta§td!gtna hiikmermeye yerecek mahiyet arz ermektedir.

Bundan ayn, yine XVI. yiizyt.l Fiiriivvecnameleri arasmda zikredecegimiz ve Seyyid Muhammed b. Seyyid Alaeddin'in 1524'te yazd!gt, daha r;:ok "Fiitii.v­vetndme-i Keb£11' diye bUinen eser de ~ii bir renk ta§tmaktad!r45

• Biitiin bunlar

40 Konu u~ ilgili degedendirmder i9n aynca bkz. Oz.rurk, Ta;awufim Rlll111, s. 134-135; Oc:ak, "Frihivvmuime: XID, 265. Nirc:kiro GolpmariJ cia 1\iriivvec ooplulugunun = Siinni olmadJguu saylemdde beraber, ~ii de olmaciJguu, bunlann inan~ ve rorenlerinin Fiiriivvemamderden edinilen bilgilere gi>re hi~bir zaman ~ii-imarniyye'ye uymachguu bdirtrn4tir. Blcr.. GOlpmariJ, 100 Sontda Tasavvuf, s. 130-132.

41 Benzer degedenclinneler i~ bkz.. <;:agaray, N~er, "Fiiriivver-Ahi Miiessesesinin Me~ei Meselesi", A{)jpJ), II-III (1952), s. 77-84.

42 GolpmariJ, Abdulbaki, "~eyh Seyyid Gaybi Oglu ~eyh Seyyid Hiiseyin'in Fiiriivver-Namesi", lFM, XVII!I-N (1955-1956), s. 51.

43 ~eyh Seyyid Hiiseyin b. ~eyh Seyyid Gaybi, Fiirrivva-mime-i $eyh Seyyid Hiiseyin Gaybi, ~r. Abdulbaki Golpmarh, lFM, XVIIII-N (1955-1956), s. 74.

« Ak., s. 73. 4; Ocak, 'Fiiriivvetnime", XID, s. 264.

1. Ulus/araras1 Ahilik Kiiltiirii. ve Klriehir Sempozyumu • Ci/t-1 1583

~ Sel~uklu Tiirkiyesi Dini Tarihinde Tartl$llan Bir Konw Ahilerin Siinniligi Meselesi ~___:... _ __:__ ____ ____ ::;,__ ___ _

goz oni.inde bulunduruldugunda, ahi re§kilaunm Sels;uklular donemindeki yapt­. strun Si.inni gori.ini.im arz ettigi, XV. yi.izyudan itibaren ise hererodoks lehine lunlma y~adtgt §eklJndeki kanaatimizin haklt oldugu ortaya s;tk.makcadtr.

3- Sadece Si.inni olmakJa kalmayan, aym zamanda Si.inniligin yaytlmast is;in s;ok yonlii politi.kalar uygulayan Sels;uklu sulran ve devlet adarnlan, ahilere dev­let prorokoli.inde daima yer vermi§lerdir. Hecerodoks Tiirkmenlerle kimi zaman zacen sorunlar ya§ayan Sels;uklu Devlecinin, sorun ya§ayacagt hecerodoks unsur­lara prorokolde yer vermesi di.i§i.ini.ilemez. Oscelik ahiler, onemli birtahm siyast geli§rneler kar§JStnda resmi belgelere §ahit olarak imza acnu~lardtr. Nitekim, iktidarm I.Gtyaseddin Keyhi.isrev rarafindan ll.Ri.i.kneddin Si.ileym~ah'a dev­redilmesi SLiasmda iki taraf arasmda haztrlanan ~armamede emirler ve devletin ileri gelenleriyle birlikte ahiler de §ahit olarak haztr bulunmU§rur46 • !bnu Bibl'nin verdigi nakillerden, onlarm, prorokolde onemli yerlerinin oldugu anla­§Umaktadtr. Sels;uldu Devleti adtna yaptlan biiti.in miihim kaquarna torenlerin­de diger devlet biiyiikleri arasmda ahilerin de zikredilmeleri bunu goscermekte­dir47. Ahilerin, Saray roplannlarmda kadllar, ~eyhler ve emirlerle birlikte oi:ur­duklari gori.ilmektedir. Sulcanlar onlarm gori.i§letine ba§VUirnakta, bazt zaman­larda da onlart odi.illendirmekteydi48•

4- Ahiler, Devlet is;inde meydana gelen olaylara zaman zaman mi.idahil ol­mu~lar, devlet is;inde meydana gelen iktidar bo§lugunda Si.inni devletin ytlulma­sma razt olmayarak Si.innt sultanlar adma idareye sahip s;tkmt§lardu. Ozellikle XIII. yi.izyUm ikinci yar1smda Mogollarm istilasmdan sonra devlet otoritesinin zaytfladt~ donernlerde varltklarmt hissettirmi§ler, §ehir hayannda faa! bir col oynarm§lar, siyasi bir amil olarak daima hesaba kanlrru§lardtr. Onlar, iktidar bo§lugunun meydana geldigi ve bu yiizden kart§tk:Wdarm ba§ gosterdigi zaman­larda ka~su onleyici faktor olarak orcaya s;tkmt§lar, boylece sadece ekonomik bahmdan degil, aym zarnanda siyasi as;tdan da etkinliklerini hissettirmi§lerdir49•

Nitekirn ibnu Bacruta, Anadolu'da gordi.iklerinden bahsederken, "$ehirlerden herhangi birinde idareci yoksa, o jehri ahiler yonetirdi"50 demek suretiyle, bu nok­taya vurgu yapmt§ttr.

Sultanlar arasmdaki iktidar mi.icadelelerinde her zaman hesaba kanltr bir denge unsuru olmu§lar ve bu mi.icadelelerde etkili faaliyeclerde bulunmu§lardtr. Nitekim, II. Riikneddin Si.ileyman§ah, Konya'yt karde§i I. Gtyaseddin Keyhi.is-

• 6 fbnu Bibi, el-Evamim t-Aitii)~. I, s. 51-53. 47 BaZJ omekler ic;in bkz..lbnu Bibi, el-Ev!zmiml-AiniJ·e, 1, 140, 232, 249. 41 Gordlevski, a.g.e., s. 197-198. 4? Kopri.ilii, Onmmlt Devletinin Kumlupt, s. 64; Cahe.n, 0.0. Al1ndolu'da Tiirkler, s.l99; a. ml£, "Uk

Ahller", s.600; Tabakoglu,Ahmer, Tiirk iktisnt Tnrihi, lsranbul, 1998, s. 105. ) O lbnu BamiCl., a.g.e., I, s. 326.

58411. Ulusl«rarast Ahilik Kiiltiirii ve Ku~ehir Sempozyumu • Cilt-1

-------------------------------------------~~·-D_r._S.~~~~-~--~----~

rev'in elinden almak is;in harekere ges;erek bu §ehri muhasara etrigi zaman, bu­radaki ahller. ve flryan reisleri asla buna miisaade ermeyeceklerini, sulranlarmt Siileyman§ah'a reslim ermeyeceklerini, ona verdikleri sozii rutacaklar1n1, kendi­sine kar§t diiri.ist olacaklarlnl, onu sonuna kadar koruyacaklarmt soylemi§lerdir. Ancak, Gtyaseddin Keyhiisrev karde§ine kar§t direnemeyecegini anlaymca, Konya'yt ona ceslim ermeye karar vermi§tir. Bunun iizerine ahilerin de nzastyla §artname hazulanarak devir teslirn gers;ekle§tirilmi§tir;1

•

Goriilmekredir ki ahiler, bu donemde Siinni devler ve Siinni sultanlarla da­irna is: is:e bulunmu§larrur. Halbuki Siinni olmayan kiclelerin Si.innl Sels;Uklu Devleti ile boylesine yakm ili§ki ic;:inde bulunmaruglnl biliyoruz.

5- Ahilerin donernin Siinni alirn ve murasavvillart tarafindan dosrc;:a kar§t­lanmast, hatta medreselerde ders vermeleri ve· Si.innl tarikatlara intisap ermeleri, onlarm bu donemde Siinniliklerini gosreren bir ba§ka delildir. Bu hususlarla· ilgili olar3.k ozellikle Eflakl' nin "Menakzbu 'L;.Arifln'~ adlt eseri orneklerle dolu­dur.

~ 6- Aynca, bu doneme air seyyahlarm gozlemleriyle ilgili nakletrikleri decay­Jar, ahilerin Siinnilikleriyle ala.kalt ipuc;:lartyla doldur. Ornegin, bir XII. yiizytl seyyaht olan ibnu Ciibeyr, ahilere ilham kaynagt olan fiiruvvet ehlinin daha Anadolu' dan once $am' da Siinn! inane;: etrafmda organize oldugunu ve bolge­deki $ii-Bauru propagandaya kar§t miicadele verdiklerini anlacu52

• Bu gozlem, fiitiivvetin ve fiiruvvet erbabmm $iiligi tezini de c;:iiriirecek bir beige olarak eli­mizde bulunmaktadtr.

Anadolu ahileri ile ilgili en fazla bilgiyi veren seyyah ibnu Barnlta' dtr. ibnu Battura' nm Ahilerden miisper yon de etkilendigi onlarla ilgili her ifadesinden anla§tlmaktadtr. Onun, ahilerin dini hayaclarma clair eserinde verdigi bilgiler, onlarm Siinru olduklarmt as:tk bir bic;:irnde gosrermektedir53•

SONU<;

Sonus: itibartyla XIII-XIV. yiizytllarda Selc;:uklu ve beylikler donemi Anado­lu'sunda ahilerin gene! dini yaptsmm Siinnllikle paralellik arz etrigi goriilmek­redir. Ahilik kurumunun temelinde $ia mezhebine temayiiliiyle bilinen Halife en-Nasu'm Anadolu'ya sokrugu fiiciivver anlayt§tntn yaanast, ahilerin Siinru

5I fbnu Bibi, el-Evamim1-AMi;~. I, s. 51-53. 52 Ibn Cubcyr, Rlhk, ed.ir. W.Wright, London, 1907, 280; Sankaya, Mehmet Saffet, XII- XVI. Anrlardaki

A11ndolu 'da Fiitiivvetnamelue Gore Dini inanf Moti.fleri, Kiiltiir Bakanhgi Yaymlan, Ankara, 2002, s. 31. 53 Omegin bkz. ibnu Bamira, tc.g.e., I, 313, 318: $eker, Mehmet, "ibnu Barruta'ya Gore Anadolu'nun

Sosyal vc tkrisacli Hayao", V. Mi/letloaran Tiirkiye SoSJ•Itl ve iktisat Tarihi Kongresi, Tebligler (21-25 Ag,tStos 1989 istanbul), Ankara, 1990, s. 89.

1. Uluslararasz Ahilik Kiiltiirii ve .Klf§ehir Sempozyumu • att-1 1585 ·

,{&.. Selpudu iiirkiyesi Dini Tanhinde T~tlan Bir J<onu: Ahiledn Siinnfligi Meselesi ~~------------------~--------

oldugu ger~egini degi§tirmez. Eger oyle olsaydJ, Halife en-Nam'la ya.km ili§ki kuran ve onun ilti.fa.cla.nna. muha.ca.p olan I.izzectin Keyka.viis'iin $ii olma.st ge­. rekirdi. Aynca., bazt a.hi za.viyelerinde ha.fizla.nn Kur' an okuma.la.rmm a.rkasmdan ra.ks ve sema. edilmesi de onla.rm hecerodoksiye nispec edilmesini gerekcirmez. Bu durumda. Mevlana. Cela.leddin RUrni ve Mevlevilerin ga.yrisiinnilige nispec edilmesi oncelikle gerekirdi. Ha.lbuki hi~ kimse onla.rt buna. nispec ecmemi§tir. Ahilerde gorii.len ga.yrisiinni unsurla.r, esa.s iciba.rtyla. XV.yiizyudan iciba.ren orta.­ya. ~tkmt§tl!. Bununla. birlikte, ta.ma.men homojen bir copluluktan soz etmedi­gimizin de bilinmesini isteriz. Her riirlii insa.mn va.r oldugu bir te§kila.cca elbette za.man za.man hererodoks unsurla.ra. ra.scla.nma.st normal kaqtlanma.hdtr. Bu unsurla.rm genel degerlendirmeyi na.kzedecek boyucca. olma.dlgt da. bili~melidir.

58611. Uluslararast Ahilik Kiiltilrii ve Klr§ehir Sempozyumu • Cilt-1

1

I l l j l 1

i -1

1 l l l l 1

l j j 1

j j (