1. Fiziologija Rada

8/16/2019 1. Fiziologija Rada

1/43

Fiziologija rada


2/43

Uvod

Fiziologija rada proučava uticaj rada na fziološkeprocese u čovjeku. Ona istražuje posljedice koje uljudskom organizmu nastaju pod uticajem rada u

različitim uslovima.

Proučava:- Materije koje postoje u radnoj sredini ili sa kojima se

manipuliše;- adno vrijeme i režim odmora i rada;

- !izajn i konstrukciju pri"ora za rad# radnog mjesta i radnogprostora;

- Odnose u radnoj grupi ili po $ijerar$iji;- Odgovornost i strepnju za uspe$ u proizvodnji i karijeri;- Otu%enost od sopstvenog rada;- &ompjuterizaciju i'it eledirigovano upravljanje te$nološkim


3/43

Uvod

Fiziologija rada se bavi i:• !efnisanjem radnog optere(enja;• !efnisanjem za$tjeva rada;•

)roučavanjem fziološki$ sposo"nosti čovjeka iveličine fziološkog napora koji on može da uložida "i odgovorio na za$teve rada.

Fiziologija rada se dakle "avi proučavanjem i rada ičovjeka koji radi.


4/43

)'M*+,*+, F''O/O0'* )O1+2!

!a "i se sa sigurnoš(u moglo govoriti o uticaju radana čovjeka# mora se precizno# u svakomkonkretnom slučaju# odrediti o kojoj vrsti rada je riječ. )otencijalni uticaji na organizam radnika

moraju da "udu tačno defnisani i po vrsti i pointenzitetu i po trajanju.

)ri uvidu u rad mora da se defniše sadržaj i načinrada# sredstva i materijal sa kojim se radi# ritam i

režim rada i odmora# radna sredina i dr.Ovakvo upoznavanje rada daje podatke o vrsti posla

i upu(uje na mogu(a optere(enja# za$tjeve ištetnosti.

Primjenjena fziologija "avi se proučavanjem


5/43

adna optere(enja

O"avljanje svakog rada je svojevrsno optere(enje zaorganizam# a od rada zavisi vrsta# intenzitet itrajanje tog optere(enja.

Fiziološki optere(enja tre"a da "udu tolika da

organizam može na nji$ da odgovori fziološkim3unkcijama# tj. da se pri radu održi $omeostaza.Optere(enje koje ne može da se savlada dovodi do

poreme(aja $omeostaze i predstavljapreopterećenje te dovodi do zamora. U slučajudaljeg pove(anja intenziteta preoptere(enja#dolazi do patološkog reagovanja organizmaodnosno premora.

)o vrsti optere(enja mogu da "udu fzička,sihička i senzorna.


6/43

FIZI!I F&4O' !,O0O)4++5+,*

Fizički rad 6rad skeletni$ miši(a7 je glavni uzrokfzičkog optere(enja radom.

)od fzičkim radom se podrazumijeva rad koji čovjeko"avlja pri savla%ivanju tereta i otpora.

azlikujemo dinamički i statički fzički rad.


7/43

F''8&' F&4O' !,O0O)4++5+,*

I " #inamički rad

!inamički rad je rad u toku kojeg dolazi dopromjene položaja kostiju za koju je miši( pripojeni koji se sa me$aničkog aspekta karakterišepromjenom položaja tijela u prostoru.

!inamički rad je izotonička kontrakcija# pri kojoj sedužina miši(a mijenja# a tonus ne.

&od dinamičkog rada rje%a je pojava zamora jerstalna kontrakcija i dekontrakcija miši(a djelujekao pumpa koja u"rzava cirkulaciju krvi6omogu(ava dotok $ranljivi$ materija i eliminacijuraspadni$ produkata7.


8/43

F''8&' F&4O' !,O0O)4++5+,*

II $ %tatički rad

2tatički rad je rad miši(a u kome nemapremještanja u prostoru# pa se zove i statičkinapor jer je vanjski me$anički učinak jednak nuli.

U toku statičkog rada troši se energija za zatezanjeodre%eni$ miši(ni$ grupa# koje su neop$odne da"i organizam održao odre%eni položaj u prostoru6dugo stajanje# dizanje alata# pridržavanje

tereta ...7.2tatički rad predstavlja izometrijsku kontrakciju u

toku koje dolazi do pove(anja tonusa miši(a.


9/43

P%I&'(')!I F&4O' !,O0O)4++5+,*

)ri procjeni psi$ološkog radnog optere(enja uzimajuse u o"zir tri grupe 3aktora9

I " *epovoljni uslovi radne sredine. U ove3aktore spadaju9

: "uka#: vi"racije#: temperatura#: vlaga#

: osvijetljenost i dr.)omenuti 3aktori djeluju negativno na efkasnost i

ose(aj udo"nosti na poslu# mada u odre%enimokolnostima nji$ov uticaj su"jektivno može "iti

doživljen i drugačije.


10/43

)2'O/O


11/43

)2'O/O


12/43

)2'O/O


13/43

)2'O/O


14/43

%-*Z'*I F&4O' !,O0O)4++5+,*

U procesu rada čovek je izložen različitimstimulusima 6dražima7 koji mogu "iti9

: direktni stimulsi 6od mašina# alata i ljudi7 ili: indirektni stimulusi 6video i audio zapisi# tele3on#

radio i televizija7. 2vi ovi stimulusi su različiti o"lici energije

6svjetlosna# zvučna# $emijska# toplotna# kinetičkaelektrična i dr. energije7 koji djeluju na čovjeka

preko receptora 6čula7 i koji se u organizmuprepoznaju i prera%uju i na kraju aktivirajuodgovaraju(e e3ektorne organe.

2timulusi koji potiču od rada su optere(enja kojapoga%aju senzorne organe.


15/43

Z/&01-2I /#/

a$tjevi rada defnišu šta optere(enja i štetnostiza$tijevaju od organizma radnika.

azlikuju se:Zahtjevi za pojedinim 3unk+ijama organizma. )ored

op(eg zdravstvenog stanja rad za$tijeva i nekepose"no očuvane 3unkcije organa i sitema ili pak nekepose"no očuvane ili izražene mor3ološke karakteristikečoveka 6npr. rad sa mikroskopom za$tijeva odre%enevidne 3unkcije7.

Zahtjevi za odre4enim starosnim grani+amaizvr5io+a. avisno od starosti neke 3unkcije seuspostavljaju# neke mijenjaju# neke nestaju ili sesmanjuju# tako da jedan te isti rad ne(e postavljati steza$tjeve sasvim mladim# sredovječnim ili starijimradnicima 6npr. rad u no(noj smjeni za$tijeva daradnik ne "ude stariji od == godina7.


16/43

Z/&01-2I /#/

Zahtjevi za odre4enim spolom izvr5io+a. ,isutako česti# a zasnivaju se na specifčnimrazlikama u fziologiji ženskog i muškogorganizma. azličite za$tjeve ženama i

muškarcima postavlja no(ni rad# rad sa fzičkimoptere(enjima i rad u pojedinim te$nologijama.


17/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

)rimjenjena fziologija čoveka "avi se fziološkim3unkcijama čoveka koji radi. Ona je uslovljenaoptere(enjim i štetnostima# tj. za$tjevima rada.

*/P'

!a "i čovjek savladao optere(enje koje name(eodre%eni rad on mora da uloži odre%eni napor.nalizom rada može se odrediti koje (e 3unkcijeorganizma "iti izložene uticajima tog rada. ato

uvijek tre"a analizirati pojedinačno radno mjesto#a ne zanimanje.


18/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

*/P'

)ri utvr%ivanju napora mora se odrediti9- 0ranica fziološkog napora u miru#

- ,ivo fziološkog reagovanja pri uticaju rada6"azalni nivo# fziološki nivo i rezervni nivo7- 0ranica izme%u fziološkog i patološkog

reagovanja.

*alaz bi trebao da sadri:: stanje organa i sistema koji je izoložen

za$tjevima rada#

: stanje relevantni$ 3unkcija izloženi$ organa#

: vrijednost relevantni$ parametara ti$ 3unkcija.


19/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

0-6'-78(/9I1/

4ermoregulacija je fziološki proces kojim se održavatjelesna temperatura $omeotermni$ organizamau uskim granicama# što je preduslov za odvijanje"iološki$ procesa.

Fiziološka tjelesna temperatura kod čoveka kre(e seod >?#@ do >A#BC1 mjerena ispod pazu$a.

4emperatura kože može da varira od BD#= do>>#DC1# dok unutrašnji organi imaju stalnutemperaturu od >A#E do >EC1

4ermoregulacija je zasnovana na procesuproizvodnje i odavanja toplote.


20/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

&-6I1%!/ 0-6'-78(/9I1/

Promjena intenziteta metabolizma

emijska termoregulacija podrazumijeva regulisanjetjelesne temperature promjenom intenziteta

meta"olizma# čime se smanjenje ili pove(avaprodukcija toplote u organizmu. )rodukcija toplote je$emijski proces oksidacije organski$ materija uaero"nim uslovima pri čemu se oslo"a%a toplota.

egulisanje tjelesne temperature $emijskimme$anizmom može "iti9

: nevoljno 6spontani tonično-klonični grčevi tjelesnemuskulature7 i

: voljno 6npr. pove(anjem intenziteta fzičke aktivnosti7


21/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

FIZI!/ 0-6'-78(/9I1/U odavanju toplote učestvuju fzički 3enomeni razmjene

toplote energije i to putem9

/#I1/9I1- Z/-*1-6;2va tijela koja imaju temperaturu iznad apsolutne nule

odaju toplotu zračenjem. Ukoliko se čovjek nalazi usredini koja je $ladnija od površine njegovog tela do(i(e do odavanja toplote iz organizma putem zračenja# a

ako je temperatura okolne sredine ve(a odtemperature površine tijela organizam (e putemzračenja primati toplotu. Odavanje i primanje toplotezračenjem može se smanjiti adekvatnom odje(om ilipostavljanjem prepreka 6vodeni zastori i sl.7.


22/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

!'*#8!9I1/ P'2'


23/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

!'*2-!9I1/ %081/*1-;

rak neposredno iznad površine kože je nešto toplijiod viši$ slojeva zraka z"og čega se on penjenaviše# a na njegovo mesto dolazi $ladniji zrak.Ovo strujanje zraka pospješuje odavanje toplotesa površine kože.

Odavanje toplote konvekcijom pove(ava se sapove(anjem "rzine kretanja zraka 6npr. vjetar7#

pove(anjem "arometarskog pritiska i smanjenjemtemperature okolnog zraka.

&onvekcija prestaje ako se temperature zraka i kožeizjednače.


24/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

-2/P'/9I1/ I%P//2/*1-, Z*'1-*1-;

'sparavanje predstavlja jedini način odavanjatoplote kada je vanjska temperatura jednaka ilive(a od tjelesne temperature. )ri isparavanju @gr. znoja sa površine kože utroši se B#= &* toplote./učenje tečnosti iz organizma odvija se pasivno6putem di3uzije7 i aktivno 6preko znojni$ žlijezda -pri čemu dolazi do transudacije tečnosti kroz

zidove krvni$ sudova u lumen znojni$ žlezda7.Odavanje toplote znojenjem je efkasno jedinoako znoj isparava sa površine kože.


25/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

-2/P'/9I1/ I%P//2/*1-, Z*'1-*1-;

Odavanje toplote isparavanjem odvija se i prekoorgana za disanje# pri čemu se pove(anjemplu(ne ventilacije proporcionalno pove(ava ikoličina izlučene vodene pare.

8ovek pomo(u adekvatne ode(e i zagrevanjem ili$la%enjem sredine u kojoj se nalazi# može veomauspješno podnijeti ekstremno visoke i niske

temperature.


26/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

%0-%2tres se može defnisati kao opšta nespecifčna reakcija

organizma izazvana nepovoljnim i štetnim uticajima izvanjske i unutrašnje sredine. 2tresna reakcija imazaštitni karakter# usmjeren na to da se mo"ilišu sviresursi organizma u cilju zaštite od nepovoljni$ ištetni$ uticaja.

)rema medicinskom s$vatanju stres je "ilo koje štetnodejstvo vanjskog ili unutrašnjeg porijekla kojenarušava prirodnu ravnotežu organizma# tako da se

javlja reakcija prilago%avanja različitim fzičkim ipsi$ološkim poreme(ajima koji mogu dovesti donastanka "olesti.

2tres nije "olest nego 3unkcionalno stanje narušeneravnoteže organizma i kratkotrajne psi$ofziološkepometnje# reaktivno stanje na granici izme%u zdravlja i


27/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

2%0- %0-%/

P-6/ 2%0I %0-%'7-*I& F/!0'/

Fizički stres - izazvan energetskim promjenama u

okolini organizma# odnosno me$aničkim i fzičkimdejstvom npr. udari# potresi# nagla promenatemperature# "uka i dr.

iološki stres - izazvan "iološkim i fziološkimčiniocima kao što su9 povrede# gu"itak tečnosti#toksični i in3ektivni agensi# gladovanje#poreme(aji "iološkog ritma itd.

)si$ološki stres G izazvan iznenadnim ineočekivanim životnim doga%ajima# opasnim

situacijama# raznim lišavanjima# konHiktima i dr.


28/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

2%0- %0-%/

P-6/ 2%0I %0-%'7-*I& F/!0'/

2ocijalni stres - izazvan činiocima socijalne prirodekao što su nagle9 društvene promjene# socijalnekrize# interpersonalni suko"i# revolucije# pljačke#progoni# ratovi...

)si$o-socijalni stres - termin koji se sve više koristikako "i o"u$vatio i psi$ološku i socijalnukomponentu stresa imaju(i u vidu da se onenajčeš(e javljaju zajedno.


29/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

2%0- %0-%/P-6/ =I2'0*I6 %I08/9I1/6/ 8 !'1I6/

*/%0/1-Iivotni stresovi - vezani su za doga%anja u

svakodnevnom životu ili porodici.)ro3esionalni stresovi - vezuju se za posao koji

čovek o"avlja.azvojni stresovi G vezuju se za životne krize i

odre%ene periode u ljudskom životu 6npr. polazaku školu# pu"ertet# adolescencija# zaposlenje#stupanje u "rak# odlazak u penziju7.

kcidentalni stresovi G vezuju se za vanrednesituacije ili iznenadne doga%aje9 elementarne

nepogode# sao"ra(ajni udesi# $avarije# smrt u


30/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

2%0- %0-%/

P-6/ 80I9/18 */ '7/*IZ/6

+ustres - Ukoliko stresni odgovor ostane ugranicama zaštitne uloge 6upozorenja7.

!istres - Ukoliko je stresna reakcija pra(ena štetnimposljedicama po organizama.


31/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

2%0- %0-%/

P-6/ FIZI!'6 I %'9I1/(*'6 !'*0-!%08 8!'6- */%0/1-

+kološki stres G koji se doživljava pri prilago%avanjuna novu geogra3sko-klimatsku sredinu.

Ur"ani stres G koji se doživljava prilago%avanjem nanovu ur"anu sredinu.

kulturalni stres G koji se doživljavaprilago%avanjem na drugu kulturu.


32/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

P'F-%I'*/(*I %0-%&od pro3esionalnog stresa fzički i psi$osocijalni

3aktori radne sredine se posmatraju kao 3aktoristresa koji mogu da dovedu do poreme(aja

fzičkog i mentalnog zdravlja radnika.U vezi s tim razlikujemo9: fzički pro3esionalni stres i: psi$ički pro3esionalni stres.

U zavisnosti od vremenskog perioda nastanka imani3estacija razlikujemo;: akutni pro3esionalni stres i: $ronični pro3esionalni stres.


33/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

P'F-%I'*/(*I %0-%

+tiologija

a nastanak pro3esionalnog stresa "itni su9

: uslovi i za$tjevi posla 6adno optere(enje7 G sa jedne strani i sa druge strane i

: individualne karakteristike samog radnika - tj.njegovo doživljavanja samog posla.


34/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

P'F-%I'*/(*I %0-%'JO' )2''8&O0 24+2- Odgovornost za sigurnost ljudi# za druge ljude# za

materijalne vrijednosti#

- )osao na izolovanim usamljenim mjestima#- amorni kontakti sa drugim ljudima#- epetitivni i monotoni poslovi# nametnuti ritam rada

ograničavanje slo"ode i inicijative u poslu# poslovi u kojimapostoji za$tjev za koncentrisanim posmatranjem# poslovi saza$tjevom za "rzo o"avljanje posla# kompleksno

odlučivanje i rješavanje pro"lema# - )risustvo 3aktora vanjske sredine# organizacioni 3aktori

rada# neodgovaraju(a radna oprema i zaštitna sredstva#mogu(nost nastanka vanredni$ situacija#

- /oši me%uljudski odnosi# u"rzane promjene i inovacije na

poslu.


35/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

P'F-%I'*/(*I %0-%)+J+,1'*- pro3esionalna selekcija - oso"lja za poslove i zadatke koji

nose rizik stresnog reagovanja#

- potpuno i pravovremeno in3ormisanje - svi$ koji mogu "itiizloženi stresu#

- adekvatno znanje i iskustvo - naj"olje oružie u "or"i saiznenadnim teško(ama#

- program o"uke i pripreme - za suočavanje sa stresnim

3aktorima i doga%ajima# - vaspitanje G razvijanje odre%enig radnog morala#- te$nološke# strukturalne i organizacione mjere- medicinske i psi$ološke mjere.


36/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

0-=I*/ /#/

2vaki rad odlikuje se odre%enim stepenom težine. 4ežina nekog konkretnog rada ne "i smjela "itive(a od onog koji odre%eni pojedinac može da

realizuje# a da pri tome ne naruši $omeostazusvog organizma. 4ežinu rada dakle odre%ujekonkretan rad prema konkretnom čovjeku.


37/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

P'91-*/ 0-=I*- /#/)rocjena težine rada vrši se u cilju9- ,ormiranja radnog optere(enja- )rogramiranja režima rada i odmora

- Jršenja pro3esionalne selekcije)rocjena težine rada može s izvršiti na osnovuodre%ivanja utrošene energije tokom rada. )remaenergetskoj potrošnji rad može "iti9

: /ak rad @K#D-@=#= k*Lmin.: Umjeren rad @=#=-BK#= k*Lmin.: 4ežak rad BK#=-B?#K k*Lmin.: Jrlo težak rad B?#K->B#A k*Lmin.Ovakva podjela se može primijeniti samo na dinamički#

fzički rad sa pretežnom aktivacijom veliki$ miši(ni$masa u aero"nim uslovima.


38/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

Z/6'amor je 3enomen koji nastaje kao posljedica

aktivnosti pojedini$ organa# organski$ sistema iliorganizma u cjelini prilikom savla%ivanja razkiliti$

vidova optere(enja.Može se mani3estovati kao lokalni zamor ili kao

zamor cijelog organizma.

amor je pojava koja se još uvek nalazi u domenufziološki$ reakcija organizma# jer u suštinipredstavlja signal koji opominje organizam datre"a da prekine aktivnost z"og prekomernogoptere(enja.

4ri su osnovne karakristike zamora9


39/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

Z/6' 4ri su osnovne karakteristike zamora9

: zamor je individualna pojava - npr. jednom smo ustanju umora gladni# a drugi put izgu"imo apetit

: reverzi"ilnost unutar B$ -posle odmora osje(ajzamora nestaje i sve 3unkcije se vra(aju unormalu

: izazvan je raznim životnim i radnim okolnostima


40/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

FIZI!I Z/6'&linički znaci fzičkog

zamora

: psi$omotornausporenost#

: nespretni i suvišnipokreti#

: pojava spontani$pauza#

: opadanje radnogučinka i greške uradu

: pove(antraumatizam naradnom mestu

: iscrpljenost#

: razdražljivost isvadljivost#

: paspanost iza"oravnost#

: osje(aj nelagodnosti iličak "ola#

: pove(ana 3rekvencijadisanja i pulsa#

: lako pove(anje krvnog

pritiska#: pove(ana kožnatemperatura#

: pove(ana količinaizlučenog znoja#

: pove(an "roj treptajaočni$ kapaka


41/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

P%I&I!I Z/6'2imptomi umnog zamora isti su kao i zamora

drugog porijekla# a od o"jektivni$ pokazateljapostoje9

- 2porije i kon3uznije rasu%ivanje#- Opadanje intelektualni$ 3unkcija#- )romjena raspoloženja.


42/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

P-6'Ukoliko rad koji je doveo do akutnog zamora traje i

dalje# nastaje $ronični zamor odnosno premor.

a razliku od akutnog zamora koji odmorom upotpunosti nestaje u toku B sata# kod premorase oso"a danima ne oporavlja# a novi radni danzapočinje ve( umorna.

)remor dakle predstavlja patološku pojavu i

negativan e3ekat rada.


43/43

PI61-*1-*/ FIZI'('7I1/'2-!/

P-6'&/','8&' ,1' )+MO: radi "ez volje i sa velikim naprezanjem#: stalno je umoran i ne može se odmoriti za B $#

: iscrpljen i zamoren ujutro pre početka rada#: često o"olijeva uslijed smanjene otpornosti#: pojačana razdražljivost#: opadanje interesovanja za rad#

: gu"itak apetita i smanjenje telesne težine#: neurotsko reagovanje ako premor traje duže#: ta$ikardija#: opadanje krvnog pritiska.

Documents

1. Fiziologija Rada