0352-56780723211T

7/30/2019 0352-56780723211T

1/10

Apstrakt: Tokom 2006. na lokalitetu Belo Brdo u Vin~i istraìvan je objekat,ozna~en 01/06, u ju`nom delu iskopa. U jugoisto~nom delu objekta prona|en jekompozitni `rvaw, jedinstven po tome {to je spoj kamena i konstrukcije u vidurecipijenta od pe~ene gline. Nalaz pruà dobar primer inventivnosti u izradiutilitarnih predmeta pripadnika zajednice nastawene u Vin~i krajem mla|egneolita. Saradwom arheologa i konzervatora i pravovremenom primenom preven-

tivne za{tite, `rvaw je uspe{no izme{ten sa terena, a potom konzervisan irestaurisan. Analiza konstrukcije `rvwa i wegovog poloàja u okviru objekta01/06 doprinela je definisawu namene, kako ovog izuzetnog nalaza, tako i samogobjekta 01/06, namewenog pripremawu hrane.

Kqu~ne re~i: Vin~a, Belo Brdo, naseqe, mla|i neolit, `rvaw, ìtarice, pri-premawe hrane.

Nalazi{te Belo Brdo u Vin~i predstavqa jedinstvenu pojavu uneolitu centralnog Balkana. Svojim kulturnim slojem, koji pokrivavreme od razvijene star~eva~ke kulture preko poznog neolita i metal-nih doba, ono pruà uvid u gotovo neprekinuti niz kulturno-hronolo-{kih faza tokom ve}eg dela praistorije. Od prvih objavqenih rezul-tata Vasi}a (e.g. Vasi} 1910), zna~aj Vin~e prepoznat je i potvr|en uevropskoj praistorijskoj arheologiji, te se od tog doba sve zna~ajnijepojave odgovaraju}ih perioda jugoisto~ne Evrope porede sa vin~anskim,i u Vin~i traè analogije pri datovawu novootkrivenih nalazi{ta.Arheolo{ka iskopavawa u Vin~i obnovqena su 1998.1 Tokom posledwihgodina, i vi{e konzervatorskih zahvata sprovedenih na terenu, kao {to

ANALIZA KONSTRUKCIJE @RVWAIZ OBJEKTA 01/06 U VINÎ

Nenad N. Tasi}Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Stevan \uri~i}Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Branislava Lazarevi}Beograd

Glasnik Srpskog arheolo{kog dru{tva Journal of the Serbian Archaeological Society23 (2007) 211218.

1 Iskopavawa se sprovode pod rukovodstvom Odbora za arheolo{ka istraìvawa uVin~i SANU, a rukovodilac terenskih istraìvawa je N. N. Tasi}. U radovima u~estvujebrojna i interdisciplinarna ekipa, sastavqena tako da moè samostalno da tretira svevrste nalaza i uzoraka i vr{iiskopavawa po najvi{imstandardimasavremene arheologije.Osim arheologa, arheozoologa, arheobotani~ara, geofizi~ara, eksperata informacionihtehnologija i hemi~ara, ekipu ~ine i stru~waci za terensku konzervaciju.

7/30/2019 0352-56780723211T

2/10

je npr. in situ konzervacija i izme{tawe pe}i2

u jesen 2005, sve jenagla{eniji zna~aj informacija dobijenih zahvaquju}i radu konzer-vatora, ne samo kada su u pitawu novi muzejski eksponati 3, ve} prven-stveno u smislu boqeg razumevawa nepokretnih arheolo{kih objekatatokom samih arheolo{kih iskopavawa, budu}i da terenska konzervacijaomogu}ava prepoznavawe i sklapawe delova arhitekture, {to u nekimslu~ajevima moè uticati na strategiju istraìvawa i zna~ajno do-prineti pravilnijoj interpretaciji nepokretnih objekata.

Kontekst nalaza

Tokom iskopavawa 2006, istraìvan je objekat 01/06 u ju`nom deluiskopa (t. I/1), i tom prilikom je u jugoisto~nom delu objekta prona|en`rvaw neobi~nog oblika (t. I/2, II/1), jedinstven po tome {to pred-stavqa kompoziciju sastavqenu od kamena i konstrukcije izra|ene odpe~ene gline. Objekat 01/06 je pravougaonog oblika, unutra{wih di-menzija 4,5 x 5,5 m, orijentacije severjug, a na osnovu trenutnog stepenaistraènosti moè se podeliti na tri prostorije (t. I/1, prostorije I, IIi III). Zidovi objekta su gra|eni u tehnici pletera i lepa, debeli su1020 cm, sa najve}om o~uvanom visinom od oko 30 cm. Severni spoqnizid (t. I/1, zid 1) delimi~no je uni{ten temeqnim rovom mla|eg objekta(ku}a 01/02) koji je imao istu orijentaciju, {to se delom odnosi i nazapadni zid (t. I/1, zid 4), dok je isto~ni zid (t. I/1, zid 2), uz koji se napolovini wegove duìne nalazi pe}, dobro o~uvan. Ru{evinski sloj,koji su ~inili ostaci konstruktivnih elemenata objekta pome{ani sa

velikim brojem sekundarno gorelih kerami~kih posuda, me|u kojima jenajve}i deo bio fragmentovan, uklowen je do nivoa podnice svuda osim ujugozapadnom delu objekta gde je pod i daqe pokriven obru{enim zidom.U unutra{wosti objekta prona|eni su ostaci pregradnih zidova. Se-verni pregradni zid (t. I/1, zid 5) nalazi se na 1,2 m ju`no od severneivice objekta i ujedno zatvara prostoriju I (t. I/1, prostorija I) sa ju`nestrane. Na oko 20 cm ju`no od pe}i, prona|eni su ostaci zida (t. I/1, zid 6)pravca istok-zapad, koji se nalazio izme|u prostorija (t. I/1, prostorijeII i III). Severno od pe}i, zid 7 (t. I/1, zid 7), najverovatnije parapet,

GSAD/JSAS 23 (2007) Iz arheolo{kih zbirki

212

2 ^lanovi uèg stru~nog tima koji su bili angaòvani na izme{tawu pomenute pe}ibili su S. \uri~i}, B. Lazarevi} i D. Milovanovi}, a rezultati su predstavqeni naizlo`biPosters Exhibition: Crossing Boundaries, Sharing Experience, kojuje organizovala Conser-

vation Section at the Union of Bulgarian Artists, Association of Conservator-Restorers in Bulgaria,odrànoj od 9. do 26. 3. 2006. u Sofiji.

3 Pomenimo da je, kada je npr. u pitawu keramika, spajawe delova posuda i wihovarekonstrukcija ve} dugo sastavni deo arheolo{kog rada. Takva metodologija omogu}ava dauzorak za statisti~ko-tipolo{ke analize bude precizniji i da se do|e do {to pribli-`nijeg broja posuda i wihove zastupqenosti u ukupnom kerami~kom materijalu.

7/30/2019 0352-56780723211T

3/10

oivi~ava sa zapadne strane prostor trapezoidnog oblika, pribli`nihdimenzija 1,5 x 1 m, najverovatnije neku vrstu kontejnera. U severo-zapadnom uglu prostorije III (t. I/1, prostorija III) nalazi se zonakvadratnog oblika, dimenzija 0,9 x 0,9 m, ispuwena tamnosivom zemqom,pome{anom sa ugqenisanim zrnevqem dvozrne p{enice (Triticum diccocum),koja sugeri{e postojawe kontejnera za ìtarice. @rvaw, pored koga jeosim dvozrne p{enice prikupqeno i nekoliko semenki lana (Linumusitatissimum), prona|en je jugozapadno, u neposrednoj blizini ove zone. 4

Organizacija prostorija objekta 01/06, strukture od lepa, kao ipokretni nalazi, ukazuju na to da se radi o gra|evini ili delu gra|e-vine koji je sluìo za ~uvawe namirnica, wihovu preradu i pripremawehrane. Kao {to je to i uobi~ajeno na Belom Brdu, ovaj objekat je bio deogusto naseqenog prostora i stradao je u poàru. Ku}a 01/06 je docnije

o{te}ena ukopavawem mla|ih objekata. Tragovi aktivnosti iz mla|ihperioda najvi{e se vide u jugozapadnom delu ku}e, gde se ~ini da jeobjekat iz vi{eg horizonta potpuno uni{tio deo prostorije III (t. I/1,prostorija III).

Konzervacija, analiza strukture i konstrukcije `rvwa

Ostaci `rvwa uo~eni su tokom uklawawa ru{evine zida, koji jepreko wega pao i znatno ga o{tetio. Ru{ewe objekta 01/06 je posledicapoàra u kome je celokupan ku}ni mobilijar sekundarno goreo, {to seodnosi i na `rvaw, tako da se wegovi delovi, izra|eni od gline uzdodatak organskih primesa, po strukturi i boji pe~ewa nisu razliko-

vali od delova zidova. Budu}i da se radilo o zna~ajno o{te}enom pred-metu komplikovane konstrukcije, prona|enom u kontekstu koji pred-stavqa tzv. zatvoreni nalaz, bila je neophodna pravovremena i plan-ska primena odgovaraju}ih postupaka, prvo na terenu, a kasnije i u labo-ratoriji. Zahvaquju}i primeni odgovaraju}ih mera preventivne za{ti-te i terenske konzervacije, najve}i deo ovog `rvwa je sa~uvan i restau-risan (t. I/2). Odlu~eno je da se `rvaw podigne u bloku uz {to mawedevastirawe ostataka konstrukcije gra|evine. Do trenutka kada ceopredmet bude oslobo|en od ostataka zida koji ga je preklopio, delovi`rvwa su stabilizovani tako {to su bili pokriveni aluminijumskomfolijom i polietilenskim vre}icama napuwenim peskom. Po{to je ceo`rvaw otkriven, izvr{ena je wegova imobilizacija, za {ta su kori{}e-ni aluminijumska folija, poliuretanska pena i oplata od plastifiko-

vanog kartona. Nakon uspe{nog podizawa, nastavqena je konzervacija i

213

N. N. Tasi}, S. \uri~i} i B. Lazarevi} Analiza konstrukcije `rvwa

4 Navedenipodaci odnose se na preliminarne rezultate arheobotani~kih analiza kojesu tokom terenskih istra ivawa 2006. na lokalitetu Belo Brdo u Vin~i sprovodile K. Bo-rojevi} i D. Filipovi}.

7/30/2019 0352-56780723211T

4/10

restauracija `rvwa u konzervatorskoj laboratoriji Arheolo{ke zbir-ke Odeqewa za arheologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu. Zna-~ajna koli~ina podataka dobijena je prilikom ~i{}ewa ostataka kojisu doneseni sa terena u okviru bloka. Pored delova `rvwa prikupqenisu i fragmenti zidova, kao i arheobotani~ki nalazi. Tokom konzer-vacije `rvwa u laboratoriji, na jednom fragmentu zidnog lepa koji jepodignut u bloku sa `rvwem uo~eno je osam zrna dvozrne p{enice(Triticum diccocum) prilepqenih za povr{inu fragmenta, koja su za-dràla poloàj kao u klasu (t. II/2).

Analiza konstrukcije `rvwa tokom konzervacije i restauracije,pokazala je da ga ~ine ~etiri konstruktivna elementa, sastavqenaslede}im redosledom:

a) pqosnati abrazivni kamen (t. II/1, a), gotovo pravougaonog oblika sazaobqenim ivicama polukru`nog popre~nog preseka, dimenzija 13,5 x9 cm, ispucao od visoke temperature prilikom gorewa.b) baza za kamen (t. II/1, b), tako|e skoro pravougaonog oblika, sazaobqenim ivicama, dimenzija 20 x 11,5 cm, visine 9 cm, koja je najednom, uèm kraju, modelovana kao strma ravan kojom je, pretpostav-qamo, klizio gotov proizvod.

v) okvir od gline (t. II/1, v), koji je nalepqen na bazu kamena sa spoqnestrane, debqine 23 cm, relativne visine oko 5 cm iznad gorwe povr{ibaze, sa potpuno formiranim obodom. Sa bazom okvir formira oval-ni recipijent, otvoren na strani gde je strma ravan, koja je sluìla zasakupqawe proizvoda.

g) masivni nastavak okvira modelovan u obliku podignute kragne(t. II/1, g), ~ija se visina postepeno pove}ava, od otvorenog dela `rvwagde je obod tek nekoliko centimetara vi{i od gorwe povr{i baze, dodela suprotno od otvora gde visina iznosi oko 25 cm.

Po zavr{etku sastavqawa, svi konstruktivni elementi, osim kame-na, premazani su finim slojem gline. Na osnovu raspoloìvih podatakane moè se znati da li je `rvaw ispe~en pre upotrebe ili je wegovotrenutno stawe posledica poàra. Nejasno je, tako|e, da li je ovajpredmet napravqen odjednom ili je vremenom nadogra|ivan. Ovu dilemuizaziva postojawe potpuno formiranog okvira od gline koji bi, uslu~aju da je preko wega odmah nalepqena kragna, bio deformisan.

Analogije

Nalazi `rvweva na neolitskim lokalitetima uobi~ajena su i o~e-kivana pojava. Naj~e{}e su to masivni kameni predmeti sa ravnom ili


214

7/30/2019 0352-56780723211T

5/10

blago konkavnom radnom povr{inom, a izra|eni su od sitno do sred-wezrnih magmatskih stena ili od sitnozrnih kompaktnih pe{~ara(Antonovi} 2003: 61). Po pravilu, ovo oru|e je nalaèno slobodno uprostoru, kako u objektima, tako i van wih. Retki su slu~ajevi kadamoèmo biti sigurni da se mesto nalaza podudara sa mestom gde je`rvaw i kori{}en. Za dono{ewe takvog zakqu~ka bilo bi neophodno dapostoji pripremqen prostor ili, pak, konstrukcija ~iji je sastavni deobio kamen na kome je vr{eno mlevewe. U ku}i 13 u Divostinu, u okviruprostora ogra|enog niskim zidom, povr{ine 3,25 m, blizu pe}i, na|enisu ostaci zida visokog 20 cm i debelog 5 cm, koji je zatvarao elipti~niprostor dimenzija 56 x 28 cm, za koji Bogdanovi} pretpostavqa da jesluìo kao substrukcija za veliki kameni `rvaw prona|en u blizini(Bogdanovi} 1988: 51). Kao ilustracija dat je samo crte` popre~nogpreseka (ibid.: 79, figs. 5, 26 B), na kome nije jasno da li se kamen oslawana gorwu povr{inu zida ili je wime oivi~en. Na lokalitetu Liga usevernoj Bugarskoj, datovanom u kasno bakarno doba, odnosno u kraj Vmilenijuma p. n. e. (Merkyte 2005: 16),5 prona|ena je platforma pred-vi|ena za mlevewe ìtarica. Ova konstrukcija, koja se nalazila useverozapadnom uglu ku}e 3, bila je opasana zidi}em visokim oko 20 cm,debqine 58 cm, u kome je ostavqen {iroki otvor sa ju`ne strane (ibid.:54); nalaz se prikazuje u formi mogu}e rekonstrukcije, ra|ene kaocrte` slobodnom rukom, i pomiwu se sli~nosti sa platformom zamlevewe koja je na|ena na istovremenom lokalitetu Koyedermen (cf.Gaul 1948).

ZAKQUÂK

Zjedni~ko svim gore pomenutim `rvwevima je ~iwenica da u okviruprostorija gde su otkriveni, a najverovatnije i kori{}eni, za wihpostoji rezervisan prostor u blizini pe}i. Za razliku od nalaza izVin~e, gde je `rvaw konstruisan kao kompaktna celina, u ostalimslu~ajevima se prepoznaje ogra|ena zona sa konkretnom namenom sa-stoji se od platforme koju ograni~ava mali zid otvoren sa jedne strane,kako bi se pri{lo kamenu sme{tenom u centru ogra|ene, ~iste zone gde se vr{ilo usitwavawe zrnevqa. Svi opisani objekti su, gotovosigurno, imali istu namenu, o ~emu nam svedo~e sli~nosti u pokretnimnalazima i organizaciji prostora. Kod vin~anskog `rvwa, svi elementi

koji su karakteristika radnog mesta, tj. pripremawa hrane, saìmajuse i uklapaju u celinu koja ima punu funkcionalnost (t. I/1). S obzirom


215

5 [to je istovremeno sa fazom Plo~nik II, odnosno Vin~a D prema hronologijivin~anske kulture (Gara{anin 1979: 212), u koju se moè opredeliti i objekat 01/06,

7/30/2019 0352-56780723211T

6/10

na to da nisu otkriveni tragovi veze `rvwa i poda objekta 01/06, nemo`e se sa apsolutnom sigurno{}u znati da li je (ili nije) ovaj nalazbio nepomi~ni deo poku}stva, tj. uzidan u pod. U prilog mi{qewu da je`rvaw bio pokretan govori relativno lako manipulisawe wime, usta-novqeno po zavr{enoj restauraciji. Stabilnost `rvwa na ravnoj povr-{ini je dodatni razlog ovakvom mi{qewu. Me|utim, mesto u blizinipe}i u okviru objekta 01/06, {to je potpuno u skladu i sa navedenimanalogijama, uz postojawe sli~nog nalaza u istom objektu verovatnojo{ jednog `rvwa ~ija je konstrukcija samo delimi~no sa~uvana, apovezana je sa podom govore u prilog pretpostavci da je `rvaw bionepomi~an, gotovo deo arhitekture. U svakom slu~aju, obe pretpostavkepotvr|uju tezu da je objekat 01/06 bio namewen pripremawu hrane. Jasnarazlika izme|u ovog objekta i drugih do sada otkrivenih u neolitskim

slojevima Vin~e sugeri{e specijalizaciju u okviru naseqa, {to dajenove elemente za studiju socijalnog ustrojstva `iteqa Vin~e.

BIBLIOGRAFIJA

Antonovi}, D.2003 Neolitska industrija gla~anog kamena. Beograd: Arheolo{ki in-

stitut.Bogdanovi}, M.

1988 Architecture and Structural Features at Divostin. Pp. 35141 in Divostinand the Neolithic of Central Serbia, eds. A. McPherron and D. Srejovi}.Pittsburg: Department of Anthropology, University of Pittsburgh.

Gara{anin, M.

1979 Centralnobalkanska zona. Str. 79212 u Praistorija jugoslavenskih zemalja II:neolitsko doba, ur. A. Benac. Sarajevo: Svijetlost i Akademija nauka iumetnosti Bosne i Hercegovine.

Gaul, J. H.1948 The Neolithic Period in Bulgaria. Cambridge, MA: Peabody Museum of Har-

vard University.Merkyte, I.

2005 Lga, Copper Age Strategies in Bulgaria. Acta Archaeologica 76/1: 9194.Vasi}, M.

1910 Die Heuptergebnisse der prhistorischen Ausgrabung in Vin~a im Jahre1908. Prhistorische Zeitschrift 2: 2339.


216

7/30/2019 0352-56780723211T

7/10

NENAD N. TASI], STEVAN \URI^I] and BRANISLAVA LAZAREVI]

CONSTRUCTION ANALYSIS OF A QUERNFROM STRUCTURE 01/06 AT VIN^A

Summary

During the 2006 excavations at the site of Vin~a-Belo Brdo, the remains of aNeolithic building in the south part of the excavation area, marked as Structure01/06 (pl. I/1), were explored. In the southeastern section of this building, a quernof a rather peculiar form was found (pl. I/2). This find is unique, as it is a compos-ite structure consisting of a grindstone embedded in a basin made of organic tem-pered fired clay. The remains of the quern were exposed upon the removal of a

wall that had fallen over it and damaged it greatly. Very close to the quern a frag-ment of fallen wall daub with the remains of an ear of wheat (Triticum diccocum)(pl. II/2) was found. Structure 01/06 was destroyed by a fire in which the entirehouse inventory burned. This also included the quern, which explains why its frag-ments were indistinguishable in color or material from the destroyed wall. Theanalysis of the construction of the quern and its place inside structure 01/06 con-tributed to defining the purpose of Structure 01/06 itself. During the conservationand restoration process, it was concluded that the quern consisted of four ele-ments, constructed in the following order: a) a flat abrasive grinding stone (pl. II/1, a)(13.5 x 9 cm) near rectangular in shape with rounded edges and a semi-circularcross-section, which fractured under the influence of the high temperature duringthe fire; b) the base for the grinding stone (pl. II/1, b) (20 x 11.5 x 9 cm) also nearrectangular in shape with rounded edges, with a narrower side sloping outward

creating a spout along which, we assume, finished products used to slide; c) therim made of clay (pl. II/1, v) is moulded to the outer edges of the base for thegrinding stone. Its width is 23 cm, and its relative height extends about 5 cm abovethe upper part of the base and has an entirely formed rim. Together with the base,the rim forms an oval shaped basin, opened on one side where the spout forcollecting products is situated; d) the massive extension of the rim is modelled inthe shape of an uplifted collar (pl. II/1, g), which gradually increases in height,starting from the spout, where the rim is only slightly higher than the upper partof the base, to the highest point of the quern (opposite the spout) where itreaches the maximum height of about 25 cm. After these elements were assembledeach was coated with a fine layer of clay, apart from the stone. Regarding all theavailable data, it cannot be determined whether the quern was fired before use, orif its current condition was a consequence of the burning of structure 01/06. The

quern also opens another set of questions. Was this artefact, with all of its ele-ments, constructed in a single event or was it upgraded in multiple stages throughtime? This dilemma results mainly from the fact that clay rim (pl. II/1, v) is notdeformed as would be expected if the collar had been fixed to it while still moist.In the case of the Vin~a quern, all the elements that are characteristic for a food

217


7/30/2019 0352-56780723211T

8/10

preparation space come together in this fully functional, single artefact. Con-sidering that there is no indication that the quern was attached to the house floor,it cannot be determined whether this find was an immobile feature or a portableartefact. Based on its analysis, it is possible that the quern was portable because ofthe relative ease with which it could be manipulated after its reconstruction. In ad-dition, it is very stable when laid on a flat surface. However, its placement near theoven in Structure 01/06 and the existence of a another similar find (another quern

whose structure is only partially preserved, but that was built into a floor) can beused to argue for the immobile nature of the quern. In any case, both assumptionscorroborate the interpretation that Structure 01/06 served as a space used for foodpreparation. There is a clear difference between this structure and others that havealready been excavated in the Neolithic layers on this site. The existence of struc-tures like this one suggests that specialization existed within the settlement, which

provides new insights into the social organization of the Vin~a inhabitants.Primqeno: 10. aprila 2007.

UDC 903.4-033.64:664.731](497.11 Vin~a)6347


218

7/30/2019 0352-56780723211T

9/10

7/30/2019 0352-56780723211T

10/10

Documents

0352-56780723211T