ဤစာအပႏင စာအပပါအခကအလကမားက ထပမပႏပျခငး၊ ျပနလညကးယေဖာျပျခငးတ႕က ေအာကပါအတငး အညြနး

ေပး၍ လြတလပစြာ ျပလပႏငပါသည။

"လ႔အခြငအေရး သငၾကားေရးလမးၫႊန” *ဖရးဒရစေနာမနး လြတလပမႈေဖာငေဒးရငး* ၂၀၁၅၊ ရနကန၊ ျမနမာ။

Copyright © 2015 by Friedrich Naumann Foundation for Freedom

ဖရးဒရစေနာမငး လြတလပမႈေဖာငေဒးရငး (FNF) သည လစဘရယမဝါဒမား အေကာငအထည ေဖာေနသည ဂာမနႏငငမ အကးအျမတမယေသာ ေဖာငေဒးရငးျဖစပါသည။ FNF သည လစဘရယ ဒမကေရစ၊ တရားဥပေဒစးမးေရး၊ ဗဟဝါဒ၊ ေစးကြကစးပြားေရးစနစႏင လ႔အခြငအေရးေလးစားမႈတ႔က ျမႇငတငအားေပးရန သဓ႒ာနခထားပါသည။ ယငးက ဒတယကမၻာစစအၿပး ၁၉၅၈ ခႏစတြင ဖယဒရယသမၼတ ဂာမနႏငင၏ ပထမဆးသမၼတ Theodor Heuss မ အျခားသမားႏငအတ တညေထာငခပါသည။ ေဖာငေဒးရငး သည ကမၻာအႏ႔ ႏငငေပါငး ၇၀ ေကာတြင လပငနးမားေဆာငရြကေနပါသည။ FNF ၏ ႐းခပသည ဂာမန ႏငင ေပါစဒမ (Potsdam) ၿမ႕တြင တညရပါသည။

၂၀၁၀ ခႏစ ေႏာငးပငးမစ၍ ျမနမာႏငငသည ပမဒမကေရစကေသာစနစသ႔ ေရြ႕လားေနပါသည။ ယငးသည လအမားသကၡာရစြာႏင ၿငမးခမးစြာေနႏငေသာ ပြငလငးသည လ႔အဖြ႕အစညးတစခ ဖနတးႏငရန လအပသည ျပျပငေျပာငးလမႈျဖစစဥမားစြာက ေထာကပေပးရန FNF အတြက အခြငအလမးက ေပးပါသည။ ေဖာငေဒးရငးသည ၿငမးခမး၍ တးတကေသာ ျမနမာႏငငတညေဆာကႏငရန သဓ႒ာနခထားပါသည။ ထ ရညမနးခက အေကာငအထညေပၚရန FNF သည သ၏ လကတြဖကမားမ ႏငငသားပညာေပးမႈမားက ျမႇငတငရန၊ ဒမကေရစကေသာ အပခပမႈစနစက ပးေထာငေပးရန၊ အေျခခလြတလပမႈ မားက ကာကြယ ေပးရနႏင ျမနမာႏငင၏ ေစးကြကစးပြားေရးပတဝနးကင အားေကာငးေစရန ႀကးပမးေဆာငရြကမႈမားက ေထာကပေပးေနပါသည။

FNF (ျမနမာ) သည အစးရ၊ လႊတေတာမား၊ အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးမား၊ သေတသနအဖြ႕အစညး မား၊ အေျပာငးအလေဖာေဆာငသမား၊ ဆငပြားအသပညာျဖန႔ႏငသမားႏငတြ၍ လပငနးမားေဆာငရြက ေနပါသည။ FNF သည မဝါဒဆငရာအၾကဥာဏမား၊ ဥပေဒေရးဆြျခငးဆငရာ ေဆြးေႏြးအၾကျပခကမားေပး ျခငး၊ အစရငခစာႏင သေတသနေတြ႕ရခကမား ထတေဝျခငးတ႔က ေဒသခလကတြဖက အဖြ႔အစညးမားႏင လကတြ၍ ေဆာငရြကပါသည။ ေဖာငေဒးရငးသည ဒမကေရစ၊ တရားဥပေဒစးမးေရး၊ ဗဟခပကငမႈက ခြထတျခငး၊ စြန႔ဥးတထြငမႈတ႔ႏင ပတသကသည သငတနးမား၊ အလပရ ေဆြးေႏြးပြမား၊ ပညာရငေဟာေျပာမႈ မားက ေပးအပေနပါသည။ FNF (ျမနမာ) သည တငးျပည၏ လကရ သသာထငရားေသာ ဒမကေရစေျပာငးလမႈျဖစစဥတြင အေပါငးလကၡဏာေဆာငေသာ ပးေပါငးထညဝငေဆာငရြကမႈမားျပလပႏငရန အထးသျဖင သဓ႒ာနခထားပါသည။

FNF (ျမနမာ) ႐းအမတ ၃၅ ဘ/ ၁၅၊ တကသလရပသာလမးသစ၊ဗဟနးၿမ႕နယ၊ ရနကန၊ ျမနမာ။၀၉ ၂၆၂၉၈၁၃၅၀၊ fnfmyanmar@fnst.orgwww.fnfmyanmar.orgwww.facebook.com/fnf.myanmar

က႑ ၁ – နဒါနး ...........................................................................................................၁

ဤသင႐းၫႊနးတမး၏ ရညရြယခက (FNFစာေရးသမား) ........................................................၁

သင႐းၫႊနးတမးက အသးျပျခငး ......................................................................................၃

အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကမႈ အတတပညာ ........................................................၄

ေနာကခဖတစရာ ..........................................................................................................၇

က႑ ၂ – လႈပရားေဆာငရြကမႈမား ...............................................................................၁၁

အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကသမားအတြက အသးဝငနညးလမးမား ........................... ၁၁

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁ - တငးျပညသစသ႔ရြကလႊငျခငး ......................................................၁၈

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၂ - UDHR မတဆက .......................................................................၂၆

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၃ - ပေျပာသမား၊ ကဗာဆရာမား၊ ပနးခဆရာမား ................................. ၃၁

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၄ - အခြငအေရးမးဆကသးဆက .......................................................၃၄

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၅- သတငးမားထမလ႔အခြငအေရး........................................................၄၀

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၆ - လ႔အခြငအေရး ျပနလည ေဆြးေႏြးျခငး ...........................................၄၃

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၇ - မေဝခစားမႈခရး .........................................................................၄၆

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၈ - ျပစမႈကးလြနသ၊ ျပစမႈကးလြနျခငးခရသ၊ ေဘးမရပၾကညသႏင .......... ၅၁

ကစားသ

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၉ - တာဝနယမႈမားမရဘ အခြငအေရးမားမရ ........................................ ၅၅

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၉(ခ) - အခြငအေရးမားႏငတာ၀နရမႈမား ..............................................၆၁

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁ဝ - အခြငအေရးမားထပတကေတြ႔ျခငး/လ႔အခြငအေရးမားဘယသ႔ဥးတည .၆၈

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁၁ - လ႕အခြငအေရး အဆအမန႔မား .....................................................၇၅

က႑ ၃ – စျပအလပရေဆြးေႏြးပြ .....................................................................................၈၂

အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကသမတစမား .............................................................၈၄

က႑ ၄ – လႈပရားေဆာငရြကမႈမား ..............................................................................၁၁၁

အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကေပးသမားအတြက အသးဝငနညးလမးမား ...................... ၁၁၁

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁ - လ႔အခြငအေရးယႏရားမားကာကြယမႈ လပနညးလပဟန...................... ၁၂၀

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၂ - အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔ျခငး .................................................၁၂၆

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၃ - တရားစရငေရးအဖြ႕မား၏ အခနးက႑ ............................................၁၃၄

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၄ - ျပညတြငးႏငေဒသတြငး တရားစရငေရးအဖြ႕၏ အခနးက႑ .................. ၁၄၃

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၅ – လ႕အခြငအေရး မေတာမတရားျပမႈတစရပက အစရငခတငျပျခငး .......... ၁၄၈

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၆ - အနဂအအဝငး (လမးဆ) .............................................................၁၅၈

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၇ - လပငနးစဥ စစဥေရးဆြမႈ ..............................................................၁၇၉

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၈ - လ႔အခြငအေရးမားႏင ပတသက၍ သင မညသညေနရာတြင ရပသနညး . ၁၈၁

က႑ ၅ – စျပအလပရေဆြးေႏြးပြ .....................................................................................၁၈၆

အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကေပးသမတစမား ........................................................၁၈၈

ရညညႊနးခကမား ..........................................................................................................၁၉၇

လြယကရငးလငးေအာငလပထားေသာ UDHR မ ..................................................................၁၉၈

1

FNF ၏လ႔အခြငအေရးမား လကစြက၊ လ႔အခြငအေရးမားႏင ဆကႏြယေသာ အေျခခသေဘာတရား မားအား ျမနမာႏငငသား အရြယေရာကၿပးသမားသ႔ မတဆကေပးရန ရညရြယျပစျခငးျဖစသည။ ယငးသည ေလလာဆညးပးသမားအား လသားမားႏင ျမနမာႏငငသားမားအျဖစ ၎တ႔တြငရသည အခြငအေရးမားက နားလညသေဘာေပါကေရးတြင အေထာကအကျပရနႏင အျခားသမား၏ အခြငအေရးမားက ေလးစား ကာကြယရငး ၎တ႔၏ အခြငအေရးမားက ေတာငးဆေရးအတြက လပပငခြငအပႏငးရန ရညရြယပါသည။

ဤလကစြတြငပါဝငေသာ လပငနးမားက လ႔အခြငအေရးမား၏ အသပညာဗဟသတ ဖြ႔ၿဖးတးတက ေစျခငး အခြငအေရးမား အေကာငအထညေဖာရန ကြမးကငသမားႏင အခြငအေရးမား ဓေလထးစတစရပ ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးက အေထာကအကျပရန လအပေသာ တနဖးမားဟေသာ ေလလာဆညးပးနညးသးမးျဖင ေလလာသငယသမားအား စတဝငစားေအာင စစဥေပးထားပါသည။ ဤလကစြသည တကရကအေတြ႔အၾက၊ အျပနအလနဖလယမႈႏင စဥးစားေတြးေခၚမႈတ႔အတြက ေလလာသငယမႈ အေလးေပးေသာ အခြငအလမးအား လကေတြ႔စမးသပမႈဆငရာ ခဥးကပနညးတစရပက ခမတထားပါသည။

ဤလကစြတြင ေအာကပါတ႔ ပါဝငသည။• ရငးႏးကြမးဝငေစရန ဖနတးေပးသမားႏင စြမးအားလႈ႕ေဆာေပးသမား ေရြးခယျခငး၊• လြယကေခာေမြ႔ေစရန အေထာကအကေပးေသာ အတတပညာဆငရာ အၾကျပခကမား၊• လကကမးစာေစာငမား၊ သငၾကားမႈပစၥညးမားႏင အေထာကအကျပသ၏မတခကမားျဖင ျဖညစြက

ထားေသာ လကေတြ႔စမးသပမႈ သငခနးစာ စမခကမား၊• ၂-ရကအၾကာ အလပရေဆြးေႏြးပြ ေဖာျပခကနမနာ၊• ရငသနတကၾကြေသာ အလပရေဆြးေႏြးပြတစခက အေထာကအကျပရနလအပေသာ အဓကအရငး

အျမစမားပါဝငသည သငၾကားေရးပစၥညးမား စေဆာငးမႈ။

လကစြက မညသ႔အသးျပရမညနညး။

ဤလကစြက ၂-ရကၾကာျမငမည လပငနးစဥတစခတြင အရြယေရာကၿပးေသာ ေလလာဆညးပးသ အပစမားအား စတပါဝငစားလာေစရန ေရးဆြျပစထားသည။ သ႔ရာတြင အမးမးေသာ အတငးအတာမားႏင

အခနး - ၁

2

ေလးနကမႈမား၏ ဓေလထးစအလပရေဆြးေႏြးပြမားကဖနတးရန အခ႔ေသာလပငနးမားက ၄ငးတ႔၏ ကယပင အစအမျဖငျဖစေစ၊ တညရဆသငရးညႊနးတမးႏင ေပါငးစပ၍ျဖစေစအသးျပႏငပါသည။ သငအပစ၏ လအပ ခကမားက အေကာငးဆးကကညေစမည လပေဆာငခကမားႏင သငခနးစာမားက ခြျခားသတမတျခငးျဖင ေပးထားေသာ ႏစရကစာအလပရေဆြးေႏြးပြေဖာျပခက သ႔မဟတ သင၏ကယပင အလပရေဆြးေႏြးပြပစက အသးျပပါ။

သငႏငသင၏ အသကအဝနး၏ လအပခကမားႏင ပမကကညေစရန ဤလကစြျပစေရးအတြက ကြႏပတ႔အား အကအညေပးေစလပါသည။ သငတြင ဤလကစြ၏ ပစႏငပါဝငေသာ သ႔မဟတ အေၾကာငး အရာႏငပတသက၍ ထငျမငယဆခကတစစတစရာ သ႔မဟတ အၾကျပခကမားရပါက မညသ႔ တးတကေစရန ေဆာငရြကရမညကကြႏပတ႔အား fnfmyanmar@fnst.org သ႔ ဆကသြယအေၾကာငးၾကားေပးေစလပါသည။

3

ဤသင႐းၫႊနးတမးက လ႔အခြငအေရးဆငရာ ႏစရကၾကာမတဆက အလပ႐ေဆြးေႏြးပြတစခ အေကာင အထညေပၚ ျဖစေျမာကေရးအေထာကအကျဖစရန စစဥေရးဆြထားပါသည။

- သင႐းၫႊနးတမးတြင က႑သးခပါဝငသည -

က႑ ၁

က႑ ၂

က႑ ၃

က႑ ၁ တြင ေကာငးမြနသည လ႔အခြငအေရး ပညာေပးသတစဥး ျဖစေစ ေရးဆငရာ ေနာကခ သတငးအခကအလက ပါဝငသည။

က႑ ၂ တြင လႈပရားေဆာငရြကမႈလပသည အလပရေဆြးေႏြးပြတစခ လြယကျဖစေျမာကေရး အကအညျဖစေစရန အရငးအျမစမား၊ နညးလမးမားႏင အသးဝငလပနညးလပဟနမားပါဝငသလ ပါဝငေဆာငရြက သမားအတြက လ႔အခြင အေရး အေရးကစၥမား ေလလာစးစမးရန သတသတမတမတျဖစေသာ လႈပရား ေဆာငရြကမႈမားလညး ပါဝငသည။

က႑ ၃ တြင အပငး ၂ ၌ တငဆကခသည လႈပရားေဆာငရြကမႈမားက ေပါငးစညးသည အစအစဥျဖစေျမာကေအာငေဆာငရြကေပးသ၏ မတစမားပါရ ေသာ စျပအလပရေဆြးေႏြးပြတစခ ပါဝငသည။ အစအစဥျဖစေျမာကေအာငေဆာငရြကေပးသမားသညေရးသားထားသညအတငး အတအက ဤအလပရေဆြးေႏြးပြ အစအစဥကအသးျပရန ေရြးခယႏငသလ ၎တ႔၏ တစမထးသည ကယပငႏစရက ၾကာ အစအစဥတစရပ ေဖာေဆာငေရးအတြက ဤသင႐းၫႊနးတမးတြင ေဖာျပထား သည အယအဆသေဘာတရားမားႏင အသးဝငနညးလမးမားအေပၚ အေျချပ ေဆာငရြကမႈလပရနလညး ေရြးခယႏငသည။

4

လႈပရားေဆာငရြကမႈတြင ပါဝငျခငးအားျဖင သငယျခငးသည သငယသ၏ ဘဝအေတြ႔အႀက မားႏင ႏးႏြယေသာ သငၾကားမႈနညးလမးမားက အားေပးျမငတငကာ ၄ငးတ႔သၿပးသညက တနဖး တကေစသည။ အေတြ႔အႀက ဗဟခကတြင ရသညမာ ဆရာမဟတဘ သငယသျဖစၿပး သ/သမ၏ ကယပငသငယမႈအတြက 'ပငဆငမႈ' က မေဝသည။ ဤပးေပါငးေဆာငရြကသည ေနာကခ အေျခအေနတြင ပါဝငေဆာငရြကသအားလးသည ဘတညသည ရညမနးခကပနးတင တစခဆ ေရာကရရန အမားစေပါငးအားထတမႈ အာရစက ေဆာငရြကသည တနးတရညတလမား ျဖစသင ေသာေၾကာင 'အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာင

ရြကေပးသ'ဆသည စကားလးက 'ဆရာ' ဆသည စကားလးထက ပသငေလာသည။ ၄ငးတ႔သည ၎တ႔ကယပင အေတြ႔အႀကမားက အတတကြ ဆနးစစကာ တစဥးတစေယာကခငး ေကာကခက ဆြမႈမားျဖစေပၚရန ႀကးပမးသည။ ရညရြယခကက 'အေျဖမန' သ႔မဟတ ညညာသည အမားသေဘာ ေပၚထြကရနမဟတ၊ အေတြးအေခၚအယ အဆမား ႏင အေရးကစၥမား ေလလာစးစမးရနျဖစသည။ သ႔ေသာ အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကမႈ အတတပညာ ပငႏငကြၽမးကငရနမာ အေလအ ကငေရာ သကဆငသည ရညမနးခကပနးတင မားႏင နညးလမးမားက ရငးရငးလငးလငး နား လည သေဘာေပါကမႈပါ လအပသည။

5

• ပါဝငေဆာငရြကသမားႏငပးေပါငးေဆာငရြက ေသာ ဆကဆေရးတစရပ ထေထာငသည။ ယငးပးေပါငးေဆာငရြကသည ဆကဆေရး တြင အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြက ေပးသသည 'တနးတရညတမား အၾကား ပထမ'ျဖစသည၊ သ႔ေသာ သငယတတေျမာက မႈအတြက တာဝနရမႈက တစအပစလးႏင သကဆငသည။

• ရးရးသားသားေျပာဆရန လတငးစတခေသာ၊ မတျခားနားသည ထငျမငခကမားက ေလး စားေသာ ယၾကညမႈႏင ပြငလငးမႈပတဝနး ကငတစရပျဖစေပၚေစရနႏင အရညတညတ ေစရန ကညသည။

• လတငးက မမလညး အမားထတြငပါဝငၿပး ပါဝငေဆာငရြကခြငရသညဟ ခစားရေစရန ေသခာ ေအာငလပသည။

• ေလလာသငယမႈအတြကဖြ႔စညးတညေဆာက ပတစရပ ျဖညဆညးေပးၿပး ယငးဖြ႔စညး တညေဆာကပတြင စညးေဝးခနမားစစဥျခငး ႏင ေစာငၾကညေလလာျခငး၊ အပငးက႑မား ဖြငလစျခငးႏင အဆးသတျခငးႏင လပငနး အစအစဥတစရပအတငး ေဆာငရြကျခငးတ႔ ပါဝငႏငသည။

• ပစၥညးပစၥယမား ျပငဆငျခငး၊ စညးေဝးမည ေနရာ စစဥျခငး၊ ပါဝငေဆာငရြကသမားက အေၾကာငးၾကားျခငးႏင လအပသညျပငဆင မႈမား လပၿပးျခငးရမရ စစေဆးျခငးတ႔ကသ႔ 'အမမႈကစၥ' ေဆာငရြကၿပးစးမႈ ေသခာေစ သည။

• 'တာဝနခရသ' - ေလလာသငယမႈအတြက တစအပစလး တာဝနရသည။ အစအစဥ ျဖစေျမာကေအာငေဆာငရြကေပးသ၏ အခနး က႑မာ သငယမႈ ပ၍အကးရထေရာကေရး ကညရနျဖစသည။ အစအစဥ ျဖစေျမာက ေအာင ေဆာငရြကေပးသတြင လပငနးအစ အစဥက တစဥးတညးထနးခပရသည အခြင အာဏာလညးမရ။ အစအစဥတြင အကးဝင သည အေၾကာငးအရာေခါငးစဥမား ဆးျဖတ မႈတြင ပါဝငေဆာငရြကသမားကလညး ၎ တ႔သေဘာထား ေဖာျပသငသည။

• ေဟာေျပာပ႔ခသ - အစအစဥျဖစေျမာက ေအာင ေဆာငရြကေပးသသည တြဖကသင ယသ တစေယာကျဖစသည။ တနးတရညတ မတဖကျပေဆာငရြကသ တစေယာကအျဖစ ဘာသာရပအားလးက ေလလာစးစမးကာ အျခားသမား၏အေတြ႔အႀကတြင ကယပငအ ေတြ႔အႀကက ပါဝငေဝမသည။

• ေသခာေပါကပညာရင - အပငးက႑ တစခစက ႀကတငျပငဆငရေသာလညး အစ အစဥျဖစ ေျမာကေအာင ေဆာငရြကေပးသ သည ဘာသာရပတစခက အပစထရ အျခား အဖြ႔ဝငအခ႕ေလာက မသေကာငးမသႏငေပ။

• အာရစကမႈဗဟခက - အစအစဥျဖစေျမာက ေအာင ေဆာငရြကေပးသေကာငး တစဥး သည ေယဘယအားျဖင အျခားပါဝငေဆာင ရြကသမားထက စကားနညးသည။ ယငးအစား သ သ႔မဟတ သမက ၄ငးတ႔က ေဆြးေႏြးမႈသ႔ ဆြေခၚသည။

• အဆးအျဖတလႀကး - ပးေပါငးေဆာငရြက သည ေလလာသငယမႈတြင အစအစဥျဖစ ေျမာကေအာင ေဆာငရြကေပးသကယတင အပါအဝင မညသတစေယာကမ အခ႕ေသာ ထငျမငခကမားက 'မနကန' သ႔မဟတ 'ပ၍

6

အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကေပးသမားအတြက ကယေရးကယတာ ထညသြငးစဥးစားရနအခကမား

• သငအခနးက႑က အလြနရငးရငးလငးလငးရပါေစ - သငစကားမားထက သငအျပအမက သငသည ဆရာတစေယာကမဟတဘ တနးတသငယသတစေယာက ျဖစသညဆျခငးက သရ ေစမညျဖစသည။

• သငမကလးမားက သတရပါ - ပါဝငေဆာငရြကသမားႏင မကလးခငးအၿမဆပါေစ။• သငအသက သတရပါ - အလြနအသကယစြာ၊ အလြနတးညငးစြာ စကားမေျပာပါႏင သ႔မဟတ

စကားအမားႀကး မေျပာပါႏင။ • သင 'ခႏၶာကယဘာသာစကား'က သတရပါ - သငမညသညေနရာတြငထငသည သ႔မဟတ

ရပသညႏင သငကမျဖစသငသည ၾသဇာအာဏာ မသလကမသဘာသာ သးမသည အျခား ေနထငျပမပမားက ဆငျခငပါ။

• သငတာဝနရမႈက သတရပါ - ပါဝငေဆာငရြကသတငး ကယေျပာသညစကားက ညတညမ နားေထာငေပးမႈရရခြငႏင ညတညမ ဆကဆခရခြငရေရး ေသခာေအာငလပပါ။ ထငျမငခက မား မတျခားနားမႈက အားေပးပါ။ သ႔ေသာ အျငငးအချဖစျခငးက အားမေပးပါႏင။ ေဆြးေႏြးမႈ အား ႀကးစးသမားက ဟန႔တားပါ။ ခတခတ ျဖစေနသမားက စကားဝငးထဆြေခၚပါ။

• ဖြ႔စညးတညေဆာကပလအပခနက သတရပါ - လအပလင ရငးျပမႈႏင အႏစခပမႈလပပါ။ ေဆြးေႏြးမႈတစရပ မညသညအခနတြင အကယခ႕ရမညဆျခငးႏင ေနာကအေၾကာငးအရာေခါငး စဥတစခသ႔ မညသညအခနတြင သြားရမညဆျခငးက ဆးျဖတပါ။ အေၾကာငးအရာမ ေသြဖယ သြားလင အဖြ႔က သတေပးပါ။

• သငအခြငအာဏာက သတရကာ ၄ငးအားမေဝပါ - ျဖစႏငသညအခါတငး အျခားသမားက တာဝနမားယခငးပါ (ဥပမာ မတစမားေရးျခငး၊ အခနမတသားမႈႏင အထးသျဖင ေဆြးေႏြးမႈက ဥးေဆာငျခငး)။

ေအာကပါတ႔မမျငမး - The Human Rights Education Handbook: Effective Practices for Learning, Action, and Change

ကးေၾကာငးညညြတ'သညဟ မဆးျဖတေပ။ • အမအက - အစအစဥအပငးက႑မား

ညႏႈငးေဆာငရြကမႈတြင အစအစဥျဖစေျမာက ေအာင ေဆာငရြကေပးသက ကနဥးေခါငး ေဆာငမႈလပေသာလညး သ သ႔မဟတ သမ သည တာဝနယရသည တစေယာကတညး ေသာသ မျဖစသင။ စစမနသည ပးေပါငး ေဆာငရြကမႈတစရပတြင မညသ႔ကမ အ႐ႈပ အပြမား ရငးလငးရန သ႔မဟတ အခနတငး အေသးစတ စမခန႔ခြမႈမား အာ႐စကလပ ေဆာငရန 'တရားေသသတမတမထား' ။

7

အေထြေထြ

'လမးညႊနထတေဝစာ – လငယလရြယမားအား လ႔အခြငအေရးပညာေပးမႈ လကစြစာအပ'၊ Brander, Patricia (ed) (2012) ၊ ဟနေဂရ၊ ဥေရာပေကာငစ ။

'စတဓါတျမငတငျခငး - လ႔အခြငအေရးႏင ဘာသာေရး သ႔မဟတ ယၾကညမႈ လြတလပခြင' ၊ University of Minnesota - http://www1.umn.edu/humanrts/edumat/hreduseries/TB5/PDFs/lifting_the_spirit.pdf

အခြငအေရးမားထပတကေတြ႔မႈ

'လမးညႊနထတေဝစာ – လငယလရြယမားအား လ႔အခြငအေရးပညာေပးမႈ လကစြစာအပ'၊ Brander, Patricia (ed) (2012) ၊ ဟနေဂရ၊ ဥေရာပေကာငစ ။

ျမနမာႏငင လ႔အခြငအေရးအေျခအေနမား

ျမနမာႏငင တရားဥပေဒစးမးမႈ ခငခနဆးျဖတခက - http://www.burmalibrary.org/docs15/Myanmar-Rule-of-Law-Assessment-3-5-13.pdf

ေလးစားရန၊ ကာကြယရနႏင ျဖညစြမးရန တာဝန

IHRP - www.ichrp.org/files/reports/43/108_report_en.pdf

ကလသမဂၢလဥးေရရနပေငြအဖြ႔ - http://www.unfpa.org/human-rights-based-approach

ဆလယာဒငႏငျပငသစ (Siliadin vs. France) အမႈ

ဥေရာပ လ႔အခြငအေရးတရားရး - http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-69891#{%22itemid%22:[%22001-69891%22]}

အသြငကးေျပာငးကာလတရားမတေရး

အသြငကးေျပာငးကာလတရားမတေရး ႏငငတကာစငတာ - http://www.ictj.org/about/transitional-justice

ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရးတရားဝငေၾကညာခက (UDHR)

ကလသမဂၢ - http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Introduction.aspx

UDHR မတဆက - - http://www.humanrights.com/what-are-human-rights/universal-declaration-of-human-rights.html

က႑ ၂–လႈပရားေဆာငရြကမႈမား

အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကသမားအတြက

အသးဝငနညးလမးမား

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁ - တငးျပညသစသ႔ရြကလႊငျခငး

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၂ - UDHR မတဆက

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၃ - ပေျပာသမား၊ ကဗာဆရာမား၊ ပနးခဆရာမား

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၄ - အခြငအေရးမးဆကသးဆက

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၅ - သတငးမားထမလ႔အခြငအေရး

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၆ - လ႔အခြငအေရး ျပနလည ေဆြးေႏြးျခငး

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၇ - မေဝခစားမႈခရး

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၈ - ျပစမႈကးလြနသ၊ ျပစမႈကးလြနျခငးခရသ၊

ေဘးမရပၾကညသႏငကစားသ

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၉ - တာ၀နယမႈမားမရဘ အခြငအေရးမားမရ

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၉(ခ) - အခြငအေရးမားႏင တာ၀နရမႈမား

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁၀ - အခြငအေရးမားထပတကေတြ႔ျခငး/

လ႔အခြငအေရးမား ဘယသ႔ဥးတည

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁၁ - လ႕အခြငအေရး အဆအမန႔စကားမား

11

အခနး - ၂

ေပါငေပၚထငျခငးလခငးပးကပ၍ စကဝငးပရပပါ။ လတငးက

တညသည တရရာဖကဆ မကႏာမထားၿပး လက မားက မမေရ႕ရလ၏ပခးႏစဖကေပၚ တငထားပါ။ လတငးက ၎တ႔ေနာကရလ၏ဒးမားေပၚသ႔ ျဖညး ျဖညးခငးထငခသည။ တစစတစေယာက လက သြားလင ရယၾကၿပး ေနာကတစႀကမႀကးစားပါ။

လတငးအေပၚသ႔ေျမမကႏာျပငအထက ခပပါးပါးအျမငရသည

ေသးငယေသာ ကတထျပားတစခ သ႔မဟတ တစစ တစခရာပါ။ လအပစသည လတငးေျမျပငမေျခ လြတၿပးေသးငယသည ယငးကတထျပား သ႔မဟတ အနညးငယ အထရေသာ အရာဝတေပၚေရာကရ ေရးႀကးပမးရမည။ ထအရာေပၚ ေနရာရေရး ဂရ တစကႀကးပမးပါ။ ယငးသည ေျမျပငမ ေျခေထာက လႊတ၍ေနရာရရန ႀကးပမးရေသာ ေျပာငေျမာက

12

လငျမနသည လပေဆာငခကတစရပ ျဖစသည။

ကြၽႏပတ႔အားထတမႈလအပစသည တစေယာကပခးေပၚ တစ

ေယာကလကတငၿပး စကဝငးပ မတတပရပသည။ ၎တ႔ တစေနရာမတစေနရာသ႔ ပ႔ေဆာငရန ႀကရာ ကပမးျဖစေသာ အရာဝတမားက ၾကမးျပငေပၚခ ထားပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားသည ၎တ႔လက မား လးဝအသးမျပဘ တစဖြ႔လးအတတကြ ယငး အရာဝတမားက ေကာကယကာ ၄ငးတ႔အား ေနရာ ေရႊ႕ရမည။

အျခားနညးလမး လအပစကေနရာေရႊ႕ေနသည အရာဝတမား

ေပၚတြင ေခါငးစးစာတနးမားေရးပါ (UDHR အပဒ မား၊ လ႔အခြငအေရးတနဖးမား၊ ဥပေဒသမားႏင အလပရေဆြးေႏြးပြအတြက ေမာမနးခကမား)။ ဤ လႈပရားေဆာငရြကမႈကေသြးပေလကငခနး တစရပ အျဖစႏင ေနာကလာမည အေၾကာငးအရာ ေခါငးစဥ ကမတဆကမႈ နညးလမးတစရပအျဖစ သ႔မဟတ အစအစဥတြင ေလလာသငယခၿပးျဖစေသာ တစစ တစခက ျပနလညသးသပမႈ နညးလမးတစရပ အျဖစ အသးျပပါ။

ဖနပမားလတငးသည မကလးအဝတ စညးထားၿပး

ဖနပမားခြၽတထားကာ ညႊနၾကားသမား (ေဘးမ ေျပာျပသမား) က ၄ငးတ႔က အလယတြငထားသည။ လတငးသည ၄ငးတ႔ဖနပမား ႀကးစားရာကာ ျပနစး ရသည။

လအထးလအပစက စကဝငးပထားသည။ လတငး

သည စကဝငးထရ အသးသးျဖစေသာ အျခားသ မားႏင လကခငးလမးခတရသည (မမေဘးမ လ ႏငသာမဟတ)။ လမား၏လကမားျဖင စကဝငးပ လပရနအတြကတစေယာကကတစေယာကကလမး ခတရႈပယကေနေသာ လကမားကေျဖ(ျဖည)ပါ။

အသတတျပကၡဒနလအပစတစခလး ၄ငးတ႔ေမြးသည ရကႏငလ

အစဥအတငး တနးစရမညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ သ႔ေသာ ဤလပေဆာငခကၿပးေျမာကရန ၎တ႔ စကားေျပာခြငမရ။

မနတငး ပါဝငေဆာငရြကသအဖြ႔ငယမားအား မတျခား

နားသည အသမားႏင လကဟနေျခဟနမား လပခငးပါ (ဥပမာ ေလတကျခငး၊ မးရြာျခငး၊ လပ လကျခငး၊ မးႀကးပစျခငး စသည)၊ ထ႔ေနာက မနတငး၏ ညငသာသညအစပးမႈက အသ၊ လက ဟနေျခဟနတ႔အသးျပ၍ ဇာတလမးေျပာရသည၊

13

မနတငးၿပးသညအထ သစတးဝငးတစခကသ႔ အသအမးမး လပရသည (ဥပမာ 'အဒေနာက လပလကပါတယ၊ အဒေနာက မးၿခမးပါတယ') ။

အသကကယေလမားေပၚသ႔ပထမဆး 'အသကကယေလက' သရပျပရ

သည - ေလသ႑ာနလပရန လႏစေယာကက လကခငးခတရသည၊ ခရးသညမားက ၎တ႔လက ႏစဖက ခတထားသည အဝငးထတြငရပရသည။ ထေနာက လတငးပငလယခရးတစခ ထြကရမည ျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ 'ပထမတြင ပငလယသည ၿငမသကေနၿပး လတငးက ခရးအတြက ေပာရႊင ေနၾကသည။ ယငးေနာက ရတတရက သေဘာၤက ေကာကေဆာငတစခက တကမသည။ လတငး သးေယာကအဖြ႔မားအျဖစ (သ႔မဟတ တစေယာက အဖြ႔ သ႔မဟတ ေလးေယာကအဖြ႔ စသည) အသက ကယေလတစခ ဆတကရမည။' ပါဝငေဆာငရြကသ မားသည ယငးေနာက 'အသကကယေလမား' ပေဖာရန အလအယကလပရသည။ ျဖစေနက အတငး တစစတစေယာက 'ေရနစသည'။ ယငး ေနာကဇာတေၾကာငးေျပာမႈျပနလပပါ။ 'ယခသေဘာၤ မာ ၿငမးၿငမးခမးခမး ဆကသြားေနသည။ သ႔ေသာ ရတတရက ဟာရကနးတစခ အစပးလာသည၊ သေဘာၤစနစေနသည။ လတငး ႏစေယာကတစဖြ႔ ျဖင အသကကယေလမားဆ ေျပးသြားသည။' 'သေဘာၤပကမႈ' အႀကမႀကမျဖစေပၚသညဟ ဤ နညးအတငး ဆကလပပါ။

အပစလကသကၿငမခငးကငးျပသမႈလကရာ သ႔မဟတတပဆငမႈအႏပညာလကရာ

လ တစေယာကစသည ၄ငးတ႔အတြက အေရးပါသည တစစတစရာက မတဆကေပးမႈ နညးလမးတစရပအျဖစ အဖြငခငးကငးျပသမႈတြင ပါဝငတငဆကရန ၄ငးတ႔အတြက အဓပၸာယရေသာ အရာတစခက အမမယေဆာငလာရမည။

အသတတမတဆကမႈစကားမေျပာဘ လမား တစဥးကတစဥးဆက

သြယ၍ရသည အခကက ပစထတျခငးအတြက အလြနေကာငးသည။ ပါဝငေဆာငရြကသမားသည ႏစေယာကတစတြ တြရၿပး လကဟန ေျခဟနမားႏင အမအရာမားသာ အသးျပျခငးျဖင ၎တ႔ကယ ၄ငးတ႔ မတဆကေပးရန မနစအနညးငယအခနရ သည။ မနစအနညးငယၾကာၿပးေနာက ႏစေယာက တစတြမားက လစထျပနလာၿပး ပါဝငေဆာငရြက သမားသည အျခားတစေယာကအေၾကာငး သ/သမဘာသခရသညက တစေယာကတစလည ေျပာ ျပရမည။

ေတြ႔ဆေမးျမနးမႈမား'ပတဆြျခငး' ကသ႔ျဖစသည၊ သ႔ေသာ ေရးဆြ

ျခငးမရ။ တစေယာကစသည တစဥးႏငတစဥး တြ သည။ ေမးခြနးအသးသးေမးသည။ ထ႔ေနာက မတဖကတစေယာကစက ကနတစေယာကက တစဖြ႔လးႏင မတဆကေပးသည။ အခ႕ေသာ ဥးေဆာငေမးခြနးမားက ေအာကပါ အတငးျဖစႏင သည - ၁) မညသညအရာက သငက အမားႏငမတ

တစမထးေစသနညး။ ၂) သငဘဝတြင မညသက ယခသငျဖစေနသည

ထကျမကေသာေခါငးေဆာငျဖစရန ကညခ သနညး။

၃) 'လ႔အခြငအေရး' ဆသည စကားကၾကားသည အခါ သငဘာကေတြးသနညး။

၄) မညသညတရစၧာနက သငက အေကာငးဆး ကယစားျပသနညး။

၅) သငမသားစ သ႔မဟတ သငအသကအဝနး တြင မညသသည အေကာငးဆးပေျပာသ ျဖစ သနညး။

၆) သငဘဝမ မညသညအျဖစအပကက သင၏ ကမၻာအျမငက အကးအသကေရာကဆးျဖစ သနညး။

၇) မညသညအရာ၏ ေစေဆာမႈေၾကာင သင ဤ ေနရာသ႔ ေရာကရလာသနညး။

14

တစေလတညးစး ပါဝငေဆာငရြကသမားသည ၄ငးတ႔ႏင

ထးျခားသညပငကယ သြငျပငလကၡဏာရေသာ အျခားသမားႏငတြရမည။ ယငးေနာက အခ႕အမး အစားက႑မားက ေဖာထတပါ (ဥပမာ တညသည ဆယစႏစ သ႔မဟတ လတြငေမြးသမား၊ ကေလး အေရအတြက သ႔မဟတ ေမြးခငးအေရအတြက တညသမား၊ အမတြင တညသညဘာသာ စကား ေျပာသမား သ႔မဟတ ဘာသာစကားအေရအတြက တညသမား) ။ သငေလာသညအေျခအေနမားတြင ပ၍ အကဆတေသာ အမးအစားက႑မား အသးျပ ႏငသည (ဥပမာ အသားအေရာငတသမား၊ အဖမးခ ရသညအႀကမ အေရအတြက)။

နာေပာဖြယထငခမားထငခမားက စကဝငးပတတစခပစ ေနရာခ

ၿပးပါဝငေဆာငရြကသမားအား ထငခငးပါ။ စကဝငး အလယတြငရပၿပး သငသည သငနာမညကေဖာျပ မညျဖစၿပး သငကယသင အေၾကာငးေဖာျပမႈ တစရပလပမညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ သင ယငးသ႔ လပေဆာငသညအခါ ထေဖာျပခကက သ႔အတြက လညး မနကနသတစေယာကက ထငခမား အေျပာငးအလလပရမည။ (ဥပမာ 'ကြၽနေတာ

နာမည X ျဖစၿပး ဘယသနတစေယာကျဖစပါတယ'၊ 'ကြၽနေတာနာမည X ျဖစၿပး ကြၽနေတာမာ ကေလး သးေယာကရပါတယ'၊ သ႔မဟတ 'ကြၽနေတာနာမည X ျဖစၿပး ကြၽနေတာ --- စားရတာမႀကကပါဘး')။ သငထငႏငဖ႔ ခတစလးလြတသညအထ ႀကးစား၍ ေျပာႏငရမည။ ထငခေနရာကလႊတ၍ ထသြားသက ယငးေနာက သ သ႔မဟတ သမအေၾကာငး အလား တ ေဖာျပမႈတစခလပမညျဖစသည။ ပါဝငေဆာင ရြကသအမားစ ၄ငးတ႔ကယ၄ငးတ႔ မတဆကခြင ရသညအထ ဤနညးလမးအတငး ဆကသြားပါ။

ပတမား ပါဝငေဆာငရြကသမားက စာရြကလြတႏင

ေဘာပငတစေခာငးေပးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသ မားအား ၄ငးတ႔ႏင မသသည မတဖကတစေယာက ရာခငးပါ။ တစဥးစသည ကနမတဖက၏ပၾကမး တစခ အျမနဆြရမညျဖစၿပး ပတတြငထညဆြမည ေမးခြနးအခ႕ (ဥပမာ နာမည၊ ဝါသနာ၊ အအားသင စရာအခက) ေမးရမညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ ဤ လပေဆာငခကအတြက အခနအနညးငယသာေပး ၿပး လတငးက ၄ငးတ႔ပတမားႏင နာမညမားတတ ႏငသမ ႀကးႀကးေရးရန တကတြနးပါ။ ထေနာက ပါဝငေဆာငရြကသတစဥးစအား သ သ႔မဟတ

15

သမဆြထားေသာ ပတက အဒလစထ ျပခငးကာ 'မရငး' လအား မတဆကေပးခငးပါ။ နာမညမားသ ေအာငလပေရးလြယကေစရန လတငးျမငႏငသည ေနရာတြင ပတမားကခတဆြပါ။

အဖြ႔လကပးေပါငးေဆာငရြကမႈပါဝငေဆာငရြကသမားအား အဖြ႔ငယမားဖြ႔ၿပး

၎တ႔တြင တညစြာရသည ဝေသသလကၡဏာမား (ဥပမာ ယဥေကးမႈ၊ သြငျပင၊ ကယေရးကယတာ ႏစသကမႈမား၊ ဝါသနာမား) က အခနေပး ေဖာ ထတခငးပါ။ တစဖြ႔စက သ႔ကယသ အမညေပးခငး ၿပး ယငးအတြက ရငးျပႏငရမည။ ထေနာက အဖြ႔ ငယမားက အဖြ႔ဝငမား၏နာမညမား ေဖာျပျခငးႏင ၎တ႔အဖြ႔အမညက ရငးျပျခငးျဖင လအပစ တစခ လးထ ၎တ႔ကယ၄ငးတ႔ မတဆကရမည။

တနးစျခငးပါဝငေဆာငရြကသမားအား ရစေယာကမ

အေယာက ၂ဝ အထပါသည အဖြ႔ႏစဖြ႔ သ႔မဟတ ယငးႏငအထက စဖြ႔ပါ။ ယခလပေဆာငခကသည ယဥၿပငမႈတစရပျဖစၿပး ၄ငးတ႔က နညးလမးတစခခ ျဖင ၄ငးတ႔ကယ၄ငးတ႔ တတႏငသမ ျမနျမနတနးစ ရမညျဖစေၾကာငး ပါဝငေဆာငရြကသမားက ေျပာျပ ပါ။ အဖြ႔လကတနးစၿပးသညအခါ ၎တ႔တနးစၿပး ေၾကာငး လကခပတး၍ အခကျပရမည။

ျဖစႏငသည အစေဖၚမႈမား ဖနပအရြယအစား အစဥလကတနးစျခငး၊

လကတစလမးမႏငမႈ အစဥလက တနးစျခငး၊ ပထမ အမညမား၏ အကၡရာစဥအလက တနးစျခငး၊ ဇနနဝါရမ ဒဇငဘာ အထ ေမြးေန႔အစဥလက တနးစ ျခငး၊ မမတ႔တြငရသည ညအစကေမာငႏမမား အေရအတြကအလက တနးစျခငး၊ လကရမမတ႔ အလပမားမ အလပခနမားအလက တနးစျခငး၊ မမတ႔ပငဆငသည တရစၧာနအေရအတြက အလက တနးစျခငး စသည။

Animal Scrabble ယခေလကငခနးအတြက လႈပရားေဆာငရြက

မႈလပသညအဖြ႔မား လအပသေလာက တရစၧာန အမးမးျဖစေသာ တရစၧာနကတမား ျပလပပါ။ တစဖြ႔စတြငပါဝငမည လအေရအတြကအတငး စလစ (စကအပငးအစ)မား ေရးပါ။ ပါဝငေဆာင ရြကသတစေယာကစက စလစတစခေပးပါ။ ပါဝင ေဆာငရြကသမားက စလစမားကဖတၾကညၿပး စလစတြငေရးထားသည စကားလးမားက လ႕ဝက ထားရမည။ ပါဝငေဆာငရြကသမားက ကနအဖြ႔ဝင မားက ရာရမည၊ သ႔ေသာ စကားေျပာခြငမျပ။ ယငး အစား ၎တ႔က တရစၧာနအသလပရမည။ ပါဝင ေဆာငရြကသမားတစဥးကတစဥး ေတြ႔လငေတြ႔ ခငး ၎တ႔ခငး (စလစခငး) ကပထားရမည ျဖစၿပး ၄ငးတ႔၏ အျခားတရစၧာနသငယခငးမားအားလးက ေတြ႔သညအထ ယငးအတငးဆကလပရမည။

႐ပပပေဟဠရပပပေဟဠမားလပပါ (ရပပတစခယၿပး

ယငးက အပငးပငးအစစျဖတပါ)၊ လႈပရား ေဆာင ရြကမႈလပသည အဖြ႔မားလအပသေလာက ရပပ ပေဟဠမားလပပါ။ ဥပမာ သငတ႔ငါးဖြ႔ရလင ရပပ ပေဟဠငါးခ လအပမညျဖစသည။ ပေဟဠ အပငး အစမား စစေပါငးအေရအတြကက ပါဝငေဆာငရြက သ စစေပါငးအေရအတြကႏငကကညရမည။ အပငး အစအားလးက လြယအတ/ျခငးေတာငးတစခထ ထညပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသတစေယာကစက လြယ အတထမ ပေဟဠအပငးအစတစခက တစလညစ ႏႈကရမည။ ပါဝငေဆာငရြကသမားသည ၎တ႔ ႏႈကမသည ပေဟဠအပငးအစႏင ကကညသည လမားက ရာရမည။

ထးျခားမႈရသညအေရာငမားပါဝငေဆာငရြကသမားကခြရန အေရာငပါ

ေသာစကမား၊ အေရာငအမးမးရေသာ သၾကား လးမား သ႔မဟတ အျခားအရာမား အသးျပပါ။

16

အေရာငပါသည အရာဝတမားက သငအလပရ ေဆြးေႏြးပြတြင ေပါငးစညးနငမညနညးလမးမားအား ေတြးဆပါ။ ဥပမာ နာမညကတျပားမားႏင လကကမးစာရြကမားက အေရာငအမးမးရေသာ စကမားေပၚတြင ရကႏပၿပး ထ႔ေနာက ပါဝင ေဆာငရြကသမားအား အေရာငတအပစမားအျဖစ ျပနလညစစညးပါ။

ႏစေယာကတစတြမားအညႊနးကတျပားမား ႀကတငျပလပပါ။ ပါဝင

ေဆာငရြကသမားအေနျဖင ႏစေယာကတစတြတြ ႏငရနနညးလမးတစရပအျဖစ ကတျပားတစစစ ေပၚတြင နာမညေကာ အတြတစတြ (လကဖကမႈရ ေသာအရာႏစခ) ကေရးပါ။ ဥပမာ ကတျပား တစခတြင 'ဟငး' ဟေရး ၿပး အျခားတစကတတြင 'ထမငး'ဟေရးပါ။ အျခားစတကးမား - 'ေဒၚေအာင ဆနးစၾကညႏငNLD'၊ 'လသားႏငအခြငအေရးမား'။ 'ေပါငးထညျခငးႏင ထတပယျခငး'ကသ႔ သင အေၾကာငးအရာႏင ဆကႏႊယသည အေၾကာငးအရာ တစခက သငေရြးခယႏငသည သ႔မဟတ ကတျပား တစခတြင အဓပၸာယဖြငဆခကမားေရးၿပး ကန ကတျပားတြင ေဝါဟာရစကားရပမား ေရးခငလင လညးရသည။ ပါဝငေဆာငရြကသမား ႏစေယာက တစတြ တြႏငရနအတြက ၄ငးတ႔သည အရငဆး အျဖစ စကားရပႏင သ႔အဓပၸာယက မနမနကနကန ေဖာထတသရရမညျဖစသည။

Role Play သငအတနး သ႔မဟတ ေလကငသငၾကားခန

၏ အစတအပငးအျဖစ ျဖစစဥျဖစရပေလလာခက တစရပအသးျပရန သငေရြးခယလင role play က ပငးျခားစတျဖာမႈတြငေပါငးထညရန စဥးစားသးသပ ပါ။ ျဖစစဥျဖစရပအေပၚမတည၍ ဇာတရပအမးမး တာဝနေပးပါ။ ထ႔ေနာက သင၏ ပါဝငေဆာငရြက သတစေယာကစက ၄ငးတ႔ဇာတရပက ေဖာျပထား သည ကတျပားတစခေပးပါ။ ယငးေနာက ၎တ႔ အား ၎တ႔တာဝနေပးျခငးခရေသာ ဇာတရပအေပၚ မတည၍ အဖြ႔မားဖြ႔ခငးပါ။

အျခားနညးလမး ျဖစစဥျဖစရပတစခအသးျပ၍ အေၾကာငး

အရာတစခေခါငးစဥတစခ မတဆကေပးပါ။ ပါဝင ေဆာငရြကသမားက ျဖစစဥျဖစရပမ ဇာတေကာင မားအေပၚမတည၍ အဖြ႔မား ဖြ႔ခငးပါ။

ေဘာလးပစေပးျခငးပါဝငေဆာငရြကသမားက တစေယာကမတစ

ေယာကထ ေဘာလးပစေပးသည။ ေဘာလးဖမးမ သ တစေယာကစက အလပရေဆြးေႏြးပြမ သ သ႔မဟတ သမ ေလလာသငယ ရရျခငးသည သ႔မဟတ အသးျပႏငသည တစစတစရာက ေဖာျပ ေျပာဆသည။

အျခားနညးလမးမား• သငယရရခသည အဖးတနေသာ သငခနးစာ

မား/သေဘာထားအျမငမားက မေဝျခငး • ပထမတစေယာကက သေဘာထားအျမငတစ

ရပ ေဖာျပေျပာဆသည၊ ေနာကတစေယာက က ယငးသေဘာထားအျမငအတြက နမနာ လပေဆာငခကတစရပေဖာျပၿပး ထေနာက အျခား သေဘာထားအျမငတစခ ေဖာျပသည၊ ထအတငး ထပခါထပခါလပသည။

• လပငနးစဥတစရပ၊ အထငကရအျဖစအပက အခနကာလေဖာျပခကႏင အစအစဥတ႔က သးသပျခငး

အထငကရအျဖစအပက အခနကာလေဖာျပခက

အလပရေဆြးေႏြးပြမ အဓကသေဘာထား အျမငမား၊ အေတြ႔အႀကမား၊ ေဆြးေႏြးမႈမားႏင အျခားစတဝငစားစရာ အေကာငးဆးအရာမားက ကတျပားမားေပၚတြငခေရးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသ တစေယာကစအား ကတျပားတစခစေပးၿပး ၎တ႔ က သကဆငရာကတျပားမား၏ အခနကာလ အစဥ လက တနးစခငးပါ။ လတငး တစေယာကက

17

တစေယာက ျမငႏငေစရန လတနး၏အစြနး ႏစဖက (အစြနဆးမလႏစေယာက)က ဟဘက ဒဘက စလကပါ။ စကဝငးပတပတလညသြားၿပး ပါဝင ေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔ တစေယာကစ အတြက စတဝငစားစရာအေကာငးဆး အရာမား/တနဖးအရဆးသငခနးစာမားစသညကမေဝခငးပါ။

စေပါငးအႏစခပ အႏစခပေမးခြနးတစခ ထတပါ (ဥပမာ

'ယေန႔ သငၾကားခရသည မညသည ထငျမငခက မားက အဓပၸာယေလးနကေသာ စကားမားအျဖစ သငအမတရေနမညနညး' သ႔မဟတ သငအသက အဝနးတြင အသးခရန မညသည အေတြးအေခၚ အယအဆက သငႏငအတ သငသယသြားႏင သနညး။') သ႔မဟတ တစဖကဖြငေဖာျပခက (ေမးခြနး) တစခေမးပါ ('ယေန႔အပငးက႑ အၿပး တြင သငထငျမငယဆခကမားက အႏစခပကယ စားျပသည စကားရပ သ႔မဟတ စကားစ တစခက စဥးစားၾကညပါ' သ႔မဟတ 'ကြၽနေတာတစခသခင တာ...')။ ပါဝငေဆာငရြကသမားအား အျပနအလန တ႔ျပနခငးပါ။

အပစလက သကၿငမခငးကငးျပသမႈ လကရာ သ႔မဟတ တပဆငမႈအႏပညာလကရာ

ပါဝင ေဆာငရြကသ တစဥးစက အဖြ႔လကခငး

ကငးျပသမႈမ အရာဝတမားက တစေယာကတစ ျပနယၿပး အလပရေဆြးေႏြးပြမ သ သ႔မဟတ သမ ဘာယသြားမညဆသညက ရငးျပျခငး။

ၿငမးခမးေရးခးငကလႊတျခငးအစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကသ

က သသာထငရား သညအရာတစခ (ဥပမာ ငက၊ ေမြးကာစငကကေလး) က ေျမာကကငျပကာ ၎ က တစေယာကလကမတစေယာက လႊေပးရငး ယငးႏငပတသက၍ တစစတစခေျပာရန ပါဝင ေဆာငရြကသမားအား ဖတေခၚသည။ 'ထအရာ' လတငးလကထေရာကၿပးေနာက ပါဝငေဆာငရြက သမားက လခငးပးကပ၍ စကဝငးပရပကာ ငက ကေလးက စေပါငးလႊတေပးလကၾကသည။

Slide Show အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကသ

က ပါဝငေဆာငရြကသတစေယာက စအပါအဝင အပငးက႑ႏငပတသက၍ ဓါတပမားရကထားခ သည။ လ႔အခြငအေရးအေၾကာငး ေလလာသငယ သည အသကအဝနးတစရပက ထငဟပမႈအျဖစ ဓါတပမားက တစပၿပးတစပျပကာ ပါဝငေဆာငရြက သမား စစညးညညြတစြာလပေဆာငခသည ပါဝင ေဆာငရြကမႈအေပၚ အကဥးခပ မတခကတစရပ ေပးသည။

18

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၁

tcsdef

rdepf - 60

ရညရြယခကမား -• လ႔အခြငအေရး သေဘာထားအျမငက မတဆကေပးရန • လသား၏ မရမျဖစ လအပခကမားႏင လ႔အခြငအေရးမားအၾကား ဆကစပမႈ

က မတဆကေပးရန • လ႔ဂဏသကၡာႏင ယငးႏင လ႔အခြငအေရး ဆကစပမႈက ခမတရန

ပစၥညးပစၥယမားရငးလငးတငျပမႈလပသညဘတျပား၊ မတတမားႏင ေကာ သ႔မဟတ တပ၊ ‘မရမျဖစလအပမႈမားႏင

လလားေတာငတမႈမား' ကတျပားငယမား၊ ပါဝငေဆာငရြကသ အဖြ႔ တစဖြ႕စအတြက စာအတမား။

• လအပစက A အဖြ႔ႏင B အဖြ႔အျဖစခြၿပး ပါဝင ေဆာငရြကသမား Talking Circle (တစ ေယာကစကားေျပာသညက ၿပးဆးသညအထ နားေထာငၿပးမ တ႔ျပနရေသာ ဝငးဖြ႔ေဆြးေႏြး ေျပာဆမႈ) တစရပဖြ႔ခငးပါ။ လတစေယာကစ သည အျခားတစစတစဥးက မကႏာမအေန အထားျဖစရန A အဖြ႔မလမားသည စကဝငး တစခအတြငး အျပငဘကသ႔ မကႏာမ၍ ရပေနၿပး B အဖြ႔မလမားက စကဝငးတစခ ထတြင အတြငးဘကသ႔မကႏာမ၍ ရပေနပါ။ (အေၾကာငးအရာတစခႏင ပတသကေသာ) အရပျပေမးခြနးတစခဖတျပၿပး ႏစေယာက တစတြ စတြမားအား အရပျပေမးခြနးအေပၚ ထငျမငယဆခကမား ဖလယခငးပါ။ မနစ အနညးငယၾကာၿပးေနာက B အဖြ႔မလမားက ရပၿမအတငးရပေနခငးၿပး A အဖြ႔မလမားက

၄ငးတ႔ ၏ညာဘကသ႔ လ ၃ ဥး လညခငးပါ။ ဒတယေျမာက အရပျပေမးခြနးေမးပါ။ ၿပးဆး သညအထ ျပနဖတျပပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမား ေဆြးေႏြးမႈလပၿပး ေနာက အစေဖာေမးခြနးမားက အဖြ႕တစဖြ႕ အေနျဖင ေလလာသးသပပါ။

• ဤလႈပရားေဆာငရြကမႈက ယငးေမးခြနးသးခ က ေလလာစးစမးမညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။

• အစေဖာေမးခြနးမားေျပာပါ။◊ လ႔အခြငအေရးမားက အဘယနညး။ ◊ ၄ငးတ႔ မညသညေနရာမ လာသနညး။ ◊ လ႔အခြငအေရးမားအေၾကာငး နားလည

သေဘာေပါကရန အေရးႀကးသညဟ သင အဘယေၾကာင ထငျမငယဆပါ သနညး။

19

အဆင ၁ –• ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔၏ အေရာင

တ နာမညကတျပားအဖြ႔မားအျဖစ စဖြ႔ပါ။• တက (ပထဝေနရာ) သစတစခသ႔ ရြကလႊင

ၾကေတာမညဟ ပါဝငေဆာငရြကသမားက စတကးၾကညခငးပါ။ အဆပါ တကတြင ေနထငသ တစေယာကမမရ၊ ယငးေၾကာင ထေနရာေဒသသ႔ ၎တ႔ေရာကရသညအခါ ၎တ႔မာ ကနဥးအေျခခေနထငသမားျဖစမည ျဖစၿပး ႏငငသစတစခ စတငတညေထာငရ မညျဖစသည။

• တစဖြ႔စက ‘မရမျဖစလအပမႈမားႏင လလား ေတာငတမႈမား' ကတျပားငယအားလး ပါရ သည စာအတတစအတစေပးၿပး ယငးတ႔မာ ႏငငသစတြင ၎တ႔ ရာသကပနယေဆာင သြားမည အရာမားျဖစေၾကာငးရငးျပပါ။ တစဖြ႔ စကစာအတဖြငခငးၿပး ၄ငးတ႔၏ကတျပားမား အားလးက တစခစဆြထတစးစမးခငးပါ။

• ဘာမေရးမထားေသာ ကတျပားမားကၾကည ခငးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔ လအပ ေကာငးလအပႏငသညဟထငေသာ သ႔မဟတ ၎တ႔ရရလေသာ ေနာကထပအရာ မားက ေပါငးထည ၾကညခငးပါ။

အဆင ၂ -• သေဘာၤမာ စတငရြကလႊငေနၿပ ျဖစေၾကာငး

ရငးျပၿပး ေအာကပါျဖစစဥျဖစရပက ဇာတ ေၾကာငး ေျပာျပပါ - ပထမတြငခရးမာ အလြနသာယာၾကညႏးဖြယ

ျဖစသည။ ေနသညေတာကပေနၿပး ပငလယသည ၿငမသက ေအးခမးေနသည။ သ႔ေသာ ႐တတရက မနတငးၾကမးတစခတကခတၿပး သေဘာၤမာ လႈပ ခတလာသည။ တကယပင သေဘာၤနစေတာမည ျဖစသည။ ေရေပၚတြင သေဘာၤဆကရရန သငသည သငကတျပားမားအနက သးခကေရထပစခရမည ျဖစသည။

အဖြ႔တငးအား မညသညအရာစြန႔လႊတမညက ဆးျဖတခငးပါ။ ယငးအရာမားက ေနာကပငးတြင ၄ငးတ႔ ျပနလညရႏငလသညဟ ေျပာျပပါ။ အဖြ႔မား အား ၎တ႔စြန႔လႊတေသာ ကတျပားမားအား သးျခားအပတစခထ ထားခငးပါ။

အဆင ၃ -• ဇာတေၾကာငးျပနေျပာပါ -

ေနာကဆးတြင မနတငးၿပးဆးသြားသည။ လ တငးသကသာရာရသြားသည။ သ႔တေစ မးေလဝသ သတငးတစရပကဆငကလနးမနတငးတစခ သေဘာၤ ဆ ဥးတညလာေနသညဟဆသည။ မနတငးမ အသကရငကနရစလလင အျခားကတျပားသးခက သငေရထပစခရမညျဖစသည။ သငတငးျပညသစကျပနလညတညေဆာကေရးအတြက သငမရမျဖစ လအပႏငသည မညသညအရာကမဆ မလႊငပစဖ႔

20

သတရပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔စြန႔ပစ

သည ကတျပားအပမားက သးျခားစထားရန သတ ေပးပါ။

အဆင ၄ -• ဇာတေၾကာငးျပနေျပာပါ -

ပြတကာသကာ လြတေျမာကချခငးျဖစသည။ မညသ႔ဆေစ ကၽြႏပတ႔ တကသစသ႔ေရာကလၿပ။ လတငး အလြနစတလႈပရားေနသည။ သ႔ေသာ မးကပစကဝငးေနာကခ၌ ကနးေျမက ကၽြႏပတ႔ လမးျမငရစဥမာပင ဧရာမေဝလငါးႀကးတစေကာင ကသေဘာၤကခပၾကမးၾကမးဝငတကရာ သေဘာၤနရ တြင အေပါကတစေပါက ျဖစသြားပါသည။ သင သည သေဘာၤက ပ၍ပငေပါေအာင လပရေတာ မညျဖစသည။ ေနာကထပကတျပားသးခက လႊငပစ ပါ။

အဆင ၅ -ေနာကဆးတြင တကသစသ႔ ၎တ႔ေဘးအႏ

ရာယကငးစြာေရာကရကာ တငးျပညသစထေထာင ရန ၎တ႔ အဆငသငျဖစေနၿပျဖစေၾကာငး ေျပာျပ ပါ။ ၎တ႔က အပစတစခအျဖစ ကၽြႏပတ႔ေလလာ သးသပႏငရန တစဖြ႔ခငးအား ၎တ႔ကတျပားမားက ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားပငးတစခတြင တပျဖငကပခငးပါ သ႔မဟတ ႏငငသစသ႔ ၎တ႔ ယေဆာငလာသည မရမျဖစလအပမႈမား။ လလား ေတာငတမႈမားက ခေရးခငးပါ။

အဆင ၆ -တစဖြ႔စအား ၄ငးတ႔စာလႊာခပက အခနးေရ႕

တြငခတဆြခငးၿပး တငးျပညသစသ႔ ၄ငးတ႔ ဘာ ကယ ေဆာငလာေၾကာငးႏင အဘယေၾကာင ယေဆာငလာေၾကာငး ရငးျပခငးပါ။ ရငးလငးခက တစခစၿပးေနာက “အသကရငကနရစရန၊ တးတက

ရနႏငဖြ႔ၿဖးရန ၎တ႔မရမျဖစလအပမညျဖစသည တစစတစရာ ကနခပါသလား” ဟ တစဖြ႔လးက ေမးျမနးပါ။

အဖြ႔ဝင အေရအတြကမားေသာ အဖြ႔မား အတြက စာလႊာခပအားလးက အတနးေရ႕တြင ပခငးပါ။ အပစတစခအေနျဖင တညမႈမားႏင မတ ကြလြမႈမားကေဖာျပသည စာရငးမားအားႏႈငးယဥ ပါ။ ထထေသာ ကတျပားမားမာ အေရးႀကးေၾကာငး ၎တ႔အားလး အဘယေၾကာငသေဘာတရသညက အပစမားအား ရငးျပခငးပါ။ အမားႏငမတ တစမ ထးသညကတျပားမားရေသာ အပစမားက ၄ငးတ႔ ၏ အကးသငအေၾကာငး သငစဥးစားမႈအား ရငးျပ ခငးပါ။

အဆင ၇ -ေအာကပါတ႔ကသ႔ ေမးခြနးမားကေမး၍

လႈပရားေဆာငရြကမႈ လပေဆာငခကက ျပနလည အစရင ခခငးပါ - • သေဘာၤေပၚရစဥ မညသညအရာက သမးထား

ရနႏင မညသညအရာကလႊငပစရန သငမည သ႔ ဆး ျဖတခကခခပါသနညး။

• မညသညကတျပားမားက သေဘာမကဆး ျဖစသနညး။ အဘယေၾကာငနညး။

• သင၏အၿပးသတေရြးခယမႈမားက သငမညသ႔ ထငျမငပါသနညး။ ယငးသ႔အားျဖင လမား သည အသကရငကနရစႏငလမမည ျဖစပါ သလား သ႔မဟတ ၄ငးတ႔ႏငငက ျပနလည တညေဆာကႏငလမမည ျဖစပါသလား။

• လအားလးတြင တညသည မရမျဖစလအပမႈ မား ရပါသလား။ မညသမားထတြင မတည ေသာ မရမျဖစလအပမႈမား ရႏငပါသနညး။

• ‘မရမျဖစလအပမႈ' တစရပႏင ‘လလား ေတာငတမႈ'တစရပအၾကား သငမညသ႔ရငးျပ မညနညး။

21

အဆင ၁ -လ႔အခြငအေရးမားႏင အဓကကသည လ႔

အခြငအေရးတနဖးအခ႕က အနကအဓပၸာယဖြင သည ၁ဝ မနစမ ၁၅ မနစ တငျပမႈတစရပလပပါ။

ပါဝငေဆာငရြကသမားက ရငးလငးတငျပမႈလပေရး သငအတြက အကအညျဖစရန ေအာကပါေဖာျပခက အား နမနာအျဖစ အသးျပပါ။

လ႔အခြငအေရးမားသည အဘယနညး။

လ႔အခြငအေရးမားသည လသား၏ အေျခခ မရမျဖစလအပခကမားက ထငဟပသည။ ၄ငး တ႔မရလင လမားဂဏသကၡာႏင မေနႏငေသာ အေျခခ စသတမတခကမားက လ႔အခြငအေရးမားက ထေထာငခမတသည။ တစစတစဥး၏ လ႔အခြငအေရးက ခးေဖာကျခငးက ၄ငးအား သ သ႔မဟတ သမသည လသားတစေယာကမဟတသကသ႔ ဆကဆျခငးမညသည။ လ႔အခြငအေရးက အားေပးျမင တငျခငးက လသားအားလး၏ လ႔ဂဏသကၡာက ေလးစားမႈရရန ရပတညေတာငးဆျခငးမညသည။

• လ႔အခြငအေရးမားက လသားအားလးက ညတညမ၊ လတငးႏငသကဆငမႈအျဖစ အၿမ ထာဝစဥ လကဝယပငဆငသည။

• လ႔အခြငအေရးမားသည လတကာႏငဆငသည - ၄ငးတ႔သည ကမၻာေပၚရ မညသညေနရာ မဆမ လသားအားလးအတြက အၿမအတတျဖစသည။ သငသည ႏငငတစခခ၏ ႏငငသား ျဖစျခငးေၾကာင လ႔အခြငအေရးမား ရျခငးမဟတဘ လ႔မသားစ၏ အဖြ႔ဝငတစေယာကျဖစ ျခငးေၾကာင လ႔အခြငအေရးမား ရျခငးျဖစသည။

• လ႔အခြငအေရးမားက ဟဒလႊေျပာငး၍မရ - သင အသကရငေနေသးသမ ဤအခြငအေရး မားက သငမဆရႈးရႏင။

• လ႔အခြငအေရးမားက ခြျခမးထတႏႈတ၍မရ - ‘အေရးပါမႈနညးသည' သ႔မဟတ ‘မခ လအပမႈမဟတ' ျဖစသညဆျခငးေၾကာင အခြငအေရးတစခက မညသမ မဖယထတႏင။

• လ႔အခြငအေရးမားသည တစခႏငတစခ အျပနအလန အမျပေနသည – လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမားက အျပနအလနဆကစပေနသည၊ အခြငအေရးတစခ ဆးရႈးျခငးသည အျခားအခြငအေရးမား ထပါးႏမခခရျခငးျဖစသည။ အလားတ နယပယက႑တစခတြင လ႔အခြငအေရး အားေပးျမငတငျခငးက အျခားလ႔အခြငအေရးမားက ေထာကပအားေပးျခငး ျဖစသည။

• အခြငအေရးမားက ေတာငးဆရာတြင လတငးသည တာဝနမားကလညး လကခရသည - အျခားသမား၏ အခြငအေရးမားက ေလးစားရနႏင အခြငအေရးမား မေတာမတရားျပခရ သ႔မဟတ ျငငးပယခရသမားက အကာအကြယေပးရန၊ ေထာကပအားေပးရနျဖစသည။ ယငးတာဝနမား ေကပြနျခငးက အျခားလသားအားလးႏင စညးလးညညြတမႈ ရယႏငျခငး ျဖစသည။

22

အဆင ၂ -• လသားမား၏ အေျခခအကဆး မရမျဖစ

လအပခကမားက အခြငအေရးမားအျဖစ တစခါတစရ ရညညႊနးေၾကာငးႏင ေကာငးစြာ အသကရငကနရစရန၊ တးတကရနႏင ဖြ႔ၿဖး ရနလတငးမရမျဖစ လအပေသာ အရာမား အေပၚ လ႔အခြငအေရးမားက အေျချပထား ေၾကာငး ရငးျပပါ။

• ရငးလငးတငျပမႈလပသညဘတျပားက ဖတျပ ၿပး ပါဝငေဆာငရြကသမားအား လ႔အခြငအေရး မား၏ ဤအတျမစ အေျခခသေဘာတရားမား

က မတဆကေျပာျပပါ။ • ခြျခမးထတႏတ၍ မရမႈအေၾကာငးေဆြးေႏြး

သညအခါ လ႔အခြငအေရးမားက ဂဏသကၡာ ရသည ဘဝတစခေနထငရနမာ အသကရငသနေနထငျခငးသကသကထက ပလြနသည ဟ အသအမတျပသညက ထငရားေအာင ေဖာျပပါ။ ဂဏသကၡာရသည ဘဝတစခဆ သညမာ လတစဥးတစေယာကစတြင သ၊ သမ ေကာငးစြာရငသနေနထငဖြ႔ၿဖးရန မျဖစမေန လအပသညအရာရေသာ ဘဝတစချဖစသည။

tcsdef

2 rdepf

လသားဘဝႏင လ႔ဂဏသကၡာ၏ အေျခခမျဖစမေနလအပခကတစရပအျဖစ လ႔အခြငအေရးမား က ေဖာျပေသာလြတလပခြငမားက ဤႏစရကၾကာ

အလပရေဆြးေႏြးပြက ေလလာစးစမးမည ျဖစ ေၾကာငး အေလးထားေျပာၾကားရငး နဂးခပပါ ။

ေအာကပါတ႔မ မျငမး -

Flowers, Nancy (ed) (2007) ‘Compasito: Manual on human rights children’ Strasbourg: Council of Europe, Activity 26, 149-156.

Fountain, Susan (1993) ‘It’s Only Rights: A Practical Guide to Learning about the Convention on the Rights of the Child,’ New York: UNICEF.

Flowers, Nancy (1998) ‘Human Rights Here and Now,’ Minnesota: University of Minnesota, Activity 1, 38-42.

23

လကကမးစာရြက - ‘မရမျဖစလအပမႈမားႏင လလားေတာငတမႈမား' ကတျပားငယမား

ကၽြႏပထငျမငခကမားမေဝရန အခြငအလမးမား

ကၽြႏပစတႀကကသးစြရန ပကဆ

သန႔ရငးေသာေရ

ထး

ကြနပတာႏင အငတာနက ရရအသးျပႏငမႈ

မတေသာဆကဆမႈႏင ခြျခားဆကဆမႈမရျခငး

သန႔ရငးသညပတဝနးကင

မဘငးတယလဖနး

အနားယရနႏင ကစားရန အခြငအလမးမား

တယလဗြးရငးႏင သတငးစာ

ကၽြႏပ၏ဘာသာတရားကကးကြယဆညးကပရန အခြငအလမးမား

ကလျပညစေသာေနအမ

24

လကကမးစာရြက - ‘မရမျဖစလအပမႈမားႏင လလားေတာငတမႈမား' ကတျပားငယမား

ဖကရငကသည အဝတအစားမား

မသားစ၊သငယခငးမားႏင အားလပရက

အာဟာရျဖစေသာ အစားအစာမား

မေတာမတရား အလပခရျခငးမ အကာအကြယ

ပညာေရး

ဆရာဝနမား

အခပြမား

မဘငးဖနး

လကပေတာပ

စကဘး

လကဝတရတနာ

ေႏြးေထြးသညအဝတအထညမား

25

လကကမးစာရြက - ‘မရမျဖစလအပမႈမားႏင လလားေတာငတမႈမား' ကတျပားငယမား

မဘမား

ကစားစရာအရပမားႏင ဂမးမား

ေဆးဝါးႏငေရာဂါဘယ ကာကြယေဆးထးျခငး

ဒမကေရစ ေရြးေကာကပြမားႏင စညးမဥးဥပေဒမား

လကပတနာရ

ျခငေထာင

ကၽြႏပ၏ ယဥေကးမႈႏင ဘာသာစကားက ကငသးရန အခြငအလမးမား

26

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၂

tcsdef

rdepf - 60

ရညရြယခကမား -• လကေတြ႔ ကမာၻ႔အေျခအေနမားႏင ဆကႏြယ၍ (UDHR) က မတဆကေပးရန • (UDHR) ျဖစထြနးေပၚထြကမႈ၏ သမငးေနာကခက မတဆကေပးရန • လ႔အခြငအေရးမား၏ အသးဝငမႈႏင ၄ငးတ႔ႏင မကေမာကဘဝႏင ကမၻာအေျခ

အေနႏင ဆကစပပတသကမႈအေၾကာငး အေခအတင ေဆြးေႏြးေျပာဆမႈတခ႕ မတဆကေပးရန

ပစၥညးပစၥယမားရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားပငး၊ မတတမား၊ တပ၊ လကကမးစာရြက အမတ ၁၊

လကကမးစာရြက အမတ ၂။

• တစဖြ႔စက ေအာကပါစကားလးမားအနက တစခပါရေသာ ကတျပားငယတစခ ေပးပါ။ အဖြ႔အလြနမားပါက တစဖြ႔ထကမကအား တညေသာစကားလးေပးပါသ႔မဟတ ဆကစပ စကားရပမား ေပါငးထညပါ။

• အဖြ႔မားအား စကားလးတစခစႏငပတသက၍ ၎တ႔ ဘာသသညက မနစအနညးငယ ဥးေႏာကအလပ လပခငးပါ။

• တစဖြ႔စက အခနးေရ႕ရ ရငးလငးတငျပမႈ ဘတျပားတစခေပၚတြင ၎တ႔ထငျမငခကမား မေဝေရးသားခငးပါ။ ျမနမာႏငင၏ ကလန

အေတြ႔အၾကအေၾကာငး သတငးအခကအ လကက ႀကးစားႏႈကထတပါ။

• ထ႔ေနာက ပါဝငေဆာငရြကသမားကဤမတညေသာျဖစရပမား။ အေၾကာငးအရာမား အၾကား ၎တ႔အေနျဖင အဆကအစပတစစ တစရာ လပႏငမလပႏင ေတြးၾကညခငးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားက အဆကအစပမားေဖာထတသတမတႏငလင(အျခားအေရာငရမတတတစချဖင)ျဖစရပ။ အေၾကာငးအရာႏစခ အၾကား ဆကသြယသည မဥးတစေၾကာငး ဆြပါ။

ဥပမာ - ကလသမဂၢ အဖြ႔ဝငႏငငမားက (UDHR) က ေရးဆြျဖစေပၚေစခသည။

27

• (UDHR) စကားလးကဝငးၿပး ဤအပငးက႑သည ‘လ႔အခြငအေရးမား မညသညေနရာက လာသနညး' ဆျခငးက ေလလာစးစမးရနႏင (UDHR) ၏ အေရးပါမႈႏင ၄ငးတြငပါဝငေသာ အေၾကာငးအရာမားက နားလညသေဘာေပါကေရး ဥးတညရညရြယေၾကာငး ရငးျပပါ။

ဒတယကမၻာစစကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရး တရားဝငေၾကညာခက

ကလနဝါဒကလသမဂၢ

• အျခားနညးလမး - သငတ႔အခနမရလင ဤမတဆကမႈကေကာႏငၿပး အတခး မတဆကတငျပမႈ တစရပမလပမ UDHR ႏငပတသက၍ အတနးသားမား၏ ဗဟသတကသာ ႏႈကထတပါ။

ဤအပငးက႑က လြယကေခာေမာေစသည လ႔အခြငအေရး သမငးေၾကာငးဆငရာ ေနာကခ ဖတျပမႈ အနညးငယလပပါ။• လြယကရငးလငးေအာင လပထားသည

(UDHR) မတစခ ေဝေပးပါ။• (UDHR) အေၾကာငး ၁ဝ မနစ မတဆကမႈ

လပပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ရငးလငး

တငျပမႈလပ ေရး သငအတြကအကအညျဖစရန ေအာကပါေဖာျပခကကနမနာအျဖစအသးျပပါ။

• တငျပမႈၿပးေနာက ေနာကလာမည လႈပရား ေဆာငရြကမႈက လကေတြ႔ဘဝအေျခအေနမား ႏငဆကႏြယ၍ (UDHR)အေၾကာငး မတဆက ေပးမႈတစရပလပရန စစဥေရးဆြထားေၾကာငး ရငးျပပါ။

ကမာၻလးဆငရာ လ႔အခြငအေရးတရားဝငေၾကညာခက (UDHR) က အဘယနညး။

• လ႔အခြငအေရး အယအဆသည ရးရာအစဥအလာ အမားအျပားႏင ယဥေကးမႈအမားအျပား တြင ဇစျမစရသည။

• လ႔အခြငအေရးက ကမၻာဇာတခေပၚသ႔တြနးပ႔ေသာ ၂ဝ ရာစအလယပငးမ အဓက ၾသဇာသက ေရာကမႈႏစရပ - ကလနဝါဒႏင ဒတယကမာၻစစ

• ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရး တရားဝငေၾကညာခက (UDHR) က ကလသမဂၢက ဒဇငဘာ ၈၊ ၁၉၄၈ တြင သေဘာတလကခခသည။

• ၎တြင စးပြားေရး၊ လမႈေရး၊ ယဥေကးမႈ၊ ႏငငေရးႏင ျပညသအမား ရပငခြငတ႔ႏင ပတသက ေသာ ျပညစကယျပန႔သည ေဖာျပခကတစရပက စစညးျဖစေပၚေစသည အပဒေပါငး ၃ဝ ပါဝင သည။

• ၎သည အေရးအပါဆး ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရး တရားဝငသေဘာတညခက သတမတ ျပဌာနးမႈတစရပျဖစၿပး ႏငငအလက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမား၊ ထနညးတ ႏငငတကာ လ႔အခြင အေရး အကာအကြယေပးမႈစနစတ႔ ျဖစထြနးေပၚေပါကမႈက ေစေဆာခသည။

28

အဆင ၁ -• အတနးသားမားက အဖြ႔ေလးဖြ႔ (A, B, C, D)

ခြပါ။ သငတနးသားအေရအတြက အလြနမား လင သငအေနျဖင A အဖြ႔အမားအျပား၊ B အဖြ႔အမားအျပား၊ C အဖြ႔အမားအျပားႏငD

အဖြ႔အမားအျပား ဖြ႔ႏငသည။• လကကမးစာရြကအမတ ၁ က ေဝပါ၊ တစဖြ႔စ

အား သငေလာသည လကကမးစာရြကမ (A, B, C သ႔မဟတ D) ေပးပါ။

ေအာကပါညႊနၾကားခကမားေပးပါ (ေအာကပါအတငး လပခငးပါ) - တစဥးတညးလမးေလာကရငး သငလကကမးစာရြကေပၚမ ေဖာျပခကတစခစကဖတကာ ေဖာျပ

ခကက လႈကလႈကလလသေဘာတ (SA)၊ သေဘာတ (A)၊ မေသခာ (U)၊ သေဘာမတ (D) သ႔မဟတ ျပငးျပငးထနထန သေဘာမတ (DA) ေၾကာငး အမနျခစ (√) ျဖင ညႊနျပပါ။ သငတ႔ျပနခကမားအတြက ကနအဖြ႔ဝငမားက အေၾကာငးျပခက ေျပာျပရနအသငျပငပါ။

အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကေပးသသ႔ - လအပပါက ဘတေပၚတြင ဥပမာတစခ ပစထတ ေရးဆြပါ။

အဆင ၂ –အတနးသားမားက ၄ငးတ႔၏တ႔ျပနမႈမားအား

၄ငးတ႔အဖြ႔မအဖြ႔ဝငမားႏင ေဆြးေႏြးခငးပါ။ အတနး သားမားက ေအာကပါတ႔လပခငးပါ (လအပပါက ဘလကဘတေပၚတြင ညႊနၾကားခကမားေရးပါ) - • သငတ႔ျပနမႈမားက သငအဖြ႔ဝငမားႏင ႏႈငး

ယဥပါ။ • တ႔ျပနမႈတစခစအတြက သငအေၾကာငးျပခက

က ရငးျပပါ။ • ၄ငးတ႔၏ အေၾကာငးျပခကမားက သငနား

မလညလင အဖြ႔ဝငမားက ေမးခြနးမားေမးပါ။

အဆင ၃ –လကကမးစာရြကအမတ ၂ ကေဝပါ၊ တစဖြ႔စ

အား သငေလာသည လကကမးစာရြကမ (A, B, C သ႔မဟတ D) ကေပးပါ။ ေအာကပါေဖာျပခကက

29

ဖတျပၿပး အတနးသားမားအား ေဆြးေႏြးခြငေပးပါ။ လကကမးစာရြကေပၚရ အေျခအေနတစခစ

သည UDHR တြင ထညသြငးေဖာျပေသာ အခြင အေရးတစခႏင လကဖကသည။ လကကမးစာရြက အမတ ၁ ေပၚရ အေျခအေနတစခစက သငေလာ သည “ကမာၻလးဆငရာ လ႔အခြငအေရး တရားဝင ေၾကညာခက” အပဒ (မား)ႏင တြဖကပါ။

• ပ၍ေရ႕ေရာက တးတကမႈရသည အဖြ႔မား အတြက ေစာေစာပငးက ေဝေပးထားေသာ UDHR အျပညအစမက ပါဝငေဆာငရြကသ

မားအား သငအေနျဖင အသးျပခငးႏငသည။

အဆင ၄ –အဖြ႔မားအား ၄ငးတ႔အၾကား ေဆြးေႏြးမႈအမား

ဆး (သ႔မဟတ အျငငးပြားဖြယအျဖစဆး၊ အေခ အတင ေျပာဆမႈအမားဆး၊ စတဝငစားမႈအမားဆး) ျဖစေစသည အေျခအေနႏင UDHR အပဒတ႔က ေဖာထတ သတမတခငးပါ။ အဖြ႔၏ေရြးခယမႈႏင (ေရြးခယမႈအတြကအေၾကာငးျပခကမား)ကအတနး ထရ အျခားအတနးသားမားအား ရငးျပေရးအတြက အသငျပငရန အတနးသားမားက ေျပာပါ။

အဆင ၁ -တတႏငသမ အျမနဆးနညးလမးျဖင အတနး

သားအဖြ႔သစမားဖြ႔ပါ (တစဖြ႔စတြင ၁ မ ၄ အထ အ မတစဥေပးၿပး ထ႔ေနာက ‘၁' မားကတစဖြ႔၊ ‘၂' မား ကတစဖြ႔စသညျဖစ ျပနဖြ႔ပါ) - A, B, C, D မလအဖြ႔ မားမ အနညးဆးကယစားလယ တစေယာကစပါ လင အေကာငးဆးျဖစသည။

အဆင ၂ -အတနးသားမားက ၄ငးတ႔အဖြ႔သစမားထတြင

ေအာကပါတ႔ လပေဆာငခငးပါ -• ၄ငးတ႔အၾကား ေဆြးေႏြးမႈအမားဆး (သ႔

မဟတ အျငငးပြားဖြယအျဖစဆး၊ အေခအတင ေျပာဆမႈ အမားဆး၊ စတဝငစားမႈအမားဆး) ျဖစေစသည အေျခအေနႏင UDHR အပဒ တ႔က ေဖာထတသတမတပါ။

• အတနးေဖာမား၏ အမးမးအေထြေထြ ကြျပား ေသာထငျမငခကမားက ရငးျပပါ။

• အဖြ႔ဝငသစမားထမ ေမးခြနးမားက ေျဖဆပါ။

အဆင ၁ -• UDHR ကမတဆကေပးရန သငအသးျပခ

သည ရငးလငးတငျပမႈ ဘတျပားအား ျပန အာရစကခငးၿပး ‘တရားဝငေၾကညာခက' (DECLARATION) ဆသည စကားလးက မဥးသားပါ။

• UDHR သည အာဏာျဖင အသကဝင အကး သကေရာကမႈရေစေသာဥပေဒတစရပ မဟတ ေၾကာငး ရငးျပပါ။

အဆင ၂ -• အတနးသားမားက ေအာကပါေမးခြနးေမးပါ -

UDHR က အာဏာျဖင အသကဝင အကး သကေရာကမႈရေစေသာ ဥပေဒတစရပ မဟတလင ၎တြင တနဖးတစစတစရာ ရပါသလား။

• ျဖစႏငဖြယရေသာ အေျဖမား - ◊ ၎သည ေဒသအဆင၊ ႏငငအဆင၊

ေဒသႀကးအဆငႏင ႏငငတကာအဆင တ႔တြင လ႔အခြငအေရး ဥပေဒမားႏင လပနညးလပဟနမား ခမတေဖာေဆာင မႈအပါအဝင ႏငင၊ ေဒသႀကးႏင ႏငင တကာ လ႔အခြငအေရးခမတေဖာေဆာင မႈ အမားအျပားအေပၚ ေစေဆာမႈႏင

30

ၾသဇာလႊမးမးမႈရသည။ ◊ ၎သည ကၽြႏပတ႔ေနထငလသည လ႔

အဖြ႔အစညးအမးအစား ဖနတးျဖစေပၚ ေစေရးအတြက တနဖးမားစနစတစရပ၊ ေျမပတစခတ႔ လရငးအခပေဖာျပသည။

◊ ၎သည လႈ႕ေဆာအားေပးႏငစြမး ရ သည၊ စတဆႏၵေစေဆာေပးႏငသည၊ အငအားေပးႏငသည။

◊ ၎သည ေကာငးမြန၍ ႏစလဖြယျဖစ ေသာ စတကးအၾကအစညတစရပျဖစ သည၊ သ႔ေသာ လကေတြ႔မက။

◊ တကယဘဝ၏ ျပနာမားအေၾကာငး ေျပာဆေဆြးေႏြးေရးအတြက အသးျပရန ကၽြႏပတ႔က ဘာသာစကားတစရပေပးပါ။

◊ ၎သည မမတ႔ကယတငႏင အျခားသ မားအတြက အခြငအေရးမား ေသခာ ေပါကရယေရး အားထတႀကးပမးလသ

မားအတြက လႈ႔ေဆာအားေပးႏငစြမးရ ေသာ ေမာမနးခကတစရပ ျဖစလာခၿပး ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရးေတာလနေရး တစရပ စတငေပးခသည။

• UDHR သည မကေမာကေခတ လ႔အခြငအေရး လႈပရားမႈက လႈ႔ေဆာေပးသည ဥးေဆာငဥး ရြကျပမႈ ျဖစခေသာေၾကာင ေခတသစကမၻာ လးဆငရာ လ႔အခြငအေရးစနစက သနားလည ရနအတြက တစစ တစေယာကသည UDHR က နားလညသေဘာေပါကမႈ ရရမညျဖစသည ဟ ရငးျပျခငးျဖင အျခားသမားက ေျပာငးလ ျခငး။

• ဤအလပရေဆြးေႏြးပြသည UDHR ၏အေရးပါ မႈႏင ၄ငးကေစေဆာခသည အေတြးအေခၚ အယအဆအခ႕က ပ၍ေလးေလးနကနက အာရစကမညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။

ေအာကပါတ႔မ မျငမး -

Stoller, Fredrika L. ‘Language and Civil Society Civic Education E-Journal,’ accessed from < http://americanenglish.state.gov/resources/language-and-civil-society-e-journal-civic-education> on 21 December, 2014.

သငသည ေအာကပါ ေဆြးေႏြးမႈေမးခြနးတစခခ ျဖင ဤအပငးက႑အား ခ႕ထြငႏငသည။ အစေဖာ ေမးခြနးမားအျဖစလညး ေမးခြနးမားေပးႏငသည။ ၁။ မညသည UDHR အပဒမားက သင စတအဝင

စားဆးျဖစပါသလ။ အေရးအပါဆး ျဖစသလား။ အေရးပါမႈ အနညးဆးျဖစသလား။ အဘယ ေၾကာငနညး။

၂။ UDHR တြင စာရငးသြငးေဖာျပထားသည စသတမတခကမားကသ႔ ကမၻာလးဆငရာ စ သတမတခကမားက ယေန႔ကမၻာတြင ျဖစႏင ပါသလား။ အဘယေၾကာငျဖစနငသနညး။ အဘယေၾကာင မျဖစႏငသနညး။

၃။ ကလသမဂၢအေနျဖင UDHR က အခြငအာဏာ ျဖင အသကဝင အကးသကေရာကေစသင သညဟ သငထငပါသလား။ အဘယေၾကာင ထငပါသနညး။ အဘယေၾကာင မထငပါ သနညး။

၄။ လတငး “ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရး တရားဝငေၾကညာခက” (UDHR) က လကနာ လင လ႔အဖြ႔ အစညး မညသ႔ရမညနညး။

၅။ ႏငငအေျမာကအျမားမာ “ကမၻာလးဆငရာ လ႔ အခြငအေရး တရားဝငေၾကညာခက” (UDHR) က ေမာလငသညအတငး မျဖစႏငေသးသည မာ အဘယေၾကာငဟ သငထငပါသနညး။

31

ရညရြယခကမား • UDHR က နားလညသေဘာေပါကမႈ။ရငးႏးကၽြမးဝငမႈ အားျဖညေပးရန• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား စတခစားခကအရ ထ႔အတ အသဥာဏပညာအရ

လ႔အခြငအေရးမားႏင ခတဆကေရး တြနးအားေပးရန

ပစၥညးပစၥယမား - ရငးလငးတငျပမႈလပသညဘတျပား၊ မတတမား၊ တပ၊ UDHR အပဒ ကတျပားငယမား

• အလပရေဆြးေႏြးပြအမတ ၁ လရငးအခပ ေဖာျပခကက ၾကညပါ

tcsdef

rdepf - 60

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၃

အဆင ၁ -• ေစတနာဝနထမးအနညးငယက ၄ငးတ႔ အႏစ

သကဆး အႏပညာလကရာမားႏင ပတသက

၍ ေဖာညႊနးေျပာဆမႈလပၿပးေနာက ပါဝင ေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔၏လပငနး အဖြ႔ မား အျဖစသ႔ျပနဖြ႔ပါ။ သငသည အေရအတြက

32

အလြနမားေသာလအပစတစခႏင ေဆာငရြက ေနသညဆလင ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ပငယေသာအဖြ႔မားအျဖစ ျပနလညဖြ႔ပါ (သး ေယာကတစဖြ႔ ဆပါက အေကာငးဆးျဖစ)

အဆင ၂ -• တစဖြ႔စသည UDHR တြင အေလးအနက

သတမတျပဌာနးထားေသာ အခြငအေရးတစခ က ေရြးခယရမညျဖစၿပး ပနးခလကရာ၊ ဇာတလမးအျဖစအပကေျပာျပျခငး၊ ကဗာေရး ျခငး သ႔မဟတ သရပေဆာငျခငး တ႔မတစဆင ယငးအခြငအေရးက ေလလာစးစမးသည တငျပ မႈတစရပ ဖနတးတငဆကရမညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ အျခားတစနညးအားျဖင သငသည အဖြ႔မားက ဥးထပတစလးထမ UDHR ကတ ျပားတစခ မႏႈကခငးႏငသည။

• ၄ငးတ႔ အႏပညာလကရာက ျပငဆငရာတြင ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ကညလမးညႊနႏင ရန ေအာကပါလမးညႊနခကမားက ရငးလငး တငျပမႈလပသည ဘတျပားေပၚတြင ေရးပါ။ ◊ မညသညအခြငအေရးက သင ေလလာ

စးစမးရမညနညး။ ◊ ဤအခြငအေရးအတြက အဓကၿခမး

ေျခာကမႈမားက အဘယနညး။ ◊ ဤအခြငအေရး ရရခစားရမႈက မညသ႔ရ

သနညး။ ႏစသကသေဘာကပါသလား။ ◊ သငသတငးစကားက အဘယနညး။

• အျခားနညးလမး - ပါဝငေဆာငရြကသမားအား တစခစသတသတမတမတျဖစသည အခြငအ ေရးမား ေလလာစးစမးခငးသညအစား သင အေနျဖင ၄ငးတ႔က တစခစ သတသတမတ မတျဖစသည လ႔အခြငအေရးအေရးကစၥမား ေရြးခယခငးႏငသည (ျပညတနဆာမႈ၊ ကန ကးမႈ၊ တငးရငးသားဘာသာ စကားမားျဖင ေကာငးပညာသငၾကားေရး ) ◊ ဤအေရးကစၥက မညသမားက ထခက

သနညး။ သငမညသေတြထ ကမးလင ေထာကကသနညး။

◊ သငစးစမးစစေဆးရန ႀကးပမးေနေသာ ခကခသည (စနေခၚမႈရသည) ေမးခြနး တစရပ ရပါ သလား။

◊ မညသည သတငးစကားက ပ႔ေဆာငရန သငႀကးပမးေနသနညး။

◊ ဤစမကနးတြင အပစတစခလး ပါဝင ေဆာငရြကမႈက သငအေနျဖငမညသ႔ ေသခာေစႏင သနညး။

အဆင ၃-• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား၄ငးတ႔၏ ထးထြငး

ဖနတးမႈလကရာ ေဖာထတေရးအလပ လပရန အတြက မနစ ၃ဝ မ ၄၅ မနစအထ ေပးပါ။

• တစဖြ႔စက ၄ငးတ႔လကရာမား တငျပခငးပါ။ အဖြ႔မားထမ ေမးခြနးမားႏင ထငျမငခကမား ဖတေခၚၿပး အႏပညာလကရာ တငျပသညအဖြ႔ မ တ႔ျပနမႈလပႏငေရးအတြက အခနေပးပါ။

• အဖြ႔မားက အခနးေရ႕ထြကလာခငးသည အစား အဖြ႔မားအား စာသငခနးေနရာ ပတ လညတြင ခငးကငးျပသမႈမားလပခငးကာ အဖြ႔မားအား ၄ငးတ႔၏ အႏပညာလကရာ အေၾကာငး တစဖြ႔စႏငအလညက တကတက ၾကြၾကြ ေဆြးေႏြးမႈလပခငးပါ။

အျခားနညးလမးမား - ဤအပငးက႑အား သင အဖြ႔၏ လအပခကမားႏင လတစဥးခငး ပငကယ စရက လကၡဏာမားႏင ကကညေစရန ညယျပျပင ပါ။ အခ႕ေသာစတကးမားတြင ေအာကပါတ႔ပါဝင ႏငသည -

33

• အကန႔အသတမ မလပပါႏင။ အဖြ႔အားလး ကကဗာတစပဒေရးခငး သ႔မဟတ ပစတာ တစခဆြခငးစသညျဖငလပေဆာငပါ။သင တ႔ရႏငသည ပစၥညးပစၥယမား သ႔မဟတ သငတ႔ အခနရရမႈ အေပၚမတည၍ အႏ ပညာထးထြငးဖနတးမႈအား ကန႔သတပါ။

• အလဥးသငသလျဖစေသာ ပစၥညးပစၥယ မား အတနးထသ႔ယလာၿပး အတနးသား မားက အရပမား ပေဖာဖနတးခငးပါ။

• ဤအပငးက႑အား အျပငဘကတြင ေဆာငရြကၿပး အတနးသားမားက ပစၥညး

ပစၥယမား သ႔အတငးအသးျပ၍ အရပမား ပေဖာဖနတးခငးပါ။

• တနဆာဆငရနအတြက တစဖြ႔စက အႏ ပညာလကရာဖနတးရမည မတညသည အေၾကာငးအရာ တစခစေပးျခငးျဖင စေပါငး UDHR အႏပညာလကရာတစခ ဖနတးပါ။ ဖနတးမႈလကရာမားအားလး တစခႏငတစခ အဝငဂြငက ကကညမႈ ရေစရန လကရာမားက ႀကတငအခနယ ျပငဆငပါ။

ေအာကပါတ႔မ မျငမး -

Flowers, Nancy (2000) ‘The Human Rights Education Handbook: Effective Practices for Learning, Action, and Change’ Minnesota: University of Minnesota.

34

ရညရြယခကမား • အခြငအေရး မးဆကသးခက မတဆကေပးရန။• အခြငအေရးမား၏ အျမငေထာင။ မးဆကသးခက မတဆကေပးရန။ • တာဝနရမႈႏင ၄ငးႏင လ႔အခြငအေရးမားအၾကား အဆကအစပ၏ အေျခခစညး

မဥးက ခမတရန။ • လ႔အခြငအေရးမားအား ေလးစားရန၊ အကာအကြယေပးရနႏင ျဖညစြမးရန

မညသမား တာဝနရသညဆေသာေမးခြနးက ေလလာစးစမးရန။

ပစၥညးပစၥယမား - ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပား၊ မတတမား၊ တပ၊ UDHR အပဒ ကတျပားငယမား၊

တငးေလးတငသရပေဖာပ။

• ႀကကရာေရြးႏငသည လႈ႔ေဆာမႈျဖစေစေသာအရာ

tcsdefrdepf - 45

aoG;ylavUusif;cef;

ryg

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၄

• ေအာကပါစပစက အသးျပ၍တစခလင အခြင အေရးအမးအစား က႑တစခစ အတြကျဖစ ေသာ ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပား သးခ ျပငဆငပါ။

• လ႔အခြငအေရးအမးအစား အမးမးရေၾကာငး ႏင UDHR တြင ထညသြငးေဖာျပထားေသာ လ႔အခြငအေရးမားက ကယျပန႔သည အမး အစားက႑သးရပအျဖစသ႔ ခြျခမးႏငေၾကာငး ရငးျပပါ။

• အမးအစားက႑တစခစကရငးျပပါ သ႔မဟတ ေစတနာဝနထမး တစေယာကအား အသးသး ေသာ အဓပၸာယဖြငဆခကမား ဖတျပခငးပါ။

ျပညသအမားရပငခြငမားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမား

ျပညသအမားရပငခြငမားက လတစဥးစသည ႏငငေရးသာတညမမႈ ခစားခြငရရနႏင ခြျခား ဆကဆမႈမ ကငးလြတခြငရရန အာမခသည။

ႏငငေရးအခြငအေရးမားက လတစဥးစသည ၄ငးတ႔၏ အစးရႏငႏငငေရးစနစတြင ပါဝငေဆာင ရြကခြငႏငကယစားျပခရခြငရသညဟ အာမခသည။

စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈအခြငအေရးမား

စးပြားေရးအခြငအေရးမားက လတစဥးစသည

35

အလပလပခြင၊ ပမနလပခလစာတစရပ ရရခစားခြင၊ ကနသြယေရးသမဂၢမားသ႔ဝငေရာကခြငႏင ဘဝအ ရညအေသြးေကာငးတစရပက ေထာကကအားေပးသညဝငေငြတစရပရရခြငရသညဟ အာမခသည။

လမႈအခြငအေရးမားက လတစဥးစသည အမ ရာ၊ ေဆးကသမႈ၊ အစားအစာ၊ အဝတအထညႏင အျခား မျဖစမေနလအပသည လမႈဝနေဆာငမႈမားအားလးအပါအဝင သငတငမတေသာ ေနထငမႈ အဆငအတနးတစရပရရခြငရသညဟအာမခသည။

ယဥေကးမႈအခြငအေရးမားက လတစဥးစ သည ဘာသာတရား သ႔မဟတ ကးကြယမႈဆငရာ ယၾကညမႈ ရခြင သ႔မဟတ မညသညဘာသာကမဆ လကမခမကငသးခြငရသညဟ အာမခသည။ ယဥ ေကးမႈအခြငအေရးမားတြင လမး၊ မးႏြယ သ႔ မဟတ ယဥေကးမႈဆငရာ ထတေဖာခြငလညး ပါဝငသည။

စစညးညညြတမႈ အခြငအေရးမားစစညးညညြတမႈအခြငအေရးမားက ႏငငသား

မားအား ေဘးကငးလၿခေသာ၊ ၿငမးခမးေသာ၊ ကနးမာေရး ႏငညညြတေသာ ပတဝနးကငတစရပ တြင ေနထငခြငျပသည။ ၄ငးတ႔သည စေပါငးအခြင အေရးမားျဖစသည။ ၄ငးတ႔သည လ႔အသကအဝနး မားႏင သကဆငအကးဝငျခငးျဖစၿပး တစသးပဂၢလ မားႏင အကးမဝငေပ။

စစညးညညြတမႈ အခြငအေရးမားတြင ေအာကပါတ႔ ပါဝငသည -

လတစဥးစအား သန႔ရငးေသာေလ၊ သန႔ရငး ေသာေရႏင အႏရာယရသညစြန႔ပစပစၥညးမားမ အကာအကြယအပါအဝင ေကာငးမြနသည ပတဝနး ကငအေျခအေနမားရရခြင အာမခေသာ ပတဝနး ကင အခြငအေရးမား။

လမားက အျခားႏငငမား သ႔မဟတ ေကာပ ေရးရငးမားထမ ၾကားဝငစြကဖကမႈမခရဘ လြတ လပစြာ ဖြ႔ၿဖးခြငႏင လတစဥး၏ ႏငငႏငအရငးအျမစ မားႏငပတသကေသာ အခပအျခာအာဏာပငဆငခြငတ႔ အာမခ သည ဖြ႔ၿဖးမႈအခြငအေရးမား။

36

အဆင ၁ -• ပါဝငေဆာငရြကသမားက အႏပညာ

ဖနတးမႈ အပငးက႑တြင ၄ငးတ႔တငဆက ခသည အခြငအေရးမားအား ျပနၾကညခငး ပါ။ ဤအခြငအေရးမားက မညသည အမးအစားက႑တြင ပါဝငပါသနညး။

• ေလကငခနးအားပစထတရန အခြငအေရး တစခႏစခက အပစတစခအျဖစထားပါ။

• ‘UDHR’ အပဒ ကတျပားငယမားက အဖြ႔ မားအၾကား ညတညမေဝေပးပါ။ ပါဝင ေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔ရရသည ‘UDHR’ အပဒမား မညသညအမးအစား က႑မားေအာကတြင ကေရာကေၾကာငး က ၄ငးတ႔အဖြ႔ငယမားအတြငး ညႏႈငးဆး ျဖတသည။ ပါဝငေဆာငရြကသမားက ဤ အလပတာဝနၿပးစးေအာင ေဆာငရြကရန အခန ၁ဝ မနစေပးပါ။

အဆင ၂ -• တစဖြ႔စအား စာသငခနးေရ႕သ႔ ကယစား

လယတစေယာက ေစလႊတခငးၿပး ၄ငးတ႔ ၏ အပဒ (UHDR အပဒ)က မနကနသည အမးအစားက႑ေအာကတြင ထားခငးပါ။ သငအေနျဖင ပါဝငေဆာငရြကသမား အတနးေရ႕ထြကလာစဥတြင တစေယာက စက ၄ငးတ႔ဆးျဖတခကေနာကကြယမ အကးသင အေၾကာငးသင စဥးစားမႈအား ရငးျပခငးႏငသလ အခြငအေရးမားအား လး ေနရာခၿပးသညအထ ေစာငကာ တစတနးလးအား အမးအစားက႑ခြမႈက ေလလာသးသပခငးၿပး လအပလင အမား ျပငဆငမႈမား လပခငးျခငးလညး ေဆာင ရြကႏငသည။

• အျခားနညးလမးအားျဖင သငသည ပါဝင ေဆာငရြကသမားက UDHR အား ရည ညႊနးေဖာျပခငးကာ ႏငငသား၊ စးပြားေရး၊ ယဥေကးမႈ စသညႏငပတသက၍ ညႏႈငး ေဆာငရြက အလပလပရနတစဖြ႔စက မတ ညသည အမးအစားက႑တစခ တာဝန ေပးႏငသည။

• UDHR တြင ထညသြငးေဖာျပထားေသာ (ထ႔ အတေနာကဆကတြလ႔အခြငအေရး မတတမး မတရာမားတြင ထညသြငးေဖာျပထားေသာ)အခြငအေရးမားက အျခား နညးလမးျဖင နားလညသေဘာေပါကရန လပေဆာငမႈအား

ျဖင သငသည ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ‘ရေနးကာစငး၏ အမ (Rene Cassin’s house) တငစား ေျပာဆမႈကျပႏငသည။

ကမာၻလးဆငရာ လ႔အခြငအေရး တရားဝင

နမနာ -

ျပညသအမားရပငခြငမားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမား ပထမမးဆကျပညသအမားရပငခြငမားက လတစဥးစသည ႏငငေရးသာတညမမႈ ခစားခြငရရနႏင ခြျခား

ဆကဆမႈမ ကငးလြတခြငရရန အာမခသည။ ႏငငေရးအခြငအေရးမားက လတစဥးစသည ၄ငးတ႔၏ အစးရႏငႏငငေရးစနစတြင ပါဝင

ေဆာငရြကခြငႏင ကယစားျပခရခြငရသညဟ အာမခသည။

37

ေၾကညာခကတြင အပဒေပါငး ၃ဝ ပါရသည။ ယငး က ေရးဆြေဖာေဆာငခသမားအနက တစေယာက ျဖစသညျပငသစပညာရငႏင သတမန ရေနးကာစငး (Rene’ Cassin) က ကယျပန႔ေသာ အမေခါငမး တစခက ထနးပငထားသည အမတငမားကသ႔ UDHR ၏ ျပဌာနးခက အမားအျပားအား တစစတစ ေဝးတညးျမငႏငေၾကာငး ေျပာၾကားခသည။ တင တစခစက လ႔အခြငအေရး အမးအစားအသးသးက သကေသထသည။

၁။ ကၽြႏပျဖစခြင၂။ ကၽြႏပတ႔က ဝငမစြကပါႏင၃။ ကၽြႏပကညဆးျဖတႏငသည၄။ ကၽြႏပေစာငေရာကမႈႏင အလပလအပ သည၅။ အမေခါငမး - ဤအခြငအေရးမားအားလးက

အတတကြ ဆြေဆာငထားသည အရာ• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား တငတစခစ

ေအာကတြင ထညသြငးထားေသာ အခြင အေရးမားက အာရစကခငးၿပး ၄ငးတ႔က အဘယေၾကာင ဤအမးအစားက႑မားႏငကကညေၾကာငး ထငျမငခကေပးခငးပါ။

• မသားစအေနျဖင ၄ငးတ႔ပတဝနးကငတြင

သဟဇာတျဖစေအာင ေနႏငေရးအတြက တင ေလးတငက တစစတစစညးအားျဖင လၿခ စတခရသည ေနရာတစခေပးပက ထငရား ေအာငေဖာျပပါ။ ယငးသည လ႔အခြငအေရး မားက ႀကးပမးရရရန ရညရြယေသာအရာ အတြက အငအားႀကးမားသည ဥပမာ တငစား မႈတစရပျဖစသည။

• ဤလႈပရားေဆာငရြကမႈက ျဖစေျမာကေအာင မလပေဆာငမ ရေနးကာစငးအေၾကာငး ေနာကခဖတျပမႈ အနညးငယလပပါ။

အဆင ၁ -ေအာကပါစကားရပမားက ဘတ/ရငးလငး

တငျပမႈလပသည ဘတျပား (flip chart) ေပၚတြင ေရးပါ။ အတနးသားမားက အဓပၸာယအား သးသပ ခငးပါ (လႈပရားေဆာငရြကမႈ အမတ ၁ က ရည ညႊနး)

လ႔အခြငအေရးမားသည - လတကာႏငဆငသည

ဟဒလႊေျပာငး၍မရခြျခမးထတႏတ၍မရ

အဆင ၂ -• ျပညသအမား ရပငခြငမားႏင ႏငငေရး အခြင

အေရးမားသည စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥ ေကးမႈ အခြငအေရးမားႏင စစညးညညြတမႈ အခြငအေရးမားထက ပအေျခခကသညဟ တစခနက ရႈျမငခၾကေသာေၾကာင ဤအခြင အေရး အမးအစားက႑မားက မးဆကမား အျဖစ ရညညႊနးေၾကာငး ရငးျပပါ။ လ႔အခြင အေရးမားသည ‘တစခက တစခအျပနအလနအမျပ(ဤစကားရပက အျခားအဓက စကား ရပသးခႏင ကပလကေရးပါ)ေၾကာငး ကယ ကယျပန႔ျပန႔ လကခထားေသာေၾကာင ယငး ယၾကညခကကဆကလကမကငစြၾကေတာေပ။

38

အဆင ၁ -• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား မတတပရပ

အေနအထားျဖင စကဝငးပရပခငးပါ။ • ‘UDHR’ ကတျပားမားက အတတစလး

သ႔မဟတ ဥးထပတစလးထသ႔ထညၿပး ၄ငး တ႔ကစကဝငးပတပတလညလကေပးပါ။ ပါဝင ေဆာငရြကသတစဥးလင ကတျပားတစခေပး ပါ။ စကဝငးပတလညရ လတငး ကတျပား တစခရၿပးသညအခါ လတစဥးစက ၄ငးတ႔ရရ ေသာ(ကတျပားေပၚတြငေရးထားသည) အခြင အေရးက ဖတျပရမည။ ထ႔ေနာက သ/သမ၏ အကႌတြင ကပ သ႔မဟတ ခတရမည။

• လတစေယာကစက ၄ငးတ႔ အခြငအေရးအား မနစအနညးငယ ဆငျခငခငးကာ ဤ အခြငအ ေရးက စကဝငးထတြင ေဖာျပထားေသာ (စကဝငးပတလညမ လမားရရေသာ) အျခား အခြငအေရးမားအား မညသ႔ အေထာကအပ ျပသညဆျခငးႏင အျခားအခြငအေရးမားက

ဤအခြငအေရးက မညသ႔အေထာကအပျပ သညဆျခငးက စဥးစားၾကညခငးပါ။

အဆင ၂ - • ပါဝငေဆာငရြကသမားက စဥးစားဆငျခငရန

အခနေပးၿပးေနာက ပါဝငေဆာငရြကသတစဥး အား ႀကးထးတစခလမးေပးပါ။ ႀကးထးအရငရ သအား ၄ငး၏အခြင အေရးသည စကဝငးထရ အျခားအခြငအေရးတစခႏင မညသ႔အဆက အစပရသညက အသကယကယဖတခငးပါ။ အဆပါပဂၢလ၏ အခြငအေရးႏင ဆကစပ ပတသကမႈရသည အခြငအေရးကတျပားက ကငေဆာငထားသထ ႀကးထးပစေပးပါ။ မမ တြင ရသညအခြငအေရးႏင အျခားအခြငအေရး တစခအၾကား အဆကအစပက စကဝငးထရ လအားလး ဖတျပၿပးသညအထ ဤနညး အတငးထပလပပါ။ ဖတျပၿပး သတစေယာက ထလညး ႀကးထးက ထပပစေပးႏငသည။

• (သငရေနသည ေနရာတြင ရပၿမရပေနရငး၊ ထငၿမထငေနရငး သ႔မဟတ ပါဝင ေဆာငရြက သမားအား ၄ငးတ႔ထငခတြင ထငခငးကာ) ဤလႈပရားေဆာငရြကမႈ လပေဆာငခကက ျပနလညအစရငခေစပါ။

• လ႔အခြငအေရးမားသည တစခအေပၚတစခ

အျပနအလနအမျပသညဟ အမားအားျဖင လကခထားေသာလညး UDHR က ဒတယ ကမာၻစစ၏ အျဖစအပကမားအား တ႔ျပနမႈ အျဖစ ၁၉၄၈ တြင ေရးဆြချခငးျဖစေၾကာငးကလညး ကၽြႏပတ႔ သတရရမညျဖစသည။

• အတနးသားမားအား ေအာကပါေမးခြနး ႏစခ

• ‘တစခကတစခ အျပနအလနအမျပဆေသာ စကားရပသည အခြငအေရးမားက တစခမ တစခ သးျခားခြထတ၍မရဟ အဓပၸာယရသည က ေလလာသးသပပါ။ အခြငအေရးတစခက ျငငးပယျခငးက အျခားအခြငအေရးမား ရရ ခစားမႈက ထခကေၾကာငးႏင အေရးပါမႈနညး ေသာေၾကာင သ႔မဟတ အေျခခသပမက ေသာေၾကာင အခြငအေရးမားအား မျငငးပယ

ႏငသညက ေလလာသးသပပါ။ • ဥပမာ - ကၽြႏပတ႔၏ အစးရတြင ပါဝင

ေဆာငရြကခြငအား ကၽြႏပတ႔၏ လေလာက သည ကနးမာေရး ေစာငေရာကမႈ ရရခြငႏင/သ႔မဟတ ကၽြႏပတ႔၏ပညာသငခြငတ႔က ျဖည စြမးေပးျခငးရ/မရက အကးသကေရာကမႈ ရ ႏငသည။

39

က စဥးစားသးသပခငးပါ –

၁။ အကယ၍ျဖစခလင မညသည UDHR အပဒမားသည ယေန႔ေခတတြင မလ အပေတာသနညး။ ဤအခြငအေရးမား အားလးက သငႏငငမ ျပညသမား အတြက အေရးပါပါသလား။

၂။ အခြငအေရးမားသည ခြျခမးထတႏတ၍ မရႏင သ႔မဟတ တစခကတစခ အျပန အလန အမျပ ေနသညဆျခငးမာမဟတ ဟ လကချခငး၏ေဘး အႏရာယက ဘာ ျဖစမညနညး။

• ျဖစႏငဖြယရေသာ အေျဖမား - အစးရမားသည

၄ငးတ႔ျပညသမား၏ အခြငအေရးမားက ျဖညစြမး မေပးျခငးအတြက၊ ယငးႏငအတ/သ႔မဟတ အခ႕ေသာ အခြငအေရးမားက အျခားအခြငအေရးမား ထက ဥးစားေပး သတမတျခငးအတြက ဆငေျခတစရပအျဖစ ဤအခကက အသးျပႏငသည။

• လႈပရားေဆာငရြကမႈက အဆးမသတမ ပါဝင ေဆာငရြကသည လအပစထမ ထငျမငယဆ ခက အနညးငယအား နားေထာငၾကညပါ။

40

ရညရြယခကမား • ကြၽႏပတ႔၏ လ႔အသကအဝနးမားတြင ျဖစေပၚေနေသာ လ႔အခြငအေရးျဖစအငမားအား သတမ

သရမႈ တးျမငရန • ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔ ေလလာသငယခရေသာ လ႔အခြငအေရး စကားရပမားႏင

သေဘာထားအျမငမားက လကေတြ႔အလပတာဝနတစရပ အျဖစ အသးခမႈ ေလကငခြငေပးရန

• လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ေဖာထတသတမတမႈ ေလကငရန • လ႔အခြငအေရးႏငမဒယာအၾကား အဆကအစပက နားလညသေဘာေပါကရန

ပစၥညးပစၥယမား - သတငးစာမား၊ ဂာနယမား၊ ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပား၊ တပအၾကည၊ ေကာ၊

ကတေၾကးမား၊ ကမာၻလးဆငရာ လ႔အခြငအေရး တရားဝင ေၾကညာခက (UDHR)

tcsdefrdepf - 60

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၅

• ေအာကပါ အဆအမန႔ စကားက ဘတေပၚတြင ေရးပါ -

“သတငးအခကအလကသည ဒမကေရစ၏ ေအာကဆဂငျဖစသည။”- အပဒ ၁၉ း လြတလပစြာ ထတေဖာခြငအတြက စညးရးလႈ႔ေဆာသည

အစးရ မဟတေသာ အဖြ႔အစညး တစရပ

41

ယငးေဖာျပခကက မညသ႔ အဓပၸာယရသညဟ ထငေၾကာငး ပါဝငေဆာငရြကသမားကေမးပါ။ • ယငးေဖာျပခကက လ႔အခြငအေရးႏင ပတ

သက၍ ကၽြႏပတ႔ ယခထနားလညသေဘာ ေပါကၿပးသမ ႏင ဆကစပ၍ ရႏငပါသလား။

• ဤေဖာျပခကက ျမနမာႏငငတြင မနကနမႈရ ပါသလား။

ျဖစႏငဖြယရသည တ႔ျပနခကမား - • လြတလပစြာ ထတေဖာခြငသည လ႔အခြင

အေရးတစရပ ျဖစသည။ • လြတလပစြာ ထတေဖာခြငသည ဥပမာအားျဖင

လ႔အဖြ႔အစညးတြင ပါဝငေဆာငရြကမႈကသ႔ အျခား အခြငအေရးမားက ေဆာငရြကႏငေစ သည။

အဆင ၁ - • လႈပရားေဆာငရြကမႈလပသည အဖြ႔တစဖြ႔စက

သတငးစာမား။ဂာနယမား၊ ကတေၾကးမား၊ တပအၾကည၊ ေကာ၊ မတတမားႏင ရငးလငး တငျပမႈလပသည ဘတျပားတ႔ေပးပါ။

• လအပလင ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတ ျပား တစခေပၚတြင ၫႊနၾကားခကမားေရးျခငး ျဖင လႈပရားေဆာငရြကမႈက ရငးျပပါ။(က) တစဖြ႔စသည သတငးစာမားမ သတငး

ေရးသား တငျပမႈမားက အသးျပ၍ ပစတာတစခ ဖနတးရမည ျဖစသည။ ေအာကပါအမးအစား က႑သးခဆငရာ သတငးေရးသားတငျပမႈမားကရာေဖြပါ- ၁။ ကငသးေသာ သ႔မဟတ ရရခစား

ရေသာ အခြငအေရးမား ၂။ ျငငးပယခရ သ႔မဟတ ခးေဖာကခ

ရေသာ အခြငအေရးမား ၃။ အကာအကြယရသည အခြငအေရး

မား (ခ) သတငးႏင သတငးေဆာငးပါးမားကသာ

မၾကညဘ အားကစား၊ ထတျပနေၾကညာ ခကမားႏင ေၾကာျငာမားတ႔ကသ႔ စာ ေစာင အခနးက႑မားကလညးၾကညရန အဖြ႔မားက ေျပာပါ။

(ဂ) လ႔အခြငအေရးႏင ဆကႏြယသညေရးသားတငျပမႈတစခက ၎တ႔ ရာေတြ႔

သညအခါ ပါဝင ေဆာငရြကသမားသည ယငးကျဖတထတကာ ၎တ႔ ပစတာေပၚ တြင သငေလာသည အမး အစားက႑၌ ကပရမည ျဖစသည။

(ဃ) သတငးတငျပမႈတစခစက ခြျခမးစတျဖာ ပါ ၁။ ေရးသားတငျပမႈတြင မညသည

သတသတမတမတျဖစေသာအခြင အေရးမား ပါဝငသနညး။ အခြင အေရးတစခစႏင အကးဝငေသာ ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရး တရားဝငေၾကညာခက (UDHR) ၏ အပဒအမတစဥမားကရာေဖြၿပး အပဒအမတစဥအား စာေစာငပါ ေရးသားတငျပမႈ၏ ေဘးတြငေရးပါ။

၂။ ၎တ႔သည မညသည အမးအစား က႑ သ႔မဟတ အခြငအေရးမား ေအာကတြင ကေရာကသနညး။

၃။ ဤအခြငအေရးမား ခးေဖာကျခငး က လမားက အျခားအခြငအေရးမား ရရ ခစားရျခငးမ မညသ႔တားဆး ႏငဖြယ ရသနညး။ သ႔မဟတ ဤ အခြငအေရးမားက အကာအကြယ ေပးျခငး။ ရရခစားရျခငးက လမား က အျခားအခြငအေရးမား မညသ႔ ရရ ခစားႏငေစသနညး။

42

အဆင ၂ -• တစဖြ႔စမ အဖြ႔ဝငမားက ၎တ႔ ပစတာအား

တငျပခငးပါ။ • အခနေပၚမတည၍ စာေစာငပါေရးသားတငျပမႈ

တစခႏစခကေရြးခယၿပး ယငးေရးသားတငျပ မႈက UDHR အရ ၎တ႔ ခြျခမး စတျဖာမႈအား ရငးျပခငးပါ။

ေအာကပါတ႔ကသ႔ ေမးခြနးမား ေမးျခငးျဖင လႈပရားေဆာငရြကမႈက ေဆြးေႏြးပါ - • မညသည အမးအစားက႑မား သ႔မဟတ

အခြငအေရးေရးသားတငျပမႈမားသည ရာေတြ႔ ရ အလြယဆးျဖစသနညး။ မညသည အမး အစားက႑မား သ႔မဟတ အခြငအေရး ေရး သား တငျပမႈမားသည ရာေတြ႔ရအခကဆး ျဖစသနညး။ အဘယေၾကာငနညး။

• အခ႕ေသာ UDHR အပဒမားက အျခားအပဒ မားထက ပအေတြ႔ရမားပါသလား။ အခ႕ေသာ UDHR အပဒမားက လးဝမေတြ႔ရျခငး ရပါ သလား။ ယငးက သငမညသ႔ ရငးျပႏငသနညး။

• ေရးသားတငျပမႈ မည၍မညမက လ႔အခြငအ ေရးမားက ပြငပြငလငးလငး ေဖာျပသနညး။

မည၍ မညမက လ႔အခြငအေရးႏင သကဆင ေသာလညး ယငးစကားရပမားက အသးမျပ သနညး။ အဘယေၾကာင လ႔အခြငအေရးမား က မေဖာျပဟ သငထငျမငသနညး။

• ယငးသတငး ေရးသားတငျပမႈမားအေပၚ အေျခ ျပ၍ ယေန႔ကမာၻတြင လ႔အခြငအေရး အေျခ အေနက မညသ႔ရပရသနညး။ အေရ႕ေတာင အာရတြင မညသ႔ရပရသနညး။ ျမနမာႏငင တြင မညသ႔ရပရသနညး။ သငေနထငသည လ႔အသကအဝနးတြင မညသ႔ရပရသနညး။

• ဤေရးသားတငျပမႈမားတြင လ႔အခြငအေရးက ကာကြယရန မညသညက လပေဆာငထား သနညး။ မညသက အေရးယေဆာငရြကမႈ ရ သနညး။

• သငအဖြ႔၏ အဆငအေပၚမတည၍ ျပညတြငး သတငးစာမားအျပင ႏငငတကာ သတငးစာ မားကလညး ထညသြငးပါ။ ကမာၻ႔မဒယာက ျမနမာကမညသ႔ ေဖာျပသညက ေတြ႔ရျခငးက စတဝငစားဖြယေကာငးမည ျဖစသည။

• ပ၍ ေရ႕ေရာကတးတကမႈရသည အဖြ႔မား အတြက - ျဖစစဥျဖစရပတစခအား သတငးစာ အသးသးတြငေရးသားတငျပပက ပါဝငေဆာင ရြကသမားအား ႏႈငးယဥခငးပါ။ ေရးသားတငျပ

မႈအသးသး၌ ျဖစစဥျဖစရပတစခအတြက ေဖာျပေသာ အေရးပါမႈတြင မညသညကြလြမႈ မားက ၎တ႔ ေလလာသတျပမႏငသနညး။ ေရးသားတငျပမႈအသးသး၌ ျဖစစဥျဖစရပ၏ မတျခားနားသည သြငျပငအဂၤါရပမားအတြက အသားေပးမႈတြင မညသညမတ ကြလြမႈမားက ၎တ႔ေလလာသတျပမႏငသနညး။ ဤမတ ကြလြမႈမားအား၎တ႔ မညသ႔ထငျမင သးသပ သနညး။

ေအာကပါတ႔မ မျငမး -

Flowers, Nancy (ed) (2007) ‘Compasito,’ Strasbourg: Council of Europe.

43

ရညရြယခကမား • လအပစတစခလးအား ေဆြးေႏြးမႈတစခတြင အာရစးစကေပးရန• ေန႔ ၁ မ သငယရရမႈက စေပါငးျပနလညသးသပရန • ေန႔ ၂ တြငပါဝငသည အေၾကာငးအရာမားက ႀကၾကညရန

ပစၥညးပစၥယမား - ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပား၊ မတတမား၊ တပ

ဤလႈပရားေဆာငရြကမႈက ပါဝငေျပာဆမႈနညးသည ပါဝငေဆာငရြကသမားက ေဆြးေႏြးမႈတြငပါဝငရန မညသ႔တြနးအားေပးႏငသညက စဥးစားသးသပပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားသည အဖြ႔တြင လဥးေရပနညးလင ေဆြးေႏြးမႈတြငပါဝငရန သ႔မဟတ အျခားသမား၏ ထငျမငခကမားအေပၚ မတခကေပးရန ပ၍ သကေသာင သကသာ ရႏငသည။ အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကေပးသ (facilitator) က ဥကဌအျဖစ ေဆာင ရြကစရာမလဘ၊ သ႔မဟတ လတစေယာကႏစေယာကက ေဆြးေႏြးမႈက ႀကးစးထားျခငးမရဘ ‘တစဖြ႔လး' ေဆြးေႏြးမႈတစရပလပျခငးကလညး နညးလမးေကာငးတစချဖစသည။ လတငးတြင ေျပာေရးဆခြငရသည။

• ႀကကရာေရြးခယႏငသည လႈ႔ေဆာအားေပးမႈျဖစေစေသာအရာ

tcsdef15 rdepfrS

rdepf 30

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၆

အဆင ၁ -သးျခားစျဖစေသာ ရငးလငးတငျပမႈလပသည

ဘတျပားမားေပၚတြင ေအာကပါ ေမးခြနးေလးခ က ေရးပါ။ • ဘတျပား ၁ - ကၽြႏပတ႔တြငရသည အခြင

အေရးမား • ဘတျပား ၂ - အခြငအေရးမား ေလးစားခရမႈ

မရသညအခါ ျဖစေပၚသည အကးဆကမား

• ဘတျပား ၃ - အခြငအေရးမားေလးစားမႈ အားေပးျမငတငရန ကၽြႏပ ဘာလပႏငသနညး။

• ဘတျပား ၄ - အခြငအေရးမားေလးစားမႈ အားေပးျမငတငရန အစးရက ဘာလပႏင သနညး။

အဆင ၂ -လအပစက လႈပရားေဆာငရြကမႈလပေသာ

အဖြ႔မားဖြ႔ပါ။ တစဖြ႔စက မတညသညအေရာငရေသာ

44

မတတတစခႏင အေၾကာငးအရာတစခ (အထကပါ ေမးခြနးတစခ) ေဖာျပထားေသာ ရငးလငးတငျပမႈ လပသည ဘတျပားတစခေပးပါ။ ရငးလငးတငျပမႈ လပသည ဘတျပားေပၚမ ေမးခြနးအတြက ၄ငးတ႔ အေျဖမားကေရးရန အဖြ႔တစဖြ႔က မနစအနညးငယ ေပးပါ။ အခနေစသညအခါ ထအဖြ႔က ေနာကဘတ ျပားဆ နာရလကတအတငး လညခငးပါ။

ေနာကဘတျပားဆေရာကလင ထအဖြ႔သည ေရ႕အဖြ႔ကေရးသြားေသာ ထငျမငယဆခကမားက ဖတကာ ၄ငးတ႔သေဘာတသည ထငျမငယဆခက မားက [√] ျခစၿပး ၄ငးတ႔သေဘာမတသည ထငျမင ယဆခကမားက [x] ျခစ၍ ၄ငးတ႔ အေသအခာ မေျပာႏငသည ထငျမငယဆခကမားေဘးတြင ေမးခြနးအမတအသား (?)တစခေရးရမညျဖစကာ အျခားထငျမင ယဆခကမားက ျဖညစြကေရးသား

သ႔မဟတ ျပငဆငေရးသားရမည ျဖစသည။ မနစအနညးငယၾကာၿပးေနာက ထအဖြ႔က

ေနာကဘတျပားသ႔ နာရလကတအတငး ထပလည ခငးပါ။ ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားမား မလေနရာအတငး ျပနေရာကသညအထ ယငးသ႔ လညသြားရမည။ ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတ ျပားမားဆ လမားလညရန သငတ႔တြငေနရာမရပါက ထအစား ဘတျပားမားကသာ လညပါ။

အဆင ၃ -တစဖြ႔စသည အသးသးထမထြကေပၚေသာ

ထငျမငယဆခကမား၊ သေဘာတညမႈအပငးမားႏင သေဘာမတညမႈအပငးမား စသညႏငပတသက၍ တ႔ျပနခက (feedback)ေပးရမည။ သေဘာတညမႈ ႏင သေဘာကြလြမႈအပငးမားက ေရးမတပါ။

45

လ႔အခြငအေရးႏငသကဆငသည ကၽြႏပတ႔၏ ပဂၢလကအေတြ႔အႀက၊ လ႔အခြငအေရးမားအား ေပးျမငတငေရးအတြက မညသေတြတာဝနရ သနညး (ကၽြႏပတ႔၊ အစးရ၊ အျခား) ႏင ကၽြႏပတ႔

လ႔အသကအဝနးမားတြင လ႔အခြငအေရးမားအား မညသ႔ေတြ႔ျမငႏငေၾကာငးတ႔က ပ၍နးနး ကပကပ အာရစကျခငးျဖင - လႈပရားေဆာငရြကမႈက ယေန႔ အတြက အစအစဥႏင ခတဆကပါ။

• သငလႈပရားေဆာငရြကမႈ အတလပသမားႏင အဆေလာဆးျဖစသညဟ သင ယဆသည

ေမးခြနးမား အေပၚမတည၍ ေမးခြနးမားက ညယျပျပငပါ။

ေအာကပါတ႔မမျငမး -

Northern Ireland Human Rights Commission (2008) ‘Inspiring Practices’ Ireland: Northern Ireland Human Rights Commission.

46

ရညရြယခကမား • ပါဝငေဆာငရြကသမားက ဘဝတြင ၄ငးတ႔၏ ကယပငအေနအထားအေပၚ ဆငျခငၾကညခငးရန

ႏင မတကြလြသည စနေခၚမႈမား ရငဆငေနရသမားႏင မေဝခစားၾကညခငးရန • လ႔အဖြ႔အစညးအတြငး အထးအခြငအေရးေပးမႈႏင ခြျခားဆကဆမႈတ႔က

သာတညမမႈဆငရာ လ႔အခြငအေရးအေျခခသေဘာတရားက မညသ႔ ဆတ ယတေလာပါးေစေၾကာငး သရနားလညမႈတစရပ ေဖာေဆာငရန

• လ႔ဂဏသကၡာအေၾကာငး သရနားလညမႈတစရပ ေဖာေဆာငရန

ပစၥညးပစၥယမား - UDHR မတမား၊ မေဝခစားမႈ အစေဖာေမးခြနးမား၊ ပါဝငေဆာငရြကသမား အလယတြငရပရနႏင ေနာကသ႔ ေျခ ၁၂ လမးဆတရန သ႔မဟတ ေရ႕သ႔ ေျခ ၁၂ လမးတကရန လေလာကသညေနရာလြတ

tcsdef45 rdepfrS

rdepf 60

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၇

• ယခလပမည ဤလႈပရားေဆာငရြကမႈ အတြက ေနရာကယတစခလအပေၾကာငး ပါဝငေဆာငရြကသမားက ေျပာျပကာ ၄ငး တ႔က စာသငခနးကရငးခငးပါ။ စာသငခနး ရငးလငးသြားသညအခါလတငးက အလယ တြငစေဝးခငးပါ။

• သငက ေဖာျပခကအခ႕ ဖတျပမညျဖစ

ေၾကာငး ပါဝငေဆာငရြကသမားက ေျပာျပ ပါ။ ေဖာျပခကက သေဘာတပါက စာသငခနးတစဖကတြငရပခငးၿပး ေဖာျပခကက သေဘာမတပါက စာသငခနး အျခားတစ ဖကတြငရပခငးပါ။ သာတညမမႈဆငရာ အဆအမန႔စကားက ေနာကဆးဖတျပပါ။

လ႔အခြငအေရးမားသည စတကးယဥမႈမားသာျဖစသည။ ၄ငးတ႔သည လကေတြ႔မက။

ကေလးမား လ႔အခြငအေရးအေၾကာငး ၾကားဖးစရာမလ။

အမးသားမားက အမးသမးမားထက အခြငအေရးမားပရသည။

လ႔အခြငအေရးမားသည ခမးသာသညႏငငမားသာတတႏငေသာ ဇမခပစၥညး တစရပျဖစ သည။

သင စားဖ႔ေသာကဖ႔ လလေလာကေလာကမရလင လ႔အခြငအေရးမားက ရရမခစားရႏင။

သာတညမမႈသည ကြၽႏပတ႔ ဘယေတာမ အမနတကယရရမညမဟတေသာ အခြငအေရးတစရပျဖစသည။

47

အဆင ၁ -• စာသငခနးၾကမးျပငေပၚတြင သ႔မဟတ အျပင

ဘကေျမျပငတြင ေျမျဖျဖင မဥးတစေၾကာငး ဆြပါ သ႔မဟတ အမတအသားလပပါ။ ဤမဥး သညတာထြကမဥးျဖစေၾကာငးႏင ကစားနညး ၏ရညရြယခကမာ ၄ငးတ႔ထမမညသမား ပနး ဝငမဥးသ႔ အရငဆးေရာကရမညက ေစာင ၾကညရနျဖစေၾကာငးရငးျပပါ။ ပနးဝငမဥးက ေရ႕ဆယႏစလမးအကြာတြင ေရးဆြပါ။ ပါဝင ေဆာင ရြကသတငးအား သ သ႔မဟတ သမ တ႔၏ေျခေခာငးမားက တာထြကမဥးေပၚတင ခငးပါ။ လတငး အလယစမတေနရာတြင ေနရာယၿပးသညအခါ ေျခလမးေရ႕တးေနာက ဆတ အႀကမေရအမားအျပား ျဖစေပၚေစမည

သကဆငရာေမးခြနးမား အစဥတဆကေမးပါ။ (ေအာကတြင တြလကပါရသည ေဖာျပခက မား ကၾကညပါ)။

• တတႏငသမ ရးရးသားသား တ႔ျပနမႈလပရန ႏင ဤေနရာသည စတခရသညေနရာတစခ ျဖစေၾကာငး လတငးကသတေပးပါ။

အဆင ၂ -• စာရငးတြငပါရေသာ အေရးသာမႈမားႏင

ခ႕တအားနညးခကမားႏငပတသက၍ ဤနညး အတငး ဆကလကလပေဆာငပါ။ ပါဝငေဆာငရြက သမားအၾကား ႀကးမားသညကြကလပတစခ ျဖစေပၚ ေသာအခါ ၄ငးတ႔အား ကယလည၍ တစဥးကတစဥး မကႏာခငးဆငခငးပါ။

• တစဖကစမ ေစတနာဝနထမး တစေယာကႏစ ေယာကအား ၄ငးတ႔၏ ဟဘကဒဘက ေရြးခယ ျခငးေနာကကြယမ အကးသငအေၾကာငးသင စဥးစားမႈက မေဝခငးပါ။

• ဤလႈပရားေဆာငရြကမႈသည သာတညမမႈဆင ရာ အေျခခလ႔အခြငအေရးတနဖးက ဆနးစစ ေဝဖန အာရစကရနျဖစသညဟ ရငးျပပါ။

• ေအာကပါတ႔ကသ႔ ေမးခြနးမားေမးၿပး လႈပရား ေဆာငရြကမႈ လပေဆာငခကက ျပနလည အစရင ခခငးပါ - ၁။ တာထြကမဥးႏင ပနးဝငမဥးတ႔က မည

သညကကယစားျပပါသနညး။ ၂။ ယခ သငဘယေနရာတြင ရပေနသညက

သငသသည၊ သငမညသ႔ ခစားရပါ

သနညး။ အဘယေၾကာင ေကာငးမြန သညခစားခကျဖစေပၚသနညး။ အဘယ ေၾကာင မေကာငးမြနသည ခစားခကျဖစ ေပၚပါသနညး။ အျခားသမားႏငပတ သက၍ သငမညသ႔ ခစားရသနညး။ ေနာကတြငရရသညမာ အဆငေျပပါ သလား။

48

၃။ အဘယေၾကာငအခ႕မာ တာထြကမဥး၏ ေရ႕သ႔ေရာကေနၿပး အခ႕မာ ေနာကတြင ကနခသညဟ သငထငပါသနညး။ ယငး အတြကသငမညသ႔အေၾကာငးျပသနညး။

၄။ အခ႕က ေရ႕ေရာကေနၿပး အခ႕က ေနာကတြငရေနျခငးမာ ျဖစသငၿပး လ႔ သဘာဝအရ ျဖစသညဟ သငထငပါ သလား။

၅။ အဘယေၾကာင အခ႕အေျခအေနမားက သငကေျခလမးေနာကသ႔မဆတဘ ေရ႕ သ႔တကရနႏင အခ႕အေျခအေနမားက သငကေျခလမးေရ႕သ႔မတကဘ ေနာက သ႔ဆတရန ခငးေစသညဟ သငထငပါ သနညး။

၆။ ပနးဝငမဥးသ႔ မေရာကသမား၏ လအပ ခကမားမာ ဘာျဖစသညဟ သငထငပါ သနညး။

အဆင ၃ -တာထြကမဥးသည ကၽြႏပတ႔လသားမား

ပငကအားျဖငပငဆငေသာ လ႔ဂဏသကၡာက ကယ စားျပသညဟ ရငးလငးကာ ပါဝငေဆာငရြကသမား ၏ အေျဖမားကေပါငးစပပါ။ UDHR အဆအရ ကၽြႏပတ႔အားလးသည ‘ဂဏသကၡာႏငအခြငအေရး လြတလြတလပလပႏင ညတညမ ေမြးဖြားလာျခငး ျဖစသည။ သ႔ေသာ ကမေကာငးစြာပင လအခ႕မာ အမနတကယ ‘အခြငအေရးႏင ဂဏသကၡာတြင ညမမႈမရၾကေပ။ ဘဝကေနထင ျဖတသနးရာ၌ ကၽြႏပတ႔၏ လ႔အခြငအေရးမားက အျပညအဝရရ ခစားရျခငးမ ကၽြႏပတ႔ကတားဆးသည အမးမး အေထြေထြျဖစေသာ အေၾကာငးရငးမားရၿပး ယငး ေၾကာင ကၽြႏပတ႔အၾကား မတျခားနားေသာ ကြာဟ မႈမားျဖစေပၚရျခငး ျဖစသည။

ပနးဝငမဥးသည လသားျဖစျခငး၏ျပညဝမႈက ကယစားျပေၾကာငး ရငးျပပါ။ ကၽြႏပတ႔၏ လ႔ဂဏ သကၡာသည အကာအကြယရကာ အေလးစားခရ သည။ ၄ငးသည ကၽြႏပတ႔အားလး လလားေတာငတ ေသာအရာျဖစသည။ တာထြကမဥးႏင ပနးဝငမဥး

အၾကား အကြာအေဝးက ကၽြႏပတ႔အေနျဖင ကၽြႏပ တ႔၏ လ႔ဂဏသကၡာကကာကြယႏငရန တစစတစ ရာေသာ ေနထငမႈအဆငအတနးတစရပ မျဖစမေန လအပေၾကာငး ကၽြႏပတ႔အား ေျပာျပသည။ ယငး သ႔ေသာ ေနထငမႈအဆငအတနးမား ဖြ႔စညးျဖစေပၚ ေစသညမာ ကၽြႏပတ႔က လ႔အခြငအေရးဟေခၚေသာ အရာ ျဖစသည။ UDHR ၏ အပဒ ၂၅ က အာရ စကခငးပါ။

ခြျခားဆကဆမႈႏင ကာလရညၾကာရငဆင ေနရၿပး ၄ငးတ႔အား စာသငခနးေရ႕သ႔ ေရာကရေရး ကညရန - ဆလသညမာ ၄ငးတ႔ဘဝမားက ဂဏ သကၡာျဖငေနႏငေရး ကညရနအတြက အထးစမ ေဆာငရြကမႈမား လအပေသာ လအပစမားအား အကာအကြယေပးရနႏင ေထာကပအားေပးရန ခမတေဖာေဆာငထားသည အထး လ႔အခြငအေရး မတတမးမတရာမားရသညက ေနာကထပရငးျပပါ။

ဥပမာမား* ေခတနားခနႏင ေန႔လညစာစားခနတြင

ေလလာရန အထးသျဖင ျမနမာႏငငက ပါဝင လကမတေရးထးေသာ ႏငငတကာသေဘာတ စာခပမား အပါအဝငျဖစသည ႏငငတကာ သေဘာတစာခပမား၏ မတမားထားရပါ။ • လမးေရးခြျခားမႈ ပေပာကေရးဆငရာ ႏငင

တကာသေဘာတညခက (၁၉၆၅) • အမးသမးမားအား ပစမးစျဖင ခြျခားဆကဆ

မႈ ပေပာကေရးဆငရာ သေဘာတညခက (CEDAW ၊ ၁၉၇၉)

• ကေလးသငယ အခြငအေရးမားဆငရာ သေဘာ တညခက (၁၉၈၉)

• ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမားႏင ၄ငးတ႔၏မသားစ ဝငမား၏ အခြငအေရးမား အကာအကြယေပး ေရးဆငရာ သေဘာတညခက (၁၉၉ဝ)

• မသနမစြမးသမား၏ အခြငအေရးမားဆငရာ သေဘာတညခက (၂ဝဝ၆) * ျမနမာသည ယငးႏငငတကာ သေဘာတ

စာခပမား ပါဝငအတညျပ လကမတေရးထးသည ႏငငတစခ ျဖစသည။

49

အဆင ၄ - • ေနာကဆးတြင ေရာကေနသမားအား ေရ႕သ႔

ေရာကရရန ၄ငးတ႔ဘာလပႏငသညကေမး

ျမနးပါ။ ပနးဝငမဥးေပၚ ေရာကရသမားအား ေနာကတြငကနခသအခ႕ကကညရန ၄ငးတ႔ ဘာလပႏငသညက ေမးျမနးပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသတစေယာက မညသည ေနရာတြင ေရာကရေနသညျဖစေစ ၄ငးတ႔ ဂဏသကၡာမာ ညတညမေလးစားခရရနႏင အကာအကြယရရရန ထကတနေၾကာငးႏင ၄ငးတ႔၏ လ႔အခြငအေရးက အားေပးျမငတငခ ရရန ထကတနေၾကာငး အေတြးအေခၚ အယ အဆတစရပ ေဆြးေႏြးမႈျဖင နဂးခပပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔ထငခမားတြငထငခငးပါ သ႔မဟတ ၄ငးတ႔ ေရာကရေန သညေနရာတြင ထငခငးပါ။ ေအာကပါေမးခြနးမားေမးျခငးျဖင လႈပရားေဆာငရြကမႈက နဂး ခပပါ။

လ႔အခြငအေရးမားသည အဘယေၾကာင အေရးႀကး သနညး။လ႔အခြငအေရးမားအေၾကာငး အဘယေၾကာင သင ယသနညး။• ပါဝငေဆာငရြကသမားက အခြငအေရးေပးၿပး

ေနာက လ႔အခြငအေရးသည လမႈအေျပာငး အလအတြက အဘယေၾကာင အငအားႀကး သည အသးဝငနညးလမးတစရပျဖစသည ဆျခငးအတြက အေၾကာငးျပခကအခ႕ တငျပ ပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ရငးလငးတင ျပမႈလပေရး သငက အကအညျဖစေစရန ေအာကပါေဖာျပခကက နမနာအျဖစသးပါ။

လ႔အခြငအေရး - လမႈေျပာငးလမႈအတြကအငအားႀကးမားေသာ အသးဝငနညးလမးတစရပ

လ႔အခြငအေရးမားသည လတစဥးတစေယာကတငး ဂဏသကၡာရသည ဘဝတစခေနထငႏင ေသာ ကမၻာတစခဆေရာကရေရး လသားမသားစတစရပအျဖစ ကၽြႏပတ႔ဥးတည ေဆာငရြကႏငသည ရညမနးခကပနးတငတစခက ရငးရငးလငးလငး ေဖာထတသတမတသည။

လ႔အခြငအေရးမားသည အဆပါ ရညမနးခကပနးတင ရရေအာငျမငေရးမ ကၽြႏပတ႔က တားဆး သည စနေခၚမႈမားက ေဖာထတသတမတေရး အကအညျဖစေစရန ကၽြႏပတ႔အား ဘာသာစကားႏင သေဘာထားအျမငမား ေပးသည။

အခြငအေရးမားက တာဝနရမႈမားႏင ခတဆကျခငးျဖင လ႔အခြငအေရးမားသည ယငးစနေခၚမႈ မားက ေကာလႊားေရးအတြက လမးျပေျမပ။ အစအစဥတစရပႏင အသးဝငနညးလမးမား ကညေဖာ ထတသတမတေပးသည။

50

မေဝခစားမႈခရး - ေစေဆာေမးခြနးမား

• သငမဘမားက သငက သားသမးတစေယာကအျဖစ ေကၽြးေမြးေထာကပရန ေငြေၾကး လလေလာက ေလာက ရခသညဆလင ေရ႕သ႔ေျခတစလမးတးပါ။

• သငသည ေမြးကတညးက ရပပငးဆငရာ မသနမစြမးျဖစခသည သ႔မဟတ ေနာကပငးတြင မသနမစြမး ျဖစလာသညဆလင ေနာကသ႔ေျခႏစလမးဆတပါ။

• သငသည သငပငသည ေနအမ သ႔မဟတ တကခနးတစခတြင ေနထငသညဆလင ေရ႕သ႔ ေျခႏစလမး တးပါ။

• သငမသားစ လအပခကမားအတြက လေလာကသညဟ သငထငေသာ လစဥဝငေငြတစရပ သငတြင ရသညဆလင ေရ႕သ႔ေျခႏစလမးတးပါ။

• သင၏ လသားမးႏြယ၊ ကား၊မ ျဖစမႈ၊ သ႔မဟတ လမးအေၾကာငးေၾကာင သငသည လပခလစာေလာနညး၍ ရသညဟ ယဆယၾကညလင ေနာကသ႔ေျခတစလမးဆတပါ။

• ျမနမာစာမဟတသည ဘာသာစကားတစခေျပာဆမႈျဖင သငေကာငးတကေနသညဆလင ေနာကသ႔ ေျခတစလမးဆတပါ။

• သငမသားစအတြက လေလာကသည ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈႏင သန႔ရငးေသာေရ သငရရသညဆ လင ေရ႕သ႔ေျခသးလမးတးပါ။

• သငသည အမးသမးတစေယာကျဖစလင ေနာကသ႔ေျခသးလမးဆတပါ။ • သငသည အလပမရပါက ေနာကသ႔ေျခႏစလမးဆတပါ။ • သင၏ လသားမးႏြယ၊ အဆငအတနး၊ လမး၊ ကား၊မ ျဖစမႈ၊ သ႔မဟတ လငမႈတမးညႊတမႈ အေၾကာငး

ေၾကာင သငသညအၿမလလ ဖရသဝါစာ ေျပာဆျခငးခရသညဆလင ေနာကသ႔ ေျခတစလမးဆတပါ။ • မလတနးေကာငးတြင သငဘးေဘးဘဘငမား၏ ယဥေကးမႈအေၾကာငး ေလလာသငယခရသညဆလင

ေရ႕သ႔ေျခတစလမးတးပါ။ • သင အရြယေရာကႀကးျပငးစဥအတြငး အစားအစာဝယယရန ပကဆမလေလာကေသာေၾကာင ထမငး

တစနပ မစားဘေနခရသည သ႔မဟတ ဆာေလာငခရသညအခါမား ႀကခဖးသညဆလင ေနာကသ႔ေျခ တစလမးဆတပါ။

• သငႏင လသားမးႏြယ၊ လမး၊ ကား၊ မ ျဖစမႈ၊ သ႔မဟတ လငမႈတမးညႊတမႈတညသမားက ရပျမငသၾကား တြင ေလာငေျပာငႏမခေသာ ဇာတရပမားျဖင တငဆကမႈက ေတြ႔ျမငရသညဆ လင ေနာကသ႔ေျခတစ လမးဆတပါ။

• သင၏ ဘာသာေရး အားလပရကမားအတြက အားလပခနရသညဆလင ေရ႕သ႔ေျခတစလမးတးပါ။ • လကနကကင ပဋပကၡျဖစပြားေသာ ေနရာေဒသတစခတြင သငအရြယေရာကႀကးျပငးခရသညဆလင

ေနာကသ႔ ေျခႏစလမးဆတပါ။ • သင၏ ကယကငစရကလကၡဏာအေပၚ အေဝဖနခရမညကေၾကာကရြ႕စရာမလဘ သငႏစသကသည

မညသညအဝတအစားမားကမဆ ဝတဆငႏငသညဆလင ေရ႕သ႔ေျခႏစလမးတးပါ။ • သငအရြယေရာကႀကးျပငးရာၿမ႕တြင အထကတနးေကာငးတစေကာငး ရသညဆလင ေရ႕သ႔ ေျခႏစ

လမး တးပါ။ • သငလႈပရားေဆာငရြကမႈအတလပေသာ လအပစ၏ ဖြ႔စညးပေပၚမတည၍ ဤေဖာျပခကမားက ျဖည

စြက၊ ညယျပျပငမႈလပပါ။

51

ရညရြယခကမား • ပါဝငေဆာငရြကသမားက လ႔အခြငအေရးႏငပတသကသည ၄ငးတ႔သငယရမႈႏင ၄ငးတ႔ကယ ပငအေတြ႔အႀကမားအား ဆကစပၾကညေရး တြနးအားေပးရန • လ႔အခြငအေရးမားအားေပးျမငတငမႈတြင ကၽြႏပတ႔၏အခနးက႑ႏင သက ဆငေသာ သတမသရမႈ ျဖစေပၚေစရန

ပစၥညးပစၥယမား - ျပစမႈကးလြနသ၊ ျပစမႈကးလြနျခငးခရသ၊ ေဘးမရပၾကညသ၊ ကစားသ၊ လကကမး စာရြက၊ ေဘာပင

• ကဗာတစပဒဖတျခငး (အလပရေဆြးေႏြးပြ အမတ ၁ ကၾကညပါ - အစအစဥျဖစ ေျမာကေအာင ေဆာငရြကေပးသမတစမား)

tcsdeftzGJYt&G,ftpm;ay:

rlwnfí 75 rdepf

tvsifrvdkygESifh

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၈

52

အဆင ၁-ပါဝငေဆာငရြကသမားက အဖြ႔ငယမားဖြ႔ၿပး တစဖြ႔စ က “ျပစမႈကးလြနသ”၊ “ျပစမႈကးလြနျခငးခရသ”၊ “ေဘးမရပၾကညသ” ႏင “ကစားသ” ဆသည ေခါငးစဥမားအျဖစ အပငးေလး ပငးခြထားသည စာရြကတစရြကေပးပါ။

အဆင ၂-• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ကယေနရာကယ

ရာခငးကာ အဆပါဇာတရပတစခစ ၄ငးတ႔ ကယစားျပခသည အခကတန႔တစခ၏ ဥပမာ တစခက အျဖစအပကျပနလညေရးသားခငးပါ။ အျခားတစနညး ဆပါက - ၁။ ၄ငးတ႔အေနျဖငေဘးတြငရပေနၿပး ဘာမ

မလပခသည အခကတန႔ ၂။ တစစတစေယာက၏ အခြငအေရးမားက

၄ငးတ႔ခးေဖာကခသည အခကတန႔ ၃။ ၄ငးတ႔အခြငအေရးမား ခးေဖာကခခရ

သည အခကတန႔ ၄။ တစစတစေယာက၏ အခြငအေရးမား

ခးေဖာကခရမႈက ၄ငးတ႔ကယတငကယ ကေတြ႔ရၿပး အေရးယေဆာငရြကမႈလပခ ေသာ အခကတန႔တ႔ႏင ပတသကသည ဥပမာတစရပ ေရးခငးပါ။

• ေလးနကမႈရသည ဝနးကငတစရပျဖစေပၚေစ ရန သကေသာငသကသာရေစေသာ ဂတ၊ မးေရာငမနမန စသညကဖြငထားပါ။ (အေလး အနကစဥးစားရန ၄ငးတ႔က တြနးအားေပး ေသာလညး) ပါဝင ေဆာငရြကသမားက အဆပါဇာတရပမားအနကမတစခက ၄ငးတ႔ကယ စားျပခသည အခကတန႔တစခအေၾကာငး မေတြးႏငသညအခါ အျခားသတစစတစ ေယာက အဆပါအေျခအေနမားအတြငး က ေရာကေနမႈက ၄ငးတ႔ေတြ႔ျမငရသည အခက တန႔တစခက စဥးစားခငးပါ။

• ကနအဖြ႔ဝငမားႏင မေဝမႈလပရန အသငျပင ရမညျဖစေၾကာငး သတေပးကာ ဤလပငနး တာဝန ၿပးစးေအာငေဆာငရြကရန ပါဝင ေဆာငရြကသမားအား ၁၅ မနစမ မနစ ၂ဝ အခနေပးပါ။

အဆင ၁-• ေခါငးေလာငးႏပၿပး ပါဝငေဆာငရြကသမား

က ၄ငးတ႔၏ လႈပရားေဆာငရြကမႈလပသည အဖြ႔မား ျပနဖြ႔ခငးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔၏ အျဖစအပကျပနလညေရးသားမႈမား အျပနအလနမေဝခငးပါ။ ၄ငးတ႔သည ဥပမာ ေလးခစလးက တစၿပငတညးမေဝႏငသလ တစေယာကက အမးအစားက႑တစခ မေဝ

ၿပးေနာကေနာက အမးအစားက႑သ႔မသြားမ အျခားတစေယာကက အလားတအမးအစား က႑က မေဝမႈလညး လပႏငသည။ ဤမေဝ မႈႏင နားေထာငမႈအေတြ႔အႀကအား အသြင ကးေျပာငးကာလတရားမတေရး (transitional justice) ႏင သကေသထြကဆျခငး အေတြး အျမငႏင ဆကစပပါ (ရညညႊနးမႈက xxxxx ၾကည)

53

• တစအပစလးႏင လႈပရားေဆာငရြကမႈလပ ေဆာငခက ျပနလညအစရငခပါ။ ေစတနာ ဝနထမးမားက ဥပမာအနညးငယေပးခငးပါ။ ယခလႈပရားေဆာငရြကမႈေၾကာင မညသည အယအဆမားႏင နားလညသေဘာေပါကမႈတ႔ ထြကေပၚလာသညကေမးပါ။ လတငး တစခန မဟတတစခန ဤဇာတရပအားလးက ကယ စားျပတတေၾကာငး နဂးခပတြင အေလး ထားေျပာျပပါ။ ၄ငးတ႔၏ ေန႔စဥဘဝမားတြင လ႔အခြငအေရးမား အားေပးျမငတငရန လ တစဥးလအပေသာ အရညအခငးမားႏင သရ နားလညမႈတ႔က ေမးျမနးပါ။

• တစသးပဂၢလမားအေနျဖင ကၽြႏပတ႔တြင လ႔ အခြငအေရးမား အားေပးျမငတငရန တာဝနရ မရႏင ရလင ယငးက မညသညႏင အေကာငး ဆးတသညက ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ေမးျခငးျဖင နဂးခပပါ။

* လ႔အခြငအေရးမား ေလးစားရန၊ ျဖညစြမးရနႏင အကာအကြယေပးရန မညသမား တာဝနရသညက အာရစကသည ေနာကလႈပရားေဆာငရြကမႈသ႔ အကးအေျပာငးအျဖစ ဤလႈပရားေဆာငရြကမႈအား စစဥ ေရးဆြထားပါသည။

ေအာကပါတ႔မမျငမး -

Flowers, Nancy (2000) ‘The Human Rights Education Handbook: Effective Practices for Learning, Action, and Change’ Minnesota: University of Minnesota.

54

လကကမးစာရြက - ျပစမႈကးလြနသ၊ ျပစမႈကးလြနျခငးခရသ၊ ေဘးမရပၾကညသႏင ကစားသ

ျပစမႈကးလြနသ ျပစမႈကးလြနျခငးခရသ

ေဘးမရပၾကညသ ကစားသ

55

ရညရြယခကမား • အခြငအေရးမားႏင တာဝနယမႈမားအၾကား အဆကအစပက နားလညသေဘာ ေပါကရန • အခြငအေရးမားအား ေလးစားျခငး၊ အကာအကြယေပးျခငးႏင ျဖညစြမးျခငးမာ

မည သ႔အဓပၸာယရေၾကာငး နားလညသေဘာေပါကရန • လ႔အခြငအေရးမား အားေပးျမငတငမႈတြင အစးရ၊ အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးႏင

တစသးပဂၢလမား၏ အခနးက႑က အေလးအနကစဥးစားရန

ပစၥညးပစၥယမား - ရဝါ၏ ဇာတလမးမတမား၊ ရငးလငးတငျပမႈလပသညဘတျပား၊ မတတမား၊ ရဝါ၏ ရပပကတျပားမား (စတႀကကေရြးခယႏင)

tcsdefrdepf - 60

aoG;ylavUusif;cef;

ryg

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၉

• ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားေပၚတြင ‘အခြငအေရးမား' ႏင ‘တာဝနရမႈ မား' ဆသည စကားရပမားေရးပါ။

• ယငးစကားရပႏစခအၾကား ကြျပားျခားနားခက ကမညသညဆျခငးႏင၄ငးတ႔မညသ႔ ဆကစပ ေၾကာငးပါဝငေဆာငရြကသမားအားေမးျမနးပါ။

56

• ‘အခြငအေရးမား' ႏင ‘တာဝနရမႈမား' ႏင ပတသက၍ ၁ဝ မနစၾကာ ရငးလငးတငျပမႈ လပပါ။ ဤအပငးက႑ကျဖစေျမာကေအာင မေဆာငရြကမ ေနာကခဖတျပမႈ လပပါ။

• သင၏ အဓကအခကမားက ထငရားေအာင ေဖာျပရန ေအာကပါနမနာကသ႔ ရငးလငး တငျပမႈလပသည ဘတျပားတစခ ျပငဆငပါ။

တာဝနယမႈမားမရဘ အခြငအေရးမားမရ

• အခြငအေရးမားႏင တာဝနရမႈမားသည တစခမရဘ တစခမရႏင။ • တစစတစေယာကတြင အခြငအေရးတစခရလင ၄ငးတ႔တြင အျခားသမား၏ အခြငအေရး မားက

မေတာမတရားမလပရန သကဆငသည တာဝနရမႈတစရပရသည။ ဥပမာ - သင၏ လြတလပစြာေျပာဆခြငက အျခားတစေယာကအား နမကေစသည သ႔မဟတ ၄ငးအား ခြျခားဆကဆမႈျဖစေစသည မဟတမမနစကားမား မေျပာဆရန သင၏တာဝနရမႈက ကန႔သတထား သည။• ကၽြႏပတ႔၏ လ႔အခြငအေရး တာဝနရမႈမားက အစတအပငးသးရပ ခြႏငသည။ ‘ေလးစား' ရန

တာဝန၊ ‘ကာကြယ' ရနတာဝနႏင ‘ျဖညစြမး' ရနတာဝနတ႔ ျဖစသည။ • ပညာသငၾကားခြငက နမနာအျဖစယပါ။ အစးရသည ေအာကပါတာဝနမားရသည -

◊ ေလးစားမႈ - ၄ငးတ႔သည အခ႕ေသာလအပစမား (အမးသမးမား၊ လနညးစမား၊ မသန မစြမးမား) က ေကာငးတကျခငးမ မမမတ တားဆးေသာ ဥပေဒမားက ျပငဆင (ဖကသမး) ရမည။

◊ ကာကြယမႈ - ၄ငးတ႔သည စာသငေကာငးအႀကးအကမားႏင ဆရာမားက အခ႕ေသာ ေကာငးသားမားႏင မသားစမားက မမမတခြျခားဆကဆမႈမရေစရန ေသခာေစရမည။

◊ ျဖညစြမးမႈ - ၄ငးတ႔သည ေဝးလေခါငဖားေဒသမားတြင ေနထငသည လ႔အသက အဝနး မားတြင စာသငေကာငးမားေဆာကလပကာ လေလာကသည အရငးအျမစမားႏင ဆရာ မား ေထာကပေပးရမည။

• တစဖြ႔စက ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရး တရားဝင ေၾကညာခက (UDHR) မ လ႔အခြင အေရးတစခ တာဝနေပး သ႔မဟတ ေရြးခယ ခငးၿပး ေအာကပါေဖာျပခကက ေဆြးေႏြးပါ -

ဤအခြငအေရးက ေလးစားရန၊ ကာကြယရန

ႏငျဖညစြမးရန အစးရအေနျဖင ဘာလပရႏင သနညး။ • အထကပါနမနာကစပစတစရပအျဖစ အသးျပ

၍ ေဆြးေႏြးမႈလပရန အဖြ႔မားက အခန ၅ မနစမ ၁ဝ မနစ ေပးပါ။

• အဖြ႔မားက ၄ငးတ႔အေျဖမား မေဝခငးပါ။

57

အဆင ၁-• ဇာတလမးမတမား ေဝေပးပါ • အဖြ႔မားက ဇာတလမးအတ ဖတခငးၿပး

ေအာကပါေမးခြနးမားေျဖခငးပါ - (က) မညသညအခြငအေရးမား ခးေဖာကခရၿပး

မညသညအခြငအေရးမား အကာအကြယ ရသနညး။

(ခ) မညသေတြ ခးေဖာကမႈလပသနညး။ ၄ငး တ႔ ဘာလပသနညး။

(ဂ) မညသေတြ ကာကြယမႈလပသနညး။ ၄ငး တ႔ ဘာလပသနညး။

ျဖစႏငဖြယရသည တ႔ျပနခကမား -(က) UDHR အပဒ ၁၊ ၃၊ ၄ (ခ) Mrs. X and Mrs. Y – ရဝါက နစနာေၾကး

မေပးဘ အဓမၼအလပလပခငး (ဂ) အမနးခငးမား၊ ဥပေဒေရးရာ အေထာက

အပ - သမ၏ လြတလပမႈရခြငက ရဝါ ေတာငးဆရရရန ကည (အပဒ ၁၊ ၃) ၊ ကၽြနျပျခငးမခရခြင (အပဒ ၄)

အဆင ၂-• အဖြ႔မားက ၄ငးတ႔အေျဖမား မေဝခငးပါ • ဤဇာတလမးက အေျချပထားသည တကယ

ျဖစရပမ အေသးစတအခကအလကမားက

မေဝေျပာျပပါ (လ႔အခြငအေရးဆငရာ ဥေရာပ တရားရး - European Court on Human Rights - အမႈ ဆလယာဒငႏင ျပငသစ၊ နပါတ ၇၃၃၁၆။ဝ၁)

• ေအာကပါတ႔ကသ႔ ေမးခြနးမားေမးျခငးျဖငလႈပရားေဆာငရြကမႈလပေဆာငခကက အစရင ခခငးပါ။

◊ ျမနမာႏငငတြင ဤကစၥ ျဖစပကႏငပါ သလား။ အလားတျဖစစဥျဖစရပမး သင ၾကားဖးပါသလား။

◊ ရဝါ၏အမနးခငးက သမကကညခသလမး ျမနမာႏငငတြင လမားက တစေယာကက တစေယာက ကညပါသလား။

◊ ယခလ အျဖစအပကႀကေတြ႔ေနရေသာ ျမနမာႏငငမလမား သ႔မဟတ ျပညပ ေရာက ျမနမာႏငငသားမားအတြက မည သညအရငးအျမစမား ရရႏငသနညး။

အျခားနညးလမး - ဇာတလမးမ အဓက အခကတန႔မား ေရးသားထားေသာ ကတျပားမား သ႔မဟတ ဇာတလမးမ ရပပမားပါရေသာ ကတျပား မားျပငဆငပါ။အဖြ႔မတစေယာကေယာကက အခနး ေရ႕ထြကလာခငးၿပး ရပပမားအားစဥခငးကာ ဇာတ လမးက အႏစခပေျပာျပခငးပါ။ ယငးက အဖြ႔အား ေဆြးေႏြးမႈအတြက အေျခခအျဖစအျမငတစရပ ေပး လမမည။

• UDHR သည ဥပေဒေၾကာငးအရ လကနာ ေဆာငရြကေစျခငးမရေသာလညး ၄ငးသည ေဒသအဆင၊ ႏငငအဆင၊ ေဒသႀကးအဆငႏင ႏငငတကာအဆင လ႔အခြငအေရး ဥပေဒမား ေရးဆြေဖာေဆာငမႈက ေစေဆာမႈေပးခသည။

• UDHR က ၁၉၄၈ တြင ေဖာေဆာငခေသာ ေၾကာင ၄ငးသည ႏငငအလက ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ (ႏငငအမားအျပား၏ ဥပေဒ

ေရးရာ ဖြ႔စညးတညေဆာကပ) အမားအျပား အတြက စပစတစရပ ျဖစခသည။

• လ႔အခြငအေရးမားက ႏငငေတာဥပေဒတြင ထညသြငးျပဌာနးေသာအခါ ၄ငးတ႔အား ေလး စားရန၊ ကာကြယရနႏင ျဖညစြမးရနမာ အစးရ ၏ အဓကတာဝနျဖစသည။

• ရဝါ၏ ဇာတလမးႏငစပလဥး၍ ေျပာပါက ျပငသစ၏ ဥပေဒစနစႏငအတ ဥေရာပလ႔အ

58

ခြငအေရးအက ဥပေဒ (European Human Rights Act) တြင ကၽြနျပမႈက တားျမစပတပင သည ဥပေဒမားရသည (ယငးဥပေဒမားသည UDHR ေနာကတြင စျပခရသည)

• သ႔ေသာ အထးသျဖင ေကာငးစြာဖြ႔ၿဖးသည ဥပေဒေရးရာ အေျခခအေဆာကအအမရ

ေသာ ႏငငမားတြင တစသးပဂၢလမား၊ အစးရ မဟတေသာ အဖြ႔အစညးမားႏင အရပဘက လ႔အဖြ႔အစညး၏ အျခားအဖြ႔ဝငမားသည လညး လ႔အခြငအေရးမားအားေပးျမငတငမႈတြင အေရးပါေသာ အခနးက႑တစရပမ ပါဝငသည။

• ျပညတြငးတြင လ႔အခြငအေရး အားေပးျမငတင လကရေသာ အစးရအဖြ႔အစညး သ႔မဟတ အစးရမဟတေသာ အဖြ႔အစညးတစခခက ၄ငးတ႔စဥးစားၾကညႏငသလားဟ ပါဝငေဆာင ရြကသမားကေမးပါ။

• လ႔အခြငအေရးမား အားေပးျမငတငမႈတြင

တစသးပဂၢလမား ပါဝငႏငသည အခနးက႑ က ျပနလညအမတရေစေရးအတြက ပါဝင ေဆာငရြကသမားအား ‘ျပစမႈကးလြနသ၊ ျပစမႈကးလြနျခငးခရသ၊ ေဘးမရပၾကညသ ႏင ကစားသ' လႈပရားေဆာငရြကမႈက ျပန စဥးစားခငးပါ။

59

လကကမးစာရြက - ရဝါ၏ ဇာတလမး

ရဝါက အာဖရကတက တဂႏငငတြင ၁၉၇၈ ခႏစ၌ ေမြးခသည။ သမကေလးဘဝက မဘမား ဆးပါးခေသာေၾကာင ရဝါသည ဥးေလးႏငအတ ေနခရသည။

သမအသကႀကးလာေသာအခါ ကမၻာႀကးသည သမႏငငထက မားစြာပႀကးေၾကာငး သနားလညခၿပး အလညအပတသြားရန အျခားစတဝငစားစရာ ေနရာမားရေၾကာငးလညး ရဝါ နားလညသေဘာ ေပါကခသည။ သ႔ေသာ သမႏငငမလအမားစလပင ရဝါမာ ဆငးရႏြမးပါးၿပး ခရးသြားဖ႔ ပကဆမရခေပ။

ရဝါ အသက ၁၅ ႏစေရာကေသာအခါ သမဥးေလးက အႀကတစခရလာခသည။ သ႔အသအ ကၽြမးျဖစသည Mrs X ႏငေနထငရန ရဝါက ခမးသာသည ႏငငတစခသ႔ပ႔မညဟ ဥးေလးက ရဝါအားေျပာခသည။ ရဝါမာ ခရးသြားရမညဆေသာ စတကးျဖင စတလႈပရားရငခနခၿပး ယငးႏငငသ႔ သြားရန စတအားထကသနခသည။ Mrs X က ရဝါကသမဇာတႏငငျပငသစသ႔ ေလယာဥလကမတ ဝယေပးၿပး ရဝါက သမအမတြငေနကာ သမ (ရဝါ) ၏ ေလယာဥလကမတခရသညအထ Mrs X မသားစအား အမအလပကလပမညဟ ရဝါ၏ ဥးေလးက Mrs X ႏင သေဘာတခသည။ ယငးသ႔ အားျဖင ရဝါသည သမပတစပ႔ႏင ခရးသြားဗဇာျဖင ေလယာဥေပၚ တကကာ ျပငသစသ႔ ထြကခြာခသည။ ျပငသစတြငေတြ႔ႀကရမည အခငးအရာသစမား အားလးက သမ ေမာလငေစာငစားေနခသည။ ျပငသစတြင သမကေကာငးထားေပးမညျဖစၿပး ႏငငသစတြင သမလြတလြတလပလပ ခရးသြား ႏငရနႏင ေလလာစးစမးႏငရန သမ၏ အေထာက အထားစာရြကစာတမးမားက ဂရစက ေစာငေရာက ေပးမညျဖစေၾကာငး Mrs X က ရဝါအား ကတေပး ထားခသည။

သ႔ေသာ Mrs X ၏ ေနအမသ႔ ရဝါေရာကသည ႏင အေျခအေနမား စတငမားယြငးေတာသည။ Mrs X မာ သမစတကးထားခသလ ေဖာေရြမႈမရေပ။

ရဝါအား သမကေလးမားက ေစာငေရာကရနႏင သမဘာသာသမ အမအလပအားလးလပရန Mrs X က ေမာလငခသည။ ရဝါက ေကာငးကစၥေမး သညအခါ ယငးမာ ေစာငရႏငေၾကာငး Mrs X က ေျပာခသည။

အတနငယၾကာၿပးေနာက Mrs X က ရဝါက သမသည Mrs Y ၏ ကေလးမားက ေစာငေရာက ရန Mrs Y ႏငအတေနရမညဟ ေျပာၾကားခသည။ ရဝါမာ ယခေနာကဆးတြင သမေကာငးစတကႏငၿပး ႏငငသစတြင ေပာေပာရႊငရႊငေနရႏငေတာမညဟ ေမာလငခသည။ သ႔ေသာ စတမေကာငးစရာပင Mrs Y မာMrs X ထက ပဆးခသည။ ဘဝသည ရဝါအတြက ပ၍ပငခကခလာခသည။ ယခအခါသမ သည မနကပငးတြင ေစာေစာကတညးက အလပ စလပရၿပး ညဥနကသညအထ အပရာဝငခြငမရေပ။ သမသည ကေလးမားအပသည အခနးထတြင ၾကမးျပငေပၚ၌အပရၿပး ညဘကသမအပေပာခန၌ အႀကမႀကမင၍ ႏးေသာကေလးမားက ေစာင ေရာကရေသာေၾကာင ရဝါမာ အပေရးပငေကာငး ေကာငးမဝေပ။ သန႔ရငးေရးအလပ၊ ထမငးဟငး ခကႏင ကေလးမားက ေစာငေရာကရသည အလပ အျပင ၿမ႕ထလမးေလာကထြကရနပင သမက အမမထြကခြငမျပေပ။ ဘဝက စတပကဖြယရာျဖစ သည။ ရဝါသည တဂမထြကမခသညက ေနာငတရ သည။

တစမနကတြင ရဝါသည ဘရားဝတျပသြားရန ခြငျပခကရယႏငခသည။ သ႔ေသာ ဘရားဝတျပ သြား သညအစား ရဝါသည သတေမြးကာ အမနးခငး တစဥး၏အမက တခါးသြားေခါကသည။ ထအမတြင ေနသည ငယရြယသစတြက အကအညေတာငးကာ သမျဖစအငက ေျပာျပသည။ စတြမာ အအားတသင ျဖစခသည။ ေခတသစတြင တစစတစဥးက ကၽြန တစေယာကကသ႔ ျပမဆကဆျခငးအား သတ႔ေတြးၾကည၍မရႏငျဖစခသည။

စတြက ရဝါက သတ႔အမထေခၚထားၿပး သမ

60

ျဖစစဥအား ရကတငသည။ ရတပဖြ႔က စစမးစစ ေဆးမႈလပ သညအခါ Mrs X ႏင Mrs Y တ႔က သတ႔ စြခကတငခသည။ သ႔ေသာ ရဝါက ဤလမား ျပစဒဏခမတ ခရရျဖင ေကနပမႈမရခေပ။ သမ ကသ႔ အျခားမညသည ကေလးတစေယာကမ အလားတအေျခအေနတစရပ မႀကရေရး ေသခာ ေအာငလပလခသည။ သမကအက အညေပးရန အတြက ေရ႕ေနတစေယာကရရန သမႀကးပမးခ သည။ သ႔ေသာ အကးေဆာငခက သမ မတတႏင ခေပ။ ကေကာငးေထာကမစြာ ေရႊ႕ေျပာငးလပသား မားႏငဒကၡသညမား၏အခြငအေရးမားက ေထာက ပအားေပးသည ျပညတြငးဥပေဒေရးရာ အကအည ေပးေရး အဖြ႔အစညးတစခက သမကကညရနႏင သမ၏ တရားေရးစရတမား အကနကခေပးရန ဆးျဖတခသည။

ထသ႔ျဖင ဥပေဒေရးရာ အကအညေပးသည အဖြ႔အစညး၏ အကအညျဖင ရဝါသည သမႀက ေတြ႔ခရေသာ ကၽြနျပမႈမးမ ကေလးမားက အကာ အကြယေပးေရးအတြက သ႔ဥပေဒမားအား ေျပာငး

လရန Mrs X ေနထငသညတငးျပည ျပငသစက ေတာငးဆေသာ တရားစြဆေဆာင ရြကမႈတစရပ အား လ႔အခြငအေရးဆငရာ ဥေရာပတရားရး (European Court of Human Rights) တြင အမႈဖြငခသည။ တရားရးက ရဝါ၏ ေတာငးဆခက က သေဘာတခၿပး ေနာငအနာဂတတြင အလားတ အဓမၼေစခငးမႈမား တားဆးကာကြယေရး ဂရျပ ေဆာငရြကရန ျပငသစက အမန႔ခခသည။ ေနာက ဆးတြင ရဝါသည ေပာရႊငခသည။ ရဝါသည Mrs Y ၏အမတြငအကဥးခခရျခငးမ လြတေျမာကႏငခ သည သာမက ယငးႏငင၌ အျခားမညသညကေလးမ သမ ရငဆငခရေသာ အေတြ႔အႀကက မခစားရ ေစေရး ေသခာရန ေဆာငရြကႏငခသည။

အရငးအျမစ - လ႔အခြငအေရးဆငရာ ဥေရာပတရားရး (European Court of Human Rights) အမႈ Silidian ႏင ျပငသစ၊ နပါတ ၇၃၃၁၆။ဝ၁။

61

ရညရြယခကမား • အခြငအေရးမားႏင တာဝနယမႈမားအၾကား အဆကအစပက နားလညသေဘာေပါကရန • အခြငအေရးမားအား ေလးစားျခငး၊ အကာအကြယေပးျခငးႏင ျဖညစြမးျခငးမာ

မည သ႔အဓပၸာယရေၾကာငး နားလညသေဘာေပါကရန • လ႔အခြငအေရးမားအားေပးျမငတငမႈတြင အစးရ၊ အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးႏင

တစသးပဂၢလမား၏အခနးက႑က အေလးအနကစဥးစားရန

ပစၥညးပစၥယမား - ရဝါ၏ဇာတလမးမတမား၊ ရငးလငးတငျပမႈလပသညဘတျပား၊ မတတမား၊ ရဝါ၏ရပပကတျပားမား (စတႀကကေရြးခယႏင)

tcsdefrdepf - 115

aoG;ylavUusif;cef;

ryg

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၉ (ခ)

RIGHTSRESPONSIBILITIES

• ရငးလငးတငျပမႈလပသညဘတျပားေပၚတြင ‘အခြငအေရးမားႏင ‘တာဝနရမႈမား ဆသည စကားရပမား ေရးပါ။

• ယငးစကားရပႏစခအၾကား ကြျပားျခားနားခက က မညသညဆျခငးႏင ၄ငးတ႔ မညသ႔ဆကစပ

ေၾကာငးပါဝငေဆာငရြကသမားအား ေမးျမနးပါ။• ပါဝငေဆာငရြကသမား၏တ႔ျပနမႈမားက ရငး

လငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားေပၚတြင ေရး မတပါ။

62

• ‘အခြငအေရးမားႏင ‘တာဝနရမႈမား ႏင ပတသက၍ ၁ဝ မနစၾကာ ရငးလငးတငျပမႈ လပပါ။ ဤအပငးက႑က ျဖစေျမာကေအာင မေဆာငရြကမ ေနာကခဖတျပမႈလပပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ရငးလငးတငျပ ေရး သငကအကအညျဖစေစရန ေအာကပါ ေဖာျပခကက နမနာအျဖစသးပါ။

တာဝနယမႈမားမရဘ အခြငအေရးမားမရ

• အခြငအေရးမားႏင တာဝနရမႈမားသည တစခမရဘ တစခမရႏင။ • တစစတစေယာကတြင အခြငအေရးတစခရလင ၄ငးတ႔တြင အျခားသမား၏ အခြငအေရး မားက

မေတာမတရားမလပရန သကဆငသည တာဝနရမႈတစရပရသည။ဥပမာ - သင၏ လြတလပစြာေျပာဆခြငက အျခားတစေယာကအား နမကေစသည သ႔မဟတ ၄ငးအား ခြျခားဆကဆမႈျဖစေစသည မဟတမမနစကားမားမေျပာဆရန သင၏တာဝနရမႈက ကန႔သတထား သည။• ကßြႏပတ႔၏ လ႔အခြငအေရးတာဝနရမႈမားက အစတအပငးသးရပခြႏငသည။ ‘ေလးစား'ရန

တာဝန၊ ‘ကာကြယ' ရနတာဝနႏင ‘ျဖညစြမး'ရနတာဝနတ႔ ျဖစသည။ • ပညာသငၾကားခြငက နမနာအျဖစယပါ။ အစးရသည ေအာကပါတာဝနမားရသည -

◊ ေလးစားမႈ- ၄ငးတ႔သည အခ႕ေသာလအပစမား (အမးသမးမား၊ လနညးစမား၊ မသနမစြမးမား) က ေကာငးတကျခငးမမမမတတားဆးေသာ ဥပေဒမားက ျပင ဆင (ဖကသမး) ရမည။

◊ ကာကြယမႈ- ၄ငးတ႔သည စာသငေကာငးအႀကးအကမားႏင ဆရာမားက အခ႕ေသာ ေကာငးသားမားႏငမသားစမားကမမမတခြျခားဆကဆမႈမရေစရန ေသခာေစရမည။

◊ ျဖညစြမးမႈ- ၄ငးတ႔သည ေဝးလေခါငဖားေဒသမားတြငေနထငသည လ႔အသက အဝနးမားတြင စာသငေကာငးမားေဆာကလပကာ လေလာကသည အရငးအျမစ မားႏင ဆရာမား ေထာကပေပးရမည။

• တစဖြ႔စက ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရး တရားဝငေၾကညာခက (UHDR)မ လ႔အခြင အေရးတစခ တာဝနေပး သ႔မဟတ ေရြးခယ ခငးၿပးေအာကပါေဖာျပခက ကေဆြးေႏြးပါ -

ဤအခြငအေရးကေလးစားရန၊ကာကြယရနႏင ျဖည

စြမးရန အစးရအေနျဖင ဘာလပႏငသနညး။ • အထကပါနမနာက စပစတစရပအျဖစ အသး

ျပ၍ ေဆြးေႏြးမႈလပရန အဖြ႔မားက အခန ၅ မနစမ ၁ဝ မနစ ေပးပါ။

• အဖြ႔မားက ၄ငးတ႔အေျဖမား မေဝခငးပါ။

အဆင ၁ -• ရဝါ၏ ဇာတလမးဓါတပမားက စာသငခနးေရ႕

တြငခတဆြပါ။ဤရပပမားကဇာတလမးတစခ ကကယစားျပေၾကာငးပါဝငေဆာငရြကသမား

63

အားရငးျပပါ။ဇာတလမးကမညသည အေၾကာငး ျဖစသညက ၄ငးတ႔အား ခန႔မနးခငးပါ။

အျခားနညးလမးမား -• လတစဥးလင ဓါတပတစပေပးၿပး ၄ငးတ႔က

အဖြ႔တစဖြ႔အေနျဖင ဇာတလမးအား တစစစ ေပါငးစပခငးကာ ယငးက ျပနလညေျပာျပ ခငးပါ။

• ဓါတပမား၏ ရပျပ (ကာတြနး) လကရာမမား ေဝေပးၿပး ပါဝငေဆာငရြကသမားက ဇာတ လမး ျပနေျပာျပၾကညခငးပါ။

• ဓါတပမားက ေရာေထြးထားပါ -ပါဝငေဆာင ရြကသမားအား ဓါတပမားျပနစဥခငးၿပး ထ႔ေနာက ဇာတလမးေျပာျပခငးပါ။

• အခနမမလင ဤလႈပရား ေဆာငရြကမႈက ပလပပါ။

အဆင ၂ -• ရဝါ၏ဇာတလမးမတမား ေဝေပးပါ။ • အဖြ႔မားက ဇာတလမးအတ ဖတခငးၿပး

ေအာကပါေမးခြနးမားေျဖခငးပါ -(က) မညသညအခြငအေရးမားခးေဖာကခရ

ၿပး မညသညအခြငအေရးမား အကာ အကြယရသနညး။

(ခ) မညသေတြ ခးေဖာကမႈလပသနညး။ ၄ငးတ႔ ဘာလပသနညး။

(ဂ) မညသေတြကာကြယမႈလပသနညး။ ၄ငး တ႔ ဘာလပသနညး။

ျဖစႏငဖြယရသည တ႔ျပနခကမား -(က) UHDR အပဒ ၁၊ ၃၊ ၄ (ခ) Mrs. X ႏင Mrs. Y -ရဝါက နစနာေၾကးမေပး

ဘ အဓမၼအလပလပခငး (ဂ) အမနးခငးမား၊ ဥပေဒေရးရာအေထာက

အပ - သမ၏ လြတလပမႈရခြငက ရဝါ ေတာငးဆရရရန ကည (အပဒ ၁၊ ၃) ၊ ကၽြနျပျခငးမခရခြင (အပဒ ၄)

အဆင ၃ -• အဖြ႔မားက ၄ငးတ႔အေျဖမား မေဝခငးပါ • ဤဇာတလမးကအေျချပထားသည တကယ

ျဖစရပမ အေသးစတ အခကအလကမားက မေဝေျပာျပပါ (လ႔အခြငအေရးဆငရာဥေရာပတရားရး - European Court on Human Rights - အမႈ ဆလယာဒငႏင ျပငသစ၊ နပါတ ၇၃၃၁၆။ ဝ၁)

• ေအာကပါတ႔ကသ႔ ေမးခြနးမားေမးျခငးျဖင လႈပရားေဆာငရြကမႈ လပေဆာငခကက ျပန လညအစရင ခခငးပါ -◊ ျမနမာႏငငတြင ဤကစၥ ျဖစပကႏငပါ

သလား။ အလားတျဖစစဥျဖစရပမး သငၾကားဖးပါ သလား။

◊ ရဝါ၏အမနးခငးက သမကကညခသလ မ းျမနမာႏငငတြငလမားက တစေယာက က တစေယာက ကညပါသလား။

အဆင ၁ -• ရဝါ၏ဇာတလမးကအသးျပကာ ႏငငတကာ

လ႔အခြငအေရးအကာအကြယေပးမႈ လပနညး လပဟနမားႏငပတသက၍ ၁ဝ မနစမ ၁၅ မနစ တငျပမႈတစရပလပပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ရငးလငးတငျပ ေရး သငကအကအညျဖစေစရန ေအာကပါ ေဖာျပခက က နမနာအျဖစသးပါ။

• ရဝါ၏ဇာတလမးကရညညႊနးကးကား၍ အစးရ မဟတေသာ အဖြ႔အစညးမား၏ အခနးက႑ အေၾကာငး အကဥးေဆြးေႏြးပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားက ျပညတြငးတြင လ႔ အခြငအေရးမားအား ေစာငၾကညေလလာ သည သ႔မဟတ အားေပးျမငတငသည အစးရ သ႔မဟတ အစးရမဟတသည အဖြ႔အစညး တစခခအား စဥးစားၾကညခငးပါ။

64

လ႔အခြငအေရး အကာအကြယေပးမႈယႏရားမား

ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရးတရားဝငေၾကညာခက (၁၉၄၈) • ႏငငမားအေပၚ မညသညဥပေဒေရးရာတာဝနဝတရားမ မခမတ။

ျပညသအမားရပငခြငမားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားဆငရာ ႏငငတကာသေဘာတညခကႏင စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈအခြငအေရးမားဆငရာ ႏငငတကာသေဘာတညခက၊ ေရြးခယခြင ရသည စာခပသေဘာမတမ ညႏႈငးခကမတတမးမားႏင (၁၉၇၆)• UDHR တြငပါရေသာအခြငအေရးမားက ဥပေဒေရးရာ အာဏာသကေရာကမႈေပးသည။ • ဤႏငငတကာသေဘာတစာခပမား အတညျပလကမတေရးထးေသာႏငငမားသည ယငး

မတတမးမတရာမားတြင ထညသြငးပါရသည အခြငအေရးမားက ေထာကခအားေပးေသာ မမႏငငအလက ဥပေဒမား ခမတျပဌာနးရနႏင အေကာငအထညေဖာ ကငသးရန ကတ ျပသည။

• ထနးသမးကာကြယမႈမားက တငျပႏငသည။ • UDHR + ICCPR + ICESCR =ႏငငတကာ အမားျပညသ အေျခခအခြငအေရးမား • ICCPR ႏင ICESCRs တ႔အပါအဝင ဥပေဒေၾကာငးအရလကနာေဆာငရြကေစသည အဓက

ကေသာ ႏငငတကာလ႔အခြငအေရးသေဘာတစာခပ ကးခရသည။

ICERD လမးေရးခြျခားဆကဆမႈပစအားလးပေပာကေရးဆငရာ ႏငငတကာသေဘာတညခက ၁၉၆၅

ICCPR ျပညသအမားရပငခြငမားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားဆငရာ ႏငငတကာသေဘာတညခက ၁၉၆၆

ICESCR စးပြါးေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈအခြငအေရးမားဆငရာ ႏငငတကာသေဘာတညခက ၁၉၆၆

CEDAW အမးသမးမားအား ပစမးစျဖငခြျခားဆကဆမႈ ပေပာကေရးဆငရာ သေဘာတညခက ၁၉၇၉

CAT ညငးပနးႏပစကမႈႏင အျခားရကစကၾကမးၾကတေသာ၊ လမဆနေသာ သ႔မဟတ

အရကရေစေသာ ဆကဆမႈ သ႔မဟတ အျပစေပးမႈ တကဖကေရး သေဘာတညခက ၁၉၈၄

CRC ကေလးသငယအခြငအေရးမားဆငရာ သေဘာတညခက ၁၉၈၉

ICMW ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမားအားလးႏင ၄ငးတ႔မသားစဝငမား၏အခြငအေရးမား

အကာအကြယေပးေရးဆငရာ ႏငငတကာသေဘာတညခက ၁၉၉ဝ

CPED အဓမၼပယေဖာကမႈမ လအားလးကအကာအကြယေပးေရးဆငရာ ႏငငတကာ

သေဘာတညခက ၂ဝဝ၆

CRPD မသနမစြမးသမား၏အခြငအေရးမားဆငရာ သေဘာတညခက ၂ဝဝ၆

ယငးစာခပမား ပါဝငအတညျပလကမတေရးထးၿပးေနာက ႏငငမားသည ေအာကပါတ႔လပေဆာင ရန တာဝနရသည -

• ႀကးၾကပမႈေကာမတမားထ အစရငခစာမားတငသြငးျခငး • အစးရမဟတေသာအဖြ႔အစညးမားက ရဒးအစရငခစာမား တငသြငးႏငသည • ဥပမာ ႏငငတကာအလပသမားအဖြ႔အစညး (ILO) ကသ႔ သတသတမတမတျဖစေသာ

အခြငအေရးမားက ႀကးၾကပသည အထးအဖြ႔အစညးမားရသည• ႏငငမား၏စြမးေဆာငခကကလညး ေစာငၾကညေလလာေသာ ေဒသတြငးအဖြ႔အစညးမား

65

မေကနပမႈတငတနးခကတစရပ မညသ႔တငသြငးရမညနညး။ ၁။ ျပညတြငးလမးေၾကာငးမားက ကနစငေအာငအသးျပပါ။ ၂။ ေဒသတြငး/ႏငငတကာအဖြ႔အစညးမားထ မေကနပမႈတငတနးခက တငသြငးပါ။ ၃။ မေကနပမႈတငတနးခကသည ႏငငတကာလ႔အခြငအေရးတစရပႏင ဆကႏြယမႈရရမည

ျဖစၿပး တငတနးသသည ျပငးထနဆးဝါးသညထခကနစနာမႈတစရပ ခစားရျခငး ရရမည။

ျမနမာႏငင - လ႔အခြငအေရး အေျခခမေဘာင• ကလသမဂၢအဖြ႔ဝင - ၁၉၄၈ • အမးသမးမားအား ပစမးစျဖငခြျခားဆကဆမႈ ပေပာကေရးဆငရာ သေဘာတညခက

(CEDAW)• ကေလးသငယအခြငအေရးမားဆငရာ သေဘာတညခက• ျမနမာႏငင လ႔အခြငအေရးေကာမရင

• လ႔အခြငအေရးအကာအကြယေပးမႈ ယႏရား မားအေၾကာငး လကကမးစာရြကမားေဝပါ။

• ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရး အကာအကြယ ေပးမႈစနစႏငပတသက၍ ရငးလငးတငျပမႈ တစရပဖနတးရန ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔အဖြ႔မားအတြငး ညႏႈငးပးေပါငးေဆာငရြကခငးပါ။ တစဖြ႔စ သည ေအာကပါအခကမား ထညသြငးရမညျဖစကာ ၄ငးတ႔အၾကား ဆက စပမႈက ထငရားေအာငျပရ မည။◊ UDHR◊ ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရး သေဘာတ

စာခပမား ◊ ေဒသတြငးလ႔အခြငအေရးအဖြ႔အစညးမား ◊ ႏငငမား

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔ ပစတာ မားဖနတးရန မနစ ၃ဝ အခနေပးပါ။ ေခတနား ၿပးေနာက ျပနလညစေဝးကာ ပစတာမား တငျပခငးပါ။ အတနးသားမားက စာသငခနး ေရ႕ထြကလာရန သ႔မဟတ ဖနတးမႈမားအေပၚ အားတကသေရာ ပါဝငေဆြးေႏြးမႈလပရန ဖတ ေခၚပါ။

• FNF အလပရေဆြးေႏြးပြ ၂ သည လအခြင အေရး အကာအကြယေပးမႈ ယႏရားမားတြင ကြၽႏပတ႔ (ႏငငသားမား) မညသ႔ ပါဝငပတ

သကမႈလပႏငသညက ပ၍အနးကပ အာရ စကေၾကာငး ရငးျပရငး ဤအပငးက႑က အဆးသတပါ။

66

လကကမးစာရြက -ရဝါ၏ ဇာတလမး

ရဝါက အာဖရကတက တဂႏငငတြင ၁၉၇၈ ခႏစ၌ ေမြးခသည။ သမကေလးဘဝက မဘမား ဆးပါးခေသာေၾကာင ရဝါသည ဥးေလးႏငအတ ေနခရသည။

သမအသကႀကးလာေသာအခါ ကမၻာႀကးသည သမႏငငထက မားစြာပႀကးေၾကာငး သနားလညခၿပး အလညအပတသြားရန အျခားစတဝငစားစရာ ေနရာမားရေၾကာငးလညး ရဝါ နားလညသေဘာ ေပါကခသည။ သ႔ေသာ သမႏငငမလအမားစလပင ရဝါမာ ဆငးရႏြမးပါးၿပး ခရးသြားဖ႔ပကဆမရခေပ။

ရဝါ အသက ၁၅ ႏစေရာကေသာအခါ သမ ဥးေလးကအႀကတစခရလာခသည။သ႔အသအကၽြမး ျဖစသည Mrs X ႏငေနထငရန ရဝါက ခမးသာသည ႏငငတစခသ႔ပ႔မညဟ ဥးေလးက ရဝါအားေျပာခ သည။ ရဝါမာ ခရးသြားရမညဆေသာစတကးျဖင စတလႈပရားရငခနခၿပး ယငး ႏငငသ႔သြားရန စတ အားထကသနခသည။ Mrs X က ရဝါက သမ ဇာတႏငငျပငသစသ႔ ေလယာဥလကမတဝယေပး ၿပး ရဝါက သမအမတြငေနကာ သမ (ရဝါ) ၏ ေလယာဥလကမတခရသညအထ Mrs X မသားစ အား အမအလပကလပမညဟ ရဝါ၏ ဥးေလးက Mrs X ႏင သေဘာတခသည။ ယငးသ႔အားျဖင ရဝါသညသမပတစပ႔ႏင ခရးသြားဗဇာျဖင ေလယာဥ ေပၚတကကာ ျပငသစသ႔ထြကခြာခသည။ ျပငသစ တြငေတြ႔ႀကရမည အခငးအရာသစမားအားလးက သမ ေမာလငေစာငစားေနခသည။ ျပငသစတြင သမကေကာငးထားေပးမညျဖစၿပး ႏငငသစတြင သမလြတလြတ လပလပခရးသြားႏငရနႏင ေလလာ စးစမးႏငရန သမ၏အေထာက အထားစာရြက စာတမးမားက ဂရစက ေစာငေရာကေပးမည ျဖစ ေၾကာငး Mrs X က ရဝါအား ကတေပးထားခသည။

သ႔ေသာ Mrs X ၏ ေနအမသ႔ ရဝါေရာက သညႏင အေျခအေနမား စတငမားယြငးေတာသည။ Mrs X မာ သမစတကးထားခသလ ေဖာေရြမႈမရေပ။ ရဝါအား သမကေလးမားက ေစာငေရာကရနႏင

သမဘာသာသမ အမအလပအားလးလပရန Mrs X က ေမာလငခသည။ ရဝါက ေကာငးကစၥေမးသည အခါ ယငးမာ ေစာငရႏငေၾကာငး Mrs X က ေျပာ ခသည။

အတနငယၾကာၿပးေနာက Mrs X က ရဝါက သမသည Mrs Y ၏ ကေလးမားက ေစာင ေရာက ရန Mrs Y ႏငအတေနရမညဟ ေျပာၾကားခသည။ ရဝါမာ ယခေနာကဆးတြင သမေကာငးစတကႏငၿပး ႏငငသစတြင ေပာေပာရႊငရႊငေနရႏငေတာမညဟ ေမာလငခသည။ သ႔ေသာ စတမေကာငးစရာပင Mrs Y မာMrs X ထက ပဆးခသည။ ဘဝသည ရဝါအတြက ပ၍ပင ခကခလာခသည။ ယခအခါ သမသည မနကပငးတြင ေစာေစာကတညးက အလပစလပရၿပး ညဥနကသညအထ အပရာဝငခြင မရေပ။ သမသည ကေလးမားအပသည အခနးထ တြင ၾကမးျပငေပၚ၌အပရၿပး ညဘကသမအပေပာ ခန၌ အႀကမႀကမင၍ ႏးေသာကေလးမားက ေစာငေရာကရေသာေၾကာင ရဝါမာ အပေရးပင ေကာငးေကာငးမဝေပ။ သန႔ရငးေရးအလပ၊ ထမငး ဟငးခကႏင ကေလးမားက ေစာငေရာကရသည အလပအျပင ၿမ႕ထလမးေလာကထြကရနပင သမ က အမမထြကခြငမျပေပ။ ဘဝက စတပကဖြယ ရာျဖစသည။ ရဝါသည တဂမ ထြကမခသညက ေနာငတရသည။

တစမနကတြင ရဝါသည ဘရားဝတျပသြားရန ခြငျပခကရယႏငခသည။ သ႔ေသာ ဘရားဝတျပ သြားသညအစား ရဝါသညသတေမြးကာ အမနးခငး တစဥး၏အမက တခါးသြားေခါကသည။ ထအမတြင ေနသည ငယရြယသစတြက အကအညေတာငးကာ သမျဖစအငက ေျပာျပသည။ စတြမာ အအား တသငျဖစခသည။ ေခတသစတြင တစစတစဥးက ကၽြနတစေယာကကသ႔ ျပမဆကဆျခငးအား သတ႔ ေတြးၾကည၍မရႏငျဖစခသည။

စတြက ရဝါက သတ႔အမထေခၚထားၿပး သမ ျဖစစဥအား ရကတငသည။ ရတပဖြ႔က စစမးစစေဆး

67

မႈလပသညအခါ Mrs X ႏင Mrs Y တ႔က သတ႔ စြခကတငခသည။ သ႔ေသာ ရဝါက ဤလမား ျပစဒဏခမတခရရျဖင ေကနပမႈမရခေပ။ သမကသ႔ အျခားမညသည ကေလးတစေယာကမ အလားတ အေျခအေနတစရပ မႀကရေရး ေသခာေအာငလပ လခသည။ သမကအက အညေပးရနအတြက ေရ႕ေနတစေယာကရရန သမ ႀကးပမးခသည။ သ႔ေသာ အကးေဆာငခက သမမတတႏငခေပ။ ကေကာငးေထာကမစြာ ေရႊ႕ေျပာငးလပသား မားႏင ဒကၡသညမား၏ အခြငအေရးမားက ေထာကပ အားေပးသည ျပညတြငးဥပေဒေရးရာ အကအည ေပးေရး အဖြ႔အစညးတစခက သမကကညရနႏင သမ၏ တရားေရးစရတမား အကနကခေပးရန ဆးျဖတခသည။

ထသ႔ျဖင ဥပေဒေရးရာ အကအညေပးသည အဖြ႔အစညး၏ အကအညျဖင ရဝါသည သမႀက ေတြ႔ခရေသာ ကၽြနျပမႈမးမ ကေလးမားက အကာ အကြယေပးေရးအတြက သ႔ဥပေဒမားအား ေျပာငး

လရန Mrs X ေနထငသညတငးျပည ျပငသစက ေတာငးဆေသာ တရားစြဆေဆာင ရြကမႈတစရပ အား လ႔အခြငအေရးဆငရာ ဥေရာပတရားရး (European Court of Human Rights) တြင အမႈဖြင ခသည။ တရားရးက ရဝါ၏ ေတာငးဆခကက သေဘာတခၿပး ေနာငအနာဂတတြင အလားတ အဓမၼေစခငးမႈမား တားဆးကာကြယေရး ဂရျပ ေဆာငရြကရန ျပငသစက အမန႔ခခသည။ ေနာကဆးတြင ရဝါသည ေပာရႊငခသည။ ရဝါသည Mrs Y ၏ အမတြငအကဥးခခရျခငးမ လြတေျမာက ႏငခသညသာမက ယငးႏငင၌ အျခားမညသည ကေလးမ သမရငဆငခရေသာ အေတြ႔အႀကက မခစားရေစေရး ေသခာရန ေဆာငရြကႏငခသည။

အရငးအျမစ - လ႔အခြငအေရးဆငရာ ဥေရာပ တရားရး (European Court of Human Rights) အမႈ Silidian ႏင ျပငသစ၊ နပါတ ၇၃၃၁၆။ဝ၁။

68

ရညရြယခကမား • လ႔အခြငအေရးမားသည တစခါတစရ ထပတကေတြ႔ႏငေၾကာငး သာဓကျပရန • ယငးထပတကေတြ႔မႈမားက ေျပလညေအာငေျဖရငးေရးအတြက လ႔အခြငအ

ေရး လပထးလပနညးမားအား မညသ႔ အသးျပႏငေၾကာငး သာဓက ျပရန • အခြငအေရးမား ကန႔သတခရႏငေၾကာငး သရနားလညရန

ပစၥညးပစၥယမား - အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔ျခငး လကကမးစာရြက၊ ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပား၊ မတတမား

tcsdef45 rdepf

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၁၀

• ဤအပငးက႑က ျဖစေျမာကေအာင မေဆာင ရြကမ ေနာကခဖတျပမႈ လပပါ။

• ရငးလငးတငျပမႈ လပသညဘတျပား၊ ဘတ တစခေပၚတြင ‘အခြငအေရးမား ထပတက ေတြ႔မႈမားဟေရးၿပး ပါဝငေဆာငရြကသမား

အား ယငးမာမညသ႔ အဓပၸါယရသညဟ ထငေၾကာငးေမးပါ။

• အဓပၸာယရငးလငးခက – ‘အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈသည မတျခားနားသည လ႔ အခြငအေရးမားအၾကား သ႔မဟတ မတသည

69

လပဂၢလမား၏ တညသည လ႔အခြငအေရးမား အၾကား ျဖစေပၚႏငေသာ ပဋပကၡမားက ရညၫႊနးသည။ ◊ တညေသာ အခြငအေရးမား၊ မတည

ေသာလမား - အသကရငကနရစရန ႏလးအသစ တစခလအပသည လနာ ႏစဥး၊ သ႔ေသာ အစားထးကသမႈလပရန ႏလးတစခသာ ရရႏင

◊ မတညေသာ အခြငအေရးမား၊ တည ေသာလ - Euthanasia (ကရဏာျဖင သတျဖတျခငး) - သ/သမ၏ အသက ေသဆးခြင သ႔မဟတ အရကရေစေသာ ဆကဆမႈမ ကငးလြတခြငႏင လတစ ေယာက၏အခြငအေရး ထပတကေတြ႔ သညအခါ

◊ မတညေသာလမား၏ မတညသညလ႔ အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈ - ဂးလမးမား အဓက ေနထငသည

အရပေဒသတစခတြင နာဇ လလား ေထာကခေသာ ဆႏၵထတေဖာမႈတစရပ။ ဂး လ႔အသကအဝနး၏ ခြျခားဆကဆမခ ရခြင။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားက အျခားဥပမာမား ေတြးၾကညႏငပါသလား။

• အခြငအေရးမား မညသညအခါႏင အဘယ ေၾကာင ကန႔သတခရႏငေၾကာငး တငျပပါ။

• အျခားသမားအားေျပာငးလျခငး - လ႔အခြင အေရး အကာအကြယေပးမႈ လပထးလပနညး မားသည လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ရင ဆငႀကေတြ႔ရသမားက အေထာကအကျပရန နညးလမးတစရပ ျဖစသညသာမဟတဘ အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈမားက ေျပ လညမႈရေအာင ေဆာငရြကေပးရနႏင အခြင အေရးမားအား ကန႔သတမႈမားႏငပတသက၍ ဆးျဖတခကခေပးရနလညး ေနရာတက ရ ေၾကာငး ရငးျပပါ။

• အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈမား လက ကမးစာရြကမားေဝပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမား သည လကကမးစာရြကတြင ေဖာျပထားသည ျဖစစဥျဖစရပ ဇာတေၾကာငးမားက ဖတၿပး ေအာကပါေမးခြနးမား ေျဖဆရမည။ ◊ မညသညအခြငအေရး ကန႔သတခရ

သနညး။ သငအျမငတြင ယငးသည အကးသငအေၾကာငးသင ျဖစေသာ ကန႔သတမႈျဖစပါသလား။ သင၏ ရပ တညခက သေဘာထားအတြက အ ေၾကာငးျပခကမား ေပးပါ။

◊ မညသည အခြငအေရးမား ထပတက ေတြ႔သနညး။ ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြင အေရးတရားဝင ေၾကညာခက (UDHR) က ရညညႊနးကးကားပါ။

◊ ဤပဋပကၡကေျပလညေအာင ေျဖရငးႏင မညနညးလမးအခ႕က အဘယနညး။

◊ မညသည ေျပလညေအာငေျဖရငးမႈအမးအစားမားက ပ၍သငေလာေကာငး မြနသညဟ သငထင သနညး။

◊ မညသညေျပလညေအာငေျဖရငးမႈအမးအစားမားက အမနတကယျဖစေပၚရန ျဖစႏငေခအမားဆးျဖစသညဟသငထင ပါသနညး။

◊ ပါဝငသကဆငသည ႏစဖကစလးက ၄ငးတ႔လအပခကမား ျဖညစြမးေပးႏင မည ေျပလညေအာင ေျဖရငးမႈမား ရပါ သလား။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအေနျဖင ေရာေထြးေန သည သ႔မဟတ ျဖစစဥျဖစရပဇာတေၾကာငးႏင ပတသက၍ ျဖစသငသည ေျပလညေအာင ေျဖရငးမႈက မညသညႏငတမညက မေသခာ လင ကစၥမရေၾကာငး အေလးထား ေျပာၾကား ပါ။

70

• ဤျဖစစဥျဖစရပမားမ ထြကေပၚသည ေမးခြနး မားအတြက ရငးလငးတကေသာ အေျဖမား မရေၾကာငး၊ ေရ႕ဆက၍ယငးတ႔က အပတျပငး အေခအတင ေဆြးေႏြးေျပာဆရမည ျဖစ ေၾကာငး အေလးထားေျပာၾကားပါ။

• အေခအတင ေဆြးေႏြးေျပာဆျခငးက ေကာငး သည - လ႔အခြငအေရးမားသည အစဥသျဖင ေျပာငးလေနၿပး အဆငဆငေျပာငးလျဖစေပၚမႈရေၾကာငး သရေအာငေျပာၾကားပါ။ လ႔အခြင အေရးသည အယဝါဒစနစ တစရပမဟတဘ တးတကေျပာငးလမႈရသည ဒနအျမင တစရပႏင ကၽြႏပတ႔ကမၻာက နားလည သေဘာေပါကမႈ နညးလမးတစရပျဖစသည။ ဥပေဒမားသည လ႔အခြငအေရးအေတြးအေခၚ အယအဆမားအေပၚ အေျချပသည စညးမဥး စညးကမးမားျဖစသည။ သ႔ေသာ ဤအေတြး

အေခၚ အယအဆမားႏင ဥပေဒမားသည အေျပာငးအလ ရႏငသည။

• ကၽြနျပမႈႏငပတသက၍ ယခငက အေခအတင ေျပာဆေဆြးေႏြးခၾကသည။ သ႔ေသာ ကၽြနျပမႈ က ယခအခါ တစကမၻာလးက လ႔အခြငအေရးခးေဖါကမႈတစရပအျဖစ လကခထားသည။

• ရငးလငးမႈမရျခငးအတြက မခငမရ မျဖစပါႏင။ သာတညမမႈႏင ဂဏသကၡာဆငရာ လ႔အခြင အေရး တနဖးမားက ျပနလညရညညႊနးကးကားျခငးျဖင ဤအေရးကစၥရပမားအေပၚ သင ကယပငထငျမင အကျဖတခကမားေပးျခငး ျဖင အေခအတင ေျပာဆေဆြးေႏြးေျပလည ေအာင ေျဖရငးမႈတြင ပါဝငပါ။ တစစတစဥး သည လ႔ဂဏသကၡာႏင သာတညမမႈမရလင လ႔အခြငအေရးအႏစသာရ ခးေဖာကခရ ျခငး ျဖစသည။

71

လကကမးစာရြက - အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈမား

အတတကြေဆာငရြကသတစေယာကႏငအတ ျဖစစဥျဖစရပဇာတေၾကာငးမားဖတၿပး ၄ငးတ႔ သည အခြငအေရးတစခ ကန႔သတခရျခငးက ေဖာျပသလား သ႔မဟတ အခြငအေရးမား ထပ တကေတြ႔မႈတစရပက ေဖာျပသလားဆးျဖတပါ။ ထ႔ေနာက ေအာကပါေမးခြနးမားကေျဖပါ -

● မညသညအခြငအေရး ကန႔သတခရ သနညး။ သငအျမငတြင ယငးသည အကးသငအေၾကာငးသင ျဖစေသာ ကန႔သတမႈျဖစပါသလား။ သင၏ရပတည ခကသေဘာထားအတြက အေၾကာငး ျပခကမားေပးပါ။

● မညသညအခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔ သနညး။ ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရး တရားဝင ေၾကညာခက (UDHR) က ရညညႊနးကးကားပါ။

● ဤပဋပကၡက ေျပလညေအာင ေျဖရငးႏင မညနညးလမးအခ႕က အဘယနညး။ မညသည ေျပလညေအာင ေျဖရငးမႈ အမးအစားမားက ပ၍သငေလာေကာငး မြနသညဟ သငထငသနညး။

● မညသည ေျပလညေအာင ေျဖရငးမႈ အမးအစားမားက အမနတကယျဖစ ေပၚရန ျဖစႏငေခအရဆး ျဖစသညဟ သငထငပါသနညး။

● ပါဝငသကဆငသည ႏစဖကစလးက ၄ငးတ႔ လအပခကမား ျဖညစြမးေပးႏင မည ေျပလညေအာင ေျဖရငးမႈမား ရပါ သလား။

က) လငတစတြတစတြက လကထပလသည။ ၄ငးတ႔သည သတ႔ငားရမးလသည လပေသာ မဂၤလာခနးမ တစခကေတြ႔သည။ သ႔ေသာ လငတစတြမားက လကထပခြငမျပသင သညဆသညမာ သ၏ဘာသာေရးယၾကညခကျဖစေၾကာငးေျပာၾကားၿပး ခနးမပငရငက

ထစတြအား ခနးမငားရန ျငငးဆသည။ ခ) မကစမျမငသတစေယာကသည လကအက

အညေပးႏငသည ေခြးတစေကာငကအသး ျပ၍ ေဒသခစာသငေကာငးတစခ၌ ဆရာ တစေယာကအျဖစ သ႔တာဝနမားက ထမး ေဆာငသည။ စာသငေကာငးရ ေကာငးသား တစေယာကသည ေခြးမားႏင ဆးဆးရြားရြား ဓာတမတညမႈရၿပး ဆရာ၏ေခြးအား ေကာငး အေဆာကအအအနးလာေရာကမႈမ တားျမစ ပတပငေပးေစလသည။

ဂ) လႀကကမားေသာ သတငးစာတစေစာငက မးယစေဆးျဖတဌာနတစခမ ျပနထြကလာ ေသာ ႏငငေရးသမားတစေယာက၏ဓါတပ မားက မၾကာေသးမက အမားသေအာငေဖာျပ ခသည။ ႏငငေရးသမားမာ အလြနအရကရၿပး သတငးစာကသ႔အား ေတာငးပနေစလကာ ဓာတပမားက ၄ငးတ႔ဝကဘဆကမ ဖယရား ေပးေစလသည။

ဃ) ျမနမာစစဘကသည အမနးခငးႏငငတစခရ ပဋပကၡတစရပတြင မၾကာေသးမကပါဝငခ သည။ ပဋပကၡ၌ စစဘက၏ပါဝငမႈက ဆန႔ ကငဆႏၵျပမႈအျဖစ အထကတနးေကာငး သားတစစက အနကေရာင လကပတမား ဝတ၍ ေကာငးတကရန ဆးျဖတခသည။ ေကာငးက ၄ငးတ႔က ေကာငးတကျခငးမ ဆငးငလကၿပး လကပတမားမဝတေတာရန ေကာငးသားမားသေဘာတမ ဆငးငမႈပယ ဖကေပးမညဟ ေျပာၾကားကာ ေကာငးသား မားက အမျပနပ႔ခသည။

င) မသားစတစခရ မဘအစရသည လႀကးမား စစဥေသာ လကထပထမးျမားျခငးမားသည ယဥေကးမႈအမားအျပားတြင အေတြ႔ရမား သည အေလအထတစရပျဖစသည။ အဆပါ အေလအထတြင အမးသမးငယမား- ထ နညးတ အမးသားမား - သည အမားအားျဖင ၄ငးတ႔ အလြနငယေသးသည အခနတြင

72

၄ငးတ႔ မသားစေရြးခယေသာ တစစတစ ေယာကႏငအမေထာငခေပးျခငးခရရန ေမာ လငရသည၊ အမေထာငျပရသည။ ႏငင တကာအစးရမဟတေသာ အဖြ႔အစညးတစခ က ဤအႏရာယရႏငေသာ ယဥေကးမႈအေလ အထကရပတန႔ရန စညးရးလႈ႔ေဆာမႈတစရပ ေဆာငရြကလကရသည။

စ) ဆပငၫပဆငသစတစခက ၄ငးသည အမး သမးသးသန႔ျဖစၿပး ဝနေဆာငမႈရယလသ အမးသားမားက လကမခေၾကာငး ေၾကာျငာ သည။ ေခါငးေလာလသည အမးသား တစေယာကက ထဆပငညပဆငသ႔ ေရာက လာၿပး ေစာဒကတကသညအခါ ဆပငညပ ဆငက ၄ငးတ႔၏ အမးသမးခညးျဖစေသာ ဝနထမးမားသည အမးသားမားအတြက ဝနေဆာငမႈေပးရန အဆငမေျပေၾကာငး ရငး ျပ သည။

ဆ) ဘာသာေရးအေျချပ ပဂၢလက စာသင ေကာငး တစခက လငတဆကဆေသာအျပ အမကတားျမစပတပငသည အပဒငယ တစရပပါရေသာ ‘လ႔အသကအဝနး စသတ မတခကမား မတတမးမတရာတစခက ေကာငးသားသစမားအား လကမတထးခငး သည။ ေကာငးသားမားက ေစာဒကတက သညအခါ ေကာငးသားမားအေနျဖင ၄ငးတ႔ ၏စညးမဥးစညးကမးမားက သေဘာမက လင အျခားေကာငးတစခ ေရြးခယႏင ေၾကာငးေျပာကာ အေလာမေပးဘေနသည။

ဇ) လျပညေနသည ရပရငရတစခထတြင ဆယ ေကာသကေကာငေလးတစေယာကက ‘မး . . . မး ဟ ထေအာသည။ သ႔အျပအမေၾကာင ရပရငရထတြင အလြနရတရတသသျဖစ သြားၿပး လအခ႕ ဒဏရာအနညးငယရခကာ ပစၥညးအခ႕ ထခကပကစးခသည။

73

လကကမးစာရြက - အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈမား - အေျဖေသာခက

အတေဆာငရြကသ တစေယာကႏငအတ ျဖစစဥျဖစရပ ဇာတေၾကာငးမားဖတျပၿပး ၄ငးတ႔ သည အခြငအေရးတစခ ကန႔သတခရျခငးက ေဖာျပသလား သ႔မဟတ အခြငအေရးမား ထပ တကေတြ႔မႈတစရပက ေဖာျပသလား ဆးျဖတပါ။ ထ႔ေနာက ေအာကပါေမးခြနးမားကေျဖပါ -

● မညသည အခြငအေရး ကန႔သတခရ သနညး။ သငအျမငတြင ယငးသည အကးသငအေၾကာငးသင ျဖစေသာကန႔ သတမႈျဖစပါသလား။ သင၏ ရပတည ခကသေဘာထားအတြက အေၾကာငးျပ ခကမား ေပးပါ။

● မညသညအခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔ သနညး။ ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရး တရားဝင ေၾကညာခက (UDHR) က ရညညႊနးကးကားပါ။

● ဤပဋပကၡက ေျပလညေအာင ေျဖရငးႏင မညနညးလမးအခ႕က အဘယနညး။ မညသည ေျပလညေအာင ေျဖရငးမႈ အမးအစားမားက ပ၍သငေလာေကာငး မြနသညဟ သငထငသနညး။

● မညသည ေျပလညေအာငေျဖရငးမႈအမးအစားမားက အမနတကယျဖစေပၚရန ျဖစႏငေခ အရဆးျဖစသညဟ သငထငပါ သနညး။

● ပါဝငသကဆငသညႏစဖကစလးက ၄ငး တ႔လအပခကမား ျဖညစြမးေပးႏငမည ေျပလညေအာငေျဖရငးမႈမား ရပါသလား။

က) လငတစတြတစတြက လကထပလသည။ ၄ငးတ႔သည သတ႔ငားရမးလသညလပေသာ မဂၤလာခနးမ တစခကေတြ႔သည။ သ႔ေသာ လငတစတြမားက လကထပခြငမျပသငဆ သညမာ သ၏ဘာသာေရး ယၾကညခက ျဖစ ေၾကာငးေျပာၾကားၿပး ခနးမပငရငက ထစတြ အား ခနးမငားရန ျငငးဆသည။

• ခြျခားဆကဆမႈမကငးလြတခြင၊အပဒ ၂ • လကထပခြင ၊ အပဒ ၁၆ • ဘာသာေရးလြတလပခြင ၊ အပဒ ၁၈ • ၄ငးတ႔၏ႏစပတလညက လာေရာက

ဆငႏႊေသာ လငတစတြတစတြအား စားေသာကဆငပငရင တစေယာကက စားပြဝငးတစခေပးရန ျငငးဆနျခငးျဖစ လင အတနးသားမားမတေသာ ယဆ ခက ျဖစေပၚမညလား။

ခ) လႀကကမားေသာ သတငးစာတစေစာငက မးယစေဆးျဖတဌာနတစခမ ျပနထြကလာ ေသာ ႏငငေရးသမားတစေယာက၏ ဓာတပ မားက မၾကာေသးမက အမားသေအာင ေဖာျပခသည။ ႏငငေရးသမားမာ အလြန အရကရၿပး သတငးစာက သ႔အားေတာငးပန ေစလကာ ဓာတပမားက ၄ငးတ႔ဝကဘဆကမ ဖယရားေပးေစလ သည။ • ပဂၢလသးသန႔ျဖစခြင ၊ အပဒ ၁၂ • လြတလပစြာထတေဖာခြင ၊ အပဒ ၁၉

ဂ) ျမနမာစစဘကသည အမနးခငးႏငငတစခရ ပဋပကၡတစရပတြင မၾကာေသးမက ပါဝငခ သည။ ပဋပကၡ၌ စစဘက၏ပါဝငမႈက ဆန႔ ကငဆႏၵျပမႈအျဖစ အထကတနးေကာငး သားတစစက အနကေရာငလကပတမား ဝတ၍ ေကာငးတကရန ဆးျဖတခသည။ ေကာငးက ၄ငးတ႔က ေကာငးတကျခငးမ ဆငးငလကၿပး လကပတမား မဝတေတာရန ေကာငးသားမား သေဘာတမ ဆငးငမႈပယ ဖကေပးမညဟ ေျပာၾကားကာ ေကာငးသား မားက အမျပနပ႔ခသည။ • လြတလပစြာ ထတေဖာခြငအား ကန႔

သတျခငး၊ အပဒ ၁၉• ဗယကနမစစပြကာလအတြငး အေမ

ရကနျပညေထာငစမ တကယအျဖစ အပက။ လကပတမားသည အေႏာင အယကျဖစေစျခငးမရဘ ‘စစမနသည

74

ထတေဖာမႈက ကယစားျပေၾကာငး ေျပာၾကားကာ တရားရးက ေကာငးသား မားဘကမ ရပတညခသည။

ဃ) မသားစတစခရ မဘအစရသည လႀကးမား စစဥေသာ လကထပထမးျမားျခငးမားသည ယဥေကးမႈ အမားအျပားတြင အေတြ႔ရမား သည အေလအထတစရပျဖစသည။ အဆပါ အေလအထတြင အမးသမးငယမား- ထ နညးတ အမးသားမားသည အမားအားျဖင ၄ငးတ႔ အလြနငယေသးသညအခနမာပင ၄ငးတ႔ မသားစေရြးခယေသာ တစစ တစေယာကႏင အမေထာငခေပးျခငးခရရန ေမာလငရသည၊ အမေထာငျပရသည။ ႏငငတကာ အစးရမဟတေသာ အဖြ႔အစညး တစခက ဤအႏရာယရႏငေသာ ယဥေကးမႈ အေလအထက ရပတန႔ရန စညးရးလႈ႔ေဆာမႈ တစရပ ေဆာငရြကလကရသည။ • လကထပခြင ၊ အပဒ ၁၆• ယဥေကးမႈကငသးခြင ၊ အပဒ ၂၇

င) ဆပငၫပဆငသစတစခက ၄ငးသည အမး သမးသးသန႔ျဖစၿပး ဝနေဆာငမႈရယလသ အမးသားမားက လကမခေၾကာငး ေၾကာျငာ သည။ ေခါငးေလာလသည အမးသား တစေယာကက ထဆပငညပဆငသ႔ ေရာက လာၿပး ေစာဒကတကသညအခါ ဆပငညပ ဆငက ၄ငးတ႔၏ အမးသမးခညးျဖစေသာ ဝနထမးမားသည အမးသားမားအတြက ဝနေဆာငမႈေပးရန အဆငမေျပေၾကာငး ရငးျပသည။• ခြျခားဆကဆမႈမ ကငးလြတမႈရခြင ၊

အပဒ ၂• ႏငငအခ႕မ ျဖစစဥျဖစရပ အေျချပ

ဥပေဒက ဤကြျပားျခားနားခကမး သည တရားဝငလကခႏငသညဟ ဆ သည။ အမးသမးသးသန႔စးပြားေရးလပ ငနးတစခသည ခြျခားဆကဆမႈ၏ အေျခချဖစေသာ သသငါငါသတျပမတ

ယသည ကြျပားျခားနားခကတစရပ ထက အမနတကယ ကြျပားျခားနားမႈ တစရပအေပၚ အေျချပျခငးျဖစသည။

စ) ဘာသာေရးအေျချပပဂၢလကစာသငေကာငး တစခက လငတဆကဆေသာအျပအမက တားျမစပတပငသည အပဒငယတစရပ ပါရေသာ ‘လ႔အသကအဝနး စသတမတခက မား မတတမးမတရာတစခက ေကာငးသား သစမားအား လကမတထးခငးသည။ ေကာငးသားမားက ေစာဒကတကသညအခါ ေကာငးသားမားအေနျဖင ၄ငးတ႔၏ စညး မဥးစညးကမးမားက သေဘာမကလင အျခားေကာငးတစခ ေရြးခယႏငေၾကာငး ေျပာကာ အေလာမေပးဘေနသည။ • ဘာသာေရးလြတလပခြင ၊ အပဒ ၁၈

ဆ) လျပညေနသည ရပရငရတစခထတြင ဆယ ေကာသကေကာငေလး တစေယာကက ‘မး . . . မး ဟ ထ ေအာသည။ သ႔အျပအမေၾကာင ရပရငရထတြင အလြနရတရတသသျဖစ သြားၿပး လအခ႕ ဒဏရာ အနညးငယရခကာ ပစၥညးအခ႕ ထခကပကစးခသည။• လြတလပစြာ ထတေဖာခြငအား ကန႔

သတျခငး ၊ အပဒ ၁၉• အမားျပညသ ၿငမဝပမႈထနးသမးရနႏင

အမားျပညသ ေဘးအႏရာယကငးေရး အကာအကြယ ေပးရန တရားဝငမႈရ

ဇ) ေရနႏင ဆနေစးျမငတကမႈေၾကာင လမးမ မားေပၚ အဓကရဏမား ျဖစေပၚလာသည။ အစးရက ႏငငသားအားလး ည ၉ နာရ ေနာကပငး အျပငမထြကရသည သတမတ ခနအတြငး အျပငမထြကရအမန႔ ထတျပန သည။ • လြတလပစြာ လႈပရားခြငက ကန႔သတ

ျခငး ၊ အပဒ ၁၃• ေဘးအႏရာယကငးမႈ အကာအကြယ

ေပးရနဆပါက တရားဝငမႈရ

75

ရညရြယခကမား • ထးထြငးဖနတးသညနညးလမးတစရပျဖင သငယမႈက ေပါငးစပရန • အလပရေဆြးေႏြးပြ၏ ဆလရငးအေၾကာငးအရာႏငဆကႏႊယေသာ အဓက

ေဝါဟာရ၊ သေဘာထားအျမငမားႏင ရႈျမငခကမားက အားျဖညေပးရန • ၄ငးတ႔ႏငတစပါတညး ယေဆာငသြားရနအတြက ေစေဆာအားေပးမႈျဖစေစ

သညစကားအခ႕ ပါဝငေဆာငရြကသမားက ေပးရန

ပစၥညးပစၥယမား - ရငးလငးတငျပမႈလပသညဘတျပား၊ လ႔အခြငအေရးအဆအမန႔စကား ကတျပားမား

tcsdefrdepf 30rS rdepf 60

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၁၁

• ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔ေျမပမား မေဝမႈလပၿပးသညအခါဤေနာကဆး လႈပရား ေဆာငရြကမႈအတြက ကြၽႏပတ႔က အဖြ႔သစ

မားဖြ႔မညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ • အဆအမန႔စကားကတျပားမား ေဝေပးကာ

ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔ႏင တည

76

သည အဆအမန႔စကားတစခ ကငေဆာင ထားသမားႏင အဖြ႔သစတစခဖြ႔ခငးပါ။ ၄ငးတ႔ ကယ၄ငးတ႔ေျပာငးလ စစဥရန ပါဝငေဆာင ရြကသမားက မနစအနညးငယအခနေပးပါ။

အျခားနညးလမး - ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားတစခေပၚတြင အဆအမန႔ စကားတစခေရး ကာ အဖြ႔မားက ၄ငးတ႔ မညသ႔အနကအဓပၸာယ ေကာကေၾကာငးေမးျခငးျဖင လႈပရားေဆာငရြကမႈ က ပစထတပါ။

• လ႔အခြငအေရးမားအေၾကာငး တကရက သ႔မဟတ သြယဝကေဖၚျပသည ပါဝငေဆာင ရြကသမားရရထားေသာ အဆအမန႔စကား တစခစ၏ ရပတညခကသေဘာထားက ဆး ျဖတႏငရန ယငးအဆ အမန႔စကားႏင ပတ သက၍ အတနးသားအဖြ႔မားက ေဆြးေႏြးမႈ လပခငးပါ။

• အတနးသားမားအား ေဆြးေႏြးမႈအတြကလမး ညႊနႏငရန ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတ ျပားေပၚတြင ေအာကပါေမးခြနးမားေရးပါ - ၁. ဤအဆအမန႔စကားကေရးသကလ႔ အခြင

အေရးမားအေၾကာငး ဘာေတြးသနညး။ ၂. ဤအဆအမန႔စကားက ၿပးခသညႏစ

ရကအတြငး ကြၽႏပတ႔သငယခရသမႏင သင ဆကစပႏင ပါသလား။

• ပါဝငေဆာငရြကသတငးႏင ပါဝငေဆာငရြက သ တစေယာကစသည အပစလကစဥးစား ဆငျခင ေဆြးေႏြးျခငးမား/ထငျမငခကမား အေပၚ အစရငခရနျပငဆငရမညျဖစသညဟ ပါဝငေဆာငရြကသမားအား သတေပးပါ။

• အခနးပတလညေလာကသြားၿပး အျပနအလန ေဆြးေႏြးေျပာဆမႈမားက ေစာငၾကညေလ လာပါ။ လအပလင ကညေထာကပပါ (သင အေနျဖငပါဝငေဆာငရြကသမားက သငေလာ စြာ လမးညႊနႏငရန အဆအမန႔စကားမားက မစခငကတညးက ေလလာသးသပပါ) ။

အဆင ၁ -• အတနးသားမားက အဖြ႔သစမားထထညပါ၊

အဖြ႔သစမားအား အမးမးအေထြေထြ ျဖစ ေသာ အဆအမန႔စကားမားက ျပနလညေျပာျပ ႏငသည အတနးသားမားျဖင ဖြ႔စညးသငသည (တစဖြ႔စက ၁ မ ၄ အထ အမတစဥေပးၿပး ထေနာက ၁ မားကတစဖြ႔၊ ၂ မားကတစဖြ႔ စသည ျပနဖြ႔ပါ)။ အဖြ႔ဝငသစမားထ ၄ငးတ႔ ရရသည အဆအမန႔စကားမား ဖတျပျခငးႏင မလအဖြ႔တြင ၄ငးတ႔ေဖၚထတခသည ထးထြငးသျမငမႈမားကမေဝမႈတြင အလညကလပ ေဆာငရန အတနးသားမားအား ေျပာပါ။

• အဖြ႔မားအား ၄ငးတ႔အဖြ႔ဝငမားရရသည အဆ အမန႔စကားမားထမတစခက ၄ငးတ႔ အႏစ

သကဆးအျဖစ ေရြးခယခငးပါ။ အဖြ႔မားသည ၄ငးတ႔ေရြးခယမႈကခခကာကြယႏငသငသည။

အဆင ၂ • အဖြ႔မားအား လ႔အခြငအေရးမားအေၾကာငး

၄ငးတ႔အႏစသကဆး အဆအမန႔စကားက ျပနလညေျပာျပခငးပါ။ ယငးအဆအမန႔ စကား က ၄ငးတ႔အႏစသကဆး အျဖစေရြးခယျခငး အတြက ၄ငးတ႔အဖြ႔မား၏ အေၾကာငးျပခက (မား)က ေစတနာဝနထမးမားအား ရငးျပခငး ပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔ကလႈ႔ေဆာ သည အျခားအဓပၸာယျပညဝေသာ အဆ အမန႔စကား မားမေဝရန ဖတေခၚပါ။

77

• ပါဝငေဆာငရြကသညအတြက ေကးဇးတင ေၾကာငးလတငးကေျပာပါ၊ လ႔အခြငအေရးမား အေၾကာငး ပမသရနားလညရန ယခဥးေဆာင ဥးရြကျပမႈ လပေဆာငျခငးအတြက ဂဏယ ဝမးေျမာကေၾကာငး လတငးကေျပာပါ။

• ေအာကပါတ႔ကသ႔ မတခကအခ႕ျဖင လႈပရား ေဆာငရြကမႈက အဆးသတပါ - ◊ UDHR ေရးဆြျခငးျဖင စတငခေသာ

ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရးလႈပရား မႈက ေခတသစ (the modern era) ၏ အေရးအပါဆး အသစတးတကမႈမား အနက တစခအျဖစ ေဖာျပၾကသည။

◊ မညသညနညးႏငမ ၄ငးသည ျပညစ

ေသာစနစတစရပ မဟတေသာလညး ဤအဆအမန႔ စကားမားက သာဓက ေဆာငသကသ႔ ၄ငးသည မညသညလ႔ အဖြ႔အစညးမးတြင ကြၽႏပတ႔ ေနထငလ သညဆေသာ ေမးခြနးမားႏငသကဆင သည အေရးႀကးသညေဆြးေႏြးမႈႏင အျပနအလနေျပာဆႏးေႏာမႈက ထြက ေပၚေစခၿပး ဤလ႔အဖြ႔အစညး၌ ကြၽႏပ တ႔ရငသနေနထငမႈက ေထာကကေသာ အသးဝငနညးလမးမားႏင လပနညး လပဟန အသစမားေပၚထြကမႈဆ ဥး တညေစခသည။

အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကေပးသ၏ မတစမားလ႔အခြငအေရးအဆအမန႔ စကားမား

က) တနဘးမားသည တကေလကသ႔ပင မျမင ႏငေပ။ သစရြကမားလႈပခတရာမ တကေလ ရေၾကာငး သငသသည။ လမား၏လပရပမား မတစဆင တနဘးမားက သငသေဘာ ေပါကနားလညရသည။

Eva Ancsel

ခ) ဥပေဒက လ႔ႏလးသားက မေျပာငးလေပ၊ သ႔ေသာ ၄ငးက ႏလးသားမသမားက ထနး ကြပသည။

Martin Luther King

ဂ) လ႔ယဥေကးမႈအား လနညးစမားအေပၚ ၄ငး ၏ဆကဆပကၾကည၍ အကျဖတသငသည။

Mahatma Gandhi

ဃ) ကြၽႏပတ႔အမႈမထားသမားအတြက လြတ လပစြာ ထတေဖာခြငတြင ကြၽႏပတ႔မယၾကည လင လြတလပစြာထတေဖာခြငက ကြၽႏပတ႔ အလးစ မယၾကညျခငးျဖစသည။

Noam Chomsky

“သငေျပာသညက ကြၽႏပ အလြနမနးတးႏငသည၊ သ႔တေစ သင၏ေျပာပငခြငက အဆးထ ကြၽႏပ ကာကြယသြားမညျဖစသည။”

Voltaire (၁၆၉၄-၁၇၇၈)

Ubuntu (လစတရျခငး) – လတစေယာကသည အျခားလမားမတဆင လတစေယာကအျဖစ မတ ေကာက တငခရသည။

အာဖရကအယအဆ – ဘဝကၾကညျမငပ။

78

င) သငက ကြၽႏပကကညရနလာခလင သင သည သငအခနက ျဖနးျခငးျဖစသည။ သ႔ေသာ သငလြတေျမာကမႈက ကြၽႏပလြတ ေျမာကမႈႏင နးနးကပကပဆကႏႊယလကရေသာေၾကာင သငလာချခငးျဖစလင ကြၽႏပ တ႔ အလပအတလပၾကပါစ႔။

Lilla Watson း ၾသစေၾတးလေရးတငးရငးသားအျမငအထးျပလပခကပနးခဆရာ

စ) ခြၽတၿခက ဆငးရမႈသည လြတေျမာကရန ေစာငဆငးရငး ေထာငကေနသကသ႔ျဖစ သည၊ ကြၽနဘဝ ေရာကေနသကသ႔ျဖစသည။

အလြနဆငးရစြာေနရသည ဂေမကာမ လတစေယာက

ဆ) ခြၽတၿခက ဆငးရမႈက နာကငဖြယရာျဖစ သည၊ ၄ငးသည ေရာဂါဘယတစခလျဖစ သည။ ၄ငးသည လတစေယာကက ရပဝတ ပငဆငမႈအားျဖငသာမက ကယကငတရား အားျဖငလညး ထးႏကသည။ ယငးသည လ တစဥး၏ဂဏသကၡာက တကစားဖကဆး ပစကာ တစစတစေယာကက လးလးလားလားေမာလငခကပကသနးျခငးသ႔ တြနးပ႔ သည။

အလြနဆငးရစြာေနရသည ေမာဒဗာမ အမးသမးတစေယာက

ဇ) လြတလပမႈ(liberty)၊ လြတလပခြင (freedom) ႏင ဒမကေရစတ႔သည အလြနမရငး မရငးျဖစ သည စကားရပမားျဖစသည။ သ႔ေသာ လ႔ အခြငအေရးမားသည အလြနတတကက သတသတမတမတျဖစသည။

Joichi Ito

လ႔အခြငအေရး အဆအမန႔စကားမား - ျဖစႏငသည အဓပၸာယဖြငဆခကမား

က) တနဘးမားသည တကေလကသ႔ပင မျမငႏင ေပ။ သစရြကမားလႈပခတရာမ တကေလရ ေၾကာငး သငသသည။ လမား၏ လပရပမားမ တဆင တနဘးမားက သငသေဘာေပါကနား လညရသည။

Éva Ancsel

အျခားသမားႏငပတသကေသာ ကြၽႏပတ႔ျပမ ပႏင အျခားသမားအား ကြၽႏပတ႔ဆကဆပတြင ကြၽႏပတ႔၏ တနဖးမား ထငဟပေပၚလြငသည။ လ႔ အခြငအေရးတနဖးမားတြင ကြၽႏပတ႔ယၾကညပါက ကြၽႏပတ႔၏ ေန႔စဥအျပနအလနတ႔ျပနမႈမားတြင ယငးတနဖးမားက အေကာငအထညေဖာမႈဆ ဥးတညလပေဆာငသငသည။ တနဖးမားသည အငအားလညးႀကးသည။ တကေလကသ႔ပင ၄ငး

တ႔က သငမျမငႏငေသာလညး လကေတြ႔လပေဆာင ခကအျဖစသ႔ အေကာငအထညေပၚသညအခါ ၄ငး တ႔သည အေျပာငးအလအတြကအင အားႀကးသည အားတစရပ ျဖစႏငသည။ - ျပစမႈကးလြနသ၊ ေဘးမရပၾကညသ၊ ျပစမႈ

ကးလြနျခငးခရသႏင ကစားသ - အခြငအေရးမားႏင တာဝနရမႈမား

ခ) ဥပေဒကလ႔ႏလးသားကမေျပာငးလေပ၊သ႔ေသာ ၄ငးကႏလးသားမသမားကထနးကြပသည။

Martin Luther King

လ႔အခြငအေရးမားတြင ယၾကညသမားသည ဤတနဖးမားျဖငေနထငရနဥပေဒက၄ငးတ႔ကအတငး အၾကပျပရနမလေပ။ သ႔ေသာ ဥပေဒမားသည လ႔

79

အခြငအေရးမားခးေဖါကသမားအား ၄ငးတ႔လပရပ မားအတြက တာဝနခခငးမႈတြင အသးဝငႏငသည။

- UDHR မတဆက

ဂ) လ႔ယဥေကးမႈအား လနညးစမားအေပၚ ၄ငး ၏ဆကဆပကၾကည၍ အကျဖတသငသည။

Mahatma Gandhi

လ႔ဘဝေနထငရာတြင ကြၽႏပတ႔၏ အခြငအ ေရးမားကညတညမရရခစားရျခငးမ ကြၽႏပတ႔က တားဆးႏငသည အမးမးအေထြေထြ ျဖစေသာ အေၾကာငးရငးမားရသည။ လ႔အခြငအေရးမားက သာတညမမႈႏင ပတသကေသာ ဤမမတမႈက အမားအာရေရာကေစၿပး ၄ငးအားကစားေရး အက အညျဖစရန ကြၽႏပတ႔က မဟာဗဟာတစရပေပး သည။ လ႔အခြငအေရးတနဖးမားက ျပဌာနးေသာ လ႔အဖြ႔အစညးတစရပတြင ကြၽႏပ တ႔ေနထငလလင ဂဏသကၡာရသညဘဝမား ေနထငေရးလတငးက ေထာကပအားေပးရနမာကြၽႏပတ႔၏တာဝနျဖစသည။

- မေဝခစားမႈ ကစားနညး - အခြငအေရးမားႏင တာဝနရမႈမား

ဃ) ကြၽႏပတ႔အမႈမထားသမားအတြက လြတလပ စြာထတေဖၚခြငတြင ကြၽႏပတ႔မယၾကညလင လြတလပစြာ ထတေဖၚခြငက ကြၽႏပတ႔ အလး စမယၾကညျခငးျဖစသည။

Noam Chomsky

“သငေျပာသညက ကြၽႏပအလြနမနးတးႏင သည၊ သ႔တေစ သင၏ေျပာပငခြငက အဆးထ ကြၽႏပ ကာကြယသြားမည ျဖစသည။”

Voltaire (၁၆၉၄-၁၇၇၈)

Ubuntu (လစတရျခငး) – လတစေယာကသည အျခားလမားမတဆင လတစေယာကအျဖစ မတေကာကတငခရသည။

အာဖရကအယအဆ – ဘဝကၾကညျမငပ။

လ႔အခြငအေရးမား ရရခစားရျခငးက အျခား

သမား၏အခြငအေရးမားက ေလးစားျခငး၊ ကာကြယ ျခငးႏင တတႏငေစျခငးဟ အဓပၸာယရသည။- အခြငအေရးမား၊တာဝနမားႏငတာဝနယရမႈမား - ခတဆကမႈမားလပျခငး

င) သငက ကြၽႏပကကညရနလာခလင သငသည သငအခနက ျဖနးျခငးျဖစသည။ သ႔ေသာ သငလြတ ေျမာကမႈက ကြၽႏပလြတေျမာကမႈႏင နးနးကပကပ ဆကႏႊယလကရေသာေၾကာင သငလာချခငးျဖစလင ကြၽႏပတ႔ အလပအတ လပၾကပါစ႔။

Lilla Watson , ၾသစေၾတးလ ေရးတငးရငးသား အျမငအထးျပလပခကပနးခဆရာ

လ႔အခြငအေရးမားသည ပငကသဘာဝအရ တစခႏငတစခခတဆကေနၿပး တစခမတစခ သး ျခားခြျမင၍မရေပ။ အခြငအေရးတစခရရခရစားျခငး က အျခားအခြငအေရး အမားအျပားရရခစားရျခငး အေပၚ တညမေနၿပး မညသညအခြငအေရးတစခမ ကနအခြငအေရးမားထက ပ၍အေရးမပါေပ။ - လ႔အခြငအေရးမးဆကသးဆက - တစခကတစခအျပနအလန အမျပေသာ ႀကး

ကစားနညး

စ) ခြၽတၿခက ဆငးရမႈသည လြတေျမာကရန ေစာငဆငးရငးေထာငကေနသကသ႔ျဖစသည။ ကြၽနဘဝေရာကေနသကသ႔ျဖစသည။

အလြနဆငးရစြာေနရသည ဂေမကာမလတစေယာက

ခြၽတၿခက ဆငးရမႈက နာကငဖြယရာျဖစသည၊ ၄ငးသည ေရာဂါဘယတစခလ ျဖစသည။ ၄ငးသည လ တစေယာကက ရပဝတပငဆငမႈအားျဖငသာမက ကယကငတရားအားျဖငလညး ထးႏကသည။ ယငးသည လတစဥး၏ ဂဏသကၡာက တကစား ဖကဆးပစကာ တစစတစေယာကက လးလးလား လား ေမာလငခက ပကသနးျခငးသ႔ တြနးပ႔သည။

အလြနဆငးရစြာေနရသည ေမာဒဗာမအမး သမးတစေယာက

80

လ႔အခြငအေရးမားသည ပငကသဘာဝအရ တစခႏငတစခခတဆကေနၿပး တစခမတစခ သး ျခားခြျမင၍မရေပ။ အခြငအေရးအခ႕ (ျပညသအမား ရပငခြငမားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမား) က အျခား အခြငအေရးမား (စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈ အခြငအေရးမား) ထကပအေရးပါသညဆေသာ ေျပာဆခကမာ အေျခအျမစမရေပ။ - လ႔အခြငအေရးမးဆကသးဆက - တစခကတစခ အျပနအလနအမျပေသာ ႀကး

ကစားနညး

ဆ) လြတလပမႈ(liberty)၊ လြတလပခြင (freedom) ႏင ဒမကေရစတ႔သည အလြနမရငးမရငးျဖစသညစကားရပမားျဖစသည။ သ႔ေသာ လ႔ အခြငအေရးမားသည အလြနတတကက သတသတမတမတ ျဖစသည။

Joichi Ito

လမႈအေျပာငးအလအတြက အသးဝငနညး လမးတစရပအျဖစ လ႔အခြငအေရးမား၏ အငအား တစရပမာ ယငးသည အေျပာငးအလလပသမားက မဟာဗဟာတစရပေပးျခငးျဖစသည။ လတစဥး တစေယာကခငးအား အခြငအေရးလကကငရသမားအျဖစ အငအားေပးျခငးႏင အခြငအေရးမား ေတာငးဆရရေရး နညးလမးမား ေဖာထတသတ မတေပးျခငးျဖင လ႔အခြငအေရးတစရပသည မမတ မႈကေဖာျပရန ကြၽႏပတ႔အားရငးလငးသည ဘာသာ စကားတစရပေပးၿပး ယငးအေျခအေနမားက အမန ျပျပငေရးအတြက ေရြးခယခြငမားေပးသည။ လ႔ အခြငအေရးမားသည အေျခအေနတစရပကသာ ေဖာျပျခငးမဟတဘ လပငနးစဥတစရပကလညး ေဖာျပသည။ - လမႈအေျပာငးအလအတြက အသးဝငနညး

လမးတစရပအျဖစ လ႔အခြငအေရးမား- ဥပေဒတစရပအျဖစ လ႔အခြငအေရး

81

ေနာကထပ အဆအမန႔စကားမား

သငအတြက သငမေရြးခယမညအရာက အျခားသမားအတြက ဘယေတာမ မသတမတပါႏင။ -Confucius

သငအေနျဖင လအမားအား သငအေပၚလပေစခငသညအရာက လအမားအေပၚလပပါ၊ သငအေပၚ မလပ ေစခငသညအရာက ၄ငးတ႔အေပၚ မလပပါႏင။ -Prophet Mohammed

ကမၻာႀကးသည အႏရာယရေသာေနရာတစခ ျဖစသည၊ မေကာငးမႈလပသမားေၾကာင အႏရာယရျခငး မဟတဘ ေဘးမရပၾကညၿပး ဘာမမလပသမားေၾကာင ျဖစသည။ -Albert Einstein

အငအားႀကးမားသမားႏင အငအားမသမားအၾကားျဖစေပၚသည ပဋပကၡကလကေရာငျခငးက ၾကားေန ျခငး မဟတဘ အငအားႀကးသမားဘကမေနျခငး မညသည။ -Paulo Freire

ကမၻာတြင သငေတြ႔ျမငလေသာအေျပာငးအလအတငး သငကယသငေျပာငးလပါ။ -Gandhi

အမနကျမငၿပး ယငးအားမလပျခငးမာ သတမရျခငးျဖစသည။ -Confucius

လကေတြ႔ကငသးမႈမရေသာ စာနာရငးပငးမႈလပရပႏင သကဆငသညစကားမားႏင အေတြးမားသည အေရာငအေသြး စလငေသာလညး ေမႊးရန႔မရသည လပေသာပနးမားကသ႔ ျဖစသည။ -Thich Nhat Hanh

ေနာကဆးတြင ကြၽႏပတ႔ပါးစပကေျပာသညအရာအားျဖင မဟတဘ ကြၽႏပတ႔လပသညအရာအားျဖင သမငးက ကြၽႏပတ႔က စရငဆးျဖတလမသည။ -Kofi Annan

တနဘးမားသည ဒနဆရာမား သ႔မဟတ ဘာသာေရးပညာရငမားအား အလပအေကြၽးျပရန ရေန ျခငး မဟတဘ လမားက ၄ငးတ႔ ဘဝမားေနထငေရးႏင ၄ငးတ႔ လ႔အဖြ႔အစညးမားစစညးေရး ကညရနရေနျခငး ျဖစသည ။ -Kofi Annan

မတျခားနားမႈက ကြၽႏပက နမကေသးသမေစသညအခါ ကြၽႏပတြင အမားႏငသာတညမ ျဖစခြငရၿပး ကြၽႏပကအဓပၸာယသတမတသည ဝေသသလကၡဏာမားကသာတညမမႈကမသကးကြၽနျပသညအခါ ကြၽႏပ သည မတကြလြခြငရသည။ -Boaventura Sousa Santos

လတငးရညမနးခကမားထားခြငရၿပး ယငးရညမနးခကမား ရရေအာငျမငေရး ၄ငးတ႔ တတႏငသေလာက ႀကးပမးရန တာဝနရသည။ -Simon Stevens

82

အလပ႐ေဆြးေႏြးပြ - ၁

အခန ၾကာခန လႈပရားေဆာငရြကမႈ ရညရြယခက

9-9:15am ၃ဝ မနစ စတထကသနေစမႈ – နာမညကတျပား တစေယာကႏငတစေယာက မတဆက ရငးရငးႏးႏး ျဖစေစျခငး 9:15-10am ၃ဝ မနစ လပငနးအစအစဥ၊ မတဆကမႈမား၊ စတခရသညေနရာ စစဥျခငး ရညမနးခကချခငး 10-11:00am ၆ဝ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁ – တငးျပညသစ လ႔အခြငအေရးမားက သ႔ရြကလႊငျခငး အဘယနညး။ 11-11:15an ၁၅ မနစ ေခတနားခန 11:15-12:30pm ၇၅ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၂ –UDHR လ႔အခြငအေရးမား မညသည မတဆကမႈႏင တငျပမႈ ေနရာကလာသနညး။ မညသညအခြငအေရးအမး အစားမား ကြၽႏပတ႔တြငရ သနညး။ 12:30-1:30pm ၆ဝ မနစ ေန႔လယစာစားခန 1:30-1:45pm ၁၅ မနစ အားတကသေရာဝငးဖြ႔ေဆြးေႏြးမႈ ေစေဆာအားေပးျခငး 1:45-2:45pm ၆ဝ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၃ – ပေျပာသမား၊ လ႔အခြငအေရးမားႏင စတခစား ကဗာဆရာမား၊ ပနးခဆရာမား မႈအရ ခတဆကျခငး2:45-3:30pm ၄၅ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၄ – လ႔အခြငအေရး တစခကတစခ အျပနအလန မးဆကသးခ အမျပမႈက အဘယနညး။ 3:30-3:45pm ၁၅ မနစ ေခတနားခန 3:45-4:45pm ၆ဝ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၅ – သတငးမား ကြၽႏပပတဝနးကငတြင ထမလ႔အခြငအေရး လ႔အခြငအေရးမားက ကြၽႏပ မညသ႔ သႏငသနညး။ 4:45-5pm ၁၅ မနစ ျပနလညသးသပမႈလပျခငး/အဆးသတ သငယၿပးသမအား ျပနလည – တစခြနးတညးေဆာၾသခက၊ အလြယ သးသပျခငး၊ တကဖယ၍ရသည မတစစာရြကပငးမား ဒတယေန႔က ႀကၾကညျခငး (post-its) ပါေသာ အခကအလက စာလႊာမား

83

အခန ၾကာခန လႈပရားေဆာငရြကမႈ ရညရြယခက

9-9:15am ၁၅ မနစ လကဆြႏႈတဆကမႈမားႏင မးေမာငးထး ေသြးပေလကငခနးႏင မႈမား ျပနလညသးသပမႈ 9:15-9:45am ၃ဝ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၆ – လ႔အခြငအေရး ျပနလညသးသပမႈႏင 'ပတလည' ေဆြးေႏြးျခငး ႀကၾကညမႈ 9:45-10:30am ၄၅ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၇ – မေဝခစားမႈ လ႔အခြငအေရးမားက ကစားနညး အဘယေၾကာငအေရးပါ သနညး။ သာ-တညမမႈႏင လ႔အခြငအေရးမားရရခစား ရန အဆးအတားမား 10:30-10:45am ၁၅ မနစ ေခတနားခန ေလလာသငယမႈက ကယပင10:45-12:00pm ၇၅ မနစ စတအားထကသနေစမႈ အေတြ႔အႀကႏငခတဆက အစေဖာေမးခြနးမား ျခငးလႈပရားေဆာငရြကမႈက အပငးက႑ ၈ – ျပစမႈကးလြနသမား၊ နားလညသေဘာေပါကျခငး ျပစမႈကးလြနျခငးခရသမား၊ ေဘးမ ရပၾကညသ၊ ကစားသ 12:00-1pm ၆ဝ မနစ ေန႔လယစာစားခန 1-3pm ၁၂ဝ မနစ အပငးက႑ ၉ – တာဝနရမႈ – တငျပမႈ လ႔အခြငအေရးမားက မညသ အခြငအေရး လကကငရသမားႏင တာဝန မားေစာငေရာကသနညး။ ရသမား (အစးရမား၊ တစသး ပဂၢလမား၊ ကြၽႏပအတြကမညသည အဖြ႔အစညးမား) အရငးအျမစမားရရႏင သနညး။ ကြၽႏပ၏အခနး က႑က အဘယနညး။ 3-3:15pm ၁၅ မနစ ေခတနားခန 3:15-3:45pm ၃ဝ မနစ အပငးက႑ ၁ဝ – အခြငအေရးမား လ႔အခြငအေရးမားသည ထတတကေတြ႔မႈ အဘယေၾကာင အလြန အျငငး ပြားဖြယျဖစသနညး။ 3:45pm-4:30pm ၄၅ မနစ အပငးက႑ ၁၁ – လ႔အခြငအေရး သငယမႈအား ေပါငးစပျခငး အဆအမန႔စကားမား 4:30-5pm ၃ဝ မနစ အဆးသတလႈပရားေဆာငရြကမႈ–အခမး သငယမႈက ျပနလညသးသပ အနား/စကဝငး လႈပရားေဆာင ရြကမႈ ျခငး/ေရ႕သ႔ ေမာၾကညျခငး

84

အလပ႐ေဆြးေႏြးပြ - ၁

၁။ စတထကသနေစမႈႏင မတဆကေပးမႈမား (၁၅ မနစမ မနစ ၃ဝ)

ရညရြယခက -• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား တစေယာကကတစေယာကရငးႏးေရး တြနးအားေပးရန • ေႏြးေထြးၿပး စတခရသည သငယမႈဝနးကငတစရပ ဖနတးရန • ပါဝငေဆာငရြကသမား၏ ေနာကခမားႏင မလေနရာမားက သရနားလညရန

လပထးလပနညး• လတစဥးလင နာမညကတျပားႏစချပငဆငပါ။ တစခက ၄ငးတ႔ကယေပၚတြင ခတ/ကပရနႏင ကန

တစခက ၄ငးတ႔ကငထားရနျဖစသည။• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား အလပရေဆြးေႏြးပြအတြငး ၄ငးတ႔ကေခၚေစလသည နာမညမားက

နာမညကတ ျပားႏစခစလးေပၚတြင ေရးခငးပါ။ • ပါဝငေဆာငရြကသမားက အခနးအႏ႔ေလာကသြား၍ ဟလဒလႏင ေရာေရာေႏာေႏာလပခငးပါ။

တစစတစေယာကႏင ၄ငးတ႔ေတြ႔သညအခါ ကယကယကယမတဆကရမညျဖစၿပး ဒတယနာမည ကတျပားခငး ဖလယရမည။ ယငးေနာက ပါဝငေဆာငရြကသမားသည ေနာကထပမတဖကတစ ေယာကရာေဖြရမညျဖစကာ ဤတစႀကမတြင ၄ငးတ႔သည ပထမမတဖက (သ/သမ အနးနားတြင မရေကာငးမရႏင)က ဒတယယမတဖကအား အရငဆးညႊနျပကာ ၄ငးႏငမတဆကေပးရမညျဖစ သည။ ထေနာက ပထမမတဖကမေဝခေသာ သတငးအခကအလကက ဒတယမတဖကထ လကဆငကမးရမည။ ပါဝငေဆာငရြကသမားသည နာမညကတျပားမား ေနာကတစဖနဖလယကာ တတယမတဖကထ ဆကသြားရမည။

• အျခား ပါဝငေဆာငရြကသ အေတာမားမားႏင ေတြ႔ခြငရသညအထ လတငးသည ဤနညးအတငး ဆကလက လပေဆာငသြားရမည။ ဝနးကငအေျခအေနသည အသကဝငကာ ကယကယေလာင ေလာငရသငသည။

• အျခားသမားႏင ၄ငးတ႔ဘာသာ၄ငးတ႔ လကလမတဆကရန ပါဝငေဆာငရြကသမားအား မဖတေခၚမ ဤလႈပ ရားေဆာငရြကမႈ မညသ႔လပေဆာငရမညက ပစထတပါ။

• အဆးသတ – ပါဝငေဆာငရြကသမားက စကဝငးပျပနရပခငးပါ။ ေစတနာဝနထမးေဆာငရြက သမားအားအဖြ႔ထရ အျခားသမားက မတဆကေပးခငးပါ။ အဖြ႔ဝငအေရအတြကနညးသည အဖြ႔မား တြင လတငး ကယကယကယမတဆကရန အလညကသညအထ သငကစကဝငးပတပတလည သြားႏငသည။ သငကသငမတဆကၿပးေနာက သငက သငကငေဆာငထားသည နာမညကတျပား ေပၚရလက မတဆကရမည။

မတဆကမႈမားအတြက ျဖစႏငသညလမးညႊနခကမား - • နာမညကတျပားမတဆကမႈမား

85

• သငကယသငမတဆကျခငး (ဆကစပပတသကမႈရလင နာမညႏင အဖြ႔အစညး) • သ/သမ အဘယေၾကာင ဤေနရာသ႔ေရာကေနသနညး။ • သငအေၾကာငး စတဝငစားစရာအခက • သငတနဖးထားသညတစစတစခ (ရးသားမႈ၊ ေျဖာငမတမႈ စသည။) သ႔မဟတ မကမသညဟထငေသာ

တစစတစခ * သငလအပစအေပၚမတည၍ အစေဖာမႈမား ညယျပျပငပါ

အျခားသမားကေျပာငးလျခငး - မတဆကမႈမားလပၿပးေနာက ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔နာမည ကတျပားမား၏ အေရာငမားကၾကညခငးပါ။ ၄ငးတ႔ႏင နာမညကတျပားခငး အေရာငတသမားႏင အဖြ႔ဖြ႔ကာ ထသမားႏင အတထငခငးပါ။

* အလပရေဆြးေႏြးပြမစတငမ သငအလရသည အဖြ႔အေရအတြကအတငး အေရာငအမးမးျဖင နာမည ကတျပားမား ျပငဆငပါ။ နာမညကတျပားစစေပါငး အေရအတြကသည ပါဝငေဆာငရြကသ စစေပါငးအေရ အတြကႏင ကကညရ မည။

၂။ လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥ၊ ရညမနးခကပနးတငမားႏင ေမာမနးခကမား (မနစ ၃ဝ)

• လႈပရားေဆာငရြကမႈ အစအစဥကတငျပပါ (ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားေပၚတြင ျပငဆင ပါ)။ ပါဝငေဆာငရြကသမားက ေမးခြနးမားေမးရန ဖတေခၚပါ။

• စတခရၿပး အကးျဖစထြနးသည ေလလာသငယမႈဝနးကငတစရပ ျဖစေပၚေစေရး အေျခခဥပေဒသ မား၏ အေရးပါမႈကမတဆကပါ။ ၄ငးတ႔ကယပင ဥပေဒသမားခမတေရး အကအညျဖစရန ပါဝင ေဆာငရြကသမားက ႏစေယာကတစတြ သ႔မဟတ ၄ငးတ႔နာမညကတျပား အေရာငတအဖြ႔လက ေဆာငရြကခငးပါ။ သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒသအခ႕ခမတၿပး ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔ထ တြင ေပါငးတညမႈလပခငးပါ။

၃။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁ – တငးျပညသစသ႔ရြကလႊငျခငး – လ႔အခြငအေရးမား၊ လသား၏ မရမျဖစလ အပမႈမားႏင လလားေတာငတမႈမားက ဖြငဆသတမတျခငး (မနစ ၆ဝ)

ရညရြယခကမား - • လသား၏ မရမျဖစလအပခကမားႏင လ၏လလားေတာငတမႈမားက အာရစကျခငးအားျဖင လ႔

အခြငအေရးမားအား အနကအဓပၸါယဖြငဆရန။ • လ႔အခြငအေရးမား = ဘဝက ဂဏသကၡာျဖငေနထငရနအတြက အေျခခအကဆး မျဖစမေနလအပမႈ

မား• အဓကအခကအခာ လ႔အခြငအေရးတနဖးမားအား မတဆကေပးရန – လတကာႏငဆငမႈ၊ သာတ

ညမမႈ၊ ဟဒမလႊေျပာငးႏငမႈ၊ ခြျခမး ထတႏတ၍မရမႈ၊ တစခႏငတစခအျပနအလနအမျပမႈ

လပနညးလပဟန - • တစအပစလးက A အဖြ႔မားႏင B အဖြ႔မားအျဖစ ခြပါ။ • ေသြးပေလကငခနးအေနျဖင တစေယာကစကားေျပာသညက ၿပးဆးသညအထ နားေထာငၿပးမ

86

ပါဝငေျပာဆမႈ လပရေသာ စကဝငးဖြ႔ေဆြးေႏြးေျပာဆမႈ လႈပရားေဆာငရြကမႈျဖင ေရ႕ဆကပါ။ • လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

ေခတနားခန (၁၅ မနစ)

အျခားသမားကေျပာငးလျခငး (၁၅ မနစ)

Animal Scrabble ကအသးျပ၍ ပါဝငေဆာငရြကသမားက စတထကသနရန ေစေဆာမႈလပကာ အဖြ႔ သစမားအျဖစဖြ႔ပါ။ ယငးအဖြ႕မားသည ကနအလပရေဆြးေႏြးပြနာရမားအတြငး ၄ငးတ႔၏ လႈပရားေဆာငရြကမႈ လပသည အဖြ႔မားျဖစမညဟ ပါဝငေဆာငရြကသမားက ရငးျပပါ။ ယခ ၄ငးတ႔၏တာဝနမာ အဖြ႔နာမည စဥးစားရနျဖစသည။ အဖြ႔ နာမညစဥးစားရနအဖြ႔မားက အခန ၅ မနစေပးၿပး ယငးအတြက ၄ငးတ႔က မကႏာ စညအႀကျပခငးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔အဖြ႔မားထတြင ထငခငးပါ။ အျခားနညးလမးအေနျဖင ပါဝငေဆာငရြကသမားအား နာမညကတ ျပားအေရာငတ အဖြ႔မားထဆကထားၿပး အျခားစတထကသနေအာင လႈ႔ေဆာေပးမႈနညးလမးတစရပ အစားထးပါ။

၄။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၂ – UDHR ကမတဆကေပးမႈ ( မနစ ၆ဝ မ ၇၅ မနစ)

ရညရြယခကမား - • လ႔အခြငအေရးမား မညသညေနရာမလာေၾကာငး ရငးျပရန • ပါဝငေဆာငရြကသမားအား UDHR ႏငမတဆကေပးရန • UDHR က တကယဘဝ အေျခအေနမားႏင ဆကစပၾကညေရး ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ကညရန

လပနညးလပဟန - • ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားေပၚတြင UDHR ကေရးပါ၊ ဤမတတမးမတရာႏငပတသက၍

အတနးသားမား ဘာသသညက ႏႈကထတပါ • 'အခြငအေရးမား' ဆသညစကားလးက ထငရားေအာငေဖာျပၿပး UDHR က ထညသြငးေကာငးထည

သြငးႏငေသာ အခြငအေရးမား၏ နမနာမားက ပါဝငေဆာငရြကသမားထမ ႏႈကထတပါ • UDHR ႏင ၄ငးတြငပါဝငသည အခြငအေရးမားက ပ၍အနးကပအာရစကရန ဤအပငးက႑က

သးသန႔ရညရြယေၾကာငး အတနးသားမားအား ရငးျပပါ။• လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

ေန႔လညစာစားခန (မနစ ၆ဝ)

အျခားသမားအား ေျပာငးလျခငး (၁၅ မနစ)

အလပရေဆြးေႏြးပြမစတငမ သ႔မဟတ ပါဝငေဆာငရြကသမား ေန႔လယစာစားခနအတြငး အစအစဥတြင ထညသြငးထားသည လ႔အခြငအေရးအႏပညာလကရာမားက အခနးပတလညတြင ခတဆြပါ (သ႔မဟတ သငဟာသငေရြးခယပါ)။ လကဖကသည စတအေျခအေနျဖစေပၚေစေသာ ဂတတစစတစရာ သ႔မဟတ သငေဒသမ လ႔အခြငအေရး/ၿငမးခမးေရးအေၾကာငးအရာ ဂတစခခဖြငထားလငပေကာငးသည။ ေန႔လယစာ

87

စားၿပးခနတြင ဂတကပတၿပး ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔ထငခမားတြငထငခငးပါ။ ေအာကပါေဖာျပ ခကက ေၾကညာပါ -

ယခေန႔လယအပငးက႑ကစတငရန သငတ႔အားလးက ကြၽႏပက အခနးထတြင ကြၽႏပတ႔ခငးကငးျပသ ထားေသာ လပသည လ႔အခြငအေရးအေၾကာငးအရာ အႏပညာလကရာအခ႕က အရသာခစားရန အခြငအေရး ေပးလသည။ (ေနရာအရြယအစားအေပၚမတည၍) ကမၻာတစဝနးမ ဤအမးမးျဖစေသာ အႏပညာလကရာ မားက ၁ဝ မနစမ ၁၅ မနစအၾကာခစားပါ။ ၄ငးတ႔က သငအရသာခစားေနစဥ ေကးဇးျပၿပး ေအာကပါ ေမးခြနးမားက စဥးစားဆငျခငၾကညပါ -

• အႏပညာရင ေပးလေသာ သတငးစကားမာ အဘယနညး။ • အကယ၍ရလင မညသညသတသတမတမတျဖစေသာ အခြငအေရး (မား) က တငျပထားသနညး။ • အႏပညာလကရာေၾကာင သငမညသ႔ခစားရသနညး။

ကြၽႏပက ေခါငးေလာငးတးသညအခါ သငအႏစသကဆး အႏပညာလကရာေဘးတြင ရပေနပါ။ ေစတနာဝနထမး ေဆာငရြကသအခ႕က ၄ငးတ႔အႏစသကဆး အႏပညာလကရာႏငပတသက၍ မေဝမႈ

လပခငးျခငးျဖင ယခအပငးက႑ေဆာငရြကခကက ျပနလညအစရငခပါေစ။

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၃ – ပေျပာသမား၊ ကဗာဆရာမားႏင ပနးခဆရာမား (မနစ ၆ဝ)

ရညရြယခကမား -• UDHR ႏငပတသက၍ သရနားလညမႈ/ရငးႏးကြၽမးဝငမႈ အားျဖညေပးရန • ပါဝငေဆာငရြကသမားက လ႔အခြငအေရးမားႏင စတခစားမႈအရ၊ ထနညးတ အသဥာဏပညာအရ

ခတဆက ေရး တြနးအားေပးရန

လပနညးလပဟန - • အထကတြငၾကညပါ • လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

အျခားသမားအား ေျပာငးလျခငး (၅ မနစ) – တစဖြ႔စက ၄ငးတ႔အႏပညာလကရာက တငျပၿပးသညအခါ ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔၏လႈပရားေဆာငရြကမႈလပသည အဖြ႔မားႏငအတ ျပနထငခငးပါ။ အႏပညာ လကရာက အေပၚဘက ျမငသာသညေနရာတစခတြငထားပါ။

၅။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၄ – အခြငအေရးမးဆကသးဆကႏင တစခကတစခ အျပနအလန အမျပမႈတနဖး (၄၅ မနစ)

ရညရြယခကမား - • ကြၽႏပတ႔တြငရသည လ႔အခြငအေရးအမးအစားမားအေၾကာငး စဥးစားပအမးမးက မတဆကေပး

ရန • ခြျခမးထတႏႈတ၍မရႏငမႈႏင တစခကတစခအျပနအလနအမျပမႈ လ႔အခြငအေရးတနဖးမား၏

အေရးပါမႈက မတဆကေပးရနႏင အေလးထားေျပာျပရန

88

လပနညးလပဟန - • 'ျပညသအမားရပငခြငမားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမား'၊ 'စးပြါးေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈအခြင

အေရးမား' ႏင 'စစညးညညြတမႈ အခြငအေရးမား' ဟေခါငးစဥတပထားသည ႀကတငျပငဆငထား ေသာ ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားမားက ခတဆြပါ -

• ၄ငးတ႔အပါအဝင UDHR တြင ေတြ႔ရသည၊ မေတြ႔ရသည လ႔အခြငအေရးမားက အမးအစားက႑ သးရပအျဖစ အမားအားျဖင စစညးေၾကာငး ရငးျပပါ။

• လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

ေခတနားခန (၁၅ မနစ)

အျခားသမားအား ေျပာငးလျခငး - လတငးက အားလးျပနစေဝးရန ေခါငးေလာငးတးပါ။ ပါဝင ေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔အဖြ႔မားတြင ထငခငးပါ။ ဤအလပရေဆြးေႏြးပြေနာကကြယမ စတလႈ႔ေဆာခကမာ လအပစက လ႔အခြငအေရး ႏင ဆကႏြယသည အေျခခသေဘာထားအျမငမားႏင မတဆကေပးရနသာမက လကေတြ႔ကမၻာ၏ လ႔အခြငအေရး အေျခအေနမားက ေဖာထတသတမတမႈႏင ခြျခမးစတျဖာမႈလပႏငေရး ၄ငးတ႔က လမၼာမႈအရညအေသြးမားေပးရနျဖစ ေၾကာငး ရငးျပပါ။

၆။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၅ – သတငးမားထမ လ႔အခြငအေရး (မနစ ၆ဝ)

ရညရြယခက - • ကြၽႏပတ႔လ႔အသကအဝနးမားတြင ျဖစေပၚေနသည လ႔အခြငအေရးျဖစအငမားက သတမသရမႈ ျမင

တငရန • ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔သငယခရသည လ႔အခြငအေရးေဝါဟာရမားႏင သေဘာထားအျမင

မားအား လကေတြ႔အလပတာဝနတစရပအျဖစအသးခမႈ ေလကငခြငေပးရန • လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမား ေဖာထတသတမတမႈေလကငရန • လ႔အခြငအေရးႏင မဒယာအၾကား အဆကအစပက နားလညသေဘာေပါကရန

လပနညးလပဟန - • မဒယာႏင လ႔အခြငအေရး အဆအမန႔စကားက ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားေပၚတြငေရးပါ။

အတနး သားမားအား ၄ငး၏ ဆလရငးအဓပၸါယက အေလးအနကစဥးစားခငးပါ။ • ဂာနယ/သတငးစာအမးမး၊ ေကာ၊ ရငးလငးတငျပမႈလပသညဘတျပားပငးႏင မတတမား ေဝေပးပါ• လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

၇။ အဆးသတ (၁၅ မနစမ မနစ ၃ဝ)

• ပါဝငေဆာငရြကသမားက စကဝငးတစခအတြငးရပခငးကာ တစေယာကခငးက ယခအခကတန႔တြင ၄ငးတ႔ မညသ႔ခစားခကျဖစေနေၾကာငးေဖာျပသည စကားလးတစခ စဥးစားခငးပါ။ စကဝငးပတလည တြင စကားလးတစခေျပာျပေသာ လတစေယာကစႏင 'စကားတစလး' ေစေဆာခကလပပါ။ သငတ႔ တြင အခနပရပါက အစေဖာေမးခြနးတစခေပးပါ သ႔မဟတ လတစေယာကစက မေဝမႈလပရန သတမတအခနတစခေပးပါ။

89

• အလြယတက ဖယရား၍ရသည မတစစာရြကပငးမား (post-its)/မတစစလစမား ေဝေပးပါ။ ပါဝင ေဆာငရြကသမားအား ယေန႔အစအစဥႏငပတသက၍ ၄ငးတ႔အတြက ႏစသကဖြယျဖစေသာ တစစ တစရာကေဖာျပသည အေပါငးလကၡဏာတစခႏင အလပရေဆြးေႏြးပြ စစဥျပလပပႏငပတသက၍ တးတကေကာငးမြနေအာငလပႏငေသာ သ႔မဟတ ၄ငးတ႔ ပ၍သငယလသည တစစတစရာကေဖာျပ သည ဂရအကၡရာ delta (ဒယတာ) တစခေရးခငးကာ ၄ငးတ႔အား အေပါငးလကၡဏာႏင ဒယတာ အကၡရာက အခနးတစေနရာတြင သငအသငျပငခၿပးျဖစေသာ ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပား ႏစခေပၚတြငေရးခငးပါ။ ဤမတခကမားက အသးျပ၍ ေနာကရကအစအစဥအတြက အလကသင ကကညျပျပငမႈလပပါ။

၁။ ေသြးပေလကငခနး (၁၅ မနစ)

ရညရြယခက - • ယေန႔အတြက အျပသေဘာေဆာငေသာ ထၾကြလ႔လတညေဆာကရန • ယမနေန႔မ သငယရမႈက ျပနလညသးသပရန

လပနညးလပဟန - • ထးထြငးဖနတးႏငစြမးရေသာ တစေယာကႏငတစေယာက လကဆြႏႈတဆကမႈတစရပ စတငေပးပါ။

လကဆြႏႈတဆကမႈက စတဝငစားဖြယ ျဖစစဥျဖစရပတစစတစရာႏင ဆကစပေနလင ပ၍အလပ ျဖစသည။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား အခနးပတလညေလာကသြားကာ မတဖကတစေယာကရာၿပး ပထမ အစေဖာေမးခြနးက ေဆြးေႏြးခငးပါ။ ဒတယလကဆြႏႈတဆကမႈ မစတငေပးမ ပါဝငေဆာငရြကသ မတဖကမားက မနစအနညးငယ မေဝမႈလပခငးပါ။

• ဒတယအစေဖာေမးခြနး မေဝမႈက ထပမလပေဆာငပါ။ • ေစတနာဝနထမးေဆာငရြကသအခ႕အား ၄ငးတ႔လကဆြႏႈတဆကမႈမား သရပျပခငးကာ ၄ငးတ႔

ေဆြးေႏြးခသည တစစတစရာက မေဝခငးပါ။

အစေဖာမႈမား -• သငကယသငမတဆကပါ၊ ထေနာက -

၁။ ယမနေန႔က သင သငယခရသည တစစတစရာက မေဝပါ ၂။ ယေန႔ သင ေနာကထပေလလာစးစမးလေသာ တစစတစရာက မေဝပါ ၃။ ကေလးကလားဆနသညေမးခြနး (ဤစာရငးမတစခေရြးခယပါ သ႔မဟတ သငဘာသာသင

ေမးခြနး ထတပါ) ◊ သင တကတးတစခထးမညဆပါက ယငးက မညသ႔ေသာတကတးျဖစကာ မညသညေနရာ

တြင သငထးမညနညး။ ◊ သင၏ ေပာစရာအေကာငးဆး ကေလးဘဝအမတရစရာအျဖစအပက ◊ မညသညတနခးစြမးအင သငရလသနညး၊ အဘယေၾကာင ယငးတနခးစြမးအင ရလသနညး။

90

အကယခ႕ျခငး - ေနာကဆးအလညတြင ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔ကယပငလကဆြႏႈတဆကမႈ စစဥေရးဆြ ခငးပါ။ အလပရေဆြးေႏြးပြအတြငး ေမးခြနးတစခ သ႔မဟတ လႈပရားေဆာငရြကမႈတစရပႏင ပတသက၍ လပေဆာငခကအေသးစတေျပာျပခငးရန လအပလင ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔ လကဆြႏႈတဆကမႈလပရမည မတဖကကရာခငးပါ။ လကဆြႏႈတဆကမႈလပခငးပါ။ ထေနာက အစေဖာခက က ေဆြးေႏြးခငးပါ။

အျခားနညးလမး - ဤေဆာငရြကခကအား Talking Circle (တစေယာကစကားေျပာသညက ၿပးဆးသည အထ နားေထာငၿပးမ ပါဝငေျပာဆမႈလပရေသာ စကဝငးဖြ႔ေဆြးေႏြးေျပာဆမႈ) တစခအျဖစ လပေဆာငပါ – ပါဝငေဆာငရြကသမားအား အပစႏစခခြပါ။ တစေယာကကတစေယာကက မကႏာခငးဆငမေစရန တစဖြ႔က စကဝငးထတြင အျပငဘကသ႔ မကႏာမ၍ရပကာ ကနတစဖြ႔က အတြငးဘကသ႔ မကႏာမ၍ရပရမည။ တစေယာကကတစေယာက မကႏာခငးဆငျဖစသည ႏစေယာကတစတြမားက ပထမအစေဖာခကအေပၚ ၄ငးတ႔အျမငမားဖလယရမည။ အစေဖာခက ဖလယမႈတစခၿပးေနာက စကဝငးထမ လတငးက ၄ငးတ႔ညာ ဘကသ႔ ၁ ေယာကမ ၃ ေယာကအထလညခငးကာ ဒတယအစေဖာခကက ဖတခငးပါ။ ယငးနညးအတငး ထပလပပါ။

၂။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၆ – လ႔အခြငအေရး 'ပတလည' ေဆြးေႏြးျခငး (မနစ ၃ဝ) – ယေန႔အတြက မတ ဆကလပငနးအစအစဥ

* သငတ႔ အခနမရပါက ဤလႈပရားေဆာငရြကမႈကေကာပါ။ ယေန႔အတြကအစအစဥက ရငးလငးတငျပမႈ လပသည ဘတျပားတစခေပၚတြငေရးၿပး ၄ငးအား လအပစထတငျပကာ 'မေဝခစားမႈခရး' အပငးက႑သ႔ တကရကသြားပါ။

ရညရြယခက - • လအပစတစခလးက ေဆြးေႏြးမႈတြင အာရစးစကေပးရန • ယမနေန႔က ကြၽႏပတ႔သငယခရသညက ျပနလညသးသပရန • ယေန႔ ကြၽႏပတ႔ ေလလာစးစမးရမညအရာက ႀကၾကညရန

လပနညးလပဟန - • ေလကငသငၾကားမႈမစတငမ မတညေသာ မတတငေလးခဖနတးပါ။ အဖြ႔ဝငအေရအတြကမားေသာ

အဖြ႔မားအတြက အခနး၏ အျခားတစဖကတြင ဒတယေျမာက မတတငေလးခဖနတးပါ။ အဖြ႔က ႏစဖြ႔ခြၿပး တစဖြ႔စအား မတတငေလးခတစေလာက လညလညခငးပါ။ ယခအပငးက႑အဆးတြင မကႏာတစဖကတစခကစ၌ တည သညေမးခြနးပါရေသာ မတစစာလႊာမားက ျပနလညသးသပပါ။

• လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

အျခားသမားအား ေျပာငးလျခငး - 'လ႔အခြငအေရးမားအတြက မညသမား တာဝနရသနညး' ဆသည ေမးခြနးက ယေန႔ကြၽႏပတ႔ ပ၍နးနးကပကပ အာရစကသြားမညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ လ႔အခြငအေရးမား အားေပးျမငတငေရးအတြက ကြၽႏပတ႔၏ တစဥးတစေယာကခငးတာဝနမားေရာ အစးရႏင အျခားပါဝင သကဆငသမား၏ တာဝနမားကပါ ကြၽႏပတ႔ဆနးစစသြားမညျဖစသည။

91

၃။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၇ – မေဝခစားမႈခရး (၄၅ မနစမ မနစ ၆ဝ)

ရညရြယခက - • ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ဘဝတြင ၄ငးတ႔၏ကယပငအေနအထားက ဆငျခငခငးရနႏင မတ

ျခားနားသည စနေခၚမႈမား ရငဆငေနရသမားႏငပတသက၍ မေဝခစားၾကညခငးရန။ • လ႔အဖြ႔အစညးအတြငး အထးအခြငအေရးေပးမႈႏင ခြျခားဆကဆမႈတ႔က သာတညမမႈဆငရာ လ႔

အခြငအေရး အေျခခသေဘာတရားက မညသ႔တကစားယတေလာေစႏငေၾကာငး သရနားလညမႈ တစရပ ေဖာေဆာငရန။

• လ႔ဂဏသကၡာအေၾကာငး သရနားလညမႈတစရပ ေဖာေဆာငရန

လပနညးလပဟန - • လတငး ေဘးခငးယဥရပကာ ေရ႕သ႔ ၁၂ လမးတကမႈ သ႔မဟတ ေနာကသ႔ ၁၂ လမးဆတမႈ လပ

ႏငရန ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ေနရာလြတရငးလငးခငးပါ။ လအပလင လအပစက အျပငသ႔ ေနရာေရႊ႕ခငးပါ။

• လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

ေခတနားခန (၁၅ မနစ)

အျခားသမားအား ေျပာငးလျခငး (၅ မနစ) – လတငးက အားလးျပနစေဝးရန ေခါငးေလာငးတးပါ။ စကားလးမား၏အငအား၊ အေလးအနကစဥးစားမႈ၊ ႀကစညေတြးေတာမႈ၊ လ႔အခြငအေရးအစရေသာ အေၾကာငး အရာႏငဆငသည ကဗာတစပဒျပငဆငပါ။ သငေဒသမျဖစလင ပမသငေလာေကာငးမြနၿပး အဖြ႔ဝငမား အၾကား ခြေဝေပးႏငေလာကသည စာရြကမားေပၚတြင ကဗာကတစေၾကာငးစခေရးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမား က ကဗာစာေၾကာငးတစခစ အစဥ အ တငးဖတခငးပါ။ ကဗာႏငဆငသည ေနာကခအနညးငယေျပာျပၿပးေနာက လာမည လႈပရားေဆာငရြကမႈသည စာေရးသားမႈ လႈပရားေဆာငရြကမႈတစရပႏင စတငမညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ ပညာေပးအစအစဥျပငဆငမႈတြင သငေလာသညကဗာအနညးငယ ထညသြငးပါ။

၄။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၈–ျပစမႈကးလြနသ၊ ေဘးမရပၾကညသ၊ ျပစမႈကးလြနျခငးခရသ၊ ကစားသ (၇၅ မနစ)

ရညရြယခက -• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား လ႔အခြငအေရးအေၾကာငး ၄ငးတ႔သငယရမႈႏင ၄ငးတ႔ကယပငအေတြ႔

အႀကက ဆကစပၾကညခငးရန• လ႔အခြငအေရးမားအားေပးျမငတငမႈတြင ကြၽႏပတ႔၏ ကယေရးကယတာ အခနးက႑ႏငပတသက

ေသာ သတမသရမႈ ပမနကရႈငးေစရန

လပနညးလပဟန - • ပါဝငေဆာငရြကသမား စကဝငးတစခအတြငးရပေနဆတြင ၄ငးတ႔အား မတညသည အေတြ႔အႀက

ေလးရပအေပၚ အျဖစအပက ျပနလညေရးသားတငျပမႈလပရန အခန ၁၅ မနစမ မနစ ၂ဝ ေပးမည

92

ျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ ၄ငးတ႔ ျပစမႈကးလြနသတစေယာကျဖစခခန၊ ေဘးမရပၾကညသတစေယာကျဖစခခန၊ ျပစမႈကးလြနျခငးခရသတစေယာကျဖစခခနႏင ကစားသတစေယာကျဖစခခနတ႔ႏငဆငသည အေတြ႔အႀကမားျဖစသည။

• လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

ေန႔လညစာစားခန (၆ဝ မနစ)

အျခားသမားအား ေျပာငးလျခငး - စတထကသနေစရန ေစေဆာမႈတစခ ျဖစေျမာကေအာငေဆာငရြကပါ။ စတကးအ ႀကအစညတစခမာ ပါဝငေဆာငရြကသမားက မမတ႔ခငးသာသသည လကဆြႏႈတဆကမႈ မတဖကမား ျပနျဖစေစျခငး ျဖစကာ ၄ငးတ႔ခငး လကဆြႏႈတဆကမႈမားက ေလလာသးသပခငးၿပး ထေနာက လတငးအား မကလးမားပတခငးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားအား အခနးအႏ႔သြားခငးၿပး မကလးပတထား လကျဖင ၄ငးတ႔မတဖကကရာခငးပါ။ ၄ငးတ႔ မတမေနသည လကဆြႏႈတဆကမႈတစခ ရာေတြ႔သညအထ ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔အနးပတလညမလမား ႏင လကဆြႏႈတဆကရမညျဖစသည။

၅။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၉ – တာဝနယမႈမားမရဘ အခြငအေရးမားမရ (၁၂ဝ မနစ)

ရညရြယခက –• လ႔အခြငအေရးမားႏင တာဝနရမႈမားအၾကား အဆကအစပက နားလညသေဘာေပါကရန • အခြငအေရးမားက ေလးစားျခငး၊ ကာကြယျခငးႏင ျဖညစြမးျခငးတ႔က မညသ႔အဓပၸာယရသညက

နားလညသ ေဘာေပါကရန • လ႔အခြငအေရးမား အားေပးျမငတငမႈတြင အစးရ၊ အရပဘကလ႔အဖြ႔စညးႏင တစသးပဂၢလမား၏

အခနးက႑ က အေလးအနကစဥးစားရန

လပနညးလပဟန - • 'အခြငအေရးမား' ႏင 'တာဝနရမႈမား' ဆသည စကားရပမားေရးထားေသာ ရငးလငးတငျပမႈလပသည

ဘတ ျပားတစခက ခတဆြပါ • ယငးစကားရပႏစခအၾကား ကြျပားျခားနားခကႏင ၄ငးတ႔မညသ႔ အဆကအစပရေၾကာငး ပါဝင

ေဆာငရြကသမားကေမးပါ။ • လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

** ဤလႈပရားေဆာငရြကမႈအတြက သငပ၍ အခနလအပလင ေနာကတြငပါရေသာ 'သင မညသည ေနရာတြင ရပသနညး' လႈပရားေဆာငရြကမႈက ဖယထတပါ။

၆။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁ဝ – အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈ (မနစ ၃ဝ မ ၄၅ မနစ)

ရညရြယခက -• တစခါတစရ လ႔အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈက သာဓကေဆာငရန • ယငးထပတကေတြ႔မႈမားအား ေျပလညေအာငေျဖရငးရန လ႔အခြငအေရး လပထးလပနညးမားက

မညသ႔အသးျပႏငသညက သာဓကေဆာငရန

93

• အခြငအေရးမား ကန႔သတခရႏငသညက သရနားလညရန

လပနညးလပဟန• 'အခြငအေရးမားထပတကေတြ႔မႈ' ဆသညစကားရပက ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားေပၚတြင

ေရးၿပး ၄ငးက အခနးေရ႕တြင ခတဆြပါ။ • အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈတစခမာ မညသ႔ျဖစသညဟ ၄ငးတ႔ထငေၾကာငး ပါဝငေဆာငရြက

သမားက ေမးပါ။ • လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

၇။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁၂ – လ႔အခြငအေရး အဆအမန႔စကားမား (မနစ ၃ဝ မ မနစ ၆ဝ)

ရညရြယခက - • ေလလာသငယမႈအား ထးထြငးဖနတးႏငစြမးရသည နညးလမးတစရပျဖင ေပါငးစပရန • အလပရေဆြးေႏြးပြ၏ ဆလရငးအေၾကာငးအရာႏင ဆကႏြယသည အဓကေဝါဟာရ၊ သေဘာထား

အျမငမားႏင ရႈျမငခကမားက အားျဖညေပးရန • ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔ႏင တစပါတညးယေဆာငသြားရနအတြက ေစေဆာမႈျဖစေစသည

စကားအခ႕ေပးရန

လပနညးလပဟန - • အဆအမန႔စကားကတျပားမားက ကပနးေဝေပးၿပး ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔အဖြ႔မား

ရာခငးပါ။ • ဒတယအလညအတြက အဖြ႔မားကျပနလညမဖြ႔စညးမ ေဆြးေႏြးမႈတစရပလပပါ။ • လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

၈။ အဆးသတ (မနစ ၃ဝ)

ရညရြယခက - • ေလလာသငယမႈက ျပနလညသးသပရနႏင အႏစခပရန • လ႔အသကအဝနး အာရအသတစရပ ဖနတးရန

လပနညးလပဟန- • အခနးကရငးလငးပါ • ပါဝငေဆာငရြကသမားက စကဝငးတစခထတြင ရပခငးပါ။ လတငးအား မကစမတခငးၿပး ၄ငးတ႔

အေနျဖင မမအမသ႔ မမႏငအတယေဆာငသြားမည အဓကသငယရရမႈျဖစေသာ ဤအလပရေဆြး ေႏြးပြမ စတဝငစားဖြယအေကာငးဆးအရာတစခက စဥးစားၾကညခငးပါ။ စဥးစားၾကညရန လတငးက အခနေပးၿပးလငေပးၿပးခငး ၄ငးတ႔အားမကလးဖြငခငးပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔၏ စတဝငစားဖြယအေကာငးဆး အခကတန႔/အဓကသငယရရမႈ ႏငအည အစဥအတငး အတနးလကစခငးပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔၏ အခကတန႔/သငယရရမႈအေၾကာငး ဝါကတစေၾကာငး

94

ႏစေၾကာငး မေဝခငးပါ။ • စတႀကကေရြးခယခြငရ – ကဗာတစပဒ သ႔မဟတ စာဖတျပမႈတစရပျဖင အဆးသတပါ။ လ႔အခြင

အေရး အေၾကာငးေရးထားေသာ ေကာၾကားသည သခငးတစပဒမ စာသားတစခကဖတျပႏငကာ ထေနာက ပါဝငေဆာငရြကသမား တစေယာကႏငတစေယာကေပါငးၿပး အမျပနရနအသငျဖစခန၌ သခငးကဖြငပါ။

** စတအေျခအေန သငေလာလင သငအေနျဖင မးပပြတစခ စစဥႏငသည။ အလယတြင သ႔မဟတ အျခားေနရာတြင မး သ႔မဟတ ဖေယာငးတငထြနးပါ။ တစကမၻာလးအတငးအတာ လ႔အခြငအေရးတကၾကြ လႈပရားမႈ (Amnesty international) အတြက ဖေယာငးတင၏ အေရးပါမႈက ရငးျပပါ။ ပါဝငေဆာငရြက သတစဥးစအား ဖေယာငးတငမားေဝေပးပါ။ တစဥးစက တစေယာကဖေယာငးတငတစေယာက အျပနအလန ထြနးညခငးၿပး ယခအေတြ႔အႀကမ ၄ငးတ႔ ဘာကယေဆာငသြားမညအေၾကာငး အကဥးမေျပာခငးပါ။ ထေနာက ဖေယာငးတငးက သ႔အတငးထြနးထားခ၍ရႏငသည သငေလာေသာ ေနရာတစခတြင ဖေယာငး တငမားျပနထားခငးပါ။

ေရြးခယခြငမား - • လတငး မေဝမႈလပၿပးေနာက လအပသည စာရြကစာတမးဟသမက ဂရစကပါ။ အရငးအျမစ

(ရညညႊနးခက) စာရငးမားေဝေပးပါ သ႔မဟတ ဆကသြယရမည စာရငးတစခေဝေပးပါ။ • အလပရေဆြးေႏြးပြဒတယေန႔မ အေပါငးလကၡဏာမားႏင ဒယတာအကၡရာမား။ အျခားခငတြကမႈ

ပစမား။

95

96

အလပ႐ေဆြးေႏြးပြ - ၁

အခန ၾကာခန လႈပရားေဆာငရြကမႈ ရညရြယခက

9-9:15am ၃ဝ မနစ စတထကသနေစမႈ – နာမညကတျပား တစေယာကႏငတစေယာက မတဆက ရငးရငးႏးႏး ျဖစေစျခငး 9:15-10am ၃ဝ မနစ လပငနးအစအစဥ၊ မတဆကမႈမား၊ စတခရသညေနရာ စစဥျခငး ရညမနးခကချခငး 10-11:00am ၆ဝ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁ – တငးျပညသစ လ႔အခြငအေရးမားက သ႔ရြကလႊငျခငး အဘယနညး။ 11-11:15an ၁၅ မနစ ေခတနားခန 11:15-12:30pm ၇၅ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၂ –UDHR လ႔အခြငအေရးမား မညသည မတဆကမႈႏင တငျပမႈ ေနရာကလာသနညး။ မညသညအခြငအေရးအမး အစားမား ကြၽႏပတ႔တြငရ သနညး။ 12:30-1:30pm ၆ဝ မနစ ေန႔လယစာစားခန 1:30-1:45pm ၁၅ မနစ အားတကသေရာဝငးဖြ႔ေဆြးေႏြးမႈ ေစေဆာအားေပးျခငး 1:45-2:45pm ၆ဝ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၃ – ပေျပာသမား၊ လ႔အခြငအေရးမားႏင စတခစား ကဗာဆရာမား၊ ပနးခဆရာမား မႈအရ ခတဆကျခငး2:45-3:30pm ၄၅ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၄ – လ႔အခြငအေရး တစခကတစခ အျပနအလန မးဆကသးခ အမျပမႈက အဘယနညး။ 3:30-3:45pm ၁၅ မနစ ေခတနားခန 3:45-4:45pm ၆ဝ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၅ – သတငးမား ကြၽႏပပတဝနးကငတြင ထမလ႔အခြငအေရး လ႔အခြငအေရးမားက ကြၽႏပ မညသ႔ သႏငသနညး။ 4:45-5pm ၁၅ မနစ ျပနလညသးသပမႈလပျခငး/အဆးသတ သငယၿပးသမအား ျပနလည – တစခြနးတညးေဆာၾသခက၊ အလြယ သးသပျခငး၊ တကဖယ၍ရသည မတစစာရြကပငးမား ဒတယေန႔က ႀကၾကညျခငး (post-its) ပါေသာ အခကအလက စာလႊာမား

97

အခန ၾကာခန လႈပရားေဆာငရြကမႈ ရညရြယခက

9-9:15am ၁၅ မနစ လကဆြႏႈတဆကမႈမားႏင မးေမာငးထး ေသြးပေလကငခနးႏင မႈမား ျပနလညသးသပမႈ 9:15-9:45am ၃ဝ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၆ – လ႔အခြငအေရး ျပနလညသးသပမႈႏင 'ပတလည' ေဆြးေႏြးျခငး ႀကၾကညမႈ 9:45-10:30am ၄၅ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၇ – မေဝခစားမႈ လ႔အခြငအေရးမားက ကစားနညး အဘယေၾကာငအေရးပါ သနညး။ သာ-တညမမႈႏင လ႔အခြငအေရးမားရရခစား ရန အဆးအတားမား 10:30-10:45am ၁၅ မနစ ေခတနားခန ေလလာသငယမႈက ကယပင10:45-12:00pm ၇၅ မနစ စတအားထကသနေစမႈ အေတြ႔အႀကႏငခတဆက အစေဖာေမးခြနးမား ျခငးလႈပရားေဆာငရြကမႈက အပငးက႑ ၈ – ျပစမႈကးလြနသမား၊ နားလညသေဘာေပါကျခငး ျပစမႈကးလြနျခငးခရသမား၊ ေဘးမ ရပၾကညသ၊ ကစားသ 12:00-1pm ၆ဝ မနစ ေန႔လယစာစားခန 1-3pm ၁၂ဝ မနစ အပငးက႑ ၉ – တာဝနရမႈ – တငျပမႈ လ႔အခြငအေရးမားက မညသ အခြငအေရး လကကငရသမားႏင တာဝန မားေစာငေရာကသနညး။ ရသမား (အစးရမား၊ တစသး ပဂၢလမား၊ ကြၽႏပအတြကမညသည အဖြ႔အစညးမား) အရငးအျမစမားရရႏင သနညး။ ကြၽႏပ၏အခနး က႑က အဘယနညး။ 3-3:15pm ၁၅ မနစ ေခတနားခန 3:15-3:45pm ၃ဝ မနစ အပငးက႑ ၁ဝ – အခြငအေရးမား လ႔အခြငအေရးမားသည ထတတကေတြ႔မႈ အဘယေၾကာင အလြန အျငငး ပြားဖြယျဖစသနညး။ 3:45pm-4:30pm ၄၅ မနစ အပငးက႑ ၁၁ – လ႔အခြငအေရး သငယမႈအား ေပါငးစပျခငး အဆအမန႔စကားမား 4:30-5pm ၃ဝ မနစ အဆးသတလႈပရားေဆာငရြကမႈ–အခမး သငယမႈက ျပနလညသးသပ အနား/စကဝငး လႈပရားေဆာင ရြကမႈ ျခငး/ေရ႕သ႔ ေမာၾကညျခငး

98

အလပ႐ေဆြးေႏြးပြ - ၁

၁။ စတထကသနေစမႈႏင မတဆကေပးမႈမား (၁၅ မနစမ မနစ ၃ဝ)

ရညရြယခက -• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား တစေယာကကတစေယာကရငးႏးေရး တြနးအားေပးရန • ေႏြးေထြးၿပး စတခရသည သငယမႈဝနးကငတစရပ ဖနတးရန • ပါဝငေဆာငရြကသမား၏ ေနာကခမားႏင မလေနရာမားက သရနားလညရန

လပထးလပနညး• လတစဥးလင နာမညကတျပားႏစချပငဆငပါ။ တစခက ၄ငးတ႔ကယေပၚတြင ခတ/ကပရနႏင ကန

တစခက ၄ငးတ႔ကငထားရနျဖစသည။• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား အလပရေဆြးေႏြးပြအတြငး ၄ငးတ႔ကေခၚေစလသည နာမညမားက

နာမညကတ ျပားႏစခစလးေပၚတြင ေရးခငးပါ။ • ပါဝငေဆာငရြကသမားက အခနးအႏ႔ေလာကသြား၍ ဟလဒလႏင ေရာေရာေႏာေႏာလပခငးပါ။

တစစတစေယာကႏင ၄ငးတ႔ေတြ႔သညအခါ ကယကယကယမတဆကရမညျဖစၿပး ဒတယနာမည ကတျပားခငး ဖလယရမည။ ယငးေနာက ပါဝငေဆာငရြကသမားသည ေနာကထပမတဖကတစ ေယာကရာေဖြရမညျဖစကာ ဤတစႀကမတြင ၄ငးတ႔သည ပထမမတဖက (သ/သမ အနးနားတြင မရေကာငးမရႏင)က ဒတယယမတဖကအား အရငဆးညႊနျပကာ ၄ငးႏငမတဆကေပးရမညျဖစ သည။ ထေနာက ပထမမတဖကမေဝခေသာ သတငးအခကအလကက ဒတယမတဖကထ လကဆငကမးရမည။ ပါဝငေဆာငရြကသမားသည နာမညကတျပားမား ေနာကတစဖနဖလယကာ တတယမတဖကထ ဆကသြားရမည။

• အျခား ပါဝငေဆာငရြကသ အေတာမားမားႏင ေတြ႔ခြငရသညအထ လတငးသည ဤနညးအတငး ဆကလက လပေဆာငသြားရမည။ ဝနးကငအေျခအေနသည အသကဝငကာ ကယကယေလာင ေလာငရသငသည။

• အျခားသမားႏင ၄ငးတ႔ဘာသာ၄ငးတ႔ လကလမတဆကရန ပါဝငေဆာငရြကသမားအား မဖတေခၚမ ဤလႈပ ရားေဆာငရြကမႈ မညသ႔လပေဆာငရမညက ပစထတပါ။

• အဆးသတ – ပါဝငေဆာငရြကသမားက စကဝငးပျပနရပခငးပါ။ ေစတနာဝနထမးေဆာငရြက သမားအားအဖြ႔ထရ အျခားသမားက မတဆကေပးခငးပါ။ အဖြ႔ဝငအေရအတြကနညးသည အဖြ႔မား တြင လတငး ကယကယကယမတဆကရန အလညကသညအထ သငကစကဝငးပတပတလည သြားႏငသည။ သငကသငမတဆကၿပးေနာက သငက သငကငေဆာငထားသည နာမညကတျပား ေပၚရလက မတဆကရမည။

မတဆကမႈမားအတြက ျဖစႏငသညလမးညႊနခကမား - • နာမညကတျပားမတဆကမႈမား

99

• သငကယသငမတဆကျခငး (ဆကစပပတသကမႈရလင နာမညႏင အဖြ႔အစညး) • သ/သမ အဘယေၾကာင ဤေနရာသ႔ေရာကေနသနညး။ • သငအေၾကာငး စတဝငစားစရာအခက • သငတနဖးထားသညတစစတစခ (ရးသားမႈ၊ ေျဖာငမတမႈ စသည) သ႔မဟတ မကမသညဟထငေသာ

တစစတစခ * သငလအပစအေပၚမတည၍ အစေဖာမႈမား ညယျပျပငပါ

အျခားသမားကေျပာငးလျခငး - မတဆကမႈမားလပၿပးေနာက ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔နာမည ကတျပားမား၏ အေရာငမားကၾကညခငးပါ။ ၄ငးတ႔ႏင နာမညကတျပားခငး အေရာငတသမားႏင အဖြ႔ဖြ႔ကာ ထသမားႏင အတထငခငးပါ။

* အလပရေဆြးေႏြးပြမစတငမ သငအလရသည အဖြ႔အေရအတြကအတငး အေရာငအမးမးျဖင နာမည ကတျပားမား ျပငဆငပါ။ နာမညကတျပားစစေပါငး အေရအတြကသည ပါဝငေဆာငရြကသ စစေပါငးအေရ အတြကႏင ကကညရ မည။

၂။ လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥ၊ ရညမနးခကပနးတငမားႏင ေမာမနးခကမား (မနစ ၃ဝ)

• လႈပရားေဆာငရြကမႈ အစအစဥကတငျပပါ (ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားေပၚတြင ျပငဆင ပါ)။ ပါဝငေဆာငရြကသမားက ေမးခြနးမားေမးရန ဖတေခၚပါ။

• စတခရၿပး အကးျဖစထြနးသည ေလလာသငယမႈဝနးကငတစရပ ျဖစေပၚေစေရး အေျခခဥပေဒသ မား၏ အေရးပါမႈကမတဆကပါ။ ၄ငးတ႔ကယပင ဥပေဒသမားခမတေရး အကအညျဖစရန ပါဝင ေဆာငရြကသမားက ႏစေယာကတစတြ သ႔မဟတ ၄ငးတ႔နာမညကတျပား အေရာငတအဖြ႔လက ေဆာငရြကခငးပါ။ သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒသအခ႕ခမတၿပး ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔ထ တြင ေပါငးတညမႈလပခငးပါ။

၃။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁ – တငးျပညသစသ႔ရြကလႊငျခငး – လ႔အခြငအေရးမား၊ လသား၏ မရမျဖစလ အပမႈမားႏင လလားေတာငတမႈမားက ဖြငဆသတမတျခငး (မနစ ၆ဝ)

ရညရြယခကမား - • လသား၏ မရမျဖစလအပခကမားႏင လ၏လလားေတာငတမႈမားက အာရစကျခငးအားျဖင လ႔

အခြငအေရးမားအား အနကအဓပၸါယဖြငဆရန။ • လ႔အခြငအေရးမား = ဘဝက ဂဏသကၡာျဖငေနထငရနအတြက အေျခခအကဆး မျဖစမေနလအပမႈ

မား• အဓကအခကအခာ လ႔အခြငအေရးတနဖးမားအား မတဆကေပးရန – လတကာႏငဆငမႈ၊ သာတ

ညမမႈ၊ ဟဒမလႊေျပာငးႏငမႈ၊ ခြျခမး ထတႏတ၍မရမႈ၊ တစခႏငတစခအျပနအလနအမျပမႈ

လပနညးလပဟန - • တစအပစလးက A အဖြ႔မားႏင B အဖြ႔မားအျဖစ ခြပါ။ • ေသြးပေလကငခနးအေနျဖင တစေယာကစကားေျပာသညက ၿပးဆးသညအထ နားေထာငၿပးမ

100

ပါဝငေျပာဆမႈ လပရေသာ စကဝငးဖြ႔ေဆြးေႏြးေျပာဆမႈ လႈပရားေဆာငရြကမႈျဖင ေရ႕ဆကပါ။ • လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

ေခတနားခန (၁၅ မနစ)

အျခားသမားကေျပာငးလျခငး (၁၅ မနစ)

Animal Scrabble ကအသးျပ၍ ပါဝငေဆာငရြကသမားက စတထကသနရန ေစေဆာမႈလပကာ အဖြ႔ သစမားအျဖစဖြ႔ပါ။ ယငးအဖြ႕မားသည ကနအလပရေဆြးေႏြးပြနာရမားအတြငး ၄ငးတ႔၏ လႈပရားေဆာငရြကမႈ လပသည အဖြ႔မားျဖစမညဟ ပါဝငေဆာငရြကသမားက ရငးျပပါ။ ယခ ၄ငးတ႔၏တာဝနမာ အဖြ႔နာမည စဥးစားရနျဖစသည။ အဖြ႔ နာမညစဥးစားရနအဖြ႔မားက အခန ၅ မနစေပးၿပး ယငးအတြက ၄ငးတ႔က မကႏာ စညအႀကျပခငးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔အဖြ႔မားထတြင ထငခငးပါ။ အျခားနညးလမးအေနျဖင ပါဝငေဆာငရြကသမားအား နာမညကတ ျပားအေရာငတ အဖြ႔မားထဆကထားၿပး အျခားစတထကသနေအာင လႈ႔ေဆာေပးမႈနညးလမးတစရပ အစားထးပါ။

၄။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၂ – UDHR ကမတဆကေပးမႈ ( မနစ ၆ဝ မ ၇၅ မနစ)

ရညရြယခကမား - • လ႔အခြငအေရးမား မညသညေနရာမလာေၾကာငး ရငးျပရန • ပါဝငေဆာငရြကသမားအား UDHR ႏငမတဆကေပးရန • UDHR က တကယဘဝ အေျခအေနမားႏင ဆကစပၾကညေရး ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ကညရန

လပနညးလပဟန - • ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားေပၚတြင UDHR ကေရးပါ၊ ဤမတတမးမတရာႏငပတသက၍

အတနးသားမား ဘာသသညက ႏႈကထတပါ • 'အခြငအေရးမား' ဆသညစကားလးက ထငရားေအာငေဖာျပၿပး UDHR က ထညသြငးေကာငးထည

သြငးႏငေသာ အခြငအေရးမား၏ နမနာမားက ပါဝငေဆာငရြကသမားထမ ႏႈကထတပါ • UDHR ႏင ၄ငးတြငပါဝငသည အခြငအေရးမားက ပ၍အနးကပအာရစကရန ဤအပငးက႑က

သးသန႔ရညရြယေၾကာငး အတနးသားမားအား ရငးျပပါ။• လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

ေန႔လညစာစားခန (မနစ ၆ဝ)

အျခားသမားအား ေျပာငးလျခငး (၁၅ မနစ)

အလပရေဆြးေႏြးပြမစတငမ သ႔မဟတ ပါဝငေဆာငရြကသမား ေန႔လယစာစားခနအတြငး အစအစဥတြင ထညသြငးထားသည လ႔အခြငအေရးအႏပညာလကရာမားက အခနးပတလညတြင ခတဆြပါ (သ႔မဟတ သငဟာသငေရြးခယပါ)။ လကဖကသည စတအေျခအေနျဖစေပၚေစေသာ ဂတတစစတစရာ သ႔မဟတ သငေဒသမ လ႔အခြငအေရး/ၿငမးခမးေရးအေၾကာငးအရာ ဂတစခခဖြငထားလငပေကာငးသည။ ေန႔လယစာ

101

စားၿပးခနတြင ဂတကပတၿပး ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔ထငခမားတြငထငခငးပါ။ ေအာကပါေဖာျပ ခကက ေၾကညာပါ -

ယခေန႔လယအပငးက႑ကစတငရန သငတ႔အားလးက ကြၽႏပက အခနးထတြင ကြၽႏပတ႔ခငးကငးျပသ ထားေသာ လပသည လ႔အခြငအေရးအေၾကာငးအရာ အႏပညာလကရာအခ႕က အရသာခစားရန အခြငအေရး ေပးလသည။ (ေနရာအရြယအစားအေပၚမတည၍) ကမၻာတစဝနးမ ဤအမးမးျဖစေသာ အႏပညာလကရာ မားက ၁ဝ မနစမ ၁၅ မနစအၾကာခစားပါ။ ၄ငးတ႔က သငအရသာခစားေနစဥ ေကးဇးျပၿပး ေအာကပါ ေမးခြနးမားက စဥးစားဆငျခငၾကညပါ -

• အႏပညာရင ေပးလေသာ သတငးစကားမာ အဘယနညး။ • အကယ၍ရလင မညသညသတသတမတမတျဖစေသာ အခြငအေရး (မား) က တငျပထားသနညး။ • အႏပညာလကရာေၾကာင သငမညသ႔ခစားရသနညး။

ကြၽႏပက ေခါငးေလာငးတးသညအခါ သငအႏစသကဆး အႏပညာလကရာေဘးတြင ရပေနပါ။ ေစတနာဝနထမး ေဆာငရြကသအခ႕က ၄ငးတ႔အႏစသကဆး အႏပညာလကရာႏငပတသက၍ မေဝမႈ

လပခငးျခငးျဖင ယခအပငးက႑ေဆာငရြကခကက ျပနလညအစရငခပါေစ။

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၃ – ပေျပာသမား၊ ကဗာဆရာမားႏင ပနးခဆရာမား (မနစ ၆ဝ)

ရညရြယခကမား -• UDHR ႏငပတသက၍ သရနားလညမႈ/ရငးႏးကြၽမးဝငမႈ အားျဖညေပးရန • ပါဝငေဆာငရြကသမားက လ႔အခြငအေရးမားႏင စတခစားမႈအရ၊ ထနညးတ အသဥာဏပညာအရ

ခတဆက ေရး တြနးအားေပးရန

လပနညးလပဟန - • အထကတြငၾကညပါ • လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

အျခားသမားအား ေျပာငးလျခငး (၅ မနစ) – တစဖြ႔စက ၄ငးတ႔အႏပညာလကရာက တငျပၿပးသညအခါ ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔၏လႈပရားေဆာငရြကမႈလပသည အဖြ႔မားႏငအတ ျပနထငခငးပါ။ အႏပညာ လကရာက အေပၚဘက ျမငသာသညေနရာတစခတြငထားပါ။

၅။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၄ – အခြငအေရးမးဆကသးဆကႏင တစခကတစခ အျပနအလန အမျပမႈတနဖး (၄၅ မနစ)

ရညရြယခကမား - • ကြၽႏပတ႔တြငရသည လ႔အခြငအေရးအမးအစားမားအေၾကာငး စဥးစားပအမးမးက မတဆကေပး

ရန • ခြျခမးထတႏႈတ၍မရႏငမႈႏင တစခကတစခအျပနအလနအမျပမႈ လ႔အခြငအေရးတနဖးမား၏

အေရးပါမႈက မတဆကေပးရနႏင အေလးထားေျပာျပရန

102

လပနညးလပဟန - • 'ျပညသအမားရပငခြငမားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမား'၊ 'စးပြါးေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈအခြင

အေရးမား' ႏင 'စစညးညညြတမႈ အခြငအေရးမား' ဟေခါငးစဥတပထားသည ႀကတငျပငဆငထား ေသာ ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားမားက ခတဆြပါ -

• ၄ငးတ႔အပါအဝင UDHR တြင ေတြ႔ရသည၊ မေတြ႔ရသည လ႔အခြငအေရးမားက အမးအစားက႑ သးရပအျဖစ အမားအားျဖင စစညးေၾကာငး ရငးျပပါ။

• လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

ေခတနားခန (၁၅ မနစ)

အျခားသမားအား ေျပာငးလျခငး - လတငးက အားလးျပနစေဝးရန ေခါငးေလာငးတးပါ။ ပါဝင ေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔အဖြ႔မားတြင ထငခငးပါ။ ဤအလပရေဆြးေႏြးပြေနာကကြယမ စတလႈ႔ေဆာခကမာ လအပစက လ႔အခြငအေရး ႏင ဆကႏြယသည အေျခခသေဘာထားအျမငမားႏင မတဆကေပးရနသာမက လကေတြ႔ကမၻာ၏ လ႔အခြငအေရး အေျခအေနမားက ေဖာထတသတမတမႈႏင ခြျခမးစတျဖာမႈလပႏငေရး ၄ငးတ႔က လမၼာမႈအရညအေသြးမားေပးရနျဖစ ေၾကာငး ရငးျပပါ။

၆။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၅ – သတငးမားထမ လ႔အခြငအေရး (မနစ ၆ဝ)

ရညရြယခက - • ကြၽႏပတ႔လ႔အသကအဝနးမားတြင ျဖစေပၚေနသည လ႔အခြငအေရးျဖစအငမားက သတမသရမႈ ျမင

တငရန • ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔သငယခရသည လ႔အခြငအေရးေဝါဟာရမားႏင သေဘာထားအျမင

မားအား လကေတြ႔အလပတာဝနတစရပအျဖစအသးခမႈ ေလကငခြငေပးရန • လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမား ေဖာထတသတမတမႈေလကငရန • လ႔အခြငအေရးႏင မဒယာအၾကား အဆကအစပက နားလညသေဘာေပါကရန

လပနညးလပဟန - • မဒယာႏင လ႔အခြငအေရး အဆအမန႔စကားက ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားေပၚတြငေရးပါ။

အတနး သားမားအား ၄ငး၏ ဆလရငးအဓပၸါယက အေလးအနကစဥးစားခငးပါ။ • ဂာနယ/သတငးစာအမးမး၊ ေကာ၊ ရငးလငးတငျပမႈလပသညဘတျပားပငးႏင မတတမား ေဝေပးပါ• လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

၇။ အဆးသတ (၁၅ မနစမ မနစ ၃ဝ)

• ပါဝငေဆာငရြကသမားက စကဝငးတစခအတြငးရပခငးကာ တစေယာကခငးက ယခအခကတန႔တြင ၄ငးတ႔ မညသ႔ခစားခကျဖစေနေၾကာငးေဖာျပသည စကားလးတစခ စဥးစားခငးပါ။ စကဝငးပတလည တြင စကားလးတစခေျပာျပေသာ လတစေယာကစႏင 'စကားတစလး' ေစေဆာခကလပပါ။ သငတ႔ တြင အခနပရပါက အစေဖာေမးခြနးတစခေပးပါ သ႔မဟတ လတစေယာကစက မေဝမႈလပရန သတမတအခနတစခေပးပါ။

103

• အလြယတက ဖယရား၍ရသည မတစစာရြကပငးမား (post-its)/မတစစလစမား ေဝေပးပါ။ ပါဝင ေဆာငရြကသမားအား ယေန႔အစအစဥႏငပတသက၍ ၄ငးတ႔အတြက ႏစသကဖြယျဖစေသာ တစစ တစရာကေဖာျပသည အေပါငးလကၡဏာတစခႏင အလပရေဆြးေႏြးပြ စစဥျပလပပႏငပတသက၍ တးတကေကာငးမြနေအာငလပႏငေသာ သ႔မဟတ ၄ငးတ႔ ပ၍သငယလသည တစစတစရာကေဖာျပ သည ဂရအကၡရာ delta (ဒယတာ) တစခေရးခငးကာ ၄ငးတ႔အား အေပါငးလကၡဏာႏင ဒယတာ အကၡရာက အခနးတစေနရာတြင သငအသငျပငခၿပးျဖစေသာ ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပား ႏစခေပၚတြငေရးခငးပါ။ ဤမတခကမားက အသးျပ၍ ေနာကရကအစအစဥအတြက အလကသင ကကညျပျပငမႈလပပါ။

၁။ ေသြးပေလကငခနး (၁၅ မနစ)

ရညရြယခက - • ယေန႔အတြက အျပသေဘာေဆာငေသာ ထၾကြလ႔လတညေဆာကရန • ယမနေန႔မ သငယရမႈက ျပနလညသးသပရန

လပနညးလပဟန - • ထးထြငးဖနတးႏငစြမးရေသာ တစေယာကႏငတစေယာက လကဆြႏႈတဆကမႈတစရပ စတငေပးပါ။

လကဆြႏႈတဆကမႈက စတဝငစားဖြယ ျဖစစဥျဖစရပတစစတစရာႏင ဆကစပေနလင ပ၍အလပ ျဖစသည။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား အခနးပတလညေလာကသြားကာ မတဖကတစေယာကရာၿပး ပထမ အစေဖာေမးခြနးက ေဆြးေႏြးခငးပါ။ ဒတယလကဆြႏႈတဆကမႈ မစတငေပးမ ပါဝငေဆာငရြကသ မတဖကမားက မနစအနညးငယ မေဝမႈလပခငးပါ။

• ဒတယအစေဖာေမးခြနး မေဝမႈက ထပမလပေဆာငပါ။ • ေစတနာဝနထမးေဆာငရြကသအခ႕အား ၄ငးတ႔လကဆြႏႈတဆကမႈမား သရပျပခငးကာ ၄ငးတ႔

ေဆြးေႏြးခသည တစစတစရာက မေဝခငးပါ။

အစေဖာမႈမား -• သငကယသငမတဆကပါ၊ ထေနာက -

၁။ ယမနေန႔က သင သငယခရသည တစစတစရာက မေဝပါ ၂။ ယေန႔ သင ေနာကထပေလလာစးစမးလေသာ တစစတစရာက မေဝပါ ၃။ ကေလးကလားဆနသညေမးခြနး (ဤစာရငးမတစခေရြးခယပါ သ႔မဟတ သငဘာသာသင

ေမးခြနး ထတပါ) ◊ သင တကတးတစခထးမညဆပါက ယငးက မညသ႔ေသာတကတးျဖစကာ မညသညေနရာ

တြင သငထးမညနညး။ ◊ သင၏ ေပာစရာအေကာငးဆး ကေလးဘဝအမတရစရာအျဖစအပက ◊ မညသညတနခးစြမးအင သငရလသနညး၊ အဘယေၾကာင ယငးတနခးစြမးအင ရလသနညး။

104

အကယခ႕ျခငး - ေနာကဆးအလညတြင ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔ကယပငလကဆြႏႈတဆကမႈ စစဥေရးဆြ ခငးပါ။ အလပရေဆြးေႏြးပြအတြငး ေမးခြနးတစခ သ႔မဟတ လႈပရားေဆာငရြကမႈတစရပႏင ပတသက၍ လပေဆာငခကအေသးစတေျပာျပခငးရန လအပလင ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔ လကဆြႏႈတဆကမႈလပရမည မတဖကကရာခငးပါ။ လကဆြႏႈတဆကမႈလပခငးပါ။ ထေနာက အစေဖာခက က ေဆြးေႏြးခငးပါ။

အျခားနညးလမး - ဤေဆာငရြကခကအား Talking Circle (တစေယာကစကားေျပာသညက ၿပးဆးသည အထ နားေထာငၿပးမ ပါဝငေျပာဆမႈလပရေသာ စကဝငးဖြ႔ေဆြးေႏြးေျပာဆမႈ) တစခအျဖစ လပေဆာငပါ – ပါဝငေဆာငရြကသမားအား အပစႏစခခြပါ။ တစေယာကကတစေယာကက မကႏာခငးဆငမေစရန တစဖြ႔က စကဝငးထတြင အျပငဘကသ႔ မကႏာမ၍ရပကာ ကနတစဖြ႔က အတြငးဘကသ႔ မကႏာမ၍ရပရမည။ တစေယာကကတစေယာက မကႏာခငးဆငျဖစသည ႏစေယာကတစတြမားက ပထမအစေဖာခကအေပၚ ၄ငးတ႔အျမငမားဖလယရမည။ အစေဖာခက ဖလယမႈတစခၿပးေနာက စကဝငးထမ လတငးက ၄ငးတ႔ညာ ဘကသ႔ ၁ ေယာကမ ၃ ေယာကအထလညခငးကာ ဒတယအစေဖာခကက ဖတခငးပါ။ ယငးနညးအတငး ထပလပပါ။

၂။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၆ – လ႔အခြငအေရး 'ပတလည' ေဆြးေႏြးျခငး (မနစ ၃ဝ) – ယေန႔အတြက မတ ဆကလပငနးအစအစဥ

* သငတ႔ အခနမရပါက ဤလႈပရားေဆာငရြကမႈကေကာပါ။ ယေန႔အတြကအစအစဥက ရငးလငးတငျပမႈ လပသည ဘတျပားတစခေပၚတြငေရးၿပး ၄ငးအား လအပစထတငျပကာ 'မေဝခစားမႈခရး' အပငးက႑သ႔ တကရကသြားပါ။

ရညရြယခက - • လအပစတစခလးက ေဆြးေႏြးမႈတြင အာရစးစကေပးရန • ယမနေန႔က ကြၽႏပတ႔သငယခရသညက ျပနလညသးသပရန • ယေန႔ ကြၽႏပတ႔ ေလလာစးစမးရမညအရာက ႀကၾကညရန

လပနညးလပဟန - • ေလကငသငၾကားမႈမစတငမ မတညေသာ မတတငေလးခဖနတးပါ။ အဖြ႔ဝငအေရအတြကမားေသာ

အဖြ႔မားအတြက အခနး၏ အျခားတစဖကတြင ဒတယေျမာက မတတငေလးခဖနတးပါ။ အဖြ႔က ႏစဖြ႔ခြၿပး တစဖြ႔စအား မတတငေလးခတစေလာက လညလညခငးပါ။ ယခအပငးက႑အဆးတြင မကႏာတစဖကတစခကစ၌ တည သညေမးခြနးပါရေသာ မတစစာလႊာမားက ျပနလညသးသပပါ။

• လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

အျခားသမားအား ေျပာငးလျခငး - 'လ႔အခြငအေရးမားအတြက မညသမား တာဝနရသနညး' ဆသည ေမးခြနးက ယေန႔ကြၽႏပတ႔ ပ၍နးနးကပကပ အာရစကသြားမညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ လ႔အခြငအေရးမား အားေပးျမငတငေရးအတြက ကြၽႏပတ႔၏ တစဥးတစေယာကခငးတာဝနမားေရာ အစးရႏင အျခားပါဝင သကဆငသမား၏ တာဝနမားကပါ ကြၽႏပတ႔ဆနးစစသြားမညျဖစသည။

105

၃။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၇ – မေဝခစားမႈခရး (၄၅ မနစမ မနစ ၆ဝ)

ရညရြယခက - • ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ဘဝတြင ၄ငးတ႔၏ကယပငအေနအထားက ဆငျခငခငးရနႏင မတ

ျခားနားသည စနေခၚမႈမား ရငဆငေနရသမားႏငပတသက၍ မေဝခစားၾကညခငးရန။ • လ႔အဖြ႔အစညးအတြငး အထးအခြငအေရးေပးမႈႏင ခြျခားဆကဆမႈတ႔က သာတညမမႈဆငရာ လ႔

အခြငအေရး အေျခခသေဘာတရားက မညသ႔တကစားယတေလာေစႏငေၾကာငး သရနားလညမႈ တစရပ ေဖာေဆာငရန။

• လ႔ဂဏသကၡာအေၾကာငး သရနားလညမႈတစရပ ေဖာေဆာငရန

လပနညးလပဟန - • လတငး ေဘးခငးယဥရပကာ ေရ႕သ႔ ၁၂ လမးတကမႈ သ႔မဟတ ေနာကသ႔ ၁၂ လမးဆတမႈ လပ

ႏငရန ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ေနရာလြတရငးလငးခငးပါ။ လအပလင လအပစက အျပငသ႔ ေနရာေရႊ႕ခငးပါ။

• လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

ေခတနားခန (၁၅ မနစ)

အျခားသမားအား ေျပာငးလျခငး (၅ မနစ) – လတငးက အားလးျပနစေဝးရန ေခါငးေလာငးတးပါ။ စကားလးမား၏အငအား၊ အေလးအနကစဥးစားမႈ၊ ႀကစညေတြးေတာမႈ၊ လ႔အခြငအေရးအစရေသာ အေၾကာငး အရာႏငဆငသည ကဗာတစပဒျပငဆငပါ။ သငေဒသမျဖစလင ပမသငေလာေကာငးမြနၿပး အဖြ႔ဝငမား အၾကား ခြေဝေပးႏငေလာကသည စာရြကမားေပၚတြင ကဗာကတစေၾကာငးစခေရးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမား က ကဗာစာေၾကာငးတစခစ အစဥ အ တငးဖတခငးပါ။ ကဗာႏငဆငသည ေနာကခအနညးငယေျပာျပၿပးေနာက လာမည လႈပရားေဆာငရြကမႈသည စာေရးသားမႈ လႈပရားေဆာငရြကမႈတစရပႏင စတငမညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ ပညာေပးအစအစဥျပငဆငမႈတြင သငေလာသညကဗာအနညးငယ ထညသြငးပါ။

၄။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၈–ျပစမႈကးလြနသ၊ ေဘးမရပၾကညသ၊ ျပစမႈကးလြနျခငးခရသ၊ ကစားသ (၇၅ မနစ)

ရညရြယခက -• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား လ႔အခြငအေရးအေၾကာငး ၄ငးတ႔သငယရမႈႏင ၄ငးတ႔ကယပငအေတြ႔

အႀကက ဆကစပၾကညခငးရန• လ႔အခြငအေရးမားအားေပးျမငတငမႈတြင ကြၽႏပတ႔၏ ကယေရးကယတာ အခနးက႑ႏငပတသက

ေသာ သတမသရမႈ ပမနကရႈငးေစရန

လပနညးလပဟန - • ပါဝငေဆာငရြကသမား စကဝငးတစခအတြငးရပေနဆတြင ၄ငးတ႔အား မတညသည အေတြ႔အႀက

ေလးရပအေပၚ အျဖစအပက ျပနလညေရးသားတငျပမႈလပရန အခန ၁၅ မနစမ မနစ ၂ဝ ေပးမည

106

ျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ ၄ငးတ႔ ျပစမႈကးလြနသတစေယာကျဖစခခန၊ ေဘးမရပၾကညသတစေယာကျဖစခခန၊ ျပစမႈကးလြနျခငးခရသတစေယာကျဖစခခနႏင ကစားသတစေယာကျဖစခခနတ႔ႏငဆငသည အေတြ႔အႀကမားျဖစသည။

• လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

ေန႔လညစာစားခန (၆ဝ မနစ)

အျခားသမားအား ေျပာငးလျခငး - စတထကသနေစရန ေစေဆာမႈတစခ ျဖစေျမာကေအာငေဆာငရြကပါ။ စတကးအႀကအစညတစခမာ ပါဝငေဆာငရြကသမားက မမတ႔ခငးသာသသည လကဆြႏႈတဆကမႈ မတဖက မား ျပနျဖစေစျခငး ျဖစကာ ၄ငးတ႔ခငး လကဆြႏႈတဆကမႈမားက ေလလာသးသပခငးၿပး ထေနာက လတငး အား မကလးမားပတခငးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားအား အခနးအႏ႔သြားခငးၿပး မကလးပတထားလကျဖင ၄ငးတ႔မတဖကကရာခငးပါ။ ၄ငးတ႔မတမေနသည လကဆြႏႈတဆကမႈတစခ ရာေတြ႔သညအထ ပါဝငေဆာင ရြကသမားက ၄ငးတ႔အနးပတလညမလမားႏင လကဆြႏႈတဆကရမညျဖစသည။

၅။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၉ – တာဝနယမႈမားမရဘ အခြငအေရးမားမရ (၁၂ဝ မနစ)

ရညရြယခက –• လ႔အခြငအေရးမားႏင တာဝနရမႈမားအၾကား အဆကအစပက နားလညသေဘာေပါကရန • အခြငအေရးမားက ေလးစားျခငး၊ ကာကြယျခငးႏင ျဖညစြမးျခငးတ႔က မညသ႔အဓပၸာယရသညက

နားလညသ ေဘာေပါကရန • လ႔အခြငအေရးမား အားေပးျမငတငမႈတြင အစးရ၊ အရပဘကလ႔အဖြ႔စညးႏင တစသးပဂၢလမား၏

အခနးက႑ က အေလးအနကစဥးစားရန

လပနညးလပဟန - • 'အခြငအေရးမား' ႏင 'တာဝနရမႈမား' ဆသည စကားရပမားေရးထားေသာ ရငးလငးတငျပမႈလပသည

ဘတ ျပားတစခက ခတဆြပါ • ယငးစကားရပႏစခအၾကား ကြျပားျခားနားခကႏင ၄ငးတ႔မညသ႔ အဆကအစပရေၾကာငး ပါဝင

ေဆာငရြကသမားကေမးပါ။ • လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

** ဤလႈပရားေဆာငရြကမႈအတြက သငပ၍ အခနလအပလင ေနာကတြငပါရေသာ 'သင မညသည ေနရာတြင ရပသနညး' လႈပရားေဆာငရြကမႈက ဖယထတပါ။

၆။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁ဝ – အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈ (မနစ ၃ဝ မ ၄၅ မနစ)

ရညရြယခက -• တစခါတစရ လ႔အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈက သာဓကေဆာငရန • ယငးထပတကေတြ႔မႈမားအား ေျပလညေအာငေျဖရငးရန လ႔အခြငအေရး လပထးလပနညးမားက

မညသ႔အသးျပႏငသညက သာဓကေဆာငရန

107

• အခြငအေရးမား ကန႔သတခရႏငသညက သရနားလညရန

လပနညးလပဟန• 'အခြငအေရးမားထပတကေတြ႔မႈ' ဆသညစကားရပက ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားေပၚတြင

ေရးၿပး ၄ငးက အခနးေရ႕တြင ခတဆြပါ။ • အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈတစခမာ မညသ႔ျဖစသညဟ ၄ငးတ႔ထငေၾကာငး ပါဝငေဆာငရြက

သမားက ေမးပါ။ • လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

၇။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁၂ – လ႔အခြငအေရး အဆအမန႔စကားမား (မနစ ၃ဝ မ မနစ ၆ဝ)

ရညရြယခက - • ေလလာသငယမႈအား ထးထြငးဖနတးႏငစြမးရသည နညးလမးတစရပျဖင ေပါငးစပရန • အလပရေဆြးေႏြးပြ၏ ဆလရငးအေၾကာငးအရာႏင ဆကႏြယသည အဓကေဝါဟာရ၊ သေဘာထား

အျမငမားႏင ရႈျမငခကမားက အားျဖညေပးရန • ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔ႏင တစပါတညးယေဆာငသြားရနအတြက ေစေဆာမႈျဖစေစသည

စကားအခ႕ေပးရန

လပနညးလပဟန - • အဆအမန႔စကားကတျပားမားက ကပနးေဝေပးၿပး ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔အဖြ႔မား

ရာခငးပါ။ • ဒတယအလညအတြက အဖြ႔မားကျပနလညမဖြ႔စညးမ ေဆြးေႏြးမႈတစရပလပပါ။ • လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥကၾကညပါ

၈။ အဆးသတ (မနစ ၃ဝ)

ရညရြယခက - • ေလလာသငယမႈက ျပနလညသးသပရနႏင အႏစခပရန • လ႔အသကအဝနး အာရအသတစရပ ဖနတးရန

လပနညးလပဟန- • အခနးကရငးလငးပါ • ပါဝငေဆာငရြကသမားက စကဝငးတစခထတြင ရပခငးပါ။ လတငးအား မကစမတခငးၿပး ၄ငးတ႔

အေနျဖင မမအမသ႔ မမႏငအတယေဆာငသြားမည အဓကသငယရရမႈျဖစေသာ ဤအလပရေဆြး ေႏြးပြမ စတဝငစားဖြယအေကာငးဆးအရာတစခက စဥးစားၾကညခငးပါ။ စဥးစားၾကညရန လတငးက အခနေပးၿပးလငေပးၿပးခငး ၄ငးတ႔အားမကလးဖြငခငးပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔၏ စတဝငစားဖြယအေကာငးဆး အခကတန႔/အဓကသငယရရမႈ ႏငအည အစဥအတငး အတနးလကစခငးပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔၏ အခကတန႔/သငယရရမႈအေၾကာငး ဝါကတစေၾကာငး

108

ႏစေၾကာငး မေဝခငးပါ။ • စတႀကကေရြးခယခြငရ – ကဗာတစပဒ သ႔မဟတ စာဖတျပမႈတစရပျဖင အဆးသတပါ။ လ႔အခြင

အေရး အေၾကာငးေရးထားေသာ ေကာၾကားသည သခငးတစပဒမ စာသားတစခကဖတျပႏငကာ ထေနာက ပါဝငေဆာငရြကသမား တစေယာကႏငတစေယာကေပါငးၿပး အမျပနရနအသငျဖစခန၌ သခငးကဖြငပါ။

** စတအေျခအေန သငေလာလင သငအေနျဖင မးပပြတစခ စစဥႏငသည။ အလယတြင သ႔မဟတ အျခားေနရာတြင မး သ႔မဟတ ဖေယာငးတငထြနးပါ။ တစကမၻာလးအတငးအတာ လ႔အခြငအေရးတကၾကြ လႈပရားမႈ (Amnesty international) အတြက ဖေယာငးတင၏ အေရးပါမႈက ရငးျပပါ။ ပါဝငေဆာငရြက သတစဥးစအား ဖေယာငးတငမားေဝေပးပါ။ တစဥးစက တစေယာကဖေယာငးတငတစေယာက အျပနအလန ထြနးညခငးၿပး ယခအေတြ႔အႀကမ ၄ငးတ႔ ဘာကယေဆာငသြားမညအေၾကာငး အကဥးမေျပာခငးပါ။ ထေနာက ဖေယာငးတငးက သ႔အတငးထြနးထားခ၍ရႏငသည သငေလာေသာ ေနရာတစခတြင ဖေယာငး တငမားျပနထားခငးပါ။

ေရြးခယခြငမား - • လတငး မေဝမႈလပၿပးေနာက လအပသည စာရြကစာတမးဟသမက ဂရစကပါ။ အရငးအျမစ

(ရညညႊနးခက) စာရငးမားေဝေပးပါ သ႔မဟတ ဆကသြယရမည စာရငးတစခေဝေပးပါ။ • အလပရေဆြးေႏြးပြဒတယေန႔မ အေပါငးလကၡဏာမားႏင ဒယတာအကၡရာမား။ အျခားခငတြကမႈ

ပစမား။

က႑ ၄ – လႈပရားေဆာငရြကမႈမား

အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကေပးသမားအတြက

အသးဝငနညးလမးမား

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁ - လ႔အခြငအေရးကာကြယမႈ လပနညးလပဟန

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၂ - အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔ျခငး

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၃ - တရားစရငေရးအဖြ႕၏ အခနးက႑

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၄ - ျပညတြငးႏငေဒသတြငး တရားစရငေရးအဖြ႕၏

အခနးက႑

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၅ – လ႕အခြငအေရးမေတာမတရားျပမႈတစရပက

အစရငခတငျပျခငး

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၆ - အနဂအအဝငး (လမးဆ)

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၇ - လပငနးစဥ စစဥေရးဆြမႈ

တညဆလ႔အခြငအေရးမား

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၈ - လ႕အခြငအေရးမားႏငပတသက၍

သင မညသညေနရာတြင ရပသနညး။

111

အခနး - ၄

ေပါငေပၚထငျခငးလခငးပးကပ၍ စကဝငးပရပပါ။ လတငးက

တညသည တ႐ႈရာဖကဆ မကႏာမထားၿပး လက မားက မမေရ႕ရလ၏ ပခးႏစဖကေပၚ တငထားပါ။ လတငးက ၄ငးတ႔ေနာကရလ၏ ဒးမားေပၚသ႔ ျဖညးျဖညးခငး ထငခသည။ တစစတစေယာက လကသြားလငရယၾကၿပး ေနာကတစႀကမ ႀကးစား ပါ။

လတငးအေပၚသ႔ေျမမကႏာျပငအထက ခပပါးပါးအျမငရသည

ေသးငယေသာ ကတထျပားတစခ သ႔မဟတ တစ စတစခရာပါ။ လအပစသည လတငးေျမျပငမ ေျခလြတၿပး ေသးငယသည ယငးကတထျပား သ႔မဟတ အနညးငယအထရေသာ အရာဝတေပၚ ေရာကရေရးႀကးပမးရမည။ ထအရာေပၚေနရာရေရး ဂရတစကႀကးပမးပါ။ ယငးသညေျမျပငမေျခေထာက လႊတ၍ ေနရာရရနႀကးပမးရေသာ ေျပာငေျမာက

112

လငျမနသည လပေဆာငခကတစ ရပျဖစသည။

ကြၽႏပတ႔အားထတမႈလအပစသည တစေယာကပခးေပၚ တစ

ေယာကလကတငၿပး စကဝငးပမတတပရပသည။ ၄ငးတ႔ တစေနရာမ တစေနရာသ႔ ပ႔ေဆာငရန ႀကရာကပမးျဖစေသာ အရာဝတမားက ၾကမးျပင ေပၚခထားပါ။ ပါဝငေဆာင႐ြကသမားသည ၄ငးတ႔ လကမား လးဝအသးမျပဘ တစဖြ႔လးအတတကြ ယငးအရာဝတမားက ေကာကယကာ ၄ငးတ႔အား ေနရာေရႊ႕ရမည။

အျခားနညးလမးလအပစကေနရာေရႊ႕ေနသည အရာဝတမား

ေပၚတြင ေခါငးစးစာတနးမားေရးပါ (UDHR အပဒ မား၊ လ႔အခြငအေရးတနဖးမား၊ ဥပေဒသမားႏင အလပရေဆြးေႏြးပြအတြက ေမာမနးခကမား)။ ဤ လႈပရားေဆာင႐ြကမႈက ေသြးပေလကငခနးတစရပ အျဖစႏင ေနာကလာမည အေၾကာငးအရာေခါငးစဥ က မတဆကမႈနညးလမးတစရပအျဖစ သ႔မဟတ အစအစဥတြင ေလလာသငယခၿပးျဖစေသာ တစစ တစခက ျပနလညသးသပမႈနညးလမး တစရပအျဖစ အသးျပပါ။

ဖနပမားလတငးသည မကလးအဝတစညးထားၿပး

ဖနပမားခြၽတထားကာ ညႊနၾကားသမား (ေဘးမ ေျပာျပသမား) က ၄ငးတ႔က အလယတြငထားသည။ လတငးသည ၄ငးတ႔ဖနပမား ႀကးစားရာကာ ျပနစး ရသည။

လအထးလအပစက စကဝငးပထားပါ။ လတငးသည

စကဝငးထရ အသးသးျဖစေသာ အျခားသမားႏင လကခငး လမးခတရသည (မမေဘးမလႏငသာ မဟတ)။ လမား၏ လကမားျဖင စကဝငးပလပရန အတြက တစေယာကကတစ ေယာကက လမးခတ ႐ႈပယကေနေသာ လကမားက ေျဖ(ျဖည)ပါ။

အသတတျပကၡဒနလအပစတစခလး ၄ငးတ႔ေမြးသည ရကႏငလ

အစဥအတငး တနးစရမညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ သ႔ေသာ ဤလပေဆာငခကၿပးေျမာကရန ၄ငးတ႔ စကားေျပာခြငမရ။

မနတငးပါဝငေဆာင႐ြကသအဖြ႔ငယမားအား မတျခား

နားသညအသမားႏင လကဟနေျခဟနမား လပ ခငးပါ (ဥပမာ ေလတကျခငး၊ မး႐ြာျခငး၊ လပလက ျခငး၊ မးႀကးပစျခငး စသည)၊ ထေနာက မနတငး၏ ညငသာသည အစပးမႈက အသ၊ လကဟနေျခ ဟနတ႔အသးျပ၍ ဇာတလမးေျပာရသည၊ မနတငး

113

ၿပးသညအထ သစတးဝငးတစခကသ႔ အသအမး မးလပရသည (ဥပမာ 'အဒေေနာက လပလကပါ တယ! အဒေနာက မးၿခမးပါတယ')။

အသကကယေလမားေပၚသ႔ပထမဆး 'အသကကယေလက' သရပျပရ

သည - ေလသ႑ာနလပရန လႏစေယာကက လကခငးခတရသည၊ ခရးသညမားက ၄ငးတ႔လက ႏစဖကခတထားသည အဝငးထတြင ရပရသည။ ထေနာက လတငးပငလယခရးတစခ ထြကရမည ျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ 'ပထမတြင ပငလယသည ၿငမသကေနၿပး လတငးက ခရးအတြက ေပာရႊင ေနၾကသည။ ယငးေနာက ရတတရက သေဘာၤက ေကာကေဆာငတစခက တကမသည။ လတငး သးေယာကအဖြ႔မားအျဖစ (သ႔မဟတ တစေယာက အဖြ႔ သ႔မဟတ ေလးေယာကအဖြ႔ စသည) အသက ကယေလတစခဆ တကရမည။' ပါဝငေဆာငရြက သမားသည ယငးေနာက 'အသကကယေလမား' ပေဖာရန အလအယကလပရသည။ ျဖစေနက အတငးတစစတစေယာက'ေရနစသည'။ ယငးေနာက ဇာတေၾကာငးေျပာမႈျပနလပပါ။ 'ယခသေဘာၤမာ ၿငမးၿငမးခမးခမး ဆကသြားေနသည။ သ႔ေသာ ရတတရက ဟာရကနးတစခ အစပးလာသည၊ သေဘာၤစနစေနသည။ လတငး ႏစေယာကတစဖြ႔ျဖင အသကကယေလမားဆ ေျပးသြားသည။' 'သေဘာၤ ပကမႈ' အႀကမႀကမျဖစေပၚသညဟ ဤနညးအတငး ဆကလပပါ။

အပစလကသကၿငမခငးကငးျပသမႈလကရာ သ႔မဟတတပဆငမႈအႏပညာလကရာ

လတစေယာကစသည ၄ငးတ႔အတြက အေရး ပါသည တစစတစရာက မတဆကေပးမႈ နညးလမး တစရပအျဖစ အဖြငခငးကငးျပသမႈတြင ပါဝငတင ဆကရန ၄ငးတ႔အတြက အဓပၸာယရေသာ အရာ တစခက အမမယေဆာငလာရမည။

အသတတမတဆကမႈစကားမေျပာဘ လမားတစဥးကတစဥး ဆက

သြယ၍ရသညအခကက ပစထတျခငးအတြက အလြနေကာငးသည။ ပါဝငေဆာငရြကသမားသည ႏစေယာကတစတြတြရၿပး လကဟနေျခဟနမားႏင အမအရာမားသာ အသးျပျခငးျဖင ၄ငးတ႔ကယ ၄ငးတ႔ မတဆကေပးရန မနစအနညးငယအခနရ သည။ မနစအနညးငယၾကာၿပးေနာက ႏစေယာက တစတြမားက လစထျပနလာၿပး ပါဝငေဆာငရြကသ မားသည အျခားတစေယာကအေၾကာငး သ/သမ ဘာသခရသညက တစေယာကတစလညေျပာျပရ မည။

ေတြ႔ဆေမးျမနးမႈမား'ပတဆြျခငး' ကသ႔ျဖစသည၊ သ႔ေသာ ေရးဆြ

ျခငးမရ။ တစေယာကစသည တစဥးႏငတစဥးတြ သည။ ေမးခြနးအသးသးေမးသည။ ထေနာက မတ ဖကတစေယာကစက ကနတစေယာကက တစဖြ႔ လးႏင မတဆကေပးသည။ အခ႕ေသာ ဥးေဆာင ေမးခြနးမားက ေအာကပါအတငး ျဖစႏငသည - ၁။ မညသညအရာကသငကအမားႏငမတ တစမ

ထးေစသနညး။ ၂။ သငဘဝတြင မညသက ယခသငျဖစေနသည

ထကျမကေသာ ေခါငးေဆာငျဖစရန ကညခ သနညး။

၃။ 'လ႔အခြငအေရး' ဆသညစကားက ၾကားသည အခါ သငဘာကေတြးသနညး။

၄။ မညသညတရစၧာနက သငက အေကာငးဆး ကယစားျပသနညး။

၅။ သငမသားစ သ႔မဟတ သငအသကအဝနး တြင မညသသည အေကာငးဆးပေျပာသ ျဖစ သနညး။

၆။ သငဘဝမ မညသညအျဖစအပကက သင၏ ကမၻာအျမငက အကးအသကေရာကဆး ျဖစ သနညး။

၇။ မညသညအရာ၏ ေစေဆာမႈေၾကာင သငဤ ေနရာသ႔ ေရာကရလာသနညး။

114

တစေလတညးစးပါဝငေဆာငရြကသမားသည၄ငးတ႔ႏင တည

သည ပငကသြငျပငလကၡဏာရေသာ အျခားသမား ႏငတြရမည။ ယငးေနာက အခ႕အမးအစားက႑ မားက ေဖာထတပါ (ဥပမာ တညသည ဆယစႏစ သ႔မဟတ လတြင ေမြးသမား၊ ကေလးအေရအတြက သ႔မဟတ ေမြးခငးအေရအတြက တညသမား၊ အမ တြငတညသညဘာသာစကားေျပာသမား သ႔မဟတ ဘာသာစကားအေရအတြက တညသမား)။ သင ေလာသည အေျခအေနမားတြင ပ၍အကဆတ ေသာ အမးအစားက႑မား အသးျပႏငသည (ဥပမာ အသားအေရာငတသမား၊ အဖမးခရသည အႀကမအေရအတြက)။

နာေပာဖြယထငခမားထငခမားက စကဝငးပတတစခပစ ေနရာခ

ၿပး ပါဝငေဆာငရြကသမားအားထငခငးပါ။ စကဝငး အလယတြငရပၿပး သငသညသငနာမညက ေဖာျပ မညျဖစၿပး သငကယသငအေၾကာငး ေဖာျပမႈတစ ရပ လပမညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ သငယငးသ႔ လပေဆာငသညအခါ ထေဖာျပခကက သ႔အတြက လညးမနကနသတစေယာကကထငခမားအေျပာငး အလလပရမည။ (ဥပမာ 'ကြၽတေတာနာမည X ျဖစ ၿပး ဘယသနတစေယာက ျဖစပါတယ'၊ 'ကြၽနေတာ နာမည X ျဖစၿပး ကြၽနေတာမာ ကေလးသးေယာက

ရပါတယ'၊ သ႔မဟတ 'ကြၽနေတာနာမည X ျဖစၿပး ကြၽနေတာ --- စားရတာ မႀကကပါဘး')။ သငထင ႏငဖ႔ ခတစလးလြတသညအထႀကးစား၍ ေျပာႏငရ မည။ ထငခေနရာကလႊတ၍ ထသြားသက ယငး ေနာက သ သ႔မဟတ သမအေၾကာငး အလားတ ေဖာျပမႈတစခ လပမညျဖစသည။ ပါဝငေဆာငရြက သအမားစ ၄ငးတ႔ကယ ၄ငးတ႔ မတဆကခြငရ သညအထ ဤနညးလမးအတငး ဆကသြားပါ။

ပတမားပါဝငေဆာငရြကသမားက စာရြကလြတႏင

ေဘာပငတစေခာငးေပးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမား အား ၄ငးတ႔ႏငမသသည မတဖကတစေယာကရာ ခငးပါ။ တစဥးစသည ကနမတဖက၏ ပၾကမးတစခ အျမနဆြရမညျဖစၿပး ပတတြင ထညဆြမညေမးခြနး အခ႕ (ဥပမာ နာမည၊ ဝါသနာ၊ အအားသငစရာ အခက) ေမးရမညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ ဤ လပ ေဆာငခကအတြက အခနအနညးငယသာေပးၿပး လတငးက ၄ငးတ႔ပတမားႏင နာမညမားတတႏင သမ ႀကးႀကးေရးရနတကတြနးပါ။ ထ႔ေနာက ပါဝင ေဆာငရြကသတစဥးစအား သ သ႔မဟတ သမဆြ ထားေသာ ပတက လစထျပခငးကာ 'မရငး'လအား မတဆကေပးခငးပါ။ နာမညမား သေအာငလပေရး လြယကေစရန လတငးျမငႏငသညေနရာတြင ပတ မားက ခတဆြပါ။

115

အဖြ႔လကပးေပါငးေဆာငရြကမႈပါဝငေဆာငရြကသမားအား အဖြ႔ငယမားဖြ႔ၿပး

၄ငးတ႔တြင တညစြာရသည ဝေသသလကၡဏာမား (ဥပမာ ယဥေကးမႈ၊ သြငျပင၊ ကယေရးကယတာ ႏစသကမႈမား၊ ဝါသနာမား)က အခနေပးေဖာထတ ခငးပါ။ တစဖြ႔စက သ႔ကယသ အမညေပးခငးၿပး ယငးအတြကရငးျပႏငရမည။ ထေနာက အဖြ႔ငယ မားက အဖြ႔ဝငမား၏ နာမညမားေဖာျပျခငးႏင ၄ငး တ႔အဖြ႔အမညက ရငးျပျခငးျဖင လအပစတစခလး ထ ၄ငးတ႔ကယ၄ငးတ႔ မတဆကရမည။

တနးစျခငးပါဝငေဆာငရြကသမားအား ရစေယာကမ

အေယာက ၂ဝ အထပါသည အဖြ႔ႏစဖြ႔ သ႔မဟတ ယငးႏငအထက စဖြ႔ပါ။ ယခလပေဆာငခကသည ယဥၿပငမႈတစရပျဖစၿပး ၄ငးတ႔က နညးလမးတစ ခချဖင ၄ငးတ႔ကယ၄ငးတ႔ တတႏငသမ ျမနျမန တနးစရမညျဖစေၾကာငး ပါဝငေဆာငရြကသမားက ေျပာျပပါ။ အဖြ႔လကတနးစၿပးသညအခါ ၄ငးတ႔ တနးစၿပးေၾကာငး လကခပတး၍ အခကျပရမည။

ျဖစႏငသည အစေဖာမႈမားဖနပအရြယအစား အစဥလက တနးစျခငး၊

လကတစလမးမႏငမႈအစဥလကတနးစျခငး၊ ပထမ အမညမား၏ အကၡရာစဥအလက တနးစျခငး၊ ဇနနဝါရမ ဒဇငဘာအထ ေမြးေန႔အစဥလက တနးစ ျခငး၊ မမတ႔တြငရသည ညအစကေမာငႏမမား အေရအတြကအလက တနးစျခငး၊ လကရ မမတ႔ အလပမားမ အလပခနမားအလက တနးစျခငး၊ မမတ႔ပငဆငသည တရစၧာနအေရအတြကအလက တနးစျခငး စသည။

Animal Scrabble ယခေလကငခနးအတြက လႈပရားေဆာငရြက

မႈလပသညအဖြ႔မား လအပသေလာက တရစၧာန အမးမးျဖစေသာတရစၧာနကတမားျပလပပါ။တစဖြ႔ စတြင ပါဝငမည လအေရအတြကအတငး စလစ

(စကအပငးအစ)မားေရးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသ တစေယာကစက စလစတစခေပးပါ။ ပါဝင ေဆာင ရြကသမားက စလစမားကဖတၾကညၿပး စလစ တြငေရးထားသည စကားလးမားက လ႕ဝကထားရ မည။ ပါဝငေဆာငရြကသမားက ကနအဖြ႔ဝငမားက ရာရမည၊ သ႔ေသာ စကားေျပာခြငမျပ။ ယငးအစား ၄ငးတ႔က တရစၧာနအသလပရမည။ ပါဝငေဆာင ရြကသမား တစဥးကတစဥးေတြ႔လင ေတြ႔ခငး ၄ငးတ႔ခငး (စလစခငး) ကပထားရမည ျဖစၿပး ၄ငး တ႔၏ အျခားတရစၧာနသငယခငးမား အားလးက ေတြ႔သညအထ ယငးအတငး ဆကလပရမည။

ရပပပေဟဠရပပပေဟဠမားလပပါ (ရပပတစခယၿပး ယငး

က အပငးပငးအစစျဖတပါ)၊ လႈပရားေဆာငရြကမႈ လပသညအဖြ႔မား လအပသေလာက ရပပပေဟဠ မားလပပါ။ ဥပမာ သငတ႔ငါးဖြ႔ရလင ရပပ ပေဟဠ ငါးခ လအပမညျဖစသည။ ပေဟဠအပငးအစမား စစေပါငးအေရအတြကက ပါဝငေဆာငရြကသ စစေပါငးအေရအတြကႏင ကကညရမည။ အပငး အစအားလးက လြယအတ/ျခငးေတာငး တစခထ ထညပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသတစေယာကစက လြယ အတထမ ပေဟဠအပငးအစတစခက တစလညစ ႏႈကရမည။ ပါဝငေဆာငရြကသမားသည ၄ငးတ႔ ႏႈကမသည ပေဟဠ အပငးအစႏငကကညသညလ မားက ရာရမည။

အျခားနညးလမးအေၾကာငးအရာေခါငးစဥတစခက မတဆက

ေပးရန သ႔မဟတ ေလလာသးသပရနအတြက သင အေနျဖငအသးျပႏငရန ဓာတပမားကရညရြယခက ျဖင ေရြးခယပါ။

ထးျခားမႈရသည အေရာငမားပါဝငေဆာငရြကသမားကခြရန အေရာငပါ

ေသာစကမား၊ အေရာငအမးမးရေသာ သၾကား လးမား သ႔မဟတ အျခားအရာမား အသးျပပါ။ အေရာငပါသည အရာဝတမားက သငအလပရ ေဆြးေႏြးပြတြင ေပါငးစညးနငမည နညးလမးမား

tzGJYrsm;zGJY jcif;

116

အားေတြးဆပါ။ ဥပမာနာမညကတျပားမားႏင လက ကမးစာရြကမားက အေရာငအမးမးရေသာ စက မားေပၚတြင ရကႏပၿပး ထေနာက ပါဝငေဆာငရြက သမားအား အေရာငတအပစမားအျဖစ ျပနလည စစညးပါ။

ႏစေယာကတစတြမားအညႊနးကတျပားမား ႀကတငျပလပပါ။ ပါဝင

ေဆာငရြကသမားအေနျဖင ႏစေယာကတစတြ တြ ႏငရန နညးလမးတစရပအျဖစ ကတျပားတစစစ ေပၚတြင နာမညေကာအတြတစတြ (လကဖကမႈရ ေသာ အရာႏစခ) ကေရးပါ။ ဥပမာ ကတျပားတစခ တြင 'ဟငး' ဟေရးၿပး အျခားတစကတတြင 'ထမငး' ဟေရးပါ။ အျခားစတကးမား - 'ေဒၚေအာငဆနးစ ၾကညႏင NLD'၊ 'လသားႏင အခြငအေရးမား'။ 'ေပါငးထညျခငးႏင ထတပယျခငး' ကသ႔ သင အေၾကာငးအရာႏင ဆကႏြယသည အေၾကာငး အရာတစခက သငေရြးခယႏငသည သ႔မဟတ ကတျပား တစခတြင အဓပၸာယဖြငဆခကမားေရးၿပး ကနကတျပားတြင ေဝါဟာရစကားရပမား ေရးခင လငလညး ရသည။ ပါဝငေဆာငရြကသမား ႏစ ေယာကတစတြ တြႏငရနအတြက ၄ငးတ႔သည အရငဆးအျဖစ စကားရပႏင သ႔အဓပၸာယက မနမန ကနကန ေဖာထတသရရမညျဖစသည။

Role Play သငအတနး သ႔မဟတ ေလကငသငၾကားခန

၏ အစတအပငးအျဖစ ျဖစစဥျဖစရပ ေလလာခက တစရပအသးျပရန သငေရြးခယလင Role Play က ပငးျခားစတျဖာမႈတြင ေပါငးထညရန စဥးစားသး သပပါ။ ျဖစစဥျဖစရပအေပၚမတည၍ ဇာတရပ အမးမး တာဝနေပးပါ။ ထေနာက သင၏ ပါဝင ေဆာငရြကသတစေယာကစက ၄ငးတ႔ဇာတရပက ေဖာျပထားသည ကတျပားတစခေပးပါ။ ယငး ေနာက ၄ငးတ႔အား ၄ငးတ႔တာဝနေပးျခငးခရေသာ ဇာတရပအေပၚမတည၍ အဖြ႔မားဖြ႔ခငးပါ။

အျခားနညးလမးျဖစစဥျဖစရပတစခအသးျပ၍အေၾကာငးအရာ

တစခေခါငးစဥတစခ မတဆကေပးပါ။ ပါဝင ေဆာင ရြကသမားကျဖစစဥျဖစရပမ ဇာတေကာငမားအ ေပၚမတည၍ အဖြ႔မားဖြ႔ခငးပါ။

ေဘာလးပစေပးျခငးပါဝငေဆာငရြကသမားက တစေယာကမတစ

ေယာကထ ေဘာလးပစေပးသည။ ေဘာလးဖမးမ သတစေယာကစက အလပရေဆြးေႏြးပြမ သ သ႔မဟတ သမ ေလလာသငယရရသည သ႔မဟတ အသးျပႏငသည တစစတစရာက ေဖာျပေျပာဆ သည။

အျခားနညးလမးမား • သငယရရခသည အဖးတနေသာ သငခနး

စာမား/သေဘာထားအျမငမားက မေဝျခငး • ပထမတစေယာကက သေဘာထားအျမင

တစရပ ေဖာျပေျပာဆသည၊ ေနာကတစ ေယာကက ယငးသေဘာ ထားအျမင အတြက နမနာ လပေဆာငခကတစရပ ေဖာျပၿပး ထေနာက အျခားသေဘာထား အျမငတစခ ေဖာျပသည၊ ထအတငး ထပခါထပခါ လပ သည။

• လပငနးစဥတစရပ၊ အထငကရအျဖစအပက အခနကာလေဖာျပခကႏင အစအစဥတ႔က သးသပျခငး

အထငကရအျဖစအပက အခနကာလေဖာျပခက

အလပရေဆြးေႏြးပြမ အဓကသေဘာထား အျမငမား၊ သငခနးစာမား၊ အေတြ႔အႀကမား၊ ေဆြး ေႏြးမႈမားႏငအျခားစတဝငစားစရာ အေကာငးဆး အရာမားက ကတျပားမားေပၚတြင ခေရးပါ။ ပါဝင ေဆာငရြကသတစေယာကစအား ကတျပားတစခစ ေပးၿပး ၄ငးတ႔က သကဆငရာကတျပားမား၏ အခနကာလအစဥလက တနးစခငးပါ။ လတငး တစေယာကကတစေယာက ျမငႏငေစရန လတနး ၏ အစြနးႏစဖက (အစြနဆးမလႏစေယာက)က

117

ဟဘကဒဘက စလကပါ။ စကဝငးပတပတလည သြားၿပး ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔ တစ ေယာကစအတြက စတဝငစားစရာ အေကာငးဆး အရာမား/တနဖးအရဆး သငခနးစာမား စသညက မေဝခငးပါ။

စေပါငးအႏစခပအႏစခပေမးခြနးတစခ ထတပါ (ဥပမာ 'ယေန႔

သငၾကားခရသည မညသညထငျမငခက မားက အဓပၸာယေလးနကေသာ စကားမားအျဖစ သင အမတရေနမညနညး' သ႔မဟတ 'သငအသက အဝနးတြင အသးခရန မညသည အေတြးအေခၚ အယအဆက သငႏငအတ သငသယသြားႏင သနညး။') သ႔မဟတ တစဖကဖြငေဖာျပခက (ေမး ခြနး) တစခေမးပါ (ဥပမာ 'ယေန႔အပငးက႑အၿပး တြင သငထငျမငယဆခကမားက အႏစခပကယ စားျပသည စကားရပ သ႔မဟတ စကားစတစခက စဥးစားၾကညပါ' သ႔မဟတ 'ကြၽနေတာတစခ သခင တာ...')။ ပါဝငေဆာငရြကသမားအား အျပနအလန တ႔ျပနခငးပါ။

အပစလကသကၿငမခငးကငးျပသမႈလကရာ သ႔မဟတ တပဆငမႈအႏပညာလကရာ

ပါဝငေဆာငရြကသ တစဥးစက အဖြ႔လကခငး ကငးျပသမႈမ အရာဝတမားက တစေယာက

တစျပနယၿပး အလပရေဆြးေႏြးပြမ သ သ႔မဟတ သမ ဘာယသြားမညဆသညက ရငးျပျခငး။

ၿငမးခမးေရး ခးငကလႊတျခငးအစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကသ

က သသာထငရားသည အရာတစခ (ဥပမာ ငက၊ ေမြးကာစငကကေလး)ကေျမာကကငျပကာ ၄ငးက တစေယာကလကမတစေယာကလႊေပးရငးယငးႏင ပတသက၍ တစစတစခေျပာရန ပါဝငေဆာငရြက သမားအား ဖတေခၚသည။ 'ထအရာ' လတငး လကထေရာက ၿပးေနာက ပါဝငေဆာငရြကသမား က လခငးပးကပ၍ စကဝငးပရပကာ ငကကေလးက စေပါငးလႊတေပးလကၾကသည။

Slide Show အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကသ

က ပါဝငေဆာငရြကသတစေယာကစ အပါအဝင အပငးက႑ႏင ပတသက၍ ဓါတပမားရကထားခ သည။ လ႔အခြငအေရးအေၾကာငး ေလလာသငယ သည အသကအဝနးတစရပက ထငဟပမႈအျဖစ ဓါတပမားက တစပၿပးတစပျပကာ ပါဝငေဆာငရြက သမား စစညးညညြတစြာ လပေဆာငခသည ပါဝင ေဆာငရြကမႈအေပၚ အကဥးခပမတခကတစရပ ေပးသည။

118

ညႊနၾကားခက - လႈပရားေဆာငရြကမႈတြင ပါဝငသမားအား သတငးအခကအလကရငးျမစမားအျဖစ အသးျပကာ သငလပႏငသေလာက စတရနးကြကမားအတြက အေျဖတစခေတာငးၿပး ၄ငးကစတရနးထတြင ခေရးပါ။ လတစေယာကစထမ အေျဖတစခစေတာငးသငၿပး ၄ငးက ထေလးေထာငကြကက သငအတြက အတေကာကလကမတထး ေပးရမည။ အခနေစသြားလင ရပလကပါ။

မတျခားနားသည လ႔အခြငအေရး

အမးအစားက႑မားက အဘယ

နညး။

လ႔အခြငအေရးမားက ခခကာ

ကြယသည အဖြ႔အစညးတစခ၏

အမည။

လအမား၏ ေလးစားမႈခရေသာ

သင၏ အခြငအေရးတစရပ။

လ႔အခြငအေရးမား အေၾကာငး

သဆသည အဆေတာ

သငႏငငတြင မၾကာမၾကာ ျငငး

ပယခရသည လ႔အခြငအေရးမား။

လ႔အခြငအေရး ဥပမာသးခ။

လ႔အခြငအေရးမားက ရပတည

ေတာငးဆေသာ မတတမးမတ

ရာ တစခ၏ အမည။

သငက စတအေႏာက အယကအ

ေပးဆးျဖစသည လ႔အခြငအေရး

မေတာမတရားျပမႈ အမးအစား။

၄ငးတ႔ကယပင ႏငင/အမျပည

က တညေထာငခြင ျငငးပယခရ

သမား။

အမးသမးမား တစခါတစရ ျငငး

ပယခရသည အခြငအေရး။

သငတြငမရသည သငမဘမား

ထတြင ရ/ရခေသာ အခြငအေရး

တစခ။

လ႔အခြငအေရးမားက ခခကာ

ကြယ/ခခကာကြယခသ တစဥး။

လ႔အခြငအေရးမားက ခခကာ

ကြယေသာ အေျခခ သေဘာ

တရားအခ႕က အဘယနညး။

လ႔အခြငအေရးမား အေၾကာငး

ရပရင/ဗဒယ။

လ႔အခြငအေရးမား အေၾကာငး

စာအပ။

119

ညႊနၾကားခက - လႈပရားေဆာငရြကမႈတြငပါဝငသမားအား သတငးအခကအလကရငးျမစမားအျဖစ အသးျပကာ သငလပႏငသေလာကစတရနးကြကမားအတြက အေျဖတစခေတာငးၿပး ၄ငးက စတရနးထတြင ခေရးပါ။ လတစ ေယာကစထမ အေျဖတစခစေတာငးသငၿပး ၄ငးက ထေလးေထာငကြကက သငအတြက အတေကာကလကမတထးေပးရမည။ အခနေစသြားလင ရပလကပါ။

မတျခားနားသည လ႔အခြငအေရး အ မးအစားက႑မားကအဘယ နညး။ • ျပညသအမား ရပငခြငမားႏင

ႏငငေရးအခြငအေရးမား• စးပြားေရး၊ လမႈႏင ယဥေကးမႈ

အခြငအေရးမား • စစညးညညြတမႈအခြငအေရးမား

လ႔အခြငအေရးမားက ခခကာကြယ သည အဖြ႔အစညးတစခ၏ အမည။ • အျပညျပညဆငရာလြတၿငမးခမး

သာခြင(Amnesty International)• လ႔အခြငအေရး ေစာငၾကညအဖြ႔

(Human Rights Watch)• ကရငလ႔အခြငအေရးအဖြ႔ (Karen

Human Rights Group)

လအမား၏ေလးစားမႈခရေသာ သင ၏ အခြငအေရးတစရပ။

လ႔အခြငအေရးမားအေၾကာငး သဆ သည အဆေတာ • ေဘာဘမာလ • ဂြၽနလနႏြန • အာနးဒဖရနက • ေဘာဘဒလန • နနာဆငမြန

သငႏငငတြင မၾကာမၾကာ ျငငးပယခ ရသည လ႔အခြငအေရးမား။

လ႔အခြငအေရး ဥပမာသးခ။

လ႔အခြငအေရးမားက ရပတည ေတာငးဆေသာ မတတမးမတရာ တစခ၏ အမည။ • ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရး

တရားဝငေၾကညာခက• ျပညသအမားရပငခြငမားႏင ႏငင

ေရးအခြငအေရးမားဆငရာ ႏငင တကာသေဘာတညခက

သငက စတအေႏာကအယကအေပး ဆးျဖစသည လ႔အခြငအေရးမေတာ မတရားျပမႈ အမးအစား။

၄ငးတ႔ကယပင ႏငင/အမျပညက တညေထာငခြင ျငငးပယခရသမား။ • ကာဒမား• ကခင • ကရင • ပါလကစတငးမား

အမးသမးမား တစခါတစရ ျငငးပယ ခရသည အခြငအေရး။ • လြတလပစြာ လႈပရားခြင• လကထပခြင • ပဂၢလကလၿခခြင

သငတြငမရသည သငမဘမားထ တြငရ/ရခေသာ အခြငအေရးတစခ။

လ႔အခြငအေရးမားက ခခကာ ကြယ/ခခကာကြယခသတစဥး။• ဂႏၵ• နယဆငမနဒလား• ေဒၚေအာငဆနးစၾကည• မာတငလသာကငး

လ႔အခြငအေရးမားက ခခကာကြယ ေသာ အေျခခသေဘာတရားအခ႕က အဘယနညး။ • သာတညမမႈ• လတကာႏငဆငမႈ • လႊေျပာငးမရမႈ • ခြျခမးထတပယ၍မရမႈ • တစခႏငတစခ အျပနအလန

အမျပမႈ

လ႔အခြငအေရးမား အေၾကာငး ရပရင/ဗဒယ။ • Hotel Rwanda• Blood Diamond• Killing Fields• Gandhi

လ႔အခြငအေရးမား အေၾကာငး စာအပ။ • Freedom from Fear • Kite Runner• Hunger Games

120

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၁

tcsdef

75 rdepf

ရညရြယခကမား -• အလပရေဆြးေႏြးပြအမတ ၁ မ သငယရရသညက ျပနလညသးသပရန • လ႔အခြငအေရးမား အားေပးျမငတငမႈႏင အကာအကြယေပးမႈတြင အစးရ၊

အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးႏင တစသးပဂၢလမား၏ အခနးက႑က အေလး အနက ဆငျခငရန

ပစၥညးပစၥယမားရဝါ၏အျဖစအပကကတျပားမား၊ တစဖြ႔စအတြက ရငးလငးတငျပမႈလပေသာ ဘတျပား၊ မတတ

မား၊ တပ

• ဤအပငးက႑က ျဖစေျမာကေအာင မေဆာင ရြကမ ေနာကခဖတျပမႈလပပါ။

• အခနးေရ႕တြင ရဝါ၏ အျဖစအပကရပပမားက အေပၚဘကျမငသာသညေနရာတြင ခတဆြ ပါ။

• အဖြ႔ငယမားတြင ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ရဝါ၏ အျဖစအပကက ျပနလညေတြးေတာခငး ပါ။ အဖြ႔ဝငမားအား ၄ငးတ႔မတမသေလာက အေသးစတက မတစမား ခေရးခငးပါ။

• ေစတနာဝနထမးတစေယာကက အခနးေရ႕သ႔

121

ဖတေခၚၿပး ရပပမားက ျပနစဥခငးကာ ျဖစစဥ ဇာတေၾကာငးအား အေသးစတ ျပနလညေျပာ ျပခငးပါ။

• သ/သမ ျပနလညေျပာျပၿပးသညအခါ ကန အဖြ႔ဝငမားက ေနာကထပအေသးစတ ျဖည စြကခငးပါ။

• အျခားနညးလမး - ရပပမားရသေလာက ေစတနာဝနထမးမားအား အခနးေရ႕သ႔ဖတ ေခၚပါ။ ေစတနာ ဝနထမးတစေယာကစက ရပ

ပတစခေရြးခယရမညျဖစၿပး ထေနာက ျဖစစဥ ဇာတေၾကာငးအား မနမနကနကန ကယစားျပ ေဖာျပႏငရန ေစတနာဝနထမးမားက ၄ငးတ႔ ဘာသာ ၄ငးတ႔ ေရ႕ေနာကစဥရမည။ ၄ငးတ႔ တစဥးစသည မမရရေသာဓာတပက ကယစား ျပေဖာျပသည ရဝါ၏အျဖစအပကမ အစတ အပငးက အေသးစတျပနလည ေျပာျပရမည ျဖစသည။

အဆင ၁ - • ရဝါ၏ အျဖစအပကက အသးျပ၍ ႏငငတကာ

လ႔အခြငအေရး အကာအကြယေပးမႈယႏရား မား - တရားစရငေရးအဖြ႔အသးသး (ျပညတြငး၊ ေဒသတြငးႏငနငငတကာ)ႏင၄ငးတ႔က တစခ ႏငတစခ အျပနအလနအကးျပပ၊ အစးရ မဟတေသာ အဖြ႔အစညးမားႏင အရပဘက လ႔အဖြ႔အစညး၊ တစသးပဂၢလႏငငသားမား၏ အခနးက႑တ႔ဆငရာ ၁ဝ မနစမ ၁၅ မနစ တငျပမႈတစရပလပပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ရငးလငးတငျပ ေရး သငကအကအညျဖစေစရန ေအာကပါ ေဖာျပခကက နမနာအျဖစသးပါ။

အဆင ၂ - • ေအာကပါတ႔ကသ႔ ေမးခြနးမားေမးျခငးျဖင

လႈပရားေဆာငရြကမႈ လပေဆာငခကက ျပနလညအစရင ခခငးပါ-◊ လတငး ျမနမာႏငင လ႔အခြငအေရးေကာ

မရငက ၾကားဖးပါသလား။ ထေကာမရင အေၾကာငး သငတ႔ဘာသသနညး။

◊ ျမနမာႏငငတြင ကေလးသငယအခြင

အေရးမားက လလေလာကေလာက အကာအကြယေပးသညဟ သငထငျမင ယဆပါသလား။ အဘယေၾကာင ထငျမင သနညး၊ အဘယေၾကာင မထငျမင သနညး။

◊ ျမနမာႏငငတြင အမးသမးမား၏ အခြင အေရးမားက လလေလာကေလာက အကာအကြယေပးသညဟ သငထငျမင ယဆပါသလား။ အဘယေၾကာင ထငျမင သနညး၊ အဘယေၾကာင မထငျမင သနညး။

◊ ျမနမာႏငငတြင လ႔အခြငအေရးမား ရရ ခစားခြငအတြက အဆးအတားအခ႕က မညသညအရာမားျဖစသညဟ သငထင ျမငသနညး။

• တရားစရငေရးအဖြ႔မား၏ အခနးက႑ဆငရာ ေဆြးေႏြးမႈက ေစာေစာပငးအဆငမာပင အကးရရေအာငလပသည နညးလမးတစရပ အျဖစ လ႔အခြငအေရးယႏရားမားအေၾကာငး ဗဟသတမရမႈႏင အယအၾကညကငးမမႈတ႔က ႀကးစားႏႈကထတပါ။

• အစအစဥအတြက ႀကတငျပငဆငထားသည လ႔အခြငအေရးအကာအကြယေပးမႈ ယႏရား

ပစတာကပါဝငေဆာငရြကသမားအားျပသပါ။ • လကေတြ႔ကငသးမႈရေသာ လ႔အခြငအေရး

122

အကာအကြယေပးမႈ ယႏရားဆငရာ မတျခား နားသည ျဖစစဥျဖစရပ ေလလာခကမားက အသြငအျပငအားျဖငကယစားျပသည ပစတာ မားဖနတးရန အဖြ႔ငယမားအျဖစ လႈပရား ေဆာငရြကမႈလပရမညျဖစေၾကာငး အတနး သားမားအား ရငးျပပါ။

• အျခားေရြးခယစရာ – အဖြ႔တစဖြ႔သည ကမၻာ လးဆငရာ လ႔အခြငအေရးတရားဝငေၾကညာ ခက (UDHR)၊ လ႔အခြငအေရးဆငရာ ႏငင တကာသေဘာတစာခပမား၊ ေဒသတြငး လ႔ အခြငအေရးအဖြ႔ အစညးမား၊ ႏငငတကာ သေဘာတညခကပါ လကမတေရးထးသည ႏငငမားအပါအဝင ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရး အကာအကြယေပးမႈစနစႏငပတသက၍ ၄ငး တ႔ကယပငရငးလငးတငျပမႈ ဖနတးႏငသည။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔ရရေသာ ျဖစစဥျဖစရပေလလာခကမား ဖတရနႏင ၄ငး တ႔ပစတာ မားဖနတးရန အခန မနစ ၂ဝ မ

၃ဝ ေပးပါ။ အတနးသားမားက အခနးေရ႕သ႔ လာရန ဖတေခၚၿပး ၄ငးတ႔ပစတာမားတငျပ ခငးပါ သ႔မဟတ ဖနတးမႈမားအေပၚ အားတက သေရာ ပါဝငေဆြးေႏြးမႈလပခငးပါ။

• သငသည အေရအတြကမားျပားေသာ လ အပစတစခႏင အလပရေဆြးေႏြးပြလပေဆာင ေနျခငးျဖစလင ျဖစစဥျဖစရပေလလာခက တစခစအတြက အဖြ႔တစဖြ႔ထကပ၍ (အဖြ႔ တစဖြ႔မက)က ပစတာ ဖနတးခငးပါ။

• အရငးအျမစတစရပအျဖစအသးျပရန ပါဝင ေဆာငရြကသမားက လ႔အခြငအေရးအကာ အကြယေပးမႈ ယႏရားမားဆငရာ လကကမး စာရြက ေဝေပးပါ။

* ေရြးပငခြင – သငတ႔ အခနမေလာကလင ေခတနားၿပး ပါဝငေဆာငရြကသမားအား လႈပရား ေဆာင ရြကမႈအမတ ၂ မစမ ၄ငးတ႔ပစတာမားက မတဆကေပးခငးပါ။

• အလပရေဆြးေႏြးပြ၏ ကနသညအပငးသည ဤအမးမးျဖစေသာ ပါဝငသကဆင သမား/လအခြငအေရး အကာအကြယေပးမႈယႏရား

မားႏင ကြၽႏပတ႔မညသ႔ ထေတြ႔ဆကဆမႈ လပႏငသညက အာရစကမညျဖစေၾကာငးရငး ျပရငး ဤအပငးက႑အား အဆးသတပါ။

လ႔အခြငအေရးအကာအကြယေပးမႈ ယႏရားမား

ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရးတရားဝငေၾကညာခက (၁၉၄၈) • ႏငငမားအေပၚ မညသညဥပေဒေရးရာ တာဝနဝတရားမ မခမတ။

ျပညသအမားရပငခြငမားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားဆငရာ ႏငငတကာသေဘာတညခကႏင စးပြား ေရး၊ လမႈႏငယဥေကးမႈအခြငအေရးမားဆငရာ ႏငငတကာသေဘာတညခက (၁၉၇၆) - ေရြးခယခြင ရသည စာခပသေဘာမတမ ညႏႈငးခကမတတမးမားႏင

• UDHR တြငပါရေသာ အခြငအေရးမားက ဥပေဒေရးရာ အာဏာသကေရာကမႈေပးသည။ • ဤႏငငတကာသေဘာတစာခပမား အတညျပလကမတေရးထးေသာ ႏငငမားသည ယငး

မတတမးမတရာမားတြင ထညသြငးပါရသည အခြငအေရးမားက ေထာကခအားေပးေသာ မမ ႏငငအလက ဥပေဒမား ခမတ ျပဌာနးရနႏင အေကာငအထညေဖာကငသးရန ကတျပသည။

123

• ထနးသမးကာကြယမႈမားက တငျပႏငသည။ • UDHR + ICCPR + ICESCR = ႏငငတကာ အမားျပညသ အေျခခအခြငအေရးမား • ICCPR ႏင ICESCRs တ႔အပါအဝင ဥပေဒေၾကာငးအရ လကနာေဆာငရြကေစသည အဓက

ကေသာ ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရး သေဘာတစာခပ ကးခရသည။

ICERD လမးေရးခြျခားဆကဆမႈ ပစအားလး ပေပာကေရးဆငရာ ႏငငတကာ သေဘာတညခက ၁၉၆၅

ICCPR ျပညသအမားရပငခြငမားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားဆငရာ ႏငငတကာသေဘာတညခက ၁၉၆၆

ICESCR စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈအခြငအေရးမားဆငရာ ႏငငတကာ သေဘာတညခက ၁၉၆၆

CEDAW အမးသမးမားအား ပစမးစျဖငခြျခားဆကဆမႈ ပေပာကေရးဆငရာ သေဘာတညခက ၁၉၇၉

CAT ညငးပနးႏပစကမႈႏင အျခားရကစကၾကမးၾကတေသာ၊ လမဆနေသာ သ႔မဟတ

အရကရေစေသာ ဆကဆမႈ သ႔မဟတ အျပစေပးမႈ တကဖကေရး သေဘာတညခက ၁၉၈၄

CRC ကေလးသငယ အခြငအေရးမားဆငရာ သေဘာတညခက ၁၉၈၉

ICMW ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမားအားလးႏင ၄ငးတ႔မသားစဝငမား၏ အခြငအေရးမား

အကာအကြယေပးေရးဆငရာ ႏငငတကာသေဘာတညခက ၁၉၉ဝ

CPED အဓမၼပယေဖာကမႈမ လအားလးက အကာအကြယေပးေရးဆငရာ ႏငငတကာ

သေဘာတညခက ၂ဝဝ၆

CRPD မသနမစြမးသမား၏ အခြငအေရးမားဆငရာ သေဘာတညခက ၂ဝဝ၆

ယငးစာခပမား ပါဝငအတညျပလကမတေရးထးၿပးေနာက ႏငငမားသည ေအာကပါတ႔လပေဆာငရန တာဝနရ သည - • ႀကးၾကပမႈေကာမတမားထ အစရငခစာမား တငသြငးျခငး • အစးရမဟတေသာ အဖြ႔အစညးမားက ရဒးအစရငခစာမား တငသြငးႏငသည • ဥပမာ ႏငငတကာ အလပသမားအဖြ႔အစညး (ILO) ကသ႔ သတသတမတမတျဖစေသာ အခြင

အေရးမားက ႀကးၾကပသည အထးအဖြ႔အစညးမားရသည၊ (CEDAW) ေကာမတ (အခြငအေရးမား ကာကြယေစာင ေရာကေရး သေဘာတညခက)

• ႏငငမား၏ စြမးေဆာငခကကလညး ေစာငၾကညေလလာေသာ ေဒသတြငးအဖြ႔အစညးမား

မေကနပမႈတငတနးခကတစရပ မညသ႔တငသြငးမညနညး။ ၁။ ျပညတြငးလမးေၾကာငးမားက ကနစငေအာင အသးျပပါ။ ၂။ ေဒသတြငး/ႏငငတကာအဖြ႔အစညးမားထ မေကနပမႈတငတနးခက တငသြငးပါ။ ၃။ မေကနပမႈ တငတနးခကသည ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရးတစရပႏင ဆကႏြယမႈရရမညျဖစၿပး

တငတနးသ သည ျပငးထနဆးဝါးသည ထခကနစနာမႈတစရပ ခစားရျခငးရရမည။

ျမနမာႏငင – လ႔အခြငအေရး အေျခခမေဘာင• ကလသမဂၢအဖြ႔ဝင – ၁၉၄၈ • အမးသမးမားအား ပစမးစျဖငခြျခားဆကဆမႈပေပာကေရးဆငရာသေဘာတညခက (CEDAW)• ကေလးသငယ အခြငအေရးမားဆငရာ သေဘာတညခက• ျမနမာႏငင လ႔အခြငအေရးေကာမရင

124

ျဖစစဥျဖစရပေလလာခကမား - လကေတြ႔ကငသးမႈရသညႏငငတကာ လ႔အခြငအေရး အကာအကြယေပးမႈစနစ

ျဖစစဥျဖစရပေလလာခက – မကဆက၊ ေျမာကအေမရက

၂ဝဝ၄ ခႏစတြင အမးသမးမားအား ပစမးစ ျဖင ခြျခားဆကဆမႈပေပာကေရး ေကာမတ (CEDAW) က မကဆကႏငင ခဟြာဟြာျပညနယ Ciudad Juarez ေဒသရ အမးသမးမားအား မဒမး ကငမႈ၊ အဓမၼေသြးေဆာငမႈႏင သတျဖတမႈတ႔ႏင စပလဥး၍ စစမးေမးျမနးမႈတစရပ ၿပးစးျဖစေျမာက ေအာင ေဆာငရြကခသည။ မကဆကႏငငသည အမးသမးမား၏ အေျခခအကဆး အခြငအေရးမား ခးေဖာကသည ကား၊ မ အေျချပ အၾကမးဖကမႈမ အမးသမးမားက အကာအကြယမေပးႏငခေၾကာငး ေကာမတက ေကာကခကဆြနဂးခပခသည။ ၄ငး သညသကဆငရာအာဏာပငမား အေရးယေဆာင ရြကမႈလပရနရငးလငးသည ေထာကခအႀကျပခက အမားအျပားေပးခသည။ အကးဆကအျဖစ -

• အမးသားမားႏင အမးသမးမားအၾကား တနးတညမမႈႏင 'အၾကမးဖကမႈမ အမး သမးမား ရာသကပန လြတေျမာကႏငခြင' တ႔ဆငရာဥပေဒသစမားအတညျပခသည၊

• အမးသမးမားအား အငအားသး တမင တကာသတျဖတမႈက ေစာငၾကညစစေဆး ရန အထးေရ႕ေနရးတစခ ဖြ႔စညးတည ေထာငခသည၊

• ဥပေဒက သငေလာစြာ ကငသးေဆာငရြက မႈေသခာေစရန စညးမဥးစညးကမးမား ေစာငၾကညစစေဆးမႈႏင ေဖာေဆာင ခ မတမႈတြင အမးသမးမား၏ ပါဝငလႈပရား မႈက တရားဝငအခနးက႑တစရပ ေပးခ သည။

ျဖစစဥျဖစရပေလလာခက – ၾသစႀတးယား၊ ဥေရာပ ၂ဝဝ၄ ခႏစတြင ၾသစႀတးယားအမးသမးအဖြ႔

အစညးႏစခသည Sahide ႏင Fatma ဆသည အမးသမးႏစဥးကယစား အမးသမးမားအား ပစမး စျဖငခြျခားဆကဆမႈပေပာကေရးဆငရာ သေဘာ

တညခက (CEDAW) ေအာကတြင မေကနပမႈ တငတနးခကမား တငသြငးခသည။ ယငးအမးသမး ႏစဥးသည ၄ငးတ႔လငေယာကၤားမား၏ အႀကမႀကမ အႏငကငႏပစကမႈခရၿပးေနာက အသတခခရသ မားျဖစသည။ ၄ငးတ႔ႏစဥးစလးႏင ပတသက၍ ၾသစႀတးယားအာဏာပငမားမာ အမးမးျဖစသည အၾကမးဖကမႈျဖစရပမားအေပၚ အာရေရာကခရ ေသာလညး အမးသမးႏစဥးမာ အာဏာပငမား၏ လေလာကသည ေထာကပကညမႈမရရခဘ ေနာက ဆးတြင အသတခခရျခငးျဖစသည။ ၾသစႀတးယား သည ယငးအမးသမးႏစဥး၏ ဘဝမားကအကာ အကြယေပးရန လလေလာကေလာကလပေဆာငခ ျခငးမရဘ ယငးအခကက CEDAW ေအာကတြင အာမခထားေသာ ၄ငးတ႔အခြငအေရးမားက ခး ေဖာကျခငးျဖစသညဟ အမးသမးအပစမားက မေကမနပေျပာဆခၾက သည။

CEDAW ေကာမတက အမးသမးအပစမားႏင သေဘာထားတညခသည။ ၾသစႀတးယားသည အမးသမးႏစဥး၏ ဘဝမားက အကာအကြယေပး ရနပကကြကခေၾကာငး ၾသဂတ ၂ဝဝ၇ ၌ ေကာမတ က စစေဆးေတြ႔ရဆးျဖတခၿပး ေနာငအနာဂတတြင အလားတအမးသမးမား၏ အခြငအေရးမားအား ခးေဖာကမႈမားမ ေရာငရားရန ၾသစႀတးယားအေန ျဖင ဘာလပသငသညက ရငးလငးသညေထာကခ အႀကျပခကမားေပးခ သည။

အကးဆကရလဒအျဖစ မဝါဒအသစ စမ ေဆာငရြကမႈမား အစဥတဆကခမတခၿပး ၾသစႀတး ယားအမးသမးမားအား အၾကမးဖကမႈမ အကာ အကြယေပးေရး ဥပေဒေရးရာျပျပငေျပာငးလမႈလပငနးစဥက အမနတကယ အရနအဟနရခသည။

ျဖစစဥျဖစရပေလလာခက – အေကြေဒါ၊ ေတာငအေမရက

၂ဝဝ၁ ခႏစတြင Mr. Diogenes Monserrate Mendoza Bravo သည သ႔ကယစားႏင အေကြေဒါ အမးသား ရတပဖြ႔၏ရကရကစကစက ရကႏက

125

သတျဖတျခငးခခရေသာ အသက ၁၆ ႏစအရြယ သ႔သား FaustoFabricio Mendoza Giler အစား လ႔အခြငအေရးဆငရာေျမာက၊ လယ၊ ေတာင အေမ ရကေကာမရင (Inter-American Commission on Human Rights) ထ မေကနပမႈ တငတနးခက တစရပတငသြငးခသည။ Fausto Fabricio Mendoza Giler ရကရကစကစက ရကႏကသတျဖတခရမႈ အတြက တာဝနရေသာ ရအရာရမားက ရငးရငး လငးလငး ေဖာထတသတ မတႏငခေသာလညး ၄ငးတ႔အနက မညသတစေယာကမ ျပစမႈအတြက တရားစြဆ ေဆာငရြကျခငး မခခရေပ။ ေကာမရငသညဆကသြယေျပာဆမႈမားႏင ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးမႈ

မားမတဆငျပစမႈ ကးလြနျခငးခရသမားႏင အစးရ အၾကား သဟဇာတျဖစေသာ သေဘာတညခက တစရပရရေရး ေျပလညေအာင ေစစပေဆာငရြက ေပးခသည။

အကးဆကထြကေပၚမႈအျဖစ အေကြေဒါသည ျပစမႈကးလြနျခငးခရသမား၏ အခြငအေရးမားအား (ရအရာရမားက) ခးေဖာကမႈအတြက တာဝနရမႈက လကခခၿပး ၄ငးတ႔ခစားခရသည ထခကနစနာမႈမား အတြက ေလာေၾကးေပးခကာ (တရားစြဆေဆာင ရြကမႈမား ယခခနထ မျဖစေပၚေသးေသာလညး) ျပစမႈအတြက တာဝနရသမားအား တရားစြဆ ေဆာငရြကရန သေဘာတညခသည။

126

Conflicts of Rights

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၂

tcsdef

rdepf 60 rS

75 rdepf

ရညရြယခကမား -• လ႔အခြငအေရးမားသည တစခါတစရ ထပတကေတြ႔ႏငေၾကာငး ရငးလငးေဖာျပရန • ယငးသ႔ေသာ ထပတကေတြ႔မႈမားက ေျပလညေအာငေျဖရငးေရးအတြက

လ႔အခြငအေရးယႏရား မားအား မညသ႔ အသးျပႏငသညက သာဓကျပရန • အခြငအေရးမား ကန႔သတခရႏငေၾကာငး နားလညသေဘာေပါကရန

ပစၥညးပစၥယမားအခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔ျခငး လကကမးစာရြက၊ ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပား၊

မတတမား

• ဤအပငးက႑က ျဖစေျမာကေအာင မေဆာင ရြကမ ေနာကခဖတျပမႈလပပါ။

• ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပား/ဘတ တစခေပၚတြင 'အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔ မႈမား'ဟေရးကာ ပါဝငေဆာငရြကသမားက

ယငးက မညသ႔အဓပၸာယရသညဟ ၄ငးတ႔ ထငေၾကာငးေမးပါ။ ၄ငးတ႔၏ ထငျမင ယဆခကမားအား ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားေပၚတြင ခေရးပါ။

127

အဆင ၁ - • အဓပၸာယဖြငဆခကႏငဥပမာမားအား သးျခား

ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားတစခ ေပၚတြင တငျပပါ (ယခအပငးက႑ မလပ ေဆာငမ ႀကတငျပငဆငပါ)

• သငကယပင ရငးလငးတငျပမႈေဖာေဆာငေရး သငအတြက အကအညျဖစရန အစအစဥ အတြကေပးထားေသာ ဥပမာက အသးျပပါ။

အဆင ၂ - • ပါဝငေဆာငရြကသမားက အျခားဥပမာမား

ေတြးေတာစဥးစားႏငပါသလား။ • မညသညအခါတြင၊ အဘယေၾကာငအခြင

အေရးမား ကန႔သတခရႏငသညက ရငးလငး တငျပပါ။ ဥပမာအားျဖင သင၏လြတလပစြာ လႈပရားခြငသည ပဋပကၡျဖစေနခနမားတြင အမားျပညသၿငမဝပမႈႏင ေဘးကငးလၿခမႈ

ထနးသမးရနနညးလမးတစရပအျဖစ ကန႔ သတထနးခပခရႏငသည။ ယငး ကန႔သတ ထနးခပမႈသည တစခါတစရ သတမတခန အတြငး အျပငမထြကရအမန႔တစခ ထတျပန ျခငးမးျဖစသည။

• အျခားသမားအားေျပာငးလျခငး - လ႔အခြင အေရးအကာအကြယေပးမႈ ယႏရားမားသည လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမား ေတြ႔ႀကခစား ရသမားက ေထာကပကညရန နညးလမး တစရပျဖစသညသာမက အခြငအေရးမားထပတကေတြ႔မႈမားအား ေျပလညေအာင ေစစပ ေဆာငရြကေပးရနႏင အခြငအေရးမားအေပၚ ကန႔သတမႈမားႏင အခြငအေရးမားအေပၚ ထနးခပမႈမားဆငရာ ဆးျဖတခကမားခမတ ေရး အကအညျဖစရနလညး ေနရာတကရ ေၾကာငး ရငးျပပါ။

အဆင ၁ - • အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔ျခငး လကကမး

စာရြကမားေဝေပးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမား သည မတဖကျပေဆာငရြကသမားအျဖစ လကကမးစာရြက၌ေဖာျပထားေသာ ျဖစစဥ ျဖစရပဇာတေၾကာငးမားကဖတၿပး ေအာကပါ ေမးခြနးမား ေျဖဆရမည - ◊ မညသညအခြငအေရး ကန႔သတခရ

သနညး။ ယငးသည အကးသင အေၾကာငးသငျဖစသည ကန႔သတမႈ တစခ ျဖစသညဟ သငထငျမငပါသလား။ သင၏ရပတညခကသေဘာထား အတြက အေၾကာငးျပခကမားေပးပါ။

◊ မညသညအခြငအေရးမား ထပတက ေတြ႔သနညး။ ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြင

အေရးတရား ဝငေၾကညာခက (UDHR) က ရညညႊနးကးကားပါ။

◊ ဤထပတကေတြ႔မႈက ေျပလညေအာင ေျဖရငးႏငမည နညးလမးအခ႕က အဘယနညး။

◊ မညသည ေျပလညေအာငေျဖရငးမႈပစ မားက ပမသငေလာေကာငးမြနသညဟ သငထငသနညး။

◊ မညသည ေျပလညေအာငေျဖရငးမႈပစ မားက လကေတြ႔ျဖစေပၚရန ျဖစႏငေခ အမားဆးျဖစသညဟ သငထငသနညး။

◊ ပါဝငသကဆငသည အစအဖြ႔ႏစခစလး ၄ငးတ႔လအပမႈမားရရႏငမည ေျပလည ေအာင ေျဖရငးမႈတစစတစရာ ရပါ သလား။

128

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအေနျဖင ေခါငးထတြင ရႈပေထြးေနသည၊ သ႔မဟတ ျဖစပကပအျခငး အရာႏငပတသက၍ ျဖစသငသညေျပလည ေအာငေျဖရငးမႈကမညသ႔ရရမညက မေသခာ လင ကစၥမရ ေၾကာငး အေလးထားေျပာၾကားပါ။ အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈမားသည အလြနအမငးရႈပေထြးႏငရာ ယငးအတြက ေၾကာင ၄ငးတ႔အား ကငတြယေျဖရငးရန လပ နညးလပဟနမား ေနရာတကထားရျခငးျဖစ သည။

အဆင ၂ - • လကကမးစာရြကက ေလလာသးသပပါ၊ အဖြ႔

တစဖြ႔အျဖစ ပါဝငေဆာငရြကသမား၏ တ႔ျပန မႈမားက ေလလာသးသပပါ။

• ပ၍ ေလးေလးနကနက စဥးစားဆငျခငေရး ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ေစေဆာရနအစ

အစဥအတြက ေပးထားသည အေျဖေသာခက က အသးျပပါ။

• အထးသျဖင ျဖစရပမနမားအပါအဝငျဖစေသာ အခ႕ေသာအျဖစအပကမားအတြက ေနာကခ အေၾကာငးအရာေပးျခငးျဖင အေသးစတခ႕ ထြငပါ။

• ေအာကပါတ႔ကသ႔ ေမးခြနးမားေမးျခငးျဖင ေဆြးေႏြးမႈက တြနးအားေပးပါ - ◊ မညသညအျဖစအပကက ေဆြးေႏြးမႈ

အမားဆး ျဖစေပၚေစသနညး။ အဘယ ေၾကာငနညး။

◊ မညသညထပတကေတြ႔မႈသည ေျပလည ေအာငေျဖရငးရန အခကဆးျဖစလမမည ဟ သငေတြးမသနညး။ အဘယေၾကာင နညး။

◊ အျခားအခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈ တစစတစရာက သငေတြးမပါသလား။

• ဤျဖစရပမားမထြကေပၚသည ေမးခြနးမား အတြက ရငးလငးျပတသားသည အေျဖတစစ တစရာမရေၾကာငး၊ ၄ငးတ႔သည အပတျပငး အေခအတငေဆြးေႏြး ေျပာဆမႈလပရမည အေၾကာငးအရာအျဖစ ဆကရေနေၾကာငး အေလးထားေျပာၾကားပါ။

• အေခအတငေဆြးေႏြးေျပာဆျခငးက ေကာငး သည - လ႔အခြငအေရးမားသည အစဥ ေျပာငးလေနၿပး ဆငကေျပာငးလျဖစေပၚေန ေၾကာငး သရေအာငေျပာၾကားပါ။ လ႔အခြင အေရးသည အယဝါဒစနစ တစရပမဟတဘ တးတကေျပာငးလမႈရသည ဒနအျမငတစ ရပႏင ကြၽႏပတ႔ကမၻာအား နားလညသေဘာ ေပါကမႈနညးလမးတစရပျဖစသည။ ဥပေဒမား သညလ႔အခြငအေရးအေတြးအေခၚအယအဆ မားတြင အေျချပသည စညးမဥးစညးကမးမား ျဖစသည၊ သ႔ေသာ ယငးအေတြးအေခၚ အယ

အဆမားႏင ဥပေဒမားက အေျပာငးအလရ ႏငသည။

• ကြၽနျပမႈက ယခငက အေခအတင ေဆြးေႏြး ေျပာဆ ျငငးခခၾကရသည၊ သ႔ေသာ ကြၽနျပမႈ က ယခအခါ တစကမၻာလးက လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈတစရပအျဖစ လကခထားသည။

• ရငးလငးတကမႈ မရျခငးအတြက စတမပက ပါႏင။ သာတညမမႈႏင ဂဏသကၡာဆငရာ လ႔အခြငအေရးတနဖးမားက ျပနလညရည ညႊနးကးကားျခငးျဖင ဤအေရးကစၥမားအေပၚ သငကယပင ထင ျမငအကျဖတခကမားလပ ျခငးျဖင အေခအတင ေျပာဆေဆြးေႏြး ေျပ လညေအာင ေျဖရငးမႈတြငတစတပတစအား ပါဝငပါ။ လတစဥးသည လ႔ဂဏသကၡာႏငသာ တညမမႈမရလင လ႔အခြငအေရးအႏစသာရ ခးေဖာကခရျခငးမညသည။

129

နမနာ ရငးလငးတငျပမႈဘတျပားမား

လ႔အခြငအေရးမားက ကယျပန႔သည အပစသးခအျဖစ စစဥစဖြ႔ႏငသည။

ပကတအခြငအေရးမား - ညငးပနးႏပစကမႈ သ႔မဟတ လမဆနသည၊ အရကရသမငယေစသည ဆကဆမႈ သ႔မဟတ အျပစေပးမႈမခရခြင (UDHR အပဒ ၅) ကသ႔ ဤအခြငအေရးမားက မညသည အခါမမေပးဘ မထမခနႏင သ႔မဟတ မဖယထတႏင။

ကန႔သတအခြငအေရးမား - ဤအခြငအေရးမားက အခ႕ေသာ အေျခအေနမားေအာကတြင ကန႔သတ ႏငသည။ ဥပမာ အားျဖင လြတလပစြာလႈပရားခြင၊ အမားျပညသၿငမဝပမႈႏင ေဘးကငးလၿခမႈထနး သမးရန သတမတခနအတြငး အျပငမထြကရအမန႔မား ထတျပနကငသးႏငသည။

ထနးခပအခြငအေရးမား - ဤအခြငအေရးမားသည တစသးပဂၢလအျဖစ သငအခြငအေရးမားႏင ပမ ကယျပန႔ေသာ လ႔အသကအဝနး၏ လအပမႈမားအၾကား ခနညမႈတစရပလအပသည အခြငအေရးမား ျဖစသည။ လးဝလအပလင၊ မျဖစမေန ဟဘကဒဘက ခနညရမညဆလင ဤအခြငအေရးမားက ကန႔သတႏငသည။ ဥပမာအားျဖင သငသည လမးေရးမနးတးမႈက လႈ႔ေဆာမညဆပါက သင၏ လြတလပစြာထတေဖာခြငက ထနးခပကန႔သတႏငသည။

Mrs. Eleanor Roosevelt of the United States holding a Declaration of Human Rights poster in Spanish {November 1949}

130

အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈ

• အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔ျခငးသည ကန႔သတအခြငအေရးမား ႏင ထနးခပအခြငအေရး မားက ဆကႏြယေနသည။

• အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈ တစခသည မတျခားနားသည လ႔အခြငအေရးမားအၾကား သ႔ မဟတ မတညေသာလမား၏ တညေသာ လ႔အခြငအေရးမားအၾကား ျဖစေပၚႏငသည ထပ တကေတြ႔မႈမားက ရညညႊနးသည။ ◊ တညသညအခြငအေရးမား၊ မတညေသာလမား - အသကရငကနရစရန ႏလးအသစတစခ

လအပေသာ လနာႏစဥး၊ သ႔ေသာ အစားထးကသမႈလပရနအတြက ႏလးတစခသာရရႏင။◊ မတညေသာ အခြငအေရးမား၊ လတစဥးတညး - euthanasia (ကရဏာျဖငသတျဖတ

ျခငး)၊ သ/သမ ၏ အသကေသဆးခြင သ႔မဟတ အရကရေစေသာ ဆကဆမႈမလြတကငးခြင ႏင လတစေယာက၏ အခြငအေရး ထပတကေတြ႔သညအခါ။

မတညေသာလမား၏ မတညေသာအခြငအေရးမား - ဂးလမးမား အဓကေနထငသည အရပေဒသ တစခတြင နာဇလလားေထာကခေသာ ဆႏၵထတေဖာမႈတစရပ။ လြတလပစြာထတေဖာခြငႏင ဂးလ႔အသကအဝနး၏ ခြျခားဆကဆမႈမခရခြငအၾကား ထပတကေတြ႔မႈ။

လကကမးစာရြက – အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈမား

အတေဆာငရြကသတစေယာကႏငအတ ျဖစစဥဇာတေၾကာငးမားဖတျပၿပး ယငးတ႔မာ အခြငအေရး တစခ ကန႔သတခရျခငးကေဖာျပသလား သ႔မဟတ အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈတစရပက ေဖာျပသလား ဆးျဖတပါ။ ထေနာက ေအာကပါေမးခြနးမားက ေျဖပါ -

◊ မညသညအခြငအေရး ကန႔သတခရသနညး။ သငအျမငတြင ယငးသည အကးသငအ ေၾကာငးသငျဖစသည ကန႔သတမႈ ျဖစပါသလား။ သငရပတညခကသေဘာထားအတြက အေၾကာငးျပခကမားေပးပါ။

◊ မညသညအခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔သနညး။ ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရးတရား ဝငေၾကညာခက (UDHR) က ရညညႊနးကးကားပါ။

◊ ဤထပတကေတြ႔မႈက ေျပလညေအာငေျဖရငးႏငမည နညးလမးအခ႕က အဘယနညး။ ◊ ပါဝငသကဆငသည အစအဖြ႔ႏစခစလး ၄ငးတ႔လအပမႈမား ရရႏငမည ေျပလညေအာင

ေျဖရငးမႈတစစတစရာ ရပါသလား။ ◊ မညသည ေျပလညေအာငေျဖရငးမႈပစမားက လကေတြ႔ျဖစေပၚရန ျဖစႏငေခအမားဆး

ျဖစသညဟ သငထငသနညး။

(က) လငတစတြတစတြက လကထပလသည။ သတ႔ငားရမးလသည လပေသာမဂၤလာခနးမတစခက ၄ငးတ႔ေတြ႔သည။ သ႔ေသာ လငတစတြမားက လကထပခြငမျပသငဆသညက သ၏ ဘာသာေရး ယၾကညခကျဖစေၾကာငး ေျပာၾကားၿပး ခနးမပငရငက ထစတြက ခနးမငားရန ျငငးဆသည။

(ခ) မကစမျမငသတစေယာကသည လကအကအညေပးႏငသည ေခြးတစေကာငအသးျပ၍ ေဒသ

131

ရ စာသငေကာငးတစခ၌ ဆရာတစေယာကအျဖစ သ႔တာဝနမားက ထမးေဆာငသည။ စာသင ေကာငးရေကာငးသားတစေယာကသည ေခြးမားႏင ဆးဆးဝါးဝါးဓာတမတညမႈရၿပး ဆရာ၏ေခြး က ေကာငးအေဆာကအအႏင ယငး၏ ဥပစာအနး လာေရာကမႈမ တားျမစပတပငေပးေစလသည။

(ဂ) လႀကကမားသတငးစာတစေစာငက မးယစေဆးျဖတဌာနတစခမ ျပနထြကလာေသာ ႏငငေရး သမားတစေယာက၏ ကယေရးကယတာဓာတပမားက မၾကာေသးမကအမားသေအာင ေဖာျပခ သည။ ႏငငေရးသမားသည အလြနအရကရၿပး သတငးစာက သ႔အားေတာငးပနေစလကာ ဓာတပမားအား ၄ငးတ႔ဝကဘဆကမ ဖယရားေပးေစလသည။

(ဃ) ျမနမာစစဘကသည အမနးခငးႏငငတစခရ ပဋပကၡတစခတြင မၾကာေသးမက ပါဝငခသည။ ဤ ပဋပကၡ၌စစဘက၏ ပါဝငမႈက ဆန႔ကငဆႏၵျပမႈအျဖစ အထကတနးေကာငးသားတစစက အနကေရာငလကပတမားဝတ၍ ေကာငးတကရန ဆးျဖတခသည။ ေကာငးက ၄ငးတ႔က ေကာငးတကျခငးမ ဆငးငလကၿပး လကပတမားမဝတေတာရန ေကာငးသားမားသေဘာတမ ဆငးငမႈပယဖကေပးမညဟ ေျပာၾကားကာ ေကာငးသားမားက အမျပနပ႔ခသည။

(င) မသားစတစခရ မဘအစရေသာလႀကးမားစစဥသည လကထပထမးျမားျခငးမားသည ယဥေကး မႈအမားအျပားတြင အေတြ႔ရမားသည အေလအထတစရပျဖစသည။ အဆပါအေလအထတြင အမးသမးငယမား၊ ထနညးတ အမးသားမားသည အမားအားျဖင ၄ငးတ႔အလြနငယေသးသည အခနတြင ၄ငးတ႔မသားစေရြးခယသည တစစတစေယာကႏင အမေထာငခေပးျခငးခရရန ေမာ လငရသည၊ ယငးသ႔လပေဆာငရသည။ ႏငငတကာ အစးရမဟတေသာ အဖြ႔အစညးတစခက ဤအႏရာယရႏငသည ယဥေကးမႈအေလအထကရပတန႔ရန ဥးေဆာငစညးရးလႈ႔ေဆာမႈတစ ရပ ေဆာငရြကလကရသည။

(စ) ဆပငညပဆငသစတစခက၄ငးသညအမးသမးသးသန႔ျဖစၿပးဝနေဆာငမႈရယလသအမးသားမား ကလကမခေၾကာငး ေၾကာျငာသည။ ေခါငးေလာလသည အမးသားတစေယာကက ထဆပငညပ ဆငသ႔ေရာကလာၿပး ေစာဒကတကသညအခါ ဆပငညပဆငက ၄ငးတ႔၏အမးသမးခညး ျဖစ ေသာဝနထမးမားသည အမးသားမားအတြကဝနေဆာငမႈေပးရနအဆငမေျပေၾကာငးရငးျပသည။

(ဆ) ဘာသာေရးအေျချပ ပဂၢလကစာသငေကာငးသစတစခက လငတဆကဆသည အျပအမက တားျမစပတပငသည အပဒငယတစရပပါရေသာ 'လ႔အသကအဝနးစခနစညႊနးမား'က အႏစခပ ေဖာျပသည မတတမးမတရာတစခက ေကာငးသားသစမားအား လကမတထးခငးသည။ ေကာငးသားမားက ေစာဒကတကသညအခါ ေကာငးသားမားအေနျဖင ၄ငးတ႔၏ စညးမဥးစညး ကမးမားက သေဘာမကလင အျခားေကာငးတစခ ေရြးခယတကေရာကႏငေၾကာငးေျပာကာ အေလာမေပးဘေနသည။

(ဇ) လျပညေနေသာ ရပရငရထတြင ဆယေကာသကေကာငေလးတစေယာကက 'မး...မး' ဟ ထယေအာသည။ သ႔အျပအမေၾကာင ရပရငရထတြင အလြနရတရတသသျဖစသြားၿပး လအခ႕ ဒဏရာအနညးငယရခကာ ပစၥညးအခ႕ထခကပကစးခသည။

132

လကကမးစာရြက – အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈမား - အေျဖေသာခက

အတေဆာငရြကသ တစေယာကႏငအတ ျဖစစဥဇာတေၾကာငးမားဖတျပၿပး ယငးတ႔မာ အခြင အေရးတစခ ကန႔သတခရျခငးက ေဖာျပသလား သ႔မဟတ အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈတစရပ က ေဖာျပသလားဆးျဖတပါ။ ထေနာက ေအာကပါ ေမးခြနးမားက ေျဖပါ -

◊ မညသညအခြငအေရး ကန႔သတခရ သနညး။ သငအျမငတြင ယငးသည အကးသငအေၾကာငး သငျဖစသည ကန႔သတမႈျဖစပါသလား။ သငရပတည ခကသေဘာထားအတြက အေၾကာငး ျပခကမားေပးပါ။

◊ မညသညအခြငအေရးမား ထပတက ေတြ႔သနညး။ ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြင အေရးတရားဝင ေၾကညာခက (UDHR) က ရညညႊနးကးကားပါ။

◊ ဤထပတကေတြ႔မႈက ေျပလညေအာင ေျဖရငးႏငမည နညးလမးအခ႕က အဘယနညး။

◊ ပါဝငသကဆငသည အစအဖြ႔ႏစခစလး ၄ငးတ႔လအပမႈမား ရရႏငမညေျပလည ေအာငေျဖရငးမႈတစစတစရာရပါသလား။

◊ မညသည ေျပလညေအာငေျဖရငးမႈပစ မားက လကေတြ႔ျဖစေပၚရန ျဖစႏငေခ အမားဆးျဖစသညဟ သငထငသနညး။

(က) လငတစတြတစတြက လကထပလသည။ သတ႔ငားရမးလသည လပေသာမဂၤလာခနးမ တစခက ၄ငးတ႔ေတြ႔သည။ သ႔ေသာ လငတ စတြမားက လကထပခြငမျပသငဆသညက သ၏ဘာသာေရး ယၾကညခကျဖစေၾကာငး ေျပာၾကားၿပး ခနးမပငရငက ထစတြက ခနးမ ငားရန ျငငးဆသည။ • ခြျခားဆကဆမႈမ လြတကငးခြင၊ အပဒ ၂ • လကထပခြင၊ အပဒ ၁၆ • လြတလပစြာ ယၾကညကးကြယခြင၊ အပဒ

၁၈

• ၄ငးတ႔၏ ႏစပတလညက လာေရာကဆငႏႊ ေသာ လငတစတြတစတြအား စားေသာက ဆငပငရငတစေယာကက စားပြဝငးတစခ ေပးရန ျငငးဆနျခငးျဖစလင အတနးသား မားမတေသာထငျမငခက ျဖစေပၚမညလား။

(ခ) လႀကကမားသတငးစာတစေစာငက မးယစ ေဆးျဖတဌာနတစခမ ျပနထြကလာေသာ ႏငငေရးသမား တစေယာက၏ကယေရးကယတာဓာတပမားက မၾကာေသးမကအမားသ ေအာငေဖာျပခသည။ ႏငငေရးသမားသည အလြနအရကရၿပး သတငးစာက သ႔အား ေတာငးပနေစလကာ ဓာတပမားအား ၄ငးတ႔ ဝကဘဆကမ ဖယရားေပးေစလသည။ • ပဂၢလလကလြတလပခြင၊ အပဒ ၁၂ • လြတလပစြာထတေဖာခြင၊ အပဒ ၁၉

(ဂ) ျမနမာစစဘကသည အမနးခငးႏငငတစခရ ပဋပကၡတစခတြငမၾကာေသးမကပါဝငခသည။ ဤ ပဋပကၡ၌ စစဘက၏ပါဝငမႈက ဆန႔ကင ဆႏၵျပမႈအျဖစ အထကတနးေကာငးသား တစစက အနကေရာင လကပတမားဝတ၍ ေကာငးတကရနဆးျဖတခသည။ ေကာငးက ၄ငးတ႔က ေကာငးတကျခငးမ ဆငးငလကၿပး လကပတမားမဝတေတာရန ေကာငးသားမား သေဘာတမဆငးငမႈပယဖကေပးမညဟေျပာ ၾကားကာေကာငးသားမားကအမျပနပ႔ခသည။ • လြတလပစြာထတေဖာခြငအား ကန႔သတ

ျခငး၊ အပဒ ၁၉ • ဗယကနမစစပြကာလအတြငး အေမရကန

ျပညေထာငစမ တကယအျဖစအပက။ လကပတမားသည အေႏာကအယကျဖစ ေစသည သေဘာသဘာဝမရဘ 'စစမန သညထတေဖာမႈ' က ကယစားျပ ေၾကာငး ေျပာၾကားကာ တရားရးက ေကာငးသား မားဘကမ ရပတညခသည။

133

(ဃ) မသားစတစခရ မဘအစရေသာ လႀကးမား စစဥသည လကထပထမးျမားျခငးမားသည ယဥေကးမႈအမားအျပားတြင အေတြ႔ရမား သည အေလအထတစရပျဖစသည။ အဆပါ အေလအထတြင အမးသမးငယမား၊ ထနညး တအမးသားမားသည အမားအားျဖင ၄ငးတ႔အလြနငယေသးသညအခနတြင ၄ငးတ႔ မသားစေရြးခယသည တစစတစေယာကႏင အမေထာငခေပးျခငးခရရန ေမာလငရသည၊ ယငးသ႔လပ ေဆာငရသည။ ႏငငတကာ အစးရမဟတေသာ အဖြ႔အစညးတစခက ဤ အႏရာယရႏငသည ယဥေကးမႈ အေလအထ ကရပတန႔ရန ဥးေဆာငစညးရးလႈ႔ေဆာမႈတစရပ ေဆာငရြကလကရသည။ • လကထပခြင၊ အပဒ ၁၆ • ယဥေကးမႈကငသးခြင၊ အပဒ ၂၇

(င) ဆပငညပဆငသစတစခက ၄ငးသည အမး သမးသးသန႔ျဖစၿပး ဝနေဆာငမႈရယလသ အမးသားမားက လကမခေၾကာငးေၾကာျငာ သည။ ေခါငးေလာလသည အမးသားတစ ေယာကက ထဆပငညပဆင သ႔ေရာကလာၿပး ေစာဒကတကသညအခါ ဆပငညပဆငက ၄ငးတ႔၏ အမးသမးခညးျဖစေသာ ဝနထမး မားသည အမးသားမားအတြက ဝနေဆာငမႈ ေပးရန အဆငမေျပေၾကာငး ရငးျပသည။ • ခြျခားဆကဆမႈမလြတကငးခြင၊ အပဒ ၂• ႏငငအခ႕မ ျဖစစဥျဖစရပအေျချပ ဥပေဒ

က ဤကြျပားျခားနားခကမးသည တရား ဝင လကခႏငသည ကြျပားျခားနားခကျဖစသညဟဆသည။ အမးသမးသးသန႔ စးပြားေရးလပငနးတစခသည ခြျခားဆက ဆမႈ၏ အေျခချဖစေသာ သသငါငါသတျပ မတယသည ကြျပားျခားနားခကတစရပ ထက အမနတကယ ကြျပားျခားနားမႈတစ ရပအေပၚ အေျချပျခငးျဖစသည။

(စ) ဘာသာေရးအေျချပ ပဂၢလကစာသငေကာငး သစတစခက လငတဆကဆသည အျပအမ က တားျမစပတပငသည အပဒငယတစရပပါရ ေသာ 'လ႔အသကအဝနးစခနစညႊနးမား' က အႏစခပေဖာျပသည မတတမးမတရာ တစခ ကေကာငးသားသစမားအား လကမတထးခငး သည။ ေကာငးသားမားက ေစာဒကတက သညအခါ ေကာငးသားမားအေနျဖင ၄ငးတ႔၏ စညးမဥးစညးကမးမားကသ ေဘာမက လင အျခားေကာငးတစခ ေရြးခယတကေရာကႏငေၾကာငးေျပာကာ အေလာမေပးဘေနသည။• လြတလပစြာယၾကညကးကြယခြင၊ အပဒ

၁၈

(ဆ) လျပညေနေသာ ရပရငရထတြင ဆယေကာ သကေကာငေလးတစေယာကက 'မး...မး' ဟ ထယေအာသည။ သ႔အျပအမေၾကာင ရပရင ရထတြင အလြနရတရတသသျဖစသြားၿပး လ အခ႕ဒဏရာအနညး ငယရခကာ ပစၥညးအခ႕ ထခကပကစးခသည။ • လြတလပစြာ ထတေဖာခြငအားကန႔သတ

ျခငး၊ အပဒ ၁၉ • အမားျပညသ ၿငမဝပမႈထနးသမးရနႏင

အမားျပညသေဘးကငးလၿခမႈကာကြယရန တရားဝငမႈရ

(ဇ) ေရနႏငဆနေစးျမငတကမႈေၾကာင လမးမမား ေပၚအဓကရဏးမားျဖစေပၚလာသည။ အစးရ က ႏငငသားအားလး ည ၉ နာရေနာကပငး အျပငမထြကရသည သတမတခနအတြငး အျပငမထြကရ အမန႔ထတ ျပနသည။ • လြတလပစြာလႈပရားခြငက ကန႔သတျခငး၊

အပဒ ၁၃ • ေဘးကငးလၿခမႈ အကာအကြယေပးရန

ဆပါက တရားဝငမႈရ

134

ရညရြယခကမား • လ႔အခြငအေရးမား အကာအကြယေပးမႈ/အားေပးျမငတငမႈတြင ျပညတြငး တရားစရငေရးအဖြ႔မား

၏ အခနးက႑က ေလလာသးသပရန • ပါဝငေဆာငရြကသမားအားတရားစရငေရးအဖြ႔တစခက မညသ႔အလပတာဝန

လပေဆာငေၾကာငး မတဆကေပးရန • အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈႏင ယငးထပတကေတြ႔မႈမားက ေျပလည

ေအာငေျဖရငးမႈႏင သကဆငေသာ သငယမႈအား အားျဖညေပးရန

ပစၥညးပစၥယမား - -Tinker ဥာဏစမးရပပမား၊ လကကမးစာရြကမား၊ ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပား၊ မတတမား

tcsdef

rdepf - 120 rS

135 rdepf

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၃

Students with black arm bands

Vietnam war

War Protesters

• သငခနးစာတြင ထညသြငးထားေသာ ရပပမား က အသးျပ၍ ရပပဥာဏစမးသးခ ဖနတးပါ။ ◊ ဗယကနမစစပြ

◊ စစက ဆန႔ကငဆႏၵျပသမား ◊ အနကေရာငလကပတမားႏင ေကာငး

သားမား

135

• ဥာဏစမးရပပမားေဝေပးၿပး ပါဝငေဆာငရြက သမားက ၄ငးတ႔အဖြ႔၏ အျခားအဖြ႔ဝငမားအား ရာခငးပါ။

• အတနးသားမားက ရပပႏငပတသက၍ အ ေလးအနကစဥးစားခငးပါ။ ◊ ရပပထတြင ဘာျဖစေနသနညး။◊ အကယ၍ရခလင မညသညအခြငအေရး

မားက သရပေဖာထားသနညး။ • ရပပတစခစ၏ မတမားက အခနးေရ႕တြင

ခတဆြၿပး အဖြ႔မားအား ၄ငးတ႔ဥာဏစမးက သရပေဖာထားသည ရပပႏငပတသက၍ ၄ငး တ႔၏ ထငျမငယဆခကမား မေဝခငးပါ။

• ဤဓါတပမားသည ၁၉၆၅ ခႏစတြင အေမ ရကနျပညေထာငစတြင ျဖစပြားခသည ျဖစရပ မနလ႔အခြငအေရး အမႈကစၥတစခက ကယစား ျပသည ဓာတပမားျဖစေၾကာငး အတနးသား မားအား ရငးျပပါ။ ႐ပပမား၏ေနာကကြယမ ျဖစရပမနက သလသလားဟ အတနးသားမား က ေမးပါ။ * အျခားေရြးခယစရာနညးလမး - သငသည

အေရအတြကမားျပားေသာ လအပစတစခႏင အစ အစဥလပ ေဆာငေနျခငးျဖစလင ရပပသးခလး၏ မတအေျမာကအျမားျပလပၿပး လအပစအား ပ၍ ပင ငယေသာလပငနးအဖြ႔မားအျဖစ ခြျခမးပါ။

အဆင ၁ - • Tinker ႏင Des Moines ကယပငေကာငးအပ

ခပေရးအဖြ႔အမႈအေၾကာငး အတခပ မတ ဆက ေျပာျပပါ

• လကကမးစာရြကေဝေပးၿပး ပါဝငေဆာငရြက သမားအား အျဖစအပကက ဖတခငးကာ ေအာကပါေမးခြနးမား ေဆြးေႏြးခငးပါ - ၁။ တရားရးခပ၏ ဆးျဖတခကက သင

သေဘာတသလား၊ သေဘာမတပါ သလား။

၂။ (အကယ၍ရခလင) ဤအမႈတြင မည သညအခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔ သနညး။

၃။ ဘာတစခမ ကယကယေလာငေလာင ထတမေျပာေသာလညး လကပတတစခ ဝတဆငျခငးမာ 'သေဘာထားထတေဖာ မႈ' ျဖစေၾကာငး တရားရးက လြယလငတကေတြ႔ရဆးျဖတခသည – စကားအရာ ျဖငတစစတစရာမေျပာဘ လမား 'စကား ေျပာ' ႏငသည အျခားနညးလမးအခ႕က အဘယနညး။

၄။ ပမန စာသငေကာငးလႈပရားေဆာငရြကမႈမားအား သသာထေရာကသည အ ေႏာကအယကေပးမႈ ျဖစေစလမမညဟ

ရငးရငးလငးလငးမထငရားလင စာသင ေကာငးတာဝနရသမားသည ေကာငး သားမား၏ ထငျမငခကထတေဖာမႈက ျပစဒဏမေပးႏင။ 'သသာထေရာကသည အေႏာကအယကေပးမႈ' တစခက အဘယနညး။ ေကာငးကနတငးတြင အ ျငငးအချဖစပြားလငဘာျဖစမညနညး။ လအသြားအလာမားေသာ ေကာရစဒါ တစခတြင ခကရနျဖစပြားလင ဘာျဖစ မညနညး။

၅။ သငထငျမငခကတြင စာသငေကာငး တာဝနရ အႀကးအကမားက ေကာငး သားမား၏ သေဘာထားထတေဖာမႈက မညသညအခနတြင ျပစဒဏခမတသင သနညး။ အေႏာကအယကျဖစမႈ တစခ ရေကာငးရလာႏငသညက စးရမသငပါ သလား။

အဆင ၂ - • ၄ငးတ႔ေဆြးေႏြးမႈမားမ စတဝငစားဖြယ

အေကာငးဆးအခကမားကမေဝရန ေစတနာ ဝနထမးအခ႕အား ဖတေခၚျခငးျဖင ေဆြးေႏြးမႈ က အဆးသတပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ယခေဆြးေႏြးမႈက

136

ျမနမာႏငငမ၄ငးတ႔အေတြ႔အႀကမားႏင ဆက စပခငးပါ – ျမနမာႏငငမလမားသည စကား ျဖင တစစတစရာထတမေျပာဘ မညသည နညးလမးမားျဖင 'စကားေျပာ'သနညး။ ျမနမာ ႏငငမ ေကာငးသားမားက ၄ငးတ႔ထငျမငခက

မား လြတလြတလပလပထတေဖာခြင ျပထား ပါသလား။ လြတလပစြာ ထတေဖာခြငက ကန႔ သတရန အသးျပ၍ရႏငသည ဥပမာတစခ ၄ငးတ႔ စဥးစားၾကညႏငပါသလား။ ဥပမာအား ျဖင ေဘးအႏရာယကငးမႈႏင လၿခေရး။

အဆင ၁ – ဇာတေၾကာငးဖြ႔ျခငး • ဇာတေၾကာငးဖြ႔ပါ။ အလားတအမႈတစခ ျမနမာ

ႏငငတြင မၾကာေသးမက ေပၚေပါကခေၾကာငး ပါဝင ေဆာငရြကသမားအား ရငးျပပါ။

သဂႌထြနးသည လငတစတြမားအား တရားဝင လကထပႏငေစမည ဥပေဒျပဌာနးခကသစတစရပ ျဖစေသာ 'လြတလပစြာ လကထပခြငဥပေဒ' က ေထာကခအားေပးသည အထကတနးေကာငးသ တစဥးျဖစသည။ သဂႌထြနးသည 'လြတလပစြာ လကထပခြင ဥပေဒအတြက ေထာကခမေပးပါ' အမညရ ဥးေဆာငစညးရးလႈ႔ေဆာမႈတစခမ ခတ တြယတဆပအခ႕ရရၿပး ၄ငးတ႔က သမ၏ေကာငး လြယအတႏင အဝတအစားမားတြင ငါးရကဆက တက ခတတြယထားသည။ ခတတြယတဆပမားက ျမငသညအခါ ေကာငးသားအသးသးက သဂႌထြနး အေပၚ အဆးျမငသည မတခကမားေပးသည၊ သ႔ေသာ ငါးရကေျမာကေန႔မတငခငအထ တစစ တစချဖစျခငးမရ၊ ထေန႔တြငသဂႌထြနးႏင ေကာဝငး ဆသည အျခားေကာငးသားတစေယာကတ႔သည ေကာငးဝငးအတြငးေလာကလာရငး အျပငးအထန အေခအတငျငငးခလာၾကသည။ ဆရာတစေယာက သည ေကာဝငးက သ႔လကေျမာကလကသညက ေတြ႔ျမငၿပး သဂႌထြနးက ရကေတာမညဟထငကာ ၄ငးတ႔အနး ေျပးလာၿပးလင အျငငးအချဖစမႈက အဆးသတခသည။ ေနာကပငးတြင ေကာငးအပ ဆရာက သဂႌထြနးအား သမက ေကာငးတကခြင ဆငးငလကေၾကာငးႏငခတတြယတဆပမား မဝတ ေတာသညအခါ သမအေနျဖင ေကာငးျပနတက ႏငေၾကာငးေျပာၾကားသည။ ေကာငးသ႔ ခတတြယ တဆပမား သ႔မဟတ ဆထး၊ ရငထးမား ဝတဆင

လာျခငးသည ေကာငး၏ အဝတအစားစညးကမး မဝါဒႏင ဆန႔ကငေၾကာငး ေကာငးအပဆရာက သဂႌထြနးက သတေပးသည။ ဆထး၊ ရငထးမား၏ ခြၽနထကသည အစြနးမားက လကနကတစခအျဖစ အသးျပႏငသညဟ ဆသည။

သဂႌထြနး၏ ႏငငေရးအျမငမားအေပၚ အေျခ ျပ၍ စာသငေကာငးက သမအားျပစဒဏေပးျခငး သည မမတဟ သဂႌထြနးႏင သမမသားစက ထငျမငယဆကာ စာသငေကာငးက တရားရးတင ရန ဆးျဖတသည။

အဆင ၂ – တရားရးစစေဆးစရငမႈ • အစမးလပ တရားခြငစစေဆးဆးျဖတမႈတစခ

လပေဆာငမညျဖစေၾကာငး ပါဝငေဆာငရြက သမားအား ရငးျပပါ။• အဖြ႔ ၁ - သဂႌထြနး၏ ေရ႕ေနမားအျဖစ

ကယစားျပကာ သမဘကမ ေရ႔ေနလက မည ျဖစသည။

• အဖြ႔ ၂ – စာသငေကာငးက ကယစားျပ ကာ စာသငေကာငးဘကမ ေရ႕ေနလက မည ျဖစ သည။

• အဖြ႔ ၃ – ၄ငးတ႔က တရားသႀကး မားျဖစကာ ဥပေဒကငသးေဆာငရြကရန ႏင ေနာကဆး ဆးျဖတခကခမတရန တာဝနရမညျဖစသည။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားတြင ရထားခသည မရငးဥာဏစမးရပပမားက အဖြ႔မားအား ျပန ၾကညခငးပါ။ ဗယကနမအလ ရပပတစခ ရေသာ ပါဝငေဆာငရြကသမားသည အဖြ႔ ၁ ျဖစၿပး၊ စစကဆန႔ကင ဆႏၵျပသမား၏ ရပပ

137

တစခရေသာ ပါဝငေဆာငရြကသမားသည အဖြ႔ ၂ ျဖစသည စသညျဖင။

• ၄ငးတ႔အခနးက႑က ေဆြးေႏြးရနႏင ေမးခြနး မားအား ေလလာသးသပရန တစဖြ႔စက အခန ၁ဝ မနစမ ၁၅ မနစ ေပးပါ။

• တစဖြ႔စသည ၄ငးတ႔အဖြ႔ကကယစားျပသည ေျပာခြငရလတစေယာကႏင တရားစစေဆး ဆးျဖတမႈအတြငး ေျပာခြငရလအား ေထာကခ ရနႏင ေမးခြနးမားကေျဖဆရာ၌ အကအညျပ ရန အားကးအား ထားျပစရာလႏစေယာက ေရြးခယရမညျဖစသည။

• တစဖြ႔စက အသငျဖစသညအခါ ပါဝငေဆာင ရြကသမားအား မကႏာစည ျပနလညစေဝး ခငးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားသည ၄ငးတ႔ အဖြ႔သးဖြ႔ႏငအတ ဆကရရမည။

• ၄ငးတ႔၏ ရပတညခကသေဘာထားမား တငျပရနႏင ေမးခြနးမားထတရန သဂႌထြနး၏ ေရ႔ေနမား ႏင စာသငေကာငး၏ ေရ႕ေနမားက အခန ၅ မနစစေပးပါ။ တရားသႀကးမားသည တစဖြ႔စက မတဆကေပးရမညျဖစၿပး ၄ငးတ႔ အား အမႈအတြက ေလာကလခြငေပးရမည။

• ႏစဖကေရ႔ေနမား ေလာကလၿပးသညအခါ တရားသႀကးမားသည ၄ငးတ႔အခငးခငး ေဆြးေႏြးရန အခန ၅ မနစရၿပး ေဆြးေႏြး ျငငးခမႈအသးသးက အႏစခပရန၊ ၄ငးတ႔၏ အၿပးသတဆးျဖတခကက ေဖာျပေျပာဆရန ႏင ထဆးျဖတခကေနာကကြယမ အကးသငအေၾကာငးသငစဥးစားမႈက တငျပရန အခန ၅ မနစ ထပရသည။

• ႏစဖကေရ႕ေနမား ႀကတငျပငဆငမႈလပေန စဥ တရားသႀကးမားက ၄ငးတ႔၏ အခနးက႑ ႏငပတသက၍ အကဥးခပေျပာျပပါ။

အဆင ၃ – လပေဆာငခက ျပနလည အစရငချခငး • ေအာကပါတ႔ကသ႔ေမးခြနးမားေမးျခငးျဖငအမႈ

စစေဆးစရငမႈက ျပနလညအစရငခခငးပါ - ◊ လတငး တရားခြငတစခသ႔ ေရာကရဖးပါ

သလား။

◊ ေရာကဖးလင ဤအေတြ႔အႀကႏင မည သ႔အလားသ႑ာနတသနညး၊ ကြျပား ျခားနားသ နညး။

◊ မေရာကဖးလင ယခအျဖစအပကသည တရားခြငတစခက မညသ႔ရလမဟ သင စတကး ၾကညဖးသညႏင တညပါ သလား။

◊ တရားသႀကးမား၏ ဆးျဖတခကက သင သေဘာတပါသလား။ အဘယေၾကာင သေဘာတသနညး သ႔မဟတ အဘယ ေၾကာင သေဘာမတသနညး။

• ေအာကပါတ႔ကသ႔ ေမးခြနးမားေမးျခငးျဖင တရားဥပေဒစးမးမႈႏငတရားရး၏အလပတာဝန မားအေပၚပါဝငေဆာငရြကသမား၏အယအဆ မားႏင ထငျမငခကမားအား ႏႈကထတပါ - ◊ ျမနမာႏငငမ လြတလပစြာထတေဖာခြင

ဥပေဒမားကတရားသႀကးမားအား ရငး ျပခငးပါ။ ၄ငးတ႔ ပငပငႏငႏင မေျဖႏင သညအခါ 'တရားသႀကးမားက ဥပေဒက မသလင ဘာျဖစသနညး'။ 'ေရ႕ေနမား က ဥပေဒကမသလင ဘာျဖစသနညး'၊ 'ျပညသလထကဥပေဒကမသလင ဘာ ျဖစသနညး' ဟေမးျမနးပါ။

◊ ေရ႕ေနမား၏ အလပအတြက ၄ငးတ႔က မညသက ပကဆေပးသနညး။ သငတြင ပကဆမရလင ဘာျဖစသနညး။

◊ စတကးၾကညပါ - သဂႌထြနး၏ ဖခငသည စစဘကတြင ဗလခပတစေယာကျဖစ သည။ဤအခကကအမႈစစေဆးဆးျဖတ မႈ၏ ရလဒက လႊမးမးနငသညဟ သင ထငပါသလား။

◊ စတကးၾကညပါ - သဂႌထြနးသည ဗဒၶ ဘာသာဝငျဖစၿပး ေကာဝငးက မြတ ဆလငျဖစသည။ ဤအခကက အမႈစစ ေဆး ဆးျဖတမႈ၏ ရလဒက လႊမးမးနင သညဟ သငထငပါသလား။

◊ ျမနမာႏငငတရားရးစနစ ရငဆငေနရ သည အျခားစနေခၚမႈအခ႕က အဘယ နညး။

138

ေခတနားခန - ေခတနားၿပး ထေနာကေရ႔ဆကပါ။ လအပလင ေခတနားခနၿပးသညအထ အစမးလပ တရားစစေဆးစရငမႈ၏ လပေဆာငခကျပနလညအစရငခမႈ အနညးငယထပလပပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔၏ မတစ စာအပမားထတခငးၿပး စာမကႏာအလြတ တစခသ႔ လနခငးပါ။

• တရားစရငေရးအဖြ႔၏ အခနးက႑ႏင အလပ တာဝနက ၄ငးတ႔ကယပငစကားလးမားျဖင ေဖာျပ ရန ပါဝငေဆာငရြကသမားက အခန ၅ မနစေပးပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားက ႏစေယာကတစတြ

မေဝမႈလပခငးၿပး ထေနာက ေအာကပါရငးျပ ခကက မတဆကမေပးမ ၄ငးတ႔၏ ထငျမင ယဆခကမားမေဝရန ေစတနာဝနထမးအခ႕ က ဖတေခၚပါ။

• ရငးလငးတငျပမႈလပသညဘတျပား သ႔မဟတ ရငးလငးတငျပမႈ အေထာကအကပစၥညးတစခ စစဥျပငဆငေရး သငအတြက အကအည ျဖစရန ေအာကပါပစျပားက သးပါ။

• လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁ က ျပနလညခတ ဆကပါ။ အမးသားခရးမားသည လ႔အခြင အေရးမားက လကကငျပေရးအတြက ကြၽႏပ တ႔၏ ပထမဆးစစမကႏာျဖစေၾကာငး ပါဝင ေဆာငရြကသမားအား သတေပးပါ။ လ႔အခြင အေရးခးေဖာကမႈတစရပ ကြၽႏပတ႔ရငဆင ႀကေတြ႔ရၿပး တရားမတမႈရရေရး ႀကးပမးလင ကြၽႏပတ႔သည ထအမႈကအမးသားခရးတစခ ေရ႕ေမာကတငျပရန ပထမဆးႀကး ပမးရမည။

• ျပညတြငးလမးေၾကာငးမားအားလး ကနစင ေအာင ႀကးပမးၾကညၿပးသညအခါ ေဒသတြငး

အသငး အဖြ႔မား (ခရးမား၊ ေကာမရငမား) သည ကြၽႏပတ႔၏ ဒတယေျမာက စစမကႏာ ျဖစသည။ ႏငငတကာ အဖြ႔အစညးမားက တတယေျမာက စစမကႏာျဖစသည။

• ေနာကလာမည အပငးက႑သည ျမနမာႏငင ႏင အေရ႔ေတာငအာရတြင အသငရရအသးျပ ႏငေသာ ပထမႏငဒတယ စစမကႏာအရငး အျမစမားက သတသတမတမတ အာရစက သြားမညျဖစေၾကာငး ရငးျပရငး ပါဝငေဆာင ရြကသမားအား သငခနးစာအတြက ဆြေဆာင ပါ။

139

နမနာ ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပား

တရားစရငေရးအဖြ႔/တရားေရးအာဏာပင၏ အခနးက႑

ဥပေဒ ဥပေဒမားသည လ႔အသကအဝနးတစခတြင ေနထငသလအားလးကေႏာငဖြ႔ထားသည စညးမဥး

စညးကမးမားျဖစသည။ ဥပေဒမားသည ကြၽႏပတ႔၏ အေထြေထြေဘးကငးလၿခမႈက အကာအကြယ ေပးၿပး အျခားသမား၊ အဖြ႔အစညးမားႏင အစးရကယတင၏ မေတာမတရားလပမႈမားမ အကာ အကြယယရန ႏငငသားမားအျဖစ ကြၽႏပတ႔၏ အခြငအေရးမားက ေသခာေစသည (ကြၽႏပတ႔က ႏငငသားအခြငအေရးမား ရရေစသည)။ ႏငငတငးတြင ထႏငငအတြက အထးျဖစေသာ သ႔ကယပင အစ သ႔မဟတ စညးမဥးစညးကမး သ႔မဟတ ဥပေဒမားရသည။ ႏငငတစခစမ ျပညသမားသည ၄ငးတ႔ ၿငမးၿငမးခမးခမး ေနႏငေရးအတြက စညးမဥးစညးကမးမား လကနာရန သေဘာတလကခသည။

လ႔အခြငအေရးမားက ကာကြယရန အစးရမားက မမႏငငဥပေဒမား ခမတသညအခါ လ႔အခြင အေရးမား သည ႏငငသားမားအေပၚ 'တရားဝငခညေႏာငမႈ' ရလာသည။

တရားဥပေဒစးမးမႈ တနးတညမရကာ မတသည နညးလမးတစရပျဖင ကငသးေသာ တညသည ဥပေဒမားျဖင

ႏငငသားတငး အပခပခရျခငးက တရားဥပေဒစးမးမႈျဖစသည။

တရားစရငေရးအဖြ႔ ေဘာလးသမားတစေယာကႏင ဒငလႀကးတစဥးတ႔၏ ရပပတစခ ေရးဆြပါ။

ရငးျပပါ – တရားစရငေရးအဖြ႔စနစသည ေဘာလးပြတစခမ ဒငလႀကးတစေယာကကသ႔ ျဖစသည။ ကစားပြက စညးမဥးစညးကမးမား (ဥပေဒမား)ျဖင ထနးခပသည။ တစခါတစရ သေဘာကြလြမႈ

မား ျဖစေပၚသည။ ဒငလႀကး၏အလပမာ သေဘာကြလြမႈတစခက ေျပလညေအာငေျဖရငးေရးအတြက မတ၍ သာတညမရသည နညးလမးတစရပျဖင စညးမဥးစညးကမးမား ကငသးရနျဖစသည။ သ/သမအလပက ေကာငးစြာေဆာငရြကရန ဒငလႀကးသည ကစားပြႏငသကဆငေသာ စညးမဥးစညးကမး မား သ႔မဟတ ဥပေဒမားက နကနကနန နားလညသေဘာေပါကမႈ ရရမညျဖစသည။

တရားစရငေရးအဖြ႔ သ႔မဟတ တရားေရးအာဏာပငအဖြ႔စနစသည မတ၍ တနးတရညတျဖစေသာ နညး လမးတစရပျဖင ဥပေဒကကငသးရန တာဝနရသည။

ဤသ႔ေဆာငရြကရန တရားစရငေရးအဖြ႔သည ေအာကပါတ႔လပေဆာငရမည - • မတ၍ သာတညမရသည နညးလမးတစရပျဖင ဥပေဒက အနကျပနဆကငသးျခငး • တစစတစေယာက ဥပေဒခးေဖာကသညအခါ ၄ငးတ႔က သငေလာသည ျပစဒဏခမတမႈက ဆး

ျဖတျခငး • အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈ ျဖစေပၚသညအခါ တရားစရငေရးအဖြ႔က ဟဘကဒဘကညမ

သည ဆးျဖတခကတစရပ ထြကေပၚေစျခငး • (အကယ၍ ဥပေဒတစခက မမတလင) ျပညသလထက အစးရရနမ အကာအကြယေပးျခငး • လအပသညအခါ အခြငအေရးမားက ကန႔သတျခငး (အမားျပညသ ေဘးကငးလၿခေရး အကာ

အကြယေပးရနကသ႔)

140

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၃ – လကကမးစာရြက A ၁၉၆၉ ခႏစတြင အေမရကနျပညေထာငစ တရားရးခပက စရငဆးျဖတသည

Tinker ႏင Des Moinesကယပငေကာငးအပခပေရးအဖြ႔ အမႈအႏစခပ

အျဖစအပက - ၁၉၆ဝ ခႏစမားအတြငး အေမရကနျပညေထာငစႏင ေျမာကဗယကနမတ႔ စစျဖစေနစဥ John Tinker၊

Mary Beth Tinker ႏင Chris Eckhardt ဆသည အငအဝါရ ကယပငေကာငးတစခမ ေကာငးသားသးဥးသည လကပတအနကမားဝတ၍ ေကာငးတကျခငးျဖင စစပြရပတန႔ေရး ၄ငးတ႔၏ ေထာကခအားေပးမႈက ထတေဖာ ရန ဆးျဖတခသည။ စာသငေကာငးအပခပေရးအဖြ႔သည ေကာငးသားမား၏ အစအစဥက ေတြ႔ရကာ ၄ငးတ႔ကရပတန႔ရန လကပတမဝတရစညးကမးတစခထတျပနခသည – သ႔ေသာ ေကာငးသားမားသည ေကာငးစညးကမးမား ခးေဖာကမႈအတြက ၄ငးတ႔အေရးယခရႏငေၾကာငး သနားလညေသာလညး လကပတ အနကမားဝတကာ ေကာငးဆကတကခသည။ ၄ငးတ႔အဘယေၾကာင လကပတမားဝတေၾကာငး အျခား ေကာငးသားအခ႕က John Tinker ႏငအဖြ႔ကေမးသည။ ထေကာငးသားမားအနက အခ႕က စစဆန႔ကငမႈ ထငျမငခကက သေဘာမတေပ၊ သ႔ေသာ ယငးအတြက မညသမ ခကရနျဖစပြားမႈမရခ။ လကပတမားခြၽတရန သေဘာမတမခငး ေကာငးသ႔မလာရန John Tinker ၊ Mary Beth Tinker ႏင Chris Eckhardt တ႔က ေကာငးကေျပာခၿပး ၄ငးတ႔ သတငးပတအမားအျပား ေကာငးတကျခငးမ ဆငးငခခရသည။

ထကသနသည ႏငငေရးအျမငမားရျခငးအတြက လမားက ျပစဒဏေပးျခငးမာ မားယြငးသညဟ ေကာငးသားမား၏ မသားစမားကထငျမငခကာ ထေၾကာင ၄ငးတ႔က ရးေတာသ႔တငတနးခသည။ အမႈသည တရားရး အဆငဆင ျဖတေကာၿပးေနာက ေနာကဆးတြင အေမရကနျပညေထာငစတရားရးခပသ႔ေရာကရသြားသည။ ေဖေဖၚဝါရ ၂၄ ၊ ၁၉၆၉ ၌ တရားရးခပက John၊ Mary ႏင Chris တ႔ မမားခဟ စရငဆးျဖတခသည- ၄ငးတ႔လပခသမမာ ၄ငးတ႔ထငျမငခကမားက ၿငမးခမးစြာထတေဖာျခငးျဖစကာ အေႏာက အယကမျပသည နညးလမးတစရပျဖင မမကယကယထတေဖာရန ၄ငးတ႔အခြငအေရးအား အေမရကနျပညေထာငစ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပဒ (United States Constitution) ၏ ပထမဆးျပငဆငျဖညစြကခကက အကာအကြယေပးထား ေသာေၾကာင ေကာငးသားမားမာ ေကာငးမဆငးငျခငးမခရသငဟ တရားရးက ဆသည။

အေမရကနျပညေထာငစမ လြတလပစြာထတေဖာခြင - အေမရကနျပညေထာငစတြင လြတလပစြာထတေဖာခြငက ပထမျပငဆငခက (First Amendment) ဆ

သည ဥပေဒတစရပျဖင တရားဝငအကာအကြယေပးထားသည။ ေကာငးသားမားႏင ဆရာမားသည စာသင ေကာငးတြင ရေနလငပင First Amendment အခြငအေရးမားရသည။ ေကာငးေပါကဝက ျဖတေကာလာ သညအခါ (ေကာငးထသ႔ဝငလာသညအခါ) ၄ငးတ႔၏ လြတလပစြာေျပာဆခြင သ႔မဟတ လြတလပစြာ ထတေဖာခြငသည ေနာကတြငကနမေနခ။ ထသ႔ျဖစေသာလညး ဆရာမားႏင ေကာငးအပမားသည ေကာငး သားမား၏ ပညာသငယမႈျဖစေျမာကေစရန စာသငေကာငး၌ ၿငမဝပမႈထနးသမးရမညျဖစသည။ ယငးေၾကာင စာသငေကာငးေနာကခဝနးကငတြင လြတလပစြာထတေဖာမႈ အကာအကြယေပးရနႏင တစၿပငတညးတြင ၿငမဝပမႈထနးသမးရန ပထမျပငဆငခက (First Amendment) က အထးနညးလမးတစရပျဖင ကငသး ရမညျဖစသည။

စာသငေကာငးမ ေကာငးသားတစေယာကသည 'စစ' ကသ႔ အျငငးပြားဖြယရာ အေၾကာငးကစၥမားႏငပတ သကလငပင ထငျမငခကမား ထတေဖာႏငသည။ သ႔ေသာ ထငျမငခကထတေဖာသည ေကာငးသားသည

141

ပညာသငယမႈက အေႏာကအယကမျပႏင သ႔မဟတ အျခားသမား၏ အခြငအေရးမားက မစြကဖကႏင။ First Amendment သည အတနးက အေႏာကအယကျပသည သ႔မဟတ အတနးမားအၾကား ျပနာမား ျဖစေစသည ေကာငးသားသေဘာထားထတေဖာမႈက အကာအကြယမေပး။ ထတေဖာမႈသည အေႏာက အယက ျဖစေစလမမညဆျခငးအတြက ၄ငးတ႔တြင သကေသအေထာကအထား ေကာငးေကာငးရလင စာသငေကာငးမားသည ထတေဖာမႈက တားျမစပတပငႏငသည။ လႀကကမမားေသာ ထငျမငခကတစရပက ထတေဖာသည တစစတစေယာကေၾကာငျဖစေပၚေသာ ကသကေအာကျဖစေစသည အေျခအေနက ေရာငလႊ ရနသကသကျဖင ၄ငးတ႔သည ထတေဖာမႈအား တားျမစပတပငမႈမလပႏင။

ေအာကပါတ႔မမျငမး -

American Constitution Societyhttp://www.acslaw.org/fi les/CITC%20Spring%202009%20-%20Tinker%20Curriculum%20-%20High%20School.pdf

လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၃ – လကကမးစာရြက B

သဂႌထြနးႏင မႏေလးကယပငေကာငးအပခပေရးအဖြ႔ အမႈ

သဂႌထြနးသည လငတစတြမားအား တရားဝငလကထပႏငေစမည ဥပေဒျပဌာနးခကသစတစရပျဖစ ေသာ 'လြတလပစြာ လကထပခြငဥပေဒ' က ေထာကခအားေပးသည အထကတနးေကာငးသတစဥးျဖစသည။ သဂႌထြနးသည 'လြတလပစြာလကထပခြငဥပေဒအတြက ေထာကခမေပးပါ' အမညရ ဥးေဆာငစညးရးလႈ႔ ေဆာမႈတစခမ ခတတြယတဆပအခ႕ရရၿပး ၄ငးတ႔က သမ၏ေကာငးလြယအတႏင အဝတအစားမားတြင ငါးရကဆကတက ခတတြယထားသည။ ခတတြယတဆပမားကျမငသညအခါ ေကာငးသားအသးသးက သဂႌထြနးအေပၚ အဆးျမငသည မတခကမားေပးသည၊ သ႔ေသာ ငါးရကေျမာကေန႔မတငခငအထ တစစတစ ချဖစျခငးမရ၊ ထေန႔တြင သဂႌထြနးႏင ေကာဝငးဆသည အျခားေကာငးသားတစေယာကတ႔သည ေကာငး ဝငးအတြငးေလာကလာရငး အျပငးအထနအေခအတင ျငငးခလာၾကသည။ ဆရာတစေယာကသည ေကာ ဝငးက သ႔လကေျမာကလကသညကေတြ႔ျမငၿပး သဂႌထြနးက ရကေတာမညဟထငကာ ၄ငးတ႔အနးသ႔ ေျပး လာၿပးလင အျငငးအချဖစမႈက အဆးသတခသည။ ေနာကပငးတြင ေကာငးအပဆရာက သဂႌထြနးအား သမက ေကာငးတကခြငဆငးငလကေၾကာငးႏင ခတတြယတဆပမား မဝတေတာသညအခါ သမအေနျဖင ေကာငးျပနတကႏငေၾကာငး ေျပာၾကားသည။ ေကာငးသ႔ခတတြယတဆပမား သ႔မဟတ ဆထး၊ ရငထး မားဝတဆငလာျခငးသည ေကာငး၏ အဝတအစားစညးကမးမဝါဒႏငဆန႔ကငေၾကာငး ေကာငးအပဆရာ က သဂႌထြနးက သတေပးသည။ ဆထး၊ ရငထးမား၏ ခြၽနထကသညအစြနးမားက လကနကတစခအျဖစ အသး ျပႏငသညဟ ဆသည။

ေမးခြနးမား - • လြတလပစြာထတေဖာခြငက ဤအမႈႏင သကဆငပါသလား။ • သဂႌထြနးသည လမားစြာအၾကာ အျခားခတတြယတဆပမားဝတဆင၍ ေကာငးတကေနျခငးျဖစၿပး

ေကာငးအပက စာသငေကာငးအဝတအစားစညးကမးမဝါဒက ယခမ စတငအာဏာတညအကးသက ေရာကေစျခငးျဖစလင ေျပာစရာရပါသလား။

142

• ခတတြယတဆပမားအေပၚ လတစေယာက၏ ေဒါသတႀကးတ႔ျပနမႈေၾကာင သဂႌထြနးအေနျဖင သမ ေျပာလသည သတငးစကားအား သမအလရသလ မထတေဖာႏငျဖစရလင မတပါသလား။

• စာသငကာငးဝငးအတြငးမ အျငငးအခတစရပက 'ပမန စာသငေကာငးလႈပရားေဆာငရြကမႈမားအား သသာထေရာကသည အေႏာကအယကေပးမႈ' ျဖစေစပါသလား။

• ေကာဝငးက သဂႌထြနးက အမနတကယမရကလင ေျပာစရာရပါသလား။ ပထမလကသးတစခက ထးသညအထ ဆရာက ေစာငရမညျဖစပါသလား။

• ေကာငးခနအတြငး ေကာရစဒါတစခတြင သဂႌထြနးႏင ေကာဝငးအျငငးအချဖစျခငးျဖစလင အ ေျခ အေနက တစမးတစမည ျဖစမညလား။

• ေကာဝငးက ေယာကၤားေလးျဖစၿပး သဂႌထြနးက မနးကေလးျဖစျခငးက ကစၥရပါသလား။

ေအာကပါတ႔မမျငမး -

American Constitution Societyhttp://www.acslaw.org/fi les/CITC%20Spring%202009%20-%20Tinker%20Curriculum%20-%20High%20School.pdf

143

ရညရြယခကမား • ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ျမနမာႏငငႏင အေရ႕ေတာငအာရရ ေဒသတြငးလ႔အခြငအေရး

ယႏရားမားႏင ရငးႏးကြၽမးဝငေစရန • ဤယႏရားမားက မညသ႔အေကာငးဆး တာဝနယလပေဆာငသညက ရငး

လငးေဖာျပေရးအတြက အ ျခားေဒသတြငး စပစမား အသးျပရန

ပစၥညးပစၥယမား - ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပား၊ မတတမား

tcsdefrdepf 30rS rdepf 40

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၄

• ပါဝငေဆာငရြကသမားက အဖြ႔ႏစဖြ႔ခြပါ။ တစဖြ႔စအား ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရးအကာ အကြယေပးမႈစနစက ကယစားျပသည လည ပတလႈပရားေနေသာစကယႏရားတစခဖနတး ခငးပါ၊ လ႔႔အခြငအေရး အကာအကြယေပးမႈ

စနစ၏ လသားစကယႏရား (UDHR၊ ႏငင တကာ လ႔အခြငအေရးသေဘာတစာခပမား၊ ေဒသတြငး လ႔အခြငအေရးအဖြ႔အစညးမား၊ ႏငငတကာ သေဘာတညခက ပါဝငလကမတ ေရးထးသည ႏငငမား)။

144

အျခားေရြးခယစရာနညးလမး A အဖြ႔တစဖြ႔အျဖစ ႀကးမားေသာ စကယႏရားႀကး

တစခ ဖနတးပါ သ႔မဟတ ပငယသည အဖြ႔မား အျဖစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ လပေဆာငပါ။

အျခားေရြးခယစရာနညးလမး B သငတ႔အခနမရလင လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁

မ ပစတာအခ႕က အခနးေရ႔တြင အေပၚဘက ျမငသာသညေနရာ၌ထားပါ။ ပါဝငေဆာငရြက သမားအား ကြၽႏပတ႔သငယၿပးျဖစေသာ လ႔ အခြငအေရးအကာအကြယေပးမႈ ယႏရား

အမးမးအေၾကာငး ျပနလညေတြးေတာခငးပါ။

အျခားသမားအား ေျပာငးလျခငး ဤအပငးက႑သည ျမနမာႏငငႏင အေရ႕

ေတာငအာရတြင ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရးအကာအကြယေပးမႈစနစက ေထာကပကည/ ျဖစေျမာကေအာငျမငေအာင ေဆာငရြကသည သတသတမတမတျဖစေသာအပစအခ႕/အဖြ႔ အစညးအခ႕/အသငးအဖြ႔ အခ႕က အာရစက သြားမညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။

• ဤအပငးက႑က ျဖစေျမာကေအာင မေဆာင ရြကမ ျမနမာႏငင၏ လ႔အခြငအေရးဆငရာ ဥပေဒေရးရာ အေျခခမေဘာင အေျခအေနႏင အေရ႔ေတာငအာရရ ေဒသတြငးယႏရားမား အေၾကာငး ေနာကခဖတျပမႈအခ႕လပပါ။

• သငခနးစာအတြက ေပးထားသည နမနာ အေပၚ အေျချပ၍ ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားတစခ စစဥျပငဆငပါ။

• အာဖရကႏင ဥေရာပ စပစမားက နမနာမား အျဖစအသးျပၿပး ျမနမာႏငငႏင အေရ႕ေတာင အာရတြင ရရႏငေသာ အရငးအျမစမားက မတဆကေဖာျပၿပး ဟာကြကမားအား ထငရား ေအာင ေဖာျပပါ။

• ေအာကပါေမးခြနးမားက ေလလာသးသပပါ - ◊ ေဒသတြငးယႏရားမား အဘယေၾကာင

ရသနညး။ ၄ငးတ႔သည ေဒသတြငးအာရစက

ရသည အမႈထားစရာကစၥမားက ပစမတထားႏငသည။ ဥပမာအား ျဖင အာဖရကမ ျပညတြငးေနရပ စြန႔ခြာ ေရႊ႔ေျပာငးရသမားဆငရာ အေရးကစၥမာ ကလသမဂၢအေလး ထားရေသာ အမႈကစၥတစရပအျဖစ မေပၚထြကလာမ ၄ငးကအာဖရက ေဒသတြငး အမႈထားစရာ ကစၥရပ

တစခအျဖစ အရငဥးေဆာငဥးရြက ျပချခငး ျဖစသည။

၄ငးတ႔သည ပမနးကပေသာ ပထဝ ေဒသဆငရာ၊သမငးေၾကာငးဆငရာ၊ ႏငငေရးဆငရာ၊ ယဥေကးမႈဆငရာ ႏင လမႈဆငရာ ႏးႏြယမႈအေပၚ အေျခချဖင စစဥေဖာထတထားျခငး ျဖစႏငသည။ သတ႔သည “အမ” ႏင ပမနးကပၿပး ပမႀကးမားသည အေထာကအပ ရရခစား ရႏငေခ ပရသည။

◊ လ႔အခြငအေရးေကာမရငတစခ၏ အခနး က႑က အဘယနညး။ လ႔အခြငအေရး ေကာမရငမား၏

နယပယအတငးအတာႏင အခြင အာဏာမာ ေကာမရငတစခခငး အလက အေျပာငးအလရေသာ လညး ၄ငးတ႔တြင ေအာကပါတ႔ ပါဝငႏငသည – ပညာေပးေရးႏင အမားျပညသ သတမသရမႈ၊ ခြျခား ဆကဆမႈႏင လ႔အခြငအေရးဆင ရာ မေကနပမႈ တငတနးခကမား၊ လ႔အခြငအေရး ေစာငထနးလကနာ မႈ၊ မဝါဒႏင ဥပေဒျပေရးဖြ႔ၿဖးမႈ။

145

• ထငရားေအာငေဖာျပရန အဓကအခကမား - ◊ အာရတကအတြက ေဆာငရြကေပးေသာ ေဒသတြငး တရားစရငေရးအဖြ႔မရ။ ◊ ျမနမာႏငင၏ ဥပေဒစနစသည ဖြ႔ၿဖးဆအဆငပင ရေသးသည။ ျမနမာႏငင၏ ျပညတြငးဥပေဒျပ

ဌာနးခကမားသည ႏငငတကာဥပေဒေအာကတြင သ႔တာဝနဝတရားမားအား ျပညမျခငးမရ။ ◊ ျမနမာႏငငတြင အစးရဆငရာ အသငးအဖြ႔မား (အစးရအငစတကးရငးမား)သည ယခထ မခငခ

ေသး။ ကြၽမးကငလမၼာေသာ ပေရာဖကရငနယမားခ႕တ။ ◊ လ႔႔အခြငအေရးဆငရာ အာဆယတရားဝငေၾကညာခက (ASEAN Declaration on Human Rights)

ႏင ျမနမာႏငင လ႔အခြငအေရးေကာမရငတ႔အေပၚ ေဝဖနမႈအခ႕အား မေဝပါ။ ◊ ေဒသတြငး တရားစရငေရးအဖြ႔ မရသလ အာဆယလ႔အခြငအေရးေကာမရင (ASEAN Human

Rights Commission)ကလညး သကတမးအေတာႏေသးေသာလညး အေရ႕ေတာငအာရတြင ဒမ ကေရစႏင လ႔အခြငအေရးက ေထာကခအားေပးသညေကာငးစြာအေျခကၿပးျဖစေသာ အစးရမဟတ သည အဖြ႔အစညးမား၏ႀကးမားသည ကြနရကတစခရသည။ ပါဝငေဆာငရြကသမားက ေအာကပါ စာရငးမ ဥပမာအနညးငယေပးၿပး ၄ငးတ႔ ေနာကထပစဥးစားၾကညႏငသလား ေစာငၾကညပါ။

အေရ႕ေတာငအာရတြင ဒမကေရစႏငလ႔အခြငအေရးအတြက ေဆာငရြကေသာ အဖြ႔အစညးမား

အာရ ျပျပငေျပာငးလမႈႏင ဒမကေရစဆငရာ မဟာမတအဖြ႔ (Alliance for Reform and Democracy in Asia - ARDA)အမးသမးမားႏင ကေလးမားဆငရာ အာဆယေကာမရင (ASEAN Commission on Women and Children - ACWC)လ႔အခြငအေရးဆငရာ အာဆယ ႏငငစေကာမရင (ASEAN Intergovernmental Commission on Human Rights -AICHR)ျမနမာႏငငအေရး အာဆယပါလမနမား ညလာခ (ASEAN Inter-Parliamentary Myanmar Caucus - AIPMC)အာဆယ အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညး ကြနဖရင / အာဆယ ျပညသ႔ညလာခ (ASEAN Civil Society Conference / ASEAN People’s Assembly - ACSC/APA)အာရပစဖတ ဒမကေရစ မတဖကျပမႈ (Asia Pacific Democracy Partnership - APDP)ႏငငအလက လ႔အခြငအေရးမားဆငရာ အာရပစဖတဖရမ (Asia Pacific Forum for National Human Rights - APF)အမးသမးမား၊ ဥပေဒႏင ဖြ႔ၿဖးမႈဆငရာ အာရပစဖတဖရမ (Asia Pacific Forum on Women, Law and Development - APWLD)လ႔အခြငအေရးႏင ဖြ႔ၿဖးမႈဆငရာ အာရဖရမ (Asian Forum for Human Rights and Development - FORUM-ASIA)လြတလပသည ေရြးေကာကပြမားအတြက အာရကြနရက (Asian Network for Free Elections - ANFREL)ႏငငအလက လ႔အခြငအေရးအသငးအဖြ႔မားဆငရာ အာရအနဂအကြနရက (Asian NGO Network on National Human Rights Institutions – ANNI)

146

ဘာလ ဒမကေရစဖရမ (Bali Democracy Forum - BDF)အာရ လစဘရယမားႏင ဒမကရကမားေကာငစ (Council of Asian Liberals and Democrats - CALD)အလယအလတသမားမား၏ ကမၻာလးဆငရာ လႈပရားမႈ (Global Movement of Moderates - GMM)အာဆယအတြက လ႔အခြငအေရး အရငးအျမစစငတာ (Human Rights Resource Center for ASEAN - HRRCA)ၿငမးခမးေရးႏင ဒမကေရစ အငစတက (Institute for Peace and Democracy - IPD)အာရျပညသမား၏ ျပညသ႔ေထာကခသေဘာတမႈ သမဂၢ (Solidarity for Asian People’s Advocacy – SAPA)အေရ႔ေတာငအာရ-အေမရကန မတဖကျပမႈ - အတတကြ ဆနးသစေျပာငးလေသာ အရပဘကလ႔အဖြ႔ အစညးမား (Southeast Asia-US Partnership: Civil Societies Innovating Together - IKAT-US)လ႔အခြငအေရးဆငရာ ေတာငအာရဖရမ (South Asia Forum for Human Rights – SAFHR)အာရ ဒမကေရစျပမႈဆငရာ ကမၻာဖရမ (World Forum for Democratization in Asia – WFDA)

• အျခားသမားအား ေျပာငးလျခငး - မနကျဖန အစအစဥသည တစသးပဂၢလမားအျဖစ ကြၽႏပတ႔က ဤစနစႏင မညသ႔ဆကသြယ ခတဆကႏငသညက အာရစကမညျဖစ ေၾကာငး ရငးျပပါ။ လ႔အခြငအေရး ခးေဖာက မႈတစရပမကျမငႀကေတြ႔သညအခါ သ႔မဟတ

ပါဝငပတသကသညအခါ သငလပရမညအရာ။ စေဆာငးရနအတြက မညသည သတငး အခကအလကက သကဆငဆေလာသနညး။ သငအသငရရ အသးျပႏငသည လ႔အခြင အေရး အကာအကြယေပးမႈ အသးဝငနညး လမးမားႏင မဟာဗဟာမားက အဘယနညး။

147

ေဒသ

တြငး

တ

ရားစ

ရငေရ

းအ

ဖြ႔

ေဒသ

တြငး

ေက

ာမရင

မား

ေဒသ

တြငး

မတတ

မး

မတရာ

ျပည

တြငး

တ

ရားစ

ရငေရ

းအ

ဖြ႔

အမ

းသား

ေက

ာမရင

အ

မးသ

ား

မတတ

မးမတ

ရာ

အာဖ

ရက

ေတာင

အ

ာဖရက

လ႔အ

ခြငအ

ေရး

ႏင ျပ

ညသ

႔အခြင

အ

ေရးမ

ားဆ

ငရာ

အာဖ

ရက ခ

ရး

လ႔အ

ခြငအ

ေရးႏ

င ျပ

ညသ

႔အခြင

အေရ

း မ

ားဆ

ငရာ

အာဖ

ရက

ေကာမ

ရင

လ႔အ

ခြငအ

ေရး

ႏငျပ

ညသ

႔အခြင

အ

ေရးမ

ားဆ

င ရာ

အာဖ

ရက

ပဋည

ာဥ

ေတာင

အာဖ

ရက အ

မ

းသား

တရာ

း စရင

ေရ

း အဖြ႔စ

နစ –

ဖြ႔စ

ညးပ

အေျ

ခခဥပ

ေဒဆ

ငရာခ

ရး

ေတာင

အာဖ

ရက

လ႔အ

ခြငအ

ေရး

ေကာမ

ရင

ေတာင

အာဖ

ရက

ျပည

သ႔အ

ခြင

အေရ

းမား

ဥပ

ေဒ

ဥေရာ

ပ

ျပငသ

စ

ဥေရာ

ပလ႔အ

ခြင

အေရ

း ခရး

ဥေရာ

ပခရး

ႏင

၁၉၉၈

တ

ြငေပါ

ငးစည

း

လ႔အ

ခြငအ

ေရး

ဆငရ

ာ ဥေ

ရာပ

သေဘ

ာတ

ညခ

က

ျပငသ

စ အ

မးသ

ား

တရာ

းစရင

ေရးအ

ဖြ႔စနစ

အ

မးသ

ား လ

႔အ

ခြငအ

ေရး

အႀက

ေပး

ေကာမ

ရင

လသ

ားႏင

ႏင

ငသား

၏အ

ခြငအ

ေရးမ

ားတ

ရားဝ

င ေၾ

ကည

ာခက

အေရ

႕ ေတ

ာင အ

ာရ

ျမနမ

ာ

မေဖာ

ျပႏင

လ

႔အခြင

အေရ

းဆ

ငရာ

ႏငငစ

ေက

ာမရင

အာဆ

ယ

အခြင

အေရ

းမား

ႏင

လြတ

လပခ

ြငမား

ပဋ

ညာဥ

ျမနမ

ာႏငင

အ

မးသ

ားတ

ရားစ

ရငေရ

းအ

ဖြ႔စနစ

ျမနမ

ာႏငင

အ

မးသ

ား

လ႔အ

ခြငအ

ေရး

ေကာမ

ရင

မေဖာ

ျပႏင

* ဤအသးသးေသာ အသငးအဖြ႔မားက တစဖြ႔ႏငတစဖြ႔ အျပနအလန တ႔ျပနအကးျပပက ရငးလငးေဖာျပရန လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁ အတြငး ပါဝငေဆာငရြကသမား ဖနတးခသည ပစတာမားက ရညညႊနးကးကားပါ။

နမနာ ရငးလငးတငျပမႈလပသညဘတျပား ေဒသတြငး လ႔အခြငအေရးအသငးအဖြ႔မား အဘယေၾကာငရသနညး။ လ႔အခြငအေရးေကာမရငတစခ၏ အခနးက႑က အဘယနညး။

148

ရညရြယခကမား • လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈတစရပ သ႔မဟတ မေတာမတရားလပမႈတစခက အစရငခတငျပပ

အား ေလလာသးသပရန • တကယဘဝ အျဖစအပကမားတြင လ႔အခြငအေရးအစရငခတငျပမႈ အသးဝင

နညးလမးမား အသးျပမႈအား ေလကငရန

ပစၥညးပစၥယမား - လ႔အခြငအေရးဥာဏစမးမား၊ ရငးလငးတငျပမႈလပသညဘတျပား၊ မတတ

မား၊ ကတေၾကး၊ တပ၊ လကကမးစာ႐ြကမား

tcsdefrdepf - 120

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၅

စစဥျပငဆငမႈ • စာရြကတစခစေပၚတြင အစရငခတငျပမႈ လပ

ထးလပနညး အဆငတစခစ၏ အတခးထား သည မမားက ေရးပါ။

• စာရြကမားအား အခနး၏ အျခားတစဖကတြင သ႔မဟတ အခနးအဝငလမးတြင ခတဆြပါ။ ၄ငးတ႔က ထငခငးသညေနရာမ ပါဝငေဆာင ရြကသမား ျမငရရနခကခေသာ သ႔မဟတ မျမငႏငေသာ ေနရာတစချဖစရမည။ အျခား နညးလမးအားျဖင စာရြကမားက အခနး၏ ေနရာအႏ႔၌ ခတဆြပါ။

အပငးက႑ေဆာင႐ြကစဥ • လအပစအား ၃ ေယာကမ ၄ ေယာကပါသည

အဖြ႔မားဖြ႔ပါ။

• တစဖြ႔စက အတြငးေရးမႈးအျဖစေဆာငရြကမည လတစဥး ေဖာထတသတမတခငးပါ။

• အဖြ႔မားသည အခနးပတလညတြင ခတဆြ ထားေသာ စာသားမားက အလြတရရန အတ တကြ အလပလပရမညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။ တစဖြ႔စ၏ အဖြ႔ဝငမားသည စာသားရရာသ႔ လမးေလာက/ ေျပးသြားကာ ၄ငးကဖတၿပး ထ႔ေနာက အဖြ႔အတြငးေရးမႈးထ ျပနေျပးလာ ကာ ၄ငးတ႔ဖတရသညက ေျပာျပရမည။ ပါဝင ေဆာငရြကသမားက မတစမားေရးခြငမျပဘ တစေယာကၿပးတစေယာက စာသားမားဆ သြားရမည။အျခားနညးလမးအားျဖင လတစဥး က စာသားတစခထသြားၿပး ယငးကဖတကာ ထလျပနလာၿပးမ ေနာကလတစေယာကက ထြကခြာရမည။

149

• စတလႈပရားမႈျဖစေပၚေစရန ဤလႈပရားေဆာင ရြကမႈက ၿပငပြတစခအျဖစ တငဆကပါ။ ပထမဆး ေဆာငရြကၿပးစးသည အဖြ႔သည

ဆတစဆရရမည (ဆရအဖြ႔အတြက တစစ တစရာ စစဥျပငဆငပါ)

အဆင ၁ - • ပါဝငေဆာငရြကသမားအား လ႔အခြငအေရး

ခးေဖာကမႈတစရပက ၄ငးတ႔ မကျမငေတြ႔ႀက ဖးသလား ေမးျမနးပါ

• ေတြ႔ႀကဖးလင ၄ငးတ႔စတသကေသာငသကသာရချခငးရမရ မေဝရန ေစတနာဝနထမးမား ဖတ ေခၚပါ

• ထေနာက ၄ငးတ႔က ေအာကပါတ႔ေမးပါ - ◊ သင ဘာလပခသနညး။ ◊ သငအနးအနားမလမား ဘာလပခ

သနညး။ ◊ ယငးသည အေကာငးဆးတ႔ျပနမႈဟ

သငထငပါသလား။ အဘယေၾကာင ထငသနညး၊ အဘယေၾကာင မထင သနညး။

◊ လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈတစရပက ကြၽႏပတ႔ေတြ႔ျမငသညအခါ ယငးအေပၚ တ႔ျပနမႈလပရန ကြၽႏပတ႔တြင တာဝနရ ပါသလား။

• 'အခြငအေရးမားႏင တာဝနရမႈမား' အပငး က႑က ျပနလညရညညႊနးကးကားပါ

• ကြၽႏပတ႔၏ အခြငအေရးမားအား ရရခစားျခငး သည အျခားသမား၏ အခြငအေရးမားက ေလးစားရန၊ ကာကြယရနႏင ျဖစႏငသညအခါ ျဖညစြမးရနတာဝနရမႈႏင ခတဆကေနေၾကာငး ပါဝငေဆာငရြကသမားအားအမတရရန သတ ေပးပါ။

အဆင ၂ - • ၄ငးတ႔အလြတဖတခသည စာသားမားသည

လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈတစရပက ၄ငးတ႔ မကျမင ကယေတြ႔ႀကသညအခါ လပေဆာငရ မည အႀကျပအဆငေျခလမးမားျဖစေၾကာငး ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ရငးျပပါ။

• ဆေလာသကဆငမႈအရဆး သတငးအခက အလက စေဆာငးရနႏင တစၿပငတညးတြင ခးေဖာကမႈအား အစရငခတငျပသ၊ လ႔အခြင အေရးခးေဖာကမႈ ကးလြနခရသႏင အနး အနားရ မညသညေဘးမရပၾကညသမဆ၏ ေဘးကငးလၿခမႈ ေသခာေစရန ယငးတ႔က စစဥေရးဆြထားျခငးျဖစ သည။

• အဆငေျခလမးမားက မနကနသညအစဥ အတငးထားရန ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔အဖြ႔မားအတြငး လပေဆာငခငးပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားက ယငးသ႔လပေဆာင ေနစဥ အခနးပတလညတြင ခတဆြထားေသာ စာရြကမားက လကျဖတကာ ယငးတ႔အား အခနးေရ႕သ႔ ေနရာေရႊ႕ပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမား အဆငသငျဖစသည အခါ ေစတနာဝနထမးတစေယာကက အခနး ေရ႕သ႔ဖတေခၚၿပး အဆငေျခလမးမားအား မန ကနသညအစဥအတငး ျပနစဥခငးပါ။

• အစရငခတငျပမႈ လပထးလပနညးအျပညအစ ပါရေသာ လကကမးစာရြကေဝေပးပါ။ ၄ငးတ႔ အစဥ လကထားၿပးကာစ အဆငေျခလမးမား က ေျပာငးလမႈတစစတစရာ လပလျခငးရမရ ပါဝငေဆာင ရြကသမားအား ေမးပါ။

• အဆငေျခလမးမားက အပစတစခလးအျဖစ ဖတသြားၿပး နားလညသေဘာေပါကမႈအား စစ ေဆးပါ။

150

အဆင ၁ - • ပါဝငေဆာငရြကသမားက ေခတနားဖ႔ေျပာပါ။

စြမးေဆာငရညျမငသည ပါဝငေဆာငရြကသ တစေယာကက ေနာကလႈပရားေဆာငရြကမႈ၌ သငအားကညရန ေရြးခယပါ။

• သငႏငသအတတ အစရငခတငျပမႈလပထး လပနညးပစထတမညျဖစေၾကာငး ထေစတနာ ဝနထမးအား ရငးျပပါ။ သငခနးစာအတြက ေပးထားသည ျဖစစဥဇာတေၾကာငးတစခက ေစတနာဝနထမးအားေပးၿပး သ/သမအား အခနးမ ထြကသြားခငးပါ။ ကနအဖြ႔ဝငမား အတတကြ ျပနလာသညအခါ ျဖစစဥဇာတ ေၾကာငးက ၄ငးတ႔အား ရငးျပပါ။ သငႏင ေစတနာဝနထမးတ႔ အျဖစအပကက သရပ ေဆာငေနစဥ ပါဝငေဆာငရြကသမားသည ကြၽႏပတ႔သည အစရငခတငျပမႈ လပထးလပ နညးအတြကအဆငေျခလမးအသးသး အကန အစငက ေပါငးစညးျခငးရမရ မကေျခမျပတ ေစာငၾကညရ မည။

• ေစတနာဝနထမးကေရာ ကနသည ပါဝင ေဆာငရြကသမားကပါ ေမးခြနးမားေမးျခငးျဖင အေတြ႕အႀကအား ျပနလညအစရငခတငျပမႈ လပပါ။

ေစတနာဝနထမး• ...သညအခါ မညသ႔ ထငမတယဆသနညး။ • သငက ပ၍သကေသာငသကသာ ရေစရန

ကြၽႏပ ဘာလပခႏငသနညး။ ကနသမား • သငစကားေျပာေနသညလမားက သက

ေသာင သကသာရေစရန အဘယေၾကာင အေရးႀကးသနညး။

• ကြၽႏပ စေဆာငးခသငေသာ ေနာကထပ သတငးအခကအလက တစစတစရာရပါ သလား။

• ... ဟ ကြၽႏပကေမးသညဟ သငအဘယ ေၾကာင ထငသနညး။

အဆင ၂ - • ေနာကလာမည လႈပရားေဆာငရြကမႈသည

အစရငခတငျပမႈလပထးလပနညး ကငသးရန ႏင ျဖစစဥဇာတေၾကာငးတစခ သရပေဆာင ရန လတငးက အခြငအလမးရေစမညျဖစ ေၾကာငး ရငးျပပါ။

• သရပေဆာငသမားသည ၄ငးတ႔က သရပ ေဆာငရနေပးသည ျဖစစဥဇာတေၾကာငး အေပၚ အေျချပခ႕ထြငမႈလပခြင ရသည။ ၄ငး တ႔က ေတြ႔ဆေမးျမနးသက ၄ငးတ႔တြငမရ သည သတငးအခကအလကက ေမးျမနးသည အခါ ၄ငးတ႔သည အခကအလကက အျခား အရာ အစားထးေျပာျပခြင သ႔မဟတ ၄ငးတ႔ မသေၾကာငး ေျပာၾကားခြငရသည။ ဤလႈပရား ေဆာငရြကမႈ၏ ရညရြယခကက သတငးအ ခကအလကစေဆာငးမႈေလကငရနျဖစသည။

• ေလကငမႈမစတငမ ျဖစစဥဇာတေၾကာငးမား သညျဖစရပမနမားအေပၚအေျချပေသာလညး စတကးယဥမႈမားျဖစေၾကာငး အေလးထား ေျပာၾကားရန အမတရပါ။

အဆင ၃ - • ပါဝငေဆာငရြကသမားက သးေယာကအဖြ႔မား

ဖြ႔ပါ။ • တစဖြ႔စက လတစဥးလင တစပဒႏႈနးျဖင မတ

ညသည ျဖစစဥဇာတေၾကာငးသးခ ေပးပါ။ • ပါဝငေဆာငရြကသ တစဥးစသည ျဖစစဥ

ဇာတေၾကာငးတစခယၿပး တစေယာကႏငတစ ေယာကေဆြးေႏြးတငပငမႈႏင တစေယာက ထမတစေယာက သတငးအခကအလက စေဆာငးမႈ ျပလပရမည။

• ေလလာအကခတမႈလပသက မတစမား လကေရးရမညျဖစၿပး ျဖစစဥဇာတေၾကာငးက သရပေဆာငသည ပါဝငေဆာငရြကသမားထ တ႔ျပနခကေပးရမည။ 'ခးေဖာကမႈကးလြနခ

151

ရသ'သညလညး သတငးအခကအလကစ ေဆာငးသည ပါဝငေဆာငရြကသမားထ တ႔ျပနခကေပးရမည။ ဥပမာအား ျဖင - ◊ သ/သမက သငက ေဘးကငးလၿခေစခပါ

သလား။◊ ဆကစပပတသကမႈရသည သတငး အ

ခကအလကအားလးက ၄ငးတ႔စေဆာငး ခပါသ လား။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား အဖြ႔ျပနဖြ႔ရန ဖတ ေခၚပါ။

• ေအာကပါတ႔ကသ႔ ေမးခြနးမားေမးျခငးျဖင လႈပရားေဆာငရြကမႈက ျပနလညအစရငခ တငျပမႈ လပပါ - ◊ လတငးတြင မေဝမညအခက ရပါ

သလား။◊ ယငးက မညသ႔ ထငမတယဆသနညး။ ◊ တကယျဖစရပမန အေျခအေနတစရပ

တြင ဤကြၽမးကငလမၼာမႈမားက သင အသးျပႏငလမမညဟ ထငပါသလား။

• လ႔အခြငအေရး မေတာမတရားလပမႈမားက အစရငခတငျပရန အၿမမျဖစႏင – လ႔အခြင အေရး အကာအကြယေပးမႈ ယႏရားမားမရ ျခငး၊ အကငပကျခစားမႈ၊ လၿခေရး စသည။

• သ႔ေသာ ကြၽႏပတ႔ အေရးယေဆာငရြကႏငၿပး ကြၽႏပတ႔၏ အခြငအေရးမားအား အသးျပႏင ေသာ အျခားနညးလမးမားရသည။

• ေနာကလာမည အပငးက႑က လ႔အခြငအ ေရးမား ကာကြယရနႏင အားေပးျမငတငရန ျပညတြငး၊ ေဒသတြငးႏင ႏငငတကာ အစးရ မဟတေသာ အဖြ႔အစညးမား အသးျပသည မဟာဗဟာအခ႕က ၄ငးတ႔အား မတဆက ေပးမညျဖစေၾကာငး ပါဝငေဆာငရြကသမား အား ရငးျပပါ။

152

အစအစဥျဖစေျမာကေအာင ေဆာငရြကေပးသ၏ မတစမား -

ေသြးပေလကငခနး - ေအာကပါ ထငရားေအာငေဖာျပထားေသာ စာသားမားက စာရြကအသးသးေပၚတြင ေရးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားက မနကနသည အစဥအတငးထားရန အတတကြ ပးေပါငးေဆာငရြကရမည ျဖစရာ နပါတမားက ခနလပခပါ။

လကကမးစာရြက – လ႔အခြငအေရး မေတာမတရားျပမႈတစရပက အစရငခတငျပျခငး

၁။ စတေအးေအးထားပါလ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈတစရပ ကယတင

မကျမင ေတြ႔ႀကရျခငးႏင ၾကားသရျခငးပငလင အလြနအမငး စတထခကလႈပရားႏငသည။ အသက ဝဝ႐ႈၿပး စတေအးေအးေနပါ။ သင၏ စတခစားမႈမား က သငအနးဝနးကငမ လမားအားထခကႏငသည က အမတရပါ။

၂။ လၿခေရးသည ပထမ အျခားအရာတစခခမလပမ သငကယတင၏

လၿခမႈကေရာ သငႏင စကားေျပာေနေသာလမား၏ လၿခမႈကပါ အလြနဂရျပသတထားပါ။ ျဖစရပအခ႕ တြင ဓာတပရကျခငးကသ႔ ရးရငးသည အျပအမ တစခအပါအဝင သငလပရပမားသည ၄ငးတ႔က အႏရာယေတြ႔ႀကရေစႏငသည။ လၿခၿပး ေဘးကငး ေသာေနရာတစခတြင သငရေနျခငးႏင သငအနး နားတြင အႏရာယရႏငေသာ တစစတစရာရမရ ေသခာေအာင ေလလာစစစပါ။ မလမၿခခစားရလင ေရ႕ဆကမတးပါႏင။

၃။ သကေသာငသကသာရပါေစ အခြငအေရးမားမာ သငေတြ႔ဆေမးျမနးသည

မကျမငသကေသက အခနအတငးအတာတစခ စကားေျပာႏင ျခငးျဖစသည။ သငကယတငႏင သငႏငစကားေျပာေနသမား သကေသာငသက သာရမႈ ေသခာပါေစ။ လကဖကရည သ႔မဟတ ေရ ေသာကခငသလားဟ ၄ငးတ႔ကေမးပါ။ ၄ငးတ႔က ေနရာတစခတြင ထငခငးပါ။

၄။ ျဖစရပဆငရာ အခကအလကမား စေဆာငးပါမညသည အခကအလကမားက ဆကစပ

ပတသကမႈ အရဆးျဖစမညက သရရန ခကခႏင သည၊ ယငးေၾကာင သသယရသညအခါ သင တတႏငသေလာက အေသးစတအခကအလကမား ရယပါ။ ေအာကပါတ႔သည သငႀကးပမးစေဆာငး သငေသာ အေသးစတအခကအလကမား စာရငး တစရပျဖစသည။ • မေတာမတရားျပမႈက မညသညအခန၊ မည

သညေနရာတြင ျဖစပြားခသနညး။ • အတအကအားျဖင မညသမား ပါဝငပတ

သကခသနညး - နာမညမား၊ ပပနးသြငျပင ေဖာျပခကမား၊ ရာထးအဆငမား/အခနး က႑မား

• တစစတစေယာက အရကခရသညက သငျမင ခလင အတအကအားျဖင ၄ငးတ႔ ဘယႏႀကမ အရကခခရသနညး၊ မညသညေနရာတြင အရကခခရသနညး။

• ဆကစပပတသကမႈရေသာ မတခကမား သ႔မဟတ စကားမား အျပနအလနဖလယ ခလင ၄ငးတ႔က အဘယနညး။ အဓကစကား ရပမားႏင စကားစမားက ႀကးစား၍ ျပနလည ေတြးေတာပါ (အထးသျဖင ခြျခားဆကဆမႈ ဆငရာ အစရငခတငျပမႈမား)။

• ဤျဖစရပသညတစခတညးေသာျဖစရပ ျဖစပါ သလား၊ ပမႀကးမားသည ျပနာတစရပ၏ အစတအပငးျဖစေသာ ျဖစရပအစဥအတနး တစခ ျဖစပါသလား။

• မေတာမတရားျပမႈ ပစတစခရလင ဆေလာ သကဆငမႈရပါက ရကစြမားႏင အခနမဥး တစခ ႀကးပမးတညေဆာကပါ။

• ျဖစရပႏင ဆကစပပတသကေသာ ေနာကခ သတငးအခကအလက သ႔မဟတ ေနာကခ

153

အေၾကာငးအရာ တစစတစရာ ရပါသလား။

၅။ အေထာကအကျဖစေစသည သကေသအေထာကအထား စေဆာငးပါ

အေထာကအကျဖစေစသည မညသ႔ေသာ သကေသအေထာကအထားကမဆ စေဆာငးပါ။ ယငးတြင အျခားမကျမငသကေသမားထမ သက ေသထြကဆခကမား၊ ရပပငးဆငရာ ထခက ဒဏရာရရမႈ ဓာတပမား သ႔မဟတ ျဖစရပ/ခး ေဖာကမႈျဖစပြားစဥ ရကယခသည ဓာတပမား၊ ေဆးစာမား၊ ဗဒယ သ႔မဟတ အသမတတမး တငထားမႈမား၊ ရတပဖြ႔ သ႔မဟတ စစဘကစသည က ပါဝငပတသကလင သကေသခနပါတမားသ႔ မဟတ ကယပငအမတမား ပါဝငႏငသည။

၆။ လ႕ဝကသတငးအခကအလကက ကာကြယေစာငေရာကပါ

အစရငခစာတစရပတြင သငနာမည သ႔မဟတ မကျမငသကေသမား/ျပစမႈကးလြနျခငး ခရသမား

၏ နာမညက ထညသြငးရန အစဥသျဖင မျဖစႏင။ အမနတြင အခ႕ေသာျဖစရပမား၌ အစရငခစာမား တြင ကယပငအမညမား ထညသြငးေဖာျပျခငးက သငကယတငႏင ျပစမႈကးလြနျခငးခရသမား/မကျမငသကေသမားအား အႏရာယေတြ႔ႀကရေစ ႏငသည။ လ႔အခြငအေရးအဖြ႔အစညးတစခ သ႔မဟတ ပတသကဆကႏြယသည အကာအကြယေပးေရး အစအဖြ႔တစခထ အစရငခစာတစရပတငျပရန သင စစဥေနလငသငမညသမညဝါျဖစသညက လ႕ဝက ထားေပးရန ၄ငးတ႔အား ေမတာရပခႏငသည။

၇။ အစရငခတငျပပါ အစရငခတငျပရန သငအတြက ေဘးကငးလ

ၿခမႈရလငရခငး သငရရထားေသာ သတငးအခက အလကက လ႔အခြငအေရးအဖြ႔အစညးတစရပထ အစရငခတငျပပါ။ အခနမျဖစမႈက အလြနအေရးပါ သည၊ ျဖစရပေပၚေပါကမႈႏင အစရငခစာတငျပမႈ တ႔အၾကား အခနအနညးငယသာယလင အေရးယ ေဆာငရြကမႈလပရနအမားအားျဖငပလြယကသည။

154

လကကမးစာရြက ၂ – လ႔အခြငအေရးမေတာမတရားမႈတစရပ အစရငခတငျပျခငး

ေစတနာဝနထမး ပါဝငေဆာငရြကသတစေယာကႏငအတ လအပစေရ႕တြင သရပေဆာငရန ျဖစစဥ ဇာတေၾကာငးတစခ ေရြးခယပါ။ ယခအပငးက႑ မေဆာငရြကမ အျခားျဖစစဥဇာတေၾကာငးသးခက ကးယပါ။ ကနရ အျခားျဖစစဥဇာတေၾကာငးသးခ၏ မတတစခအား တစဖြ႔စကေပးပါ။

ျဖစစဥဇာတေၾကာငး ၁ – နလာ နလာသည မႏေလးတြငေနထငေသာ မြတဆလငတစေယာကျဖစသည။ ေအာကေဖာျပပါသည

သမ၏ ျဖစရပျဖစသည။

“အဝတအထညဆငတစခ (၇၃ လမး ႏင ၁၂ လမးေထာငရ Modern Girl) ရ႕ ျပတငးေပါကမာ အေရာငးအကဝနထမး အလပေၾကာျငာတစခ ကြၽနမ ေတြ႔ခရပါတယ။ သတ႔က ၁၈ ႏစန႔ ၂၃ ႏစၾကား မနးကေလး ကလခငတာျဖစၿပးကြၽနမက အသက ၁၉ ႏစ ျဖစတာေၾကာင ဆငထဝငသြားၿပး အလပန႔ ပတသကလ႔ေမးပါတယ။ ဒါေပမယ သတ႔ လခငသေလာက အလပေလာကတလ မရေသး တာေၾကာင ႏစရကၾကာရငျပနလာဖ႔ အမးသမး မနေနဂာက ကြၽနမကေျပာပါတယ။ ကြၽနမ အဒ ဆငက ႏစႀကမတတ ျပနသြားခေပမယ ႏစႀကမလး သတ႔က အဒလပေျပာၾကားခပါတယ။ တစပတ ေလာကၾကာၿပးေနာက အဝတအထညဆငက ကြၽနမ ျပနေရာကသြားပါတယ။ အလပေခၚစာ က ျပတငးေပါကမာ ရေနဆပါပ။ အမးသမး မနေနဂာ က အလပအရမးမားေနတာ ေၾကာင ကြၽနမကမျမင ခပါဘး။ ဒါေပမယ အလပေနရာအတြက လေခၚၿပး သြားၿပျဖစတယလ႔ သတ႔ကကြၽနမကေျပာပါတယ။

ဆငကေန ျပနထြကလာၿပးေနာက ကြၽနမ အရမးစတမေကာငးျဖစတာေၾကာင ဗဒၶဘာသာဝင သငယခငးတစေယာကက ဆငထဝငၿပး အလပ အေၾကာငးေမးၾကညဖ႔ ကြၽနမေျပာခပါတယ။ သမ ျပနထြကလာတအခါ လာမယတနလာၤေန႔မာ အင တာဗးလာ ေျဖဖ႔သ႔ကဆငကေျပာလကေၾကာငး သငယခငးက ျပနေျပာျပပါတယ။

ကြၽနမက မြတဆလငျဖစတာေၾကာင အဝတ အထညဆငက ကြၽနမကခြျခားဆက ဆခတာျဖစ

တယလ႔ ကြၽနမယၾကညပါတယ”

ေအာကပါတ႔သည(လ႔အခြငအေရးခးေဖာက မႈ အစရငခတငျပမႈအတြက) သငက ေတြ႔ဆေမး ျမနးသက သငအားေမးႏငသည ေမးခြနးအခ႕ျဖစ သည -

• သငနာမည အျပညအစက ဘာပါလ။ • ဆငရ႕နာမညက ဘာပါလ။ ဘယေနရာမာ

ရပါသလ။ • အမးသမးမနေနဂာရ႕ နာမညက ဘာပါလ။

သမနာမညမသလင သမ၏ ပပနးသ႑ာနက မညသ႔ ရပါသလ။

• အမးသမးမနေနဂာႏင စကားေျပာသညအခါ သငတစေယာကတညး ျဖစပါသလား။ အျခား ဘယသ ရခပါသလ။

• သငအဝတအစား သ႔မဟတ သငတငျပခ ေသာ အလပေလာကလႊာ အခကအလက တစစတစရာက သငဘာသာတရားမာ မည သညမညဝါျဖစေၾကာငးသသာေစခပါသလား။

• ထျဖစရပမား၏ ရကစြမားက သငမတမ ပါသလား။ သငသည ထအလပအတြက မညသညအခနက ပထမဆး အလပေလာက ခပါသလ။ သငေနာကတစႀကမ အလပသြား ေလာကသည ေန႔ရက။ သငသငယခငးက ထအလပက စစမးေမးျမနးခသည ေန႔ရက။

155

ျဖစစဥဇာတေၾကာငး ၂ – ဘရနဆငး

ဘရနဆငးသည ျမစႀကးနားတြင ေနထငေသာ ကခငလမးတစေယာက ျဖစသည။ ေအာကေဖာျပ ပါသည သ၏ျဖစရပျဖစသည။

“ကြၽနေတာသငယခငးေတြန႔ ကြၽနေတာက စာေမးပြေတြၿပးတအထမးအမတ ေပာရႊငမႈအျဖစ တကသလမာလစၿပး ေပာၾကပါတယ။ ကြၽနေတာ တ႔ မန႔ေတြစားရငး ဂစတာတးေနတနး တကသလ ပရဝဏရ႕ ဟဘကျခမးမာရေနတ ကြၽနေတာ သငယခငးတစေယာကက အနးနားတစဝကမာ လညကငးလညေနတ ရအရာရတစေယာကက ေအာဟစလကတာ သတျပမခပါတယ။ ေနာက ဆကျဖစတာက ကြၽနေတာေသခာ မသခေပမယ ရနပြက အရနျမငလာခၿပး ေနာကမၾကာခငမာ လအမားအျပားက ေအာဟစၾကပါတယ။ ငါးမနစ ၾကာၿပးတေနာက ရအရာရေလးဥး တကသလ ပရဝဏထက ေျပးဝငလာၿပး ကြၽနေတာတ႔က သ တ႔ရ႕ လကကငတတေတြန႔ စရကခပါတယ။ ကြၽနေတာသငယခငးေအာငမငးက ျပနလညတက ခကၿပး ရအရာရတစေယာကရ႕ေခါငးက သ႔ဂစတာ န႔ရကပါတယ။ ဒလပရပေၾကာင ရအရာရ ေဒါသ ထြကၿပး သက ကြၽနေတာသငယခငးက တြနးလၿပး ဝမးဗကက ေျခေထာကန႔စကနပါတယ။ အဒအခန မာ ကနတကြၽနေတာသငယခငးေတြန႔ ကြၽနေတာ က ထြကေျပးခပါတယ။ အနးအနားက ၿခတစခထ မာ ကြၽနေတာတ႔ ပနးခေပမယ ရအရာရေတြ ေအာဟစေနတာန႔ ကြၽနေတာသငယခငးက ငယ အကအညေတာငးေနတာက ကြၽနေတာတ႔ ၾကား ႏငခပါတယ။ ကြၽနေတာတ႔ တစခခလပခငခေပ မယ ကြၽနေတာတ႔ အားလးအရမး ေၾကာကလန႔ေန ခပါတယ။ ဆညသေတြ ၿငမကသြားၿပးေနာက

သငယခငးကကညဖ႔ ေကာငးပရဝဏထက ကြၽနေတာတ႔ ျပနသြားခပါတယ။ သကသတလစ ေနၿပး ေသြးေတြေပကေနပါတယ။ ကြၽနေတာတ႔ သ႕ကခကခငးေဆးရေခၚသြားေပမယ အခ ႏစ ရက ၾကာတအထ သသတမရေသးပါဘး။”

ေအာကပါတ႔သည (လ႔အခြငအေရးခး ေဖာကမႈ အစရငခတငျပမႈအတြက)သငက ေတြ႔ဆ ေမးျမနးသက သငအားေမးႏငသည ေမးခြနးအခ႕ ျဖစသည -

• သငနာမည အျပညအစက ဘာပါလ။ • ဤအျဖစအပက ဘယအခနက ျဖစပြားခပါ

သလ။ • သငတ႔ အတအက မညသညေနရာတြင

ရခပါသလ။ • ထေနရာတြင သငယခငးဘယႏေယာက

ရခပါသလ။ ၄ငးတ႔ရ႕နာမညက ဘာပါလ။• ရအရာရတစေယာကေယာက၏ နာမည

သ႔မဟတ ၄ငးတ႔အလပလပသည ေနရာက သငသပါ သလား။ ၄ငးတ႔က သငထပေတြ႔ ပါသလား။

• သငသငယခငးက သငတ႔ ဘယေဆးရက ေခၚသြားခပါသလ။

• သငတ႔တြင ေဆးမတတမးမတမား ရပါ သလား။

156

ျဖစစဥဇာတေၾကာငး ၃ – ေနာမမ

ေနာမမသည ရနကနရ လႈငသာယာတြင ေနထငေသာ ကရငလမးတစေယာက ျဖစသည။ ေအာကေဖာ ျပပါသည သ၏ ျဖစရပျဖစသည။

“ကြၽနမမသားစန႔ ကြၽနမက လႈငသာယာမာရ တ အမအေသးေလးတစခမာ ေနပါတယ။ ဆင ကလနးမန တငးနာဂစတကခတစဥက ကြၽနမတ႔ မသားစေနအမ ပကဆးခၿပးေနာက ၂ဝဝ၈ မာ အဒက ကြၽနမတ႔ ေျပာငးေရႊ႕ခတာ ျဖစပါတယ။

ေရႊေရာငအနာဂတမား ေဆာကလပေရးစမကနးသစတစခအတြက ေနရာေပးဖ႔ ကြၽနမတ႔အရပ မာေနတ လအားလး (ဥပေဒအရ) ႏငထတခရလမ မယလ႔ ၿပးခတႏစပတေလာကကစၿပး ေကာလ ဟလေတြ ထြကခပါတယ။ ဒါေပမယ တကယတမး တရားဝငႏငထတမႈေၾကာျငာစာ ထတျပနခတာမရ ဘ စကားေတြသာ ၾကားေနရတာ ျဖစပါတယ။

ဒလန႔ ၿပးခတအပတက ကြၽနမန႔ ကြၽနမ မသားစ အမထမာအပေနတနး ၿပလတအသႀကး တစခ ကြၽနမတ႔ ၾကားလကပါတယ။ ကြၽနမတ႔ အမအျပငထြကလကႏငတအခါမာပ ထြနစကတစခက အရာရာက ၿဖခခပါၿပ။ ကြၽနမတ႔ရ႕ပစၥညးအခ႕က လကသမးဖ႔ ကြၽနမတ႔ႀကးပမးခေပမယ အျဖစ အပကက အလြနပလငျမနခပါတယ။ ကြၽနမတ႔ အဝတအစားေတြန႔ အပရာကေတာင ဆးရႈးခရပါ တယ။ သငယခငးတစေယာကစမာ ခဏေနဖ႔ ကြၽနမတ႔စစဥႏငခေပမယ သမက ကြၽနမတ႔က ရကသတတစပတပ ေခၚထားႏငပါတယ။ အဒ ေနာက ကြၽနမတ႔ ဘာလပရမယဆတာ ကြၽနမ မသပါဘး။ ကြၽနမတ႔မာ သြားစရာေနရာ မရပါဘး။ အမအဖကခရတနးက ကြၽနမဖခငလညး ဒဏရာရ ခပါတယ။ အမထကထြကေျပးစဥမာ ခလတ

တကလၿပး သ႔လကေကာကဝတ ကးခပါတယ။ သက ဖနပခပသမားတစေယာကျဖစၿပး သ႔လက ႏစဖကစလး အသးမျပဘ အလပမလပႏငပါဘး။ ရပကြကအပခပေရးမႈးရးက ဒအေၾကာငးေျပာျပဖ႔ ကြၽနမတ႔ ႀကးစားခေပမယ သတ႔က ကြၽနမတ႔က တစစတစရာျပနေျပာႏငတာမရပါဘး။”

ေအာကပါတ႔သည(လ႔အခြငအေရးခးေဖာက မႈအစရငခတငျပမႈအတြက)သငကေတြ႔ဆ ေမးျမနး သက သငအားေမးႏငသည ေမးခြနးအခ႕ျဖစ သည -

• သငနာမညအျပညအစက ဘာပါလ။ • ဤအျဖစအပက ဘယအခနက ျဖစပြားခပါ

သလ။ ဘယရကကျဖစပြားခပါသလ။ ျဖစပြား သည ေန႔၏ အခန။

• လဘယေလာကမားမားက အကးသက ေရာက ထခကခပါသလ။

• သငတ႔အမကဖကခသည ထြနစကမားေပၚ တြင ကယပငအမတတဆပ သ႔မဟတ သေကၤတ တစခရပါသလား။

• ထြနစကေမာငးသမားက ဘယလရပါသလ၊ ၄ငးတ႔ ယနေဖာငးဝတထားပါသလား။

• သငဖခငက ဘယေဆးရသ႔ သငတ႔ ေခၚသြား ခပါသလ။

• သငဖခင၏ ေဆးမတတမးမား သငတ႔တြင ရပါသလား။

157

ျဖစစဥဇာတေၾကာငး ၄ – ေကာကာ

ေကာကာသည ေမာလၿမငတြင ေနထငေသာ ဗမာလမးတစေယာက ျဖစသည။ ေအာကေဖာျပပါ သည သ၏ ျဖစရပျဖစသည။

“ေရႊခြက လကဖကရညဆငမာ အလပလပဖ႔ လြနခတေလးႏစက ကြၽနေတာ ဒဆငကေရာကခပါ တယ။ မတငမတစႏစက ကြၽနေတာဖခငဟာ ငကဖားန႔ဆးခၿပး ကြၽနေတာအေမက ကြၽနေတာတ႔ အားလးက ေကြၽးေမြးေထာကပႏငေအာင အလပ မလပႏငပါဘး။ ကြၽနေတာမာ ေမြးခငးအငယ ငါးေယာကရပါတယ။ လကဖကရညဆငမာ လပတ အတြက ကြၽနေတာလပခမရပါဘး။ ဒါေပမယ အပဖ႔ေနရာန႔ စားဖ႔အစာရပါတယ။ ဆငကစားပြဝငး ေတြေပၚမာ ကြၽနေတာအပပါတယ။ ျခငေထာငတစ လးရၿပး အျခားလကဖက ရညဆငဝနထမးသး ေယာကန႔ မသးရပါတယ။ တစေန႔တာေစးေရာငးဖ႔ ဆငက အဆငသငျဖစေအာငလပဖ႔ ကြၽနေတာ ေန႔တငး မနက ၄ နာရခြမာ အပရာထရပါတယ။ အျခားေကာငေလးေတြန႔အတ ကြၽနေတာ ဆင ၾကမးျပငက တျမကစးလညးၿပး စားပြဝငးေတြန႔ ကလားထငေတြခငးကာ ေရေႏြးအသငျပငရပါ တယ။ တစေန႔တာအတြငးမာ စားသးသေတြ အတြက ကြၽနေတာ စားပြထးရၿပး သန႔ရငးေရး လပရပါတယ။ ည ၁၁ နာရမာ ဆငပတတအခါ ကြၽနေတာအလပက ၾကမးတကရၿပး အမႈကအကန လးက မးရႈ႕ရပါတယ။ မနက ၁၂ နာရခြတအထ ကြၽနေတာ အပရာမဝငႏငတာက မားပါတယ။

လကဖကရညဆငပငရငေတြက ကြၽနေတာ က ေကာငးေကာငးမြနမြန ဆကဆၾကပါတယ။ သတ႔ကြၽနေတာက မရကပါဘး၊ သတ႔ကြၽနေတာက ေအာခပါတယ။ အားလပတအခနမာ ကြၽနေတာ

လပလတာ လပလ႔ရပါတယ။ ဒါေပမယလညး ကြၽနေတာအဒမာ အလပဆကမလပခငေတာပါ ဘး။ ကြၽနေတာေကာငးတကခငပါတယ။ ကြၽနေတာ အပမကက စးပြားေရးသမားတစေယာက ျဖစလာ ဖ႔ျဖစၿပး အဒလျဖစေအာငလပဖ႔ ကြၽနေတာ စာသင ဖ႔၊ စာဖတတတဖ႔၊ စာေရးတတဖ႔လပါတယ။

ဒအလပကေနကြၽနေတာထြကမာပါ၊ ဒါေပမယ ကြၽနေတာမာ သြားစရာေနရာ မရပါဘး။”

ေအာကပါတ႔သည(လ႔အခြငအေရးခးေဖာက မႈ အစရငခတငျပမႈအတြက) သငက ေတြ႔ဆ ေမးျမနးသက သငအားေမးႏငသည ေမးခြနးအခ႕ ျဖစသည -

• သငနာမည အျပညအစက ဘာပါလ။ • သငအသက ဘယေလာကရၿပလ။ • သငမခင ဘယေနရာမာ ေနပါသလ။ သင

သမႏင အဆကအသြယရဆ ျဖစပါသလား။ • သငတစေန႔တာအေၾကာငး ကြၽႏပကေျပာျပ

ပါ။ သငဘာလပပါသလ။ • ေရႊခြက လကဖကရညဆငက ဘယေနရာမာ

ပါလ။ သငမာ လပစာရပါသလား။ • ေရႊခြကလကဖကရညဆငတြင သငအလပ

စလပခသည အခနက မတမပါသလား။ ႏစ ကမတမ ပါသလား။ လကမတမပါသလား။

• သငႏစသကသလ သြားလာခြင ရပါသလား။

158

ရညရြယခကမား • ပါဝငေဆာငရြကသမားအား အကယအျပန႔ျဖစသည လ႔အခြငအေရးအဖြ႔

အစညးအမးမးႏင အခြငအေရးမားႏင အခြငအေရးလကဝယရသမားက ေထာကပကညရနႏင အားေပးျမငတငရန ၄ငးတ႔အသးျပသည မဟာဗဟာ အမးမးက မတဆကေပးရန

ပစၥညးပစၥယမား - -NGO အဝငးလကကမးစာရြကမား၊ လကပေတာပမား သ႔မဟတ media player မား၊ အခနမတ

tcsdef

rdepf 120

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၆

• ပါဝငေဆာငရြကသလအပစက အဖြ႔ေလးဖြ႔ ခြရနအတြက နညးလမးတစရပ ေရြးခယပါ။ သငႏငအတ အစအစဥပါဝငလပေဆာငေသာ လအပစႏင မညသညနညးလမးက အသင

ေတာဆးျဖစသညက ဆးျဖတေရြးခယပါ။ အစ အစဥတြင အဖြ႔အစညးအမးမး သ႔မဟတ လ႔အသကအဝနးအသးသးက ကယစားျပသ မားပါဝငလင ယငးမာ လအပစအား အဆပါ

159

ကြျပားမႈမားအတငး ခြျခမးရနအသး ဝငႏင သည။ အစအစဥပါဝငလပေဆာငေသာ လ အပစမ လမားသည ကြလြေထြျပားမႈရလင ေပာစရာေကာငးသည၊ တကၾကြသည နညး လမးတစရပျဖင လတငးက အဖြ႔အသးသး အျဖစ ခြျခမးပါ။

စတကးစတသနးမား - • ရပပဥာဏစမးမား- NGO အဝငးတြင ထည

သြငးထားသည အဖြ႔အစညးေလးခ၏ ကယပင အမတတဆပမားမ ရပပဥာဏစမးမား ဖနတး ပါ။

• Animal Scrabble – တရစၧာနအမညမား ေရးသားထားေသာ စာရြကမား ေဝေပးပါ။

ပါဝငေဆာငရြကသမားက စကားေျပာခြင မျပ ဘ ၄ငးတ႔အဖြ႔၏အဖြ႔ဝငမားအား ၄ငးတ႔တာဝန ကသည တရစၧာနအသျပလပျခငးျဖင ရာေဖြရ သည။

• ၁ မ ၁ဝ – လအပစတစခလးက ေရာေႏာပါ။ သငက နပါတတစခ ေခၚသညအခါ ၄ငးတ႔က ထနပါတႏငညေသာ အဖြ႔မားဖြ႔ရမည။ မနကန သည အဖြ႔အေရအတြက ရရသညအခါ ကစား နညးက အဆးသတပါ။

• သၾကားလး - အထတြင အေရာငစသၾကားလး မားပါရသည အတတစလး စစဥျပငဆငပါ။ လတငး က သၾကားလးတစလး ႏႈကယခငးပါ။ ၄ငးတ႔ရရေသာ သၾကားလးအေရာငမားအေပၚ မတည၍ အဖြ႔မားဖြ႔ပါ။

• ယခအပငးက႑က မစတငမ အခနးပတလည တြင 'မတတင'ေလးခ ဖနတးပါ။ မတတင တစခစက အဖြ႔အစညးတစခစႏင လ႔အခြင အေရးမား အားေပးျမငတငရန ထအဖြ႔အစညး အသးျပသည တစမထးမဟာဗဟာက ခငး ကငးေဖာျပမညျဖစသည။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားသည ၄ငးတ႔အဖြ႔မား တြင မတတငမားအားလး လညလညရမည၊ ခငးကငးျပသထားေသာ နညးလမး(မဟာဗ ဟာ)က ေလလာသးသပကာ ေဆြးေႏြးမႈေမး ခြနးအခ႕က ေလလာသးသပရမည။ မတတင

တစခလင အခန ၁၅ မနစမ မနစ ၂ဝ။

မတတငမား - (က) WITNESS – ဗဒယႏငရပရင တကၾကြလႈပရားမႈ(ခ) Amnesty International – ေပးစာေရးသားမႈ (ဂ) Namati – ဥပေဒေရးရာအငအားေပးမႈတြင

ဆနးသစေျပာငးလမႈမား - ဥပေဒေရးရာအက အည

(ဃ)Cultural Survival and MAP Foundation – အရပေဒသ လ႔အသကအဝနးေရဒယ

• ပါဝငေဆာငရြကသမားက အတတကြ ျပန လည ေခၚယပါ။

• ေအာကပါတ႔ကသ႔ေမးခြနးမားေမးျခငးျဖငလႈပ ရားေဆာငရြကမႈက ျပနလညအစရငခခငးပါ - ◊ မညသညအဖြ႔အစညးက သငစတအဝင

စားဆးျဖစသနညး။ ◊ မညသညအသးဝငနညးလမးမားကသင

တ႔၏လ႔အသကအဝနးမားႏငသဟဇာတ

အျဖစဆးျဖစသနညး။အဘယေၾကာငနညး။ ◊ ျမနမာႏငင ေနာကခအေၾကာငးအရာ

အတြက ဤအသးဝငနညးလမးတစစ တစရာက သဟဇာတမျဖစမႈ ရပါသလား။ အဘယေၾကာငနညး။

◊ သငတ႔ထတြင သငတ႔၏ လကရအလပ၌ ဤအသးဝငနညးလမးမားကေလာေလာ ဆယ အသးျပသရပါသလား။

160

• ေနာကလာမည အပငးက႑သည ၄ငးတ႔ ကယပင လ႔အသကအဝနးမားတြင ဤ အသးဝငနညးလမးမားက ၄ငးတ႔ မညသ႔

စတငအသးခႏငသညက ထးထြငးတထြင စဥးစားရန ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ေနရာ ႏင အခနေပးမညျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။

4/ tqHk;owf >> 2 rdepf

161

အဆငအတနး - ၁WITNESS - ၾကည႐ႈေလလာပါ၊ ႐ကကးပါ၊ ေျပာငးလပါ။

ညႊနၾကားခကမား - ၁။ နဒါနးက ဖတပါ။၂။ ေအာကပါ ဗဒယကလစမားအနက

ၾကညရႈရန တစခက ေရြးခယပါ။ (က) WITNESS - ၾကညရႈေလလာပါ၊

ရကကးပါ၊ ေျပာငးလပါ။(အဂၤလပ-၂း၁ဝ)(ခ) အမနတရားက ထတေဖာျခငး၊ တစႀကမ

လင ဗဒယတစခ။ (ဘာသာစကားမပါ- ၂း၁၁)

၃။ ကေမၻာဒးယားရ အဓမၼႏငထတမႈမားႏင ပတသကေသာ ျဖစရပေလလာမႈ မႈက ဖတ၍ ဗဒယကလစက ေစာငၾကညပါ။

“ကေမၻာဒးယားရ အဓမၼႏငထတမႈမား ရပတန႔ေစရန WITNESS ႏင မတဘက LICADHO လပငနး”

၄။ ေအာကပါေမးခြနးမားက ေဆြးေႏြးပါ။(က) WITNESS က ျပနာတစခအေၾကာငး

မဟတဘ ရညရြယခကတစခအတြက

ရကကးေသာ ဗဒယကသ႔၊ ဗဒယ ေလာကလမႈဟ အဓပၸာယဖြငဆသည။ ယငးသည မညသ႔ဆလသနညး။

(ခ) လ႔အခြငအေရး အေထာကအထားျပမႈႏင ေလာကလမႈတ႔တ႔အတြက ကရယာတစခ အျဖစ ဗဒယေလာကလမႈ၏ ခြနအားမား ႏငကန႔သတခကမားကားအဘယနညး။

(ဂ) ဗဒယေလာကလမႈ-ယငးသည သငႏင သငလပကငေသာလပငနးအတြက အသး ဝငေသာႏင/သ႔မဟတ ဆေလာေသာ ကရယာျဖစပါသလား။

(ဃ) သင၏ ရပရြာအသကအဝနးမားတြငရေန ေသာ လ႔အခြငအေရး ျပနာမား ၂-၃ ကစဥးစားၾကညပါ။ အဆပါ ျပနာ မားက အေထာကအကျပေစရန ဗဒယ ေလာကလမႈအား သငမညသ႔ စညးရး ႏငမညနညး။

အဆငအတနး - ၂WITNESS - ၾကည႐ႈေလလာပါ၊ ႐ကကးပါ၊ ေျပာငးလပါ။

နဒါနး

WITNESS သည ဗဒယက ေဘးကငး လျခစြာကငဝတႏငအည အသးျပေရးႏင လ႔အခြင အေရးမား အလြသးမႈက ထေရာကစြာ ထတေဖာ တငျပေရးအျပင လ႔အခြငအေရးမား ေျပာငးလမႈက တကခကေရးတ႔အတြက ကမၻာအဝမး၌ လႈပရားသ မားႏင ႏငငသားမားအား ေလကငသငၾကားကာ အေထာကအကေပးလကရသည။

စနေခၚမႈ ယခအခါ ကမၻာ႔လဥးေရအမားစတြင ၄ငး တ႔၏ အတကပထ၌ ကငမရာတစလးစ ရၾကပါသည။ ေနရာတကာရလမားသည အလြသးမႈက မတတမး တငရနႏင ထျဖစရပမားက ျပနလညအသးျပရန

ဗဒယရကကးမႈ စတငေဆာငရြကေနၾကၿပျဖစသည။ သ႔ရာတြင ၄ငးတ႔သည မၾကာခဏဆသလပင ေဘး ကငးလျခစြာ သ႔မဟတ ထေရာကစြာ ရကကး ႏငျခငးမရ၍ ၄ငးတ႔၏ ဗဒယမားသည ထးျခားစြာ စြမးေဆာငမႈ မျပႏငၾကပါ။

ကြႏပတ႔၏ ခဥးကပမႈ ကြႏပတ႔သည အေရးႀကးေသာ အေျခ အေနမားက ခြျခားသတမတကာ ထအေျခအေန မားေၾကာင ထခကခရသမားအား ဗဒယထတလပမႈ အေျခခမား၊ ေဘးကငးလျခ၍ ကငဝတႏင ညညြတ ေသာ ရကကးေရးနညးစနစမားႏင ေလာကလမႈ မဟာဗဟာမားက သငၾကားေပးပါသည။

162

• လမားပမေဘးကငး လးျခေရးက ထနး သမးေသာ ဆရပစၥညးကရယာမားက ကြႏပတ႔ တထြငဖနတးလကရသည။

• ကြႏပတ႔သည စနစအဆငတြင ေျပာငး လမႈဖနတးေရးအတြက နညးပညာ ကမၸဏမားအား ေလာကလေတာငးဆ သည။

• ကြႏပတ႔သည လမသ သမသေသာ အေၾကာငးအရာမား၏ ရကကးမႈက အ ေလးထားလာေစရန ႏငငသားမားအား အေထာကအကေပးလကရသည။

ျမနမာႏငင WITNESS သည ျမနမာႏငငအေရ႔ပငးရ လကနကကင ပဋပကၡမားႏင ၂ဝဝ၇-ခႏစအတြငး ျဖစပြား ခေသာ အဝါေရာငေတာလနေရး၏ရကစကမႈမားက သရလာေစရနအတြက မတဘကအဖြ႔ အစညးမားႏင ပးေပါငးကာ ဗဒယေလာကလမႈက ထတလပလကရသည။

www.witness.org

WITNESS – ၾကညရႈေလလာပါ၊ ရကကးပါ၊ ေျပာငးလပါ။ကေမၻာဒးယားလ႔အခြငအေရးမား ျမငတငေရးႏင ကာကြယေရးအဖြ႔ခပ

ကေမၻာဒးယားရ အဓမၼႏငထတမႈမား တကဖကေရး

အေၾကာငးအရာ အဓမၼႏငထတျခငးသည မကေမာက ကာလတြင ကေမၻာဒးယားႏင ျဖစပြားလကရေသာ ကယျပန႔ဆးႏင စနစကဆးေသာ လ႔အခြငအေရး မား ခးေဖာကမႈတစချဖစသည။ တရားဝငအကာ အကြယေပးမႈမားၾကားမပင ၿမ႕ေတာဖႏြမးပငတြင ေနထငၾကသ အနညးဆး ၃ဝဝဝဝ ခန႔သည အဓမၼ ႏငထတခခၾကရၿပး ႏငငအဝမးရ ကေမၻာဒးယား လမး ၁၅ဝဝဝဝ ခန႔သည အဓမၼႏငထတခရသည ေဘးက စးရမထတလန႔ေနၾကရသည။ လြနခေသာ ႏစေပါငး ၄ဝ ေကာက ကေမၻာ ဒးယားသည အဓမၼႏငထတမႈႏင အဓမၼေနရာ ေရြ႕ ေျပာငးမႈတ႔က ကယကယျပန႔ျပန႔ ၾကေတြ႔ခရသည။ ၁၉၇ဝ ျပညႏစအေစာပငးကာလမားအတြငး ကေမၻာ ဒးယား ေကးလကျပညသမားသည အေမရကန-ဗယကနမ စစမးျပန႔ပြားကးစကမႈမ လြတေျမာကရန ေမာလငကာ ဖႏြမးပငသ႔ အႏငကငးႏင ေရႊ႔ေျပာငး လာခၾကသည။ ထ႔ေနာက ၁၉၇ဝ ျပညႏစေနာက ပငးတြင ခမာနအပခပေရးလကေအာကရ ျမ႕ျပ လထမားက ေကးလကေဒသမားသ႔ ထြကေျပးခၾက သည။ အဆပါကာလအတြငး ကေမၻာဒးယားႏငင သား ၂ သနးခန႔ ေသးဆးခၾကရၿပး ေျမပမားႏင ေျမယာမတပတင အေထာကအထားမားအပါအဝင

ႏငင၏ အေျခခအေဆာကအဥးမား ဖကဆးခရျခငး ကလညး ၾကေတြ႔ခၾကရသည။ ခမာနလကေအာကတြငၿမ႔ေတာ၌ အသက ရငကနရစသမားစြာ မရခေပ။ ၁၉၈ဝ ျပညလြန ကာလမားတြင ဖႏြမပငသည လဥးေရ ျပနလည မားျပားလာခရာ အဓကအားျဖင ေကးလကျပညသ မားသည ေနအမမား၊ ေျမယာမားသ႔ စညးမကမးမ ေရႊ႔ေျပာငးလာခၾကသည။ ပဂၢလကပငဆငခြငက အသအမတ မျပေသာလညး ပစၥညးပငဆငခြငမား ကမႈ အကးစးပြားအဆကမျပတ ျဖစထြနးခသည။ ၁၉၈၉ ခႏစတြင ကေမၻာဒးယားအစးရက ေကးလကႏင ၿမ႕ျပေဒသမားအတြက ပစၥညးပင ဆငခြငက ျပဌာနးခၿပး ထႏစတြငပင ပစၥညးပငဆင ခြငက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၌ ထညသြငးခသည။ မကေမာကကာလတြင အထးသျဖင ၿမ႔ျပ ေဒသမား၌ သာယာလပေရး အစအစဥမားႏင ဖြ႔ၿဖး တးတကေရး စမကနးမားအတြက အေျခခေနထင မႈမားက ရငးလငးခရာ ေနရာေရႊ႕ေျပာငးမႈမားလညး ေပၚေပါကလာရသည။ ေကးလကျပညသမား မခ အားထားေနရေသာ ေျမယာႏင အရငးအျမစမားႏင ပတသက၍ ယဥၿပငမႈမား ျမငတကလာေသာ ေၾကာင ေကးလကေဒသမား၌ အဓမၼႏငထတမႈမား ႏင ေျမယာသမးယျပနာမား ႀကးထြားလာခ

163

သည။ အဓမၼႏငထတမႈသည ႏငငအဝမးအမား အျပား ေတြ႔ႀကေနရေသာ ျပနာအစစျဖစသည။ ေျမယာႏင အးအမအခြငအေရးမား၏ အလြ သးမႈ အႏ႔အျပားျမငတကေနျခငးက အဆးသတရန ရညရြယ၍ အဓမၼႏငထတမႈမားအား ဆန႔ကငတက ခကေရးတြင ဗဒယအသးျပရန ကာကြယမႈမားႏင လထစညးရးေဆာငရြကသမားက လ႔အခြငအေရး မား ေလကငသငၾကားေပးေရးအတြက WITNESS သည LICADHO ႏင ၂ဝဝ၈ ခႏစတြင မတဆက ျပခသည။ တရားမဝင ထတလပမႈမားစြာတ႔အနက သာဓကတစရပမာ ဖႏြမပငတြင ေနထငေသာ မသားစ ၄ဝဝ အား ႏငထတမႈသည DeyKrahorm တြငျဖစပြားခသည။ ၂ဝဝ၉-ခႏစ၊ ဇနနဝါရလ ၂၄ ရကေန႔ တြင ၿဖခဖကဆးေရး အလပသမားမားႏင ရတပဖြ႔က ဆငးရေသာ မသားစမား၏ ေနအမမား ႏင ပငဆငမႈမားက မကရညယဗးမားႏင ေျမတး စကမားသးကာ ဖကဆးခေသာ ပဋပကၡက ေဖာျပ ေနေပသည။ ေနထငသတစဥးက “သတ႔က ကြနေတာ က အမးအကာမရ၊ ေသာကေရမရ၊ ဘာမမရတ ေနပကက ကြငးျပငထမာ စြန႔ပစထားခၾကသည”ဟထြကဆခသည။ အဓမၼႏငထတမႈမားႏင ထသ႔ေသာႏငထတ မႈမားအေပၚ ရပရြာကတ႔ျပနပက အေထာကအထား ျပ မတတမးျပရန ဗဒယအသးျပနညးအား ႏငင အဝမးရ တစဥးခငးပဂၢလမားသ႔ LICADHO က ေလကငသငၾကားေပးခသည။ ေသးငယေသာ ဒဂစတယဗဒယကငမရာမားက အသးျပျခငးျဖင ကေမၻာဒးယားရ လထစညးရးေရးမးမားသည ၄ငး တ႔၏ လႈပရားမႈမားတြင အသးျပေရးအတြက အဓမၼ ႏငထတမႈမားက မတတမးတငရကကးၾကသည။ ထ႔ျပင နားလညသေဘာေပါကမႈႏငစညးလးမႈ တည ေဆာကရန ၄ငးတ႔သည ဗဒယမတတမးမားက ႏငငအတြငးရ အျခားေသာ လထစညးရးေရးမႈမား ႏင မေဝလကရၾကသည။ LICADHO သည အဓမၼ ႏငထတမႈမား ရပတန႔ေရးႏင အဓမၼႏငထတမႈဒဏ

ခစားရသမားက အေထာကအကျပမား လႈပရားမႈ အတြက လထစညးရးေရးမးမား ရယထားေသာ ေနာငလာမည ဗဒယက စစညးမညျဖစသည။

ကေမၻာဒးယားရ အဓမၼႏငထတမႈမား ရပတန႔ေရး အတြက WITNESS ႏင မတဆက LICADHO လပငနး။Video: https://www.youtube.com/watch?v=ak0mi1jR5TU (3:50)

၁။ လပငနး ၁၁ ။ ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရးမား မညသညေနရာမ စတငသနညး။ (မနစ-၉ဝ)

ရညရြယခက• အခြငအေရးမားႏင ပတသက၍ လမား

တြငရၾကေသာ အျမငမားႏင ခစားမႈတ႔ ေဆြးေႏြးေရးက လႈ႔ေဆာတကတြနးရန။

• ေန႔စဥဘဝရ ေနရာမားႏငအတ လ႔ အခြငအေရးမား အဖြ႔အစညးထေထာင ရန။

• လထအတြငးရ လ႔အခြငအေရး အေျခ အေန အကျဖတမႈက အားေပးရန။

လပထးလပနညး• သေဘာတ/သေဘာမတ လကၡဏာမား

က ဆငးငရန။• ေဖာျပခကမားကဖတရႈ၍ ပါဝငေဆာင

ရြကသမားက အလားတအစအစဥျဖင ဖြ႔စညးရန၊

သ႔မဟတ• Eleanor Roosevelt ကးကားခကက

ဆငးငရနႏင “သငဘယေနရာမာ ရပ တညသနညး” လပငနးက ေကာလႊား သြားရန၊

• လပေဆာငခကမ တစဆငလပငနး - သငခနးစာအစအစဥက ၾကညပါ။

164

ညႊနၾကားခကမား - ၁။ မတဆကမႈကဖတပါ ၂။ Amnesty International ၏ လပငနးေဆာင

တာ၏ ဗဟခကတြငအၿမရေသာ ေပးစာေရး သားမႈ လႈပရားေဆာငရြကမႈလပငနးစဥ Write for Rights ျဖစစဥျဖစရပေလလာခကက ဖတ ပါ။

၃။ Media player တစခ သငရရအသးျပႏငလင ‘Write for Rights 2013 Thank you!” (English,2:10)ဆသည ဗဒယဖငက ၾကညပါ။

၄။ Write for Rights လပငနးစဥ အရငးအျမစ စစဥစဖြ႔မႈ၏ ပႏပထားေသာ မတတစခ သင တြငရလင ၄ငးကဖတၾကညပါ။

၅။ ေအာကပါေမးခြနးမားက ေဆြးေႏြးပါ - (က) ေပးစာေရးသားမႈ – ၄ငးသည သငႏင

သငလပသညအလပအတြက ထေရာက အသးကေသာ အသးဝငနညးလမးတစခ ျဖစပါသလား။

(ခ) လ႔အခြငအေရး ေထာကခအားေပးမႈ အ

တြက အသးဝငနညးလမးတစရပအျဖစ ေပးစာေရးသားမႈ၏ စြမးပကားမားႏင အားနညးခကမားက အဘယနညး။

(ဂ) လကေရးျဖငေရးထားေသာ ေပးစာမား သည တကၾကြလႈပရားသမားတြငရသည 'အငအားအႀကးဆးလကနကမား' အနက တစချဖစေနဆျဖစသညဟ Amnesty International က အခငအမာဆသည။ လကေရးျဖငေရးထားသည ေပးစာတစ ေစာငသည အျခားဆကသြယဆကဆမႈ ပစမားထက အလြနအမငးပ၍ ၾသဇာ သကေရာကမႈရသညဟ သငအဘယ ေၾကာင ေတြးထငသနညး။

(ဃ) သငတ႔၏ လ႔အသကအဝနးမားတြင ရင ဆငရေသာ လ႔အခြငအေရး အေရးကစၥ ႏစခသးခက ေတြးၾကညပါ။ ယငးအေရး ကစၥမားက ေထာကပကညရန ေပးစာ ေရးသားမႈအား သငမညသ႔ စတငအသး ခႏငသနညး။

အေျခစကေနရာ အမတ ၂Amnesty International

အေျခစကေနရာ အမတ ၂Amnesty International

မတဆက

ကြၽႏပတ႔၏ လပငနးတာဝန ကြၽႏပတ႔၏ ေမာမနးခကမာ မးႏြယ၊ ကး ကြယရာဘာသာ၊ လမး၊ လငမႈတမးညႊတမႈ သ႔မဟတ ကား၊ မ အမတသရပက အေၾကာငးမခဘ ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရးတရားဝငေၾကညာ ခက (Universal Declaration of Human Rights - UDHR)ႏင အျခားႏငငတကာ အသအမတျပ လ႔အခြငအေရး စခနစညႊနးမားတြင ေလးေလးနက နကျပဌာနထားေသာ လ႔အခြငအေရးမားအားလးက လတငးရရခစားရသည ကမၻာတစချဖစေပၚေရး ျဖစ သည။လအားလး၏ 'ေမြးရာပါဂဏသကၡာႏင သာတ ညမျဖစၿပးလႊေျပာငး၍မရႏငေသာ အခြငအေရးမား

ကအသအမတျပမႈ' သည 'ကမၻာေလာကတြင လြတ လပခြင၊ တရားမတမႈႏင ၿငမးခမးေရးတ႔၏ အေျခခ အတျမစျဖစသည။'ဟ UDHR က ေဖာျပသည။

ကြၽႏပတ႔အလပလပပ Amnesty International သည ကြၽႏပတ႔ ၏ ကယပငလကၡဏာ လပနညးကငနညးမားက အသးျပကာ ကမၻာေနရာအႏ႔အျပားမ လမားအား လ႔အခြငအေရးအတြက တကပြဝငရန စစညးသည။

သေတသနျပမႈ Amnesty International သည ကမၻာ

165

တစဝနးမလမား၏ အခြငအေရးမားက သတဝရယ ျဖင ေစာငၾကညကာ ကြၽႏပတ႔၏ လ႔လစကထတမႈ အျပညရေသာ သေတသနျပမႈအေပၚ အေျချပ၍ ေကာပရတႏင အစးရလႊမးမးမႈ ကငးလြတစြာျဖင ေလာငးရပကငးလြတလပေသာ အစရငခတငျပခက အရာမားစြာ ထတျပနေဖာျပသည။

တကတကၾကြၾကြလႈပရားမႈ ကြၽႏပတ႔၏ တကတကၾကြၾကြရေသာ လႈပရားေဆာငရြကမႈလပငနးစဥမားႏင ေရရညေဆာင ရြကသည လတစဥးတစေယာကခငး၏ လမႈဘဝ အေပၚ တကရကေလလာခကမတဆင Amnesty International အဖြ႔ဝငမားသည လ႔အခြငအေရး ဆငရာ အဓကကေသာ အမႈထားစရာကစၥမားႏင အႏရာယေတြ႔ႀကရသည တစသးပဂၢလမား၏ ျဖစ စဥဇာတေၾကာငးမားက ႏငငတကာမဒယာ၏ ေတာကပစးရသညအလငးေရာငေအာကသ႔ တြနးပ႔ကာ အစးရအရာရမား၊ ေကာပေရးရငးမား၊ ႏငငတကာ အသငးအဖြ႔မားႏင မဝါဒခမတသမား၏ ဂရျပအ ေလးထားမႈက ေတာငးဆသည။

ေထာကခအႀကျပမႈ လ႔အခြငအေရးမားျမငတငရန၊ တစသး ပဂၢလမားက အကာအကြယေပးရနႏင ခယခက

ေၾကာင အကဥးခခရသမားအား လြတေျမာကေစရန ဥပေဒျပဌာနးမႈႏင မဝါဒမားအေကာငအထညေဖာ ေရးႏင အားေပးျမငတငေရးအတြက ကြၽႏပတ႔သည အဆငျမငဥပေဒျပမႈဆငရာ လပငနးေဆာငတာ၊ မဒယာကမးလငေထာကကမႈႏင လ႔အသကအဝနးမ တစသးပဂၢလမား မမဆႏၵအေလာက ပါဝငလႈပရား မႈစညးရးေရးတ႔ တစၿပငတညးလပေဆာငသည။

ျမနမာႏငင ျမနမာႏငငတြင Amnesty International ရးမရ။ သ႔ေသာ ဤႏငငတကာ လ႔အခြငအေရး အဖြ႔အစညးသည ျမနမာႏငငက ခပလမးလမးမ ကညေထာကပသည။ ၂ဝ၁၃ ခႏစတြင Amnesty International ၏ Write for Rights လႈပရား ေဆာငရြကမႈလပငနးစဥတြင ထညသြငးရန ျဖစစဥ ျဖစရပ ၁ဝ ခအနက တစခအျဖစ ေဒါကတာထြနး ေအာငကေရြးခယခၿပး လႈပရားေဆာငရြကမႈ လပ ငနးစဥအတြငး ေဒါကတာထြနးေအာငအတြက ကမၻာတစဝနး ႏငငေပါငး ၉၈ ႏငငတြင တကတက ၾကြၾကြ ပါဝငလႈပရားမႈ (ေပးစာေရးမႈ လပေဆာင ခက)ေပါငး အနညးဆး ၁၂၂၁၄၄ ျပလပခသည။ ေပးစာေပါငး အနညးဆး ၁၂ဝ၃၆၅ က ျမနမာ အာဏာပငမားထ ေပးပ႔ခသည။

ေပးစာေရးသားမႈ မတတမး ႏစစဥ ဒဇငဘာ ၁ဝ ရက လ႔အခြငအေရးေန႔ (Human Rights Day) ဝနးကငတြင ကမၻာေနရာ အႏ႔အျပားမ လေထာငေပါငးေျမာကမားစြာသည ၄ငးတ႔တစခါမမေတြ႔ဆဖးသည တစစတစေယာက ထ သတငးစကားတစခေပးပ႔သည။ ေပးစာေရးသား မႈသည Amnesty International ၏ လပငနး ေဆာငတာ၏ ဗဟခကတြင အၿမရၿပးအဖြ႔၏ ၅၃ ႏစ ၾကာ လ႔အခြငအေရးတကၾကြလႈပရားမႈက စကားလး မားသည ဘဝမားကေျပာငးလႏငသည စြမးအား အမနတကယရေၾကာငးကြၽႏပတ႔ကထငရားေစသည။

ယမနႏစက ကမၻာတစဝနးရ ႏငငေပါငး ၁၄၃ ႏငငမ ေထာငေသာငးခေသာ လမားက ေပးစာေရးသားမႈ လႈပရားေဆာငရြကမႈေပါငး ၂၃၇၃၄၂၂ စခနတငလပေဆာငခသည။ Write for Rights 2013 လႈပရားေဆာငရြကမႈလပငနးစဥတြင ရညစးလပေဆာငေပးေသာခယခကေၾကာင အကဥး ကသသးဥးျဖစသည Yorm Bopha၊ Vladimir Akimenkov ႏင Mikhail Kosenko တ႔ ေထာငမ လြတခသည၊ မမတ႔အတြက လႈပရားေဆာငရြကမႈ လပငနးစဥ လပေဆာငေပးျခငးခရသည တစသး ပဂၢလတငးနးပါးက ဤလပငနးစဥေၾကာင ျဖစေပၚ

Amnesty InternationalWrite For Rights

166

ေသာ တကၾကြလႈပရားမႈအရနက တရားမတမႈ အတြက ၄ငးတ႔ဆကလကရနးကန တကပြဝငရာ တြငလႈ႔ေဆာမႈႏင တကတြနးအားေပးမႈ ျဖစေပၚေစ ေၾကာငး ကြၽႏပတ႔က ေျပာျပခသည။

အလပလပပက ေဖာျပခက • တစႏစစ၏ လႈပရားေဆာငရြကမႈလပငနးစဥ

တြင မညသ႔အတြက ရညစးလပေဆာငရမည က ဆးျဖတရန Amnesty သည ခယခက အကဥးသားမား၊ လ႔အခြငအေရး ခခကာကြယ သမား၊ ညငးပနးႏပစကမႈမ အသကရငသန ကနရစသမားႏင အႏရာယေတြ႔ႀကေနရေသာ လ႔အသကအဝနးမားအပါအဝင ကြၽႏပတ႔မတ တမးျပထားသည တစကမၻာလးအတငးအတာ အေၾကာငးကစၥအခကအလကစက ေလလာ သးသပအသးျပသည။

• လတတေလာတြင တစကမၻာလးအတငး အတာတကၾကြလႈပရားမႈက ထေရာကသည အကးသက ေရာကမႈ ႀကးႀကးမားမားရႏငသည အေၾကာငးကစၥ (ျဖစစဥျဖစရပ) ၁ဝ ခက ကြၽႏပတ႔ ေဖာထတသတမတကာ ယငးတ႔က Amnesty တကၾကြလႈပရားသမားႏင မေဝ သည။

• အေၾကာငးကစၥ ၁ဝ ခ၏ အကးအလ႔ငာ Amnesty ၏ လႈပရားေဆာငရြကမႈလပငနးစဥအတြက လ႔အသကအဝနးမ တစသးပဂၢလမား မမဆႏၵအေလာက ပါဝငလႈပရားမႈ စညးရး ေဆာၾသေရး ေခါငးေဆာငမားသည ေဆာင ရြကလႈပရားမႈမားႏင တစဥးခငးတကတက ၾကြၾကြ ပါဝငလပေဆာငခကမား စစဥျပလပ ရန – သ႔မဟတ ၄ငးတ႔ ကယပငေပးစာမား ေရးသားရန ဒဇငဘာ ၁ မ ၁၇ အထ အခန ယသည။

• ေပးစာမား၊ လမႈမဒယာပ႔စတမား၊ အးေမးမား၊ ဖကစမား၊ စာသားမကေဆခမားႏင လအမား က လကမတဝငးထးထားေသာ ေမတာရပခ ခကမားသည ကမၻာေနရာအႏ႔အျပားမ အစးရ ရးမား၊ အကဥးခနးမားႏင မသားစမားထ ေရာကရလာသည။

• အေျပာငးအလျဖစေပၚသည။ ေမာလငခကရင သနလာသည။ မကေဆခမားက စာပးမားသ႔ ဒရ ေဟာဝငေရာကလာသညအခါ အကဥး သားမားသည ပမေကာငးမြနသည အေျခအ ေနမားရရသည သ႔မဟတ လႊတေပးခရသည။ လ႔အခြငအေရး ခခကာကြယသမားက ပ၍ အကာအကြယရရသည။ ညငးပနးႏပစကမႈမ အသကရငသနကနရစသမားသည ၄ငးတ႔ ေဆးကသရန လအပေသာေလာေၾကးေငြမား ရရသည။ ကမၻာတစဝနးမ အျခားသမားသည ၄ငးတ႔၏ တရားမမတမႈက ကယတငကယက တာဝနယရေတာမညျဖစေၾကာငး လမားနား လညသေဘာေပါကၾကသည။

• Amnesty သည လမားလပေဆာငေနသည တကတကၾကြၾကြ ပါဝငလႈပရားမႈပစမားႏင သသာထငရားသည အကးသကေရာကမႈျဖစ ေစမည နညးလမးမားႏငပတသက၍ ေခတ စနစႏင ေလာညေအာင ျပျပငမြမးမမႈမားက လကခစဥးစားေပးသည။ Write for Rights က ဘဝမားအား မညသ႔မညပ ေျပာငးလေစ ေၾကာငး ကြၽႏပတ႔ ႏစစဥပမနားလညသေဘာ ေပါကရလကရသည။

Writeathon ဟလညးသၾကသည Write for Rights လႈပရားေဆာငရြကမႈလပငနးစဥသည ကမၻာတြင အႀကးမားအကယျပန႔ဆး လ႔အခြငအေရး ေဆာငရြကလႈပရားမႈျဖစသည၊ သ႔ေသာ ၄ငးတြင အထငကရမဟတေသာ အစျပမႈရသည။ လြနခ သည ဆယႏစႏစက Witek အမညရ လငယတစ ေယာကသည ပလနႏငင ဝါေဆာၿမ႕တြငျပလပ သည ပြေတာတစခ၌ Joanna အမညရ အမးသမး ငယတစေယာကႏင ေတြ႔ဆခသည။ Joanna သည အာဖရကတကအႏ႕ ခရးလညလညၿပး ျပနေရာက ကာစျဖစသည။ အာဖရကတြင သမသညအစးရမား ထ ဆန႔ကငဆႏၵထတေဖာေသာ ေပးစာမား ေရး သားေပးပ႔သည ၂၄ နာရေဆာငရြကလႈပရားမႈမား စစဥျပလပေသာတကၾကြလႈပရားသမားက ေတြ႔ျမင ခရသည။ Witek သည အဖြ႔ဝငအျဖစ သပါဝငသည

167

ေဒသဆငရာ Amnesty အဖြ႔၏ အစညးအေဝး တစခသ႔ တကေရာကရန Joanna က ဖတေခၚခ သည။ ၄ငးတ႔သည စေနေန႔ ေန႔လညမစ၍ အေရး ေပၚတကတကၾကြၾကြ လႈပရားမႈေမတာရပခစာမား က ၂၄ နာရပတလးေရးသားရန အတတကြ ဆးျဖတခသည။ ပလနရ အျခားအဖြ႔အားလးထ သတ႔၏ စတကးစတသနးအား အးေမးပ႔လကသည အခါ ႏငငတစနတစလားမ တကၾကြလႈပရားသမား ခတဆကစစညးမၿပး ယငးသည ပမႀကးမားကယ ျပန႔လာခသည။ ထေနာက ၄ငးတ႔၏ စတကး စတ သနးက ေနရာအႏ႔အျပားကးစကျပန႔ႏ႔သြားခသည။ “သတ႔က ပလနမာရတ အျခားအဖြ႕ အားလးဆ သတ႔ရ႕စတကးစတသနးက အးေမးလပ႔ ခပါတယ။ အဒါက ႏငငတစနတစလားက တကၾကြ လႈပရားသေတြက ခတဆကစစညးမေစၿပး မားစြာ ပၿပးႀကးမားတျဖစရပ တစခအျဖစ ေျပာငးလေရာက ရခပါတယ” ဟ Amnesty Poland မ Grzegorz Zukowski က ရငးျပသည။ ထ႔ေနာက ၄ငးတ႔၏ စတကးစတသနးက ေနရာအႏ႔အျပားသ႔ ကးစက ပ႕ႏ႔သြားခသည။ Witek ႏင Joanna သည ကမၻာတစန တစလားမ Amnesty ရးမားထ အးေမးပ႔ခၿပး လမား က နယာဂါရာေရတခြနေဘးတြင၊ ဂပနႏငငတြင၊ မြနဂလးယားတြင ေပးစာမားေရးသားေနသည ၄ငး တ႔ကယတင၏ ဓာတပမားက ျပနလညေပးပ႔ခသည။ ယငးသည လမား၏ မမစတသေဘာအရျဖစေသာ၊ လ႔အသကအဝနးမ တစသးပဂၢလမား မမဆႏၵ အေလာက ပါဝငလႈပရားေသာ ပ၍ပ၍ႀကးထြား လာသည ဥးေဆာငဥးရြကျပမႈတစရပ ျဖစခသည။ ထမစ၍ ႏစစဥဒဇငဘာလတငးတြင Write for Rightsသည မမတ႔ႏငငျပငပ ရပေဝေျမျခား တငးျပညမားမ အစးရမားထ ေပးစာမားေရးသားရန ကမၻာေနရာအႏ႔အျပားမ လမားက လႈ႔ေဆာခသည။ အခ႕က ယငးက ပလနစတငျပမလပေဆာငဆျဖစ

သည – ၂၄ နာရပတလး မအပမေန ျပမလပေဆာင ျခငးျဖစသည။ Write for Rights လႈပရားေဆာငရြက မႈလပငနးစဥ မညသညေနရာတြင ျပလပသညျဖစ ေစ ယငးက Amnesty ၏ လ႔အသကအဝနးမ တစသးပဂၢလမား မမဆႏၵအေလာက ပါဝငလႈပရားမႈ ဆငရာ လ႔အခြငအ ေရးတကၾကြလႈပရားသမားက ေစေဆာၿပး ေရရညတညတေအာင ေဆာငရြက သည။ ဆကရလင ဤလႈပရားေဆာငရြကမႈလပငနးစဥတြင ယခအခနထ လ႔အသကအဝနးမ တစသးပဂၢလမား မမဆႏၵအေလာက ပါဝငလႈပရား သည ေမတာရပခခက အမနစငစစ ရေနဆျဖစသည - 'ဒမာရသြနလပငနးစဥရ႕ ေနာကကြယက အဓက အငအားဟာ ေဒသအလက လ႔အသကအဝနးမားန႔ လအပစမား ျဖစပါတယ' ဟ Amnesty Poland မ Grzegorz Zukowski ကေျပာၾကားသည။ 'စာသင ေကာငးအပစေတြ (စာသငေကာငးမားႏင သက ဆငသမား)ကအျခားဘယသေတြထကမဆ ေပးစာ ပေရးၾကပါတယ။ ကြၽနေတာတ႔ရ႕ စခနမတတမးက ၿမ႔ေနလဥးေရ ၁ဝဝဝ သာရတ ၿမ႕ငယေလးတစခ ျဖစတ Bircza က လကရ ရရထားပါတယ။ ၂ဝ၁၁ မာ သတ႔က ေပးစာေပါငး ၁၃ဝဝဝ ေရးသားခပါတယ' ဟ ၄ငးကဆသည။ ကြၽႏပတ႔၏ ဤ လႈပရားမႈက စတငျဖစေပၚေစခေသာ လအမား တကတကၾကြၾကြ ပါဝငလႈပရားမႈအတြက ပထမဆးတက တြနးေဆာ ၾသမႈအၿပး ႏစ ၅ဝ ေကာအထ လကေရးျဖင ေရးထားေသာ ေပးစာတစေစာငက တကၾကြလႈပရား သမားအျဖစ ကြၽႏပတ႔တြငရသည အငအားအႀကး မားဆး အသးဝငနညးလမးမားအနက တစခ ျဖစေန ဆျဖစသည။ ေပးစာတစေစာငတညး (အေၾကာငး အရာတစခတညး) အား လေထာငေပါငးမားစြာက ေရးသားသညအခါ စစညးညညြတသည ကြၽႏပတ႔၏ သေဘာထားမားက (ကမၻာႏငငအသးသးမ အာဏာ ပငမား) မသကးကြၽန မျပႏငေတာေပ။

168

ညႊနၾကားခကမား - ၁။ မတဆကမႈကဖတပါ။၂။ Amnesty International ၏ လပငနး

ေဆာငတာ၏ဗဟခကတြငအၿမရေသာ ေပးစာ ေရးသားမႈ လႈပရားေဆာငရြကမႈလပငနးစဥ Write for Rights ျဖစစဥျဖစရပေလလာခက က ဖတပါ။

၃။ Media player တစခ သငရရအသးျပႏငလင ‘Write for Rights 2013 Thank you!” (English, 2:10)ဆသည ဗဒယဖငကၾကညပါ။

၄။ Write for Rights လပငနးစဥ အရငးအျမစ စစဥစဖြ႔မႈ၏ ပႏပထားေသာ မတတစခ သင တြငရလင ၄ငးကဖတၾကညပါ။

၅။ ေအာကပါေမးခြနးမားက ေဆြးေႏြးပါ - (က) ေပးစာေရးသားမႈ – ၄ငးသည သငႏင

သငလပသည အလပအတြက ထေရာက အသးက ေသာ အသးဝငနညးလမးတစခ ျဖစပါသလား။

(ခ) လ႔အခြငအေရး ေထာကခအားေပးမႈ အတြက အသးဝငနညးလမးတစရပ အျဖစ ေပးစာေရးသားမႈ၏ စြမးပကားမား ႏင အားနညးခကမားက အဘယနညး။

(ဂ) လကေရးျဖငေရးထားေသာ ေပးစာမား သည တကၾကြလႈပရားသမားတြငရသည 'အငအားအႀကးဆးလကနကမား' အနက တစချဖစေနဆျဖစသညဟ Amnesty International က အခငအမာဆသည။ လကေရးျဖငေရးထားသည ေပးစာတစ ေစာငသည အျခားဆကသြယဆကဆမႈ ပစမားထက အလြနအမငးပ၍ ၾသဇာ သကေရာကမႈရသညဟ သငအဘယ ေၾကာင ေတြးထငသနညး။

(ဃ) သငတ႔၏ လ႔အသကအဝနးမားတြင ရင ဆငရေသာ လ႔အခြငအေရးအေရးကစၥ ႏစခသးခက ေတြးၾကညပါ။ ယငးအေရး ကစၥမားက ေထာကပကညရန ေပးစာ

ေရးသားမႈအား သငမညသ႔ စတငအသး ခႏငသနညး။

ဖြ႔စညးတညေထာငမႈ အမတ ၂Amnesty International

မတဆကကြၽႏပတ႔၏ လပငနးတာဝန ကြၽႏပတ႔၏ ေမာမနးခကမာ မးႏြယ၊ ကးကြယရာဘာသာ၊ လမး၊ လငမႈတမးညႊတမႈ သ႔မဟတ ကား၊ မ အမတသရပက အေၾကာငးမခဘ ကမၻာလးဆငရာ လ႔အခြငအေရး တရားဝငေၾကညာ ခက (Universal Declaration of Human Rights - UDHR)ႏင အျခား ႏငငတကာအသအမတျပ လ႔ အခြငအေရးစခန စညႊနးမားတြင ေလးေလးနကနက ျပဌာနထားေသာ လ႔အခြငအေရးမားအားလးက လတငးရရခစားရသည ကမၻာတစခ ျဖစေပၚေရးျဖစ သည။လအားလး၏ 'ေမြးရာပါဂဏသကၡာႏင သာတ ညမျဖစၿပးလႊေျပာငး၍မရႏငေသာ အခြငအေရးမား ကအသအမတျပမႈ' သည 'ကမၻာေလာကတြင လြတ လပခြင၊ တရားမတမႈႏင ၿငမးခမးေရးတ႔၏ အေျခခ အတျမစျဖစသည။' ဟ UDHR က ေဖာျပသည။

ကြၽႏပတ႔အလပလပပ Amnesty International သည ကြၽႏပ တ႔၏ ကယပငလကၡဏာလပနညးကငနညးမားက အသးျပကာ ကမၻာေနရာအႏ႔အျပားမ လမားအား လ႔အခြငအေရးအတြက တကပြဝငရန စစညးသည။

သေတသနျပမႈ Amnesty International သည ကမၻာ တစဝနးမလမား၏ အခြငအေရးမားက သတဝရယ ျဖငေစာငၾကညကာ ကြၽႏပတ႔၏ လ႔လစကထတမႈ အျပညရေသာ သေတသနျပမႈအေပၚ အေျချပ၍ ေကာပရတႏင အစးရလႊမးမးမႈ ကငးလြတစြာျဖင ေလာငးရပကငးလြတလပေသာ အစရငခတငျပခက ယရာမားစြာ ထတျပနေဖာျပသည။

ဖြ႔စညးတညေထာငမႈ အမတ ၂Amnesty International

169

တကတကၾကြၾကြလႈပရားမႈ ကြၽႏပတ႔၏ တကတကၾကြၾကြရေသာ လႈပရားေဆာငရြကမႈလပငနးစဥမားႏင ေရရညေဆာင ရြကသည လတစဥးတစေယာကခငး၏ လမႈဘဝ အေပၚ တကရကေလလာခကမတဆင Amnesty International အဖြ႔ဝငမားသည လ႔အခြငအေရး ဆငရာ အဓကကေသာ အမႈထားစရာကစၥမားႏင အႏရာယေတြ႔ႀကရသည တစသးပဂၢလမား၏ ျဖစ စဥဇာတေၾကာငးမားက ႏငငတကာမဒယာ၏ ေတာကပစးရသည အလငးေရာငေအာကသ တြနး ပ႔ကာ အစးရအရာရမား၊ ေကာပေရးရငးမား၊ ႏငင တကာအသငးအဖြ႔မားႏငမဝါဒခမတသမား၏ဂရျပ အေလးထားမႈက ေတာငးဆသည။

ေထာကခအႀကျပမႈ လ႔အခြငအေရးမားျမငတငရန၊ တစသး ပဂၢလမားက အကာအကြယေပးရနႏင ခယခက ေၾကာင အကဥးခခရသမားအား လြတေျမာကေစရန ဥပေဒျပဌာနးမႈႏင မဝါဒမားအေကာငအထညေဖာ ေရးႏင အားေပးျမငတငေရးအတြက ကြၽႏပတ႔သည

အဆငျမငဥပေဒျပမႈဆငရာ လပငနးေဆာငတာ၊ မဒယာကမးလငေထာကကမႈႏင လ႔အသကအဝနးမ တစသးပဂၢလမား မမဆႏၵအေလာက ပါဝငလႈပရားမႈ စညးရးေရးတ႔ တစၿပငတညးလပေဆာငသည။ Amnesty International ၏ သေတ သနဌာနတြင တစခါကအလပလပခသည စာေရး ဆရာ ေဂေကရးလငး (ဟယရေပၚတာစာအပစးရး) က ကြၽႏပတ႔၏ လပငနးေဆာငတာက ယခကသ႔ ပပနးသြငျပငေျပာျပသည - 'ပဂၢလကခမးသာသခႏင လၿခမႈအာမယခခကရေသာ သာမနလမားက ၄ငး တ႔မသေသာလမားအား ကညကယဆယရန အေရ အတြကအေျမာကအျမား ပါဝငေပါငးစညးလပ ေဆာငသည၊ ၄ငးတ႔ဘယေတာမ ေတြ႔ဆၾကမည မဟတ။ ယငးလပငနးစဥတြင ကြၽႏပ၏ ေသးငယ သည တစတပတစအား ပါဝငကညမႈက ကြၽနပဘဝ ၏ မမကယကယ အထငႀကးမာနတကမႈ အညြန႔ကး ေစေသာ၊ ပမေကာငးမြနသည ဘဝေနထငမႈအတြက လႈ႔ေဆာမႈျဖစေစေသာ အေတြ႔အႀကမားအနက တစချဖစသည။'

Amnesty InternationalWrite For Rights

ေပးစာေရးသားမႈ မတတမး ႏစစဥ ဒဇငဘာ ၁ဝ ရက လ႔အခြငအေရးေန႔ (Human Rights Day) ဝနးကငတြင ကမၻာေနရာ အႏ႔အျပားမ လေထာငေပါငးေျမာကမားစြာသည ၄ငးတ႔တစခါမမေတြ႔ဆဖးသည တစစတစေယာက ထ သတငးစကားတစခေပးပ႔သည။ ေပးစာေရးသား မႈသည Amnesty International ၏ လပငနး ေဆာငတာ၏ ဗဟခကတြင အၿမရၿပးအဖြ႔၏ ၅၃ ႏစၾကာ လ႔အခြငအေရးတကၾကြလႈပရားမႈက စကား လးမားသည ဘဝမားက ေျပာငးလႏငသညစြမးအား အမနတကယရေၾကာငး ကြၽႏပတ႔က ထငရားေစ သည။ ယမနႏစက ကမၻာတစဝနးရ ႏငငေပါငး ၁၄၃ ႏငငမေထာငေသာငးခေသာ လမားက ေပးစာ ေရးသားမႈ လႈပရားေဆာငရြကမႈေပါငး ၂၃၇၃၄၄၂

စခနတငလပေဆာငခသည။Write for Rights 2013 လႈပရားေဆာင ရြကမႈလပငနးစဥတြင ရညစး လပေဆာငေပးေသာ ခယခကေၾကာင အကဥးက သသးဥးျဖစသည Yorm Bopha၊ Vladimir Akimenkov ႏင Mikhail Kosenko တ႔ ေထာငမ လြတခသည၊ မမတ႔အတြကလႈပရားေဆာငရြကမႈ လပငနးစဥ လပေဆာငေပးျခငးခရသည တစသး ပဂၢလတငးနးပါးက ဤလပငနးစဥေၾကာင ျဖစေပၚ ေသာ တကၾကြလႈပရားမႈအရနက တရားမတမႈ အတြက ၄ငးတ႔ ဆကလကရနးကနတကပြဝငရာ တြင လႈ႔ေဆာမႈႏင တကတြနးအားေပးမႈ ျဖစေပၚေစ ေၾကာငး ကြၽႏပတ႔က ေျပာျပခသည။

အလပလပပက ေဖာျပခက • တစႏစစ၏ လႈပရားေဆာငရြကမႈလပငနးစဥ

170

တြင မညသ႔အတြက ရညစးလပေဆာငရမည က ဆးျဖတရန Amnesty သည ခယခက အကဥးသားမား၊ လ႔အခြငအေရးခခကာကြယ သမား၊ ညငးပနးႏပစကမႈမ အသကရငသန ကနရစသမားႏင အႏရာယေတြ႔ႀကေနရေသာ လ႔အသကအဝနးမား အပါအဝင ကြၽႏပတ႔ မတတမးျပထားသည တစကမၻာလးအတငး အတာ အေၾကာငးကစၥအခကအလကစက ေလလာသးသပ အသးျပသည။

• လတတေလာတြင တစကမၻာလးအတငး အတာ တကၾကြလႈပရားမႈက ထေရာကသည အကးသကေရာကမႈႀကးႀကးမားမားရႏငသည အေၾကာငးကစၥ (ျဖစစဥျဖစရပ) ၁ဝ ခက ကြၽႏပတ႔ ေဖာထတသတမတကာ ယငးတ႔က Amnesty တကၾကြလႈပရားသမားႏင မေဝ သည။

• အေၾကာငးကစၥ ၁ဝ ခ၏ အကးအလ႔ငာ Amnesty ၏လႈပရားေဆာငရြကမႈလပငနးစဥအတြက လ႔အသကအဝနးမ တစသးပဂၢလမား မမဆႏၵအေလာက ပါဝငလႈပရားမႈ စညးရး ေဆာၾသေရးေခါငးေဆာငမားသည ေဆာင ရြကလႈပရားမႈမားႏင တစဥးခငးတကတက ၾကြၾကြ ပါဝငလပေဆာငခကမား စစဥျပလပ ရန – သ႔မဟတ ၄ငးတ႔ကယပငေပးစာမား ေရးသားရန ဒဇငဘာ ၁ မ ၁၇ အထ အခန ယသည။

• ေပးစာမား၊ လမႈမဒယာပ႔စတမား၊ အးေမးမား၊ ဖကစမား၊ စာသားမကေဆခမားႏင လအမား က လကမတဝငးထးထားေသာ ေမတာရပခ ခကမားသည ကမၻာေနရာအႏ႔အျပားမ အစးရ ရးမား၊ အကဥးခနးမားႏင မသားစမားထ ေရာကရလာသည။

• အေျပာငးအလျဖစေပၚသည။ ေမာလငခကရင သနလာသည။ မကေဆခမားက စာပးမားသ႔ ဒရ ေဟာဝငေရာကလာသညအခါ အကဥး သားမားသညပမေကာငးမြနသည အေျခအေန မားရရသည သ႔မဟတ လႊတေပးခရသည။ လ႔အခြငအေရး ခခကာကြယသမားက ပ၍ အကာအကြယရရသည။ ညငးပနးႏပစကမႈမ

အသကရငသနကနရစသမားသည ၄ငးတ႔ ေဆးကသရန လအပေသာ ေလာေၾကးေငြမား ရရသည။ ကမၻာတစဝနးမ အျခားသမားသည ၄ငးတ႔၏ တရားမမတမႈက ကယတငကယက တာဝနယရေတာမညျဖစေၾကာငး လမား နား လညသေဘာေပါကၾကသည။

• Amnesty သည လမားလပေဆာငေနသည တကတကၾကၾြကြ ပါဝငလႈပရားမႈပစမားႏင သသာထငရားသည အကးသကေရာကမႈ ျဖစေစမည နညးလမးမားႏငပတသက၍ ေခတစနစႏငေလာညေအာင ျပျပငမြမးမမႈ မားက လကခစဥးစားေပးသည။Write for Rights က ဘဝမားအား မညသ႔မညပေျပာငး လေစေၾကာငး ကြၽႏပတ႔ ႏစစဥပမနားလည သေဘာေပါကရလက ရသည။

Writeathon ဟလညးသၾကသည Write for Rights လႈပရားေဆာငရြကမႈလပငနးစဥသည ကမၻာတြင အႀကးမားအကယျပန႔ဆး လ႔အခြငအ ေရးေဆာငရြကလႈပရားမႈျဖစသည၊ သ႔ေသာ ၄ငး တြငအထငကရမဟတေသာ အစျပမႈရသည။ လြနခ သည ဆယႏစႏစက Witek အမညရ လငယတစ ေယာကသည ပလနႏငင ဝါေဆာၿမ႕တြငျပလပ သည ပြေတာတစခ၌ Joanna အမညရ အမးသမး ငယတစေယာကႏင ေတြ႔ဆခသည။ Joanna သည အာဖရကတကအႏ႕ ခရးလညလညၿပး ျပနေရာက ကာစျဖစသည။ အာဖရကတြင သမသည အစးရမား ထ ဆန႔ကငဆႏၵထတေဖာေသာ ေပးစာမား ေရး သားေပးပ႔သည ၂၄ နာရ ေဆာငရြကလႈပရားမႈမား စစဥျပလပေသာတကၾကြလႈပရားသမားက ေတြ႔ျမင ခရသည။ Witek သည အဖြ႔ဝငအျဖစ သပါဝငသည ေဒသဆငရာ Amnesty အဖြ႔၏ အစညးအေဝး တစခသ႔ တကေရာကရန Joanna က ဖတေခၚခ သည။ ၄ငးတ႔သညစေနေန႔ေန႔လညမစ၍ အေရးေပၚ တကတကၾကြၾကြလႈပရားမႈ ေမတာရပခစာမားက ၂၄ နာရပတလးေရးသားရန အတတကြ ဆးျဖတခ သည။ ပလနရ အျခားအဖြ႔အားလးထ သတ႔၏ စတကးစတသနးအား အးေမးပ႔လကသညအခါ

171

ႏငငတစနတစလားမ တကၾကြလႈပရားသမား ခတ ဆကစစညးမၿပး ယငးသည ပမႀကးမားကယျပန႔လာ ခသည။ ထေနာက ၄ငးတ႔၏ စတကးစတသနးက ေနရာအႏ႔အျပား ကးစကျပန႔ႏ႔သြားခသည။ “သတ႔က ပလနမာရတ အျခားအဖြ႕ အား လးဆ သတ႔ရ႕စတကးစတသနးက အးေမးလပ႔ခပါ တယ။ အဒါက ႏငငတစနတစလားက တကၾကြ လႈပရားသေတြက ခတဆကစစညးမေစၿပး မားစြာ ပၿပးႀကးမားတျဖစရပ တစခအျဖစ ေျပာငးလေရာက ရခပါတယ” ဟ Amnesty Poland မ Grzegorz Zukowski က ရငးျပသည။ ထ႔ေနာက ၄ငးတ႔၏ စတကးစတသနးက ေနရာအႏ႔အျပားသ႔ ကးစက ပ႕ႏ႔သြားခသည။ Witek ႏင Joanna သည ကမၻာတစန တစလားမ Amnesty ရးမားထ အးေမးပ႔ခၿပး လမား က နယာဂါရာ ေရတခြနေဘးတြင၊ ဂပနႏငငတြင၊ မြနဂလးယားတြင ေပးစာမားေရးသားေနသည ၄ငး တ႔ကယတင၏ ဓာတပမားက ျပနလညေပးပ႔ခသည။ ယငးသည လမား၏ မမစတသေဘာအရျဖစေသာ၊ လ႔အသကအဝနးမ တစသးပဂၢလမား မမဆႏၵ အေလာက ပါဝငလႈပရားေသာ ပ၍ပ၍ ႀကးထြားလာ သည ဥးေဆာငဥးရြကျပမႈတစရပ ျဖစခသည။ ထမစ၍ ႏစစဥ ဒဇငဘာလတငးတြင Write for Rights သည မမတ႔ႏငငျပငပ ရပေဝေျမ ျခားတငးျပညမားမ အစးရမားထ ေပးစာမားေရးသား ရန ကမၻာေနရာအႏ႔အျပားမလမားက လႈ႔ေဆာခ သည။ အခ႕က ယငးက ပလနစတင ျပမလပေဆာင ဆျဖစသည – ၂၄ နာရပတလး မအပမေန ျပမလပ ေဆာငျခငးျဖစသည။ Write for Rights လႈပရား ေဆာငရြကမႈလပငနးစဥ မညသညေနရာတြင ျပလပသညျဖစေစ ယငးက Amnesty ၏ လ႔

အသကအဝနးမ တစသးပဂၢလမား မမဆႏၵအ ေလာက ပါဝငလႈပရားမႈဆငရာ လ႔အခြငအေရး တကၾကြလႈပရားသမားက ေစေဆာၿပး ေရရညတည တေအာင ေဆာငရြကသည။ ဆကရလင ဤလႈပရားေဆာငရြကမႈလပငနးစဥတြင ယခအခနထ လ႔အသကအဝနးမ တစသးပဂၢလမား မမဆႏၵအေလာက ပါဝငလႈပရား သည ေမတာရပခခက အမနစငစစရေနဆျဖစသည - 'ဒမာရသြနလပငနးစဥ ရ႕ေနာကကြယက အဓက အငအားဟာ ေဒသအလကလ႔အသကအဝနးမားန႔ လအပစမားျဖစပါတယ' ဟ Amnesty Poland မ Grzegorz Zukowski က ေျပာၾကားသည။ 'စာသင ေကာငးအပစေတြ (စာသငေကာငးမားႏင သက ဆငသမား)ကအျခားဘယသေတြထကမဆ ေပးစာ ပေရးၾကပါတယ။ ကြၽနေတာတ႔ရ႕ စခနမတတမးက ၿမ႔ေနလဥးေရ ၁ဝဝဝ သာရတ ၿမ႕ငယေလး တစချဖစတ Bircza က လကရရရထားပါတယ။ ၂ဝ၁၁ မာ သတ႔က ေပးစာေပါငး ၁၃ဝဝဝ ေရးသား ခပါတယ'ဟ ၄ငးကဆသည။ ကြၽႏပတ႔၏ ဤ လႈပရားမႈက စတငျဖစေပၚေစခေသာ လအမား တကတကၾကြၾကြ ပါဝငလႈပရားမႈအတြက ပထမဆး တကတြနးေဆာၾသမႈအၿပး ႏစ ၅ဝ ေကာအထ လကေရးျဖငေရးထားေသာ ေပးစာတစေစာငက တကၾကြလႈပရားသမားအျဖစ ကြၽႏပတ႔တြငရသည အငအားအႀကးမားဆး အသးဝငနညးလမးမား အနက တစချဖစေနဆျဖစသည။ ေပးစာတစေစာင တညး(အေၾကာငးအရာတစခတညး)အားလေထာင ေပါငးမားစြာက ေရးသားသညအခါ စစညးညညြတ သည ကြၽႏပတ႔၏ သေဘာထားမားက (ကမၻာႏငင အသးသးမ အာဏာပငမား) မသကးကြၽန မျပႏင ေတာေပ။

172

ညႊနၾကားခကမား - ၁။ မတဆကမႈကဖတပါ။ Media player တစခ

သငရရအသးျပႏငလင ‘Building the filed of legal empowerment: Ashoka Fellow Vivek.’ (English, 3:20) က ၾကညပါ။

၂။ အကဥးခပေဖာျပခက ‘Who is Namati?’ တြင Namati ၏ တစကမၻာလးအတငးအတာ ထေရာကေသာ အကးသကေရာကမႈ အ ေၾကာငး ဖတပါ။

၃။ ‘Who is Namati လကကမးစာရြက ပႏပ မတက အေပၚယဖတၾကညပါ။

(က) ျမနမာႏငငႏငသကဆငသည ရညညႊနးခက ဘယေလာကမားမား သငရာေတြ႔ႏငပါသ နညး။

(ခ) လကကမးစာရြကတြင Namati က လပေဆာင ေသာ လပငနးေဆာငတာ၏ ထေရာကသည အကးသကေရာကမႈခရသည အမးမးေသာ လမား/လ႔အသကအဝနးမား၏ ဓာတပမား ပါဝငသည။ မညသည အမးမးေသာ လမား၏ အႏစခပေဖာျပခကမားက သငအာရက ဆြ ေဆာငသနညး။ ၄ငးတ႔၏ ျဖစစဥျဖစရပက သငက ဘယလဆြေဆာငသနညး။

၄။ ေအာကပါေမးခြနးမားကေဆြးေႏြးပါ - (က) ဥပေဒေရးရာ အငအားေပးမႈႏင လ႔အ

သကအဝနး ဥပေဒေရးရာ ကညသမား (community paralegal) - ၄ငးတ႔သည သငႏင သငလပသညအလပအတြက ထေရာကအသးကေသာ အသးဝငနညး လမးတစရပ ျဖစပါသလား။

(ခ) လ႔အခြငအေရးမား ကာကြယရနႏင အားေပးျမငတငရန လ႔အသကအဝနး ဥပေဒေရးရာ ကညမႈမား အသးျပျခငး၏ စြမးပကားမားႏင အားနညးခကမားက အဘယနညး။

(ဂ) သငတ႔၏ လ႔အသကအဝနးမားတြင ရင ဆငရေသာ လ႔အခြငအေရး အေရးကစၥ ႏစခသးခက ေတြးၾကညပါ။ ဥပေဒေရးရာ ကညသတစဥးက မညသညနညးလမး ျဖင လအပသည ကညေထာကပမႈ ေပး ႏငကာ အျပသေဘာေဆာင ေျပာငးလ မႈက အကးသကေရာကေစႏငသနညး။

(ဃ) ျမနမာႏငငမ တရားဥပေဒစးမးမႈအေပၚ မၾကာေသးမက ခငခနအကျဖတမႈတစ ရပက ဥပေဒစနစအား အယအၾကည ကငးမမႈသည ဥပေဒေရးရာ ျပျပငေျပာငး လမႈအတြက အဓကအကပအတညး တစရပျဖစသညဟ ေဖာထတသတမတ ခသည - 'စစအပခပမႈေအာကတြင ႏစ ၅ဝ နးပါး ေနၿပးေနာက ျမနမာျပညသ မားသည ဥပေဒအား၄ငးတ႔၏ အေျခခ အခြငအေရးမားႏင လြတလပခြငမား အတြက ေဘးရနဆးကာတစခအျဖစ ရႈျမငျခငးထက ဖႏပမႈ နညးလမးတစရပ အျဖစ ရႈျမငလာၾကသည'။ ဥပေဒစနစ အေပၚ အယအၾကညကငးမသည ႏငင တစခတြင Namati ၏ လပငနးေဆာင တာက ဆေလာသကဆငမႈ ရပါသလား။

ဖြ႔စညးတညေထာငမႈ အမတ ၃Namati

ဥပေဒေရးရာ အငအားေပးမႈတြင ဆနးသစေျပာငးလမႈမား

173

ဖြ႔စညးတညေထာငမႈ အမတ ၃Namati

ဥပေဒေရးရာ အငအားေပးမႈတြင ဆနးသစေျပာငးလမႈမား

* ျမနမာႏငင တရားဥပေဒစးမးမႈ ခငခနအကျဖတခက - ttp://www.burmalibrary.org/docs15/Myanmar-Rule-of-Law-Assessment-3-5-13.pdf

မတဆက Namati က အဘယနညး။ ကြၽႏပတ႔ဘာလပရန ရညရြယသနညး။ ကမၻာတစဝနး၌ လေပါငးသနးေလးေထာင သည ဥပေဒအကာအကြယျပငပတြင ေနထငသည ဟ ကလသမဂၢက တြကခကခန႔မနးသည။ ဤ လမားအတြက ဥပေဒဆသညမာ စတကးစတသနး တစခ သ႔မဟတ အႏရာယတစရပျဖစသည၊ ၄ငး တ႔၏ အေျခခအခြငအေရးမားအား ကငသးခစားရန ၄ငးတ႔အသးျပႏငသည တစစတစရာမဟတ။ တစခနတညးတြင ေရ႕ေနမားမာ အကးေဆာင စရတႀကးျမငၿပး အမားအားျဖင လအမားစအတြက သဟဇာတမျဖစေသာ ပမနတရားဝင တရားရးလမး ေၾကာငးမားအေပၚသာ အာရစကသမားျဖစသည။ Namati က ဥပေဒႏင လကေတြ႔ဘဝ အၾကား ကြာဟခကက ေပါငးကးေပးရနအတြက – လ႔အသကအဝနးမ တစသးပဂၢလမား ပါဝငလႈပရား သည ဥပေဒေရးရာ ေထာကခအားေပးသမား၊ သ႔မဟတ 'လ႔အသကအဝနး ဥပေဒေရးရာကညသ မား' (community paralegal) – ဆသည နညးလမး တစရပ ရပတညကာကြယေပးသည။ ဤဥပေဒေရး ရာကညသမားက အေျခခဥပေဒႏင ေစစပဖနေျဖ ေပးမႈ၊ စညးရးမႈႏင ေထာကခအႀကျပမႈတ႔ကသ႔ ကြၽမးကငလမၼာမႈမားတြင ေလကငသငၾကားေပး သည။ ၄ငးတ႔သညတရားဝငႏင အစဥအလာ အသငးအဖြ႔ (အငစတကးရငး)မားႏင ထပတထပ မ ေဆာငရြကေပးႏငေသာ တကၾကြသည၊ ထးထြငး ဖနတးမႈရသည တကပြဝငေရ႕တနးတစရပ ဖြ႔စညး ျဖစေပၚသည။ ကြၽမးကငပညာရင၏ ဝနေဆာငမႈ လအပ ေနသည ေဘးဒကၡခရသမားကသ႔ ၄ငးတ႔၏ အမႈ

သညမားက ဆကဆျခငးအစား - 'ဒျပနာက ကြၽနေတာ ခငဗားအတြက ေျပလညေအာင ေျဖရငး ေပးပါမယ'ဆသည – လ႔အသကအဝနး ဥပေဒေရး ရာကညသမားသည ဥပေဒေရးရာ အငအားေပးမႈ အေပၚ အာရစကႏငသည။ 'ေနာင အနာဂတမာ အခလအခကအချပနာေတြက ကငတြယေျဖရငး ရာမာ ခငဗားအေနန႔ ပအားေကာငးတအေနအထား တစခမာရဖ႔ ဒျပနာက ကြၽနေတာတ႔အတတ ေျပလညေအာငေျဖရငးၾကပါမယ။' အေျခခကနးမာ ေရးလပသားမားက ဆရာဝနမား၊ ေဆးရမားႏင ခတဆကထားသလပင လ႔အသကအဝနး ဥပေဒ ေရးရာကညသမားက ေရ႔ေနမားႏငခတဆကထား ရမညျဖစၿပး တကပြဝငေရ႕တနးနညးလမး မေအာင ျမငပါက တရားစြဆခရႏငမႈ သ႔မဟတ အဆငျမင ေရ႕ေနအကးေဆာငမႈႏင ခတဆကထားရမညျဖစ သည။

ျမနမာႏငငမ Namati Namati သည လကရတြင ျမနမာႏငငအပါ အဝင တစကမၻာလးအတငးအတာ ရစႏငငတြင လပငနးလည ပတေဆာငရြကလကရသည။ ျမနမာ ႏငငဆငရာရးက ရနကနတြင အေျခစကသည။ ျမနမာႏငငတြင လပငနးလညပတေဆာငရြကေသာ တေတာငးသည ႏစအနညးငယအတြငး Namati Myanmar ၏ ဥပေဒေရးရာ ကညသမားအဖြ႔သည မတပတငမႈလပငနးစဥအသစေအာကတြင ေတာင သလယသမား ၆ဝဝဝ အား ၄ငးတ႔လယယာေျမ မား၏ အခြငအေရးမားကာကြယရန ေထာကပကည ခသည။

174

NAMATINamati ကမညသနညး

ေအာကပါတ႔သည Namati ၏ လကကမးစာရြက ‘Who is Namati?’ မ စတဝငစားစရာအေကာငးဆး အခကမားျဖစသည။

တကပြဝငေရ႕တနး တရားေရး ဆးဝါးျပငးထနသည ျပညတြငးစစ၏ အကးဆကဒဏခ ဆရာလယြနတြင Namati ႏင သ႔မတဖကမားသည ႏငင၏ ၄ဝ ရာခငႏႈနးက သကေရာကလႊမးၿခသည လ႔အသကအဝနး ဥပေဒ ေရးရာကညသ ဝနေဆာငမႈမား ေဖာေဆာငခသည။ ဤဥပေဒေရးရာကညသမားသည အမးသမးမားႏင ကေလးမား၏ အခြငအေရးမား၊ ေျမယာႏငသဘာဝ အရငးအျမစမားႏင ဧကနမခလအပေသာ ဝန ေဆာငမႈမား ရရအသးျပႏငမႈတ႔ႏင သကဆငသည အျငငးအချဖစမႈမားႏင နစနာမႈေထာငခက – ၂ဝ၁၃ တစႏစတညးမာပင အမႈကစၥ ၄၁ဝဝ ခ – ေျပလညေအာင ေျဖရငးေပးခသည။ Namati ႏင အဖြ႔အစညးမား၏ ညြန႔ေပါငးအဖြ႔တစခတ႔သည လ႔ အသကအဝနး ဥပေဒေရးရာကညသမား လကကင ျပသည အခနးက႑က အသအမတျပေသာ ဥပေဒ ေရးရာေထာကပကညမႈဥပေဒတစခအတြက ေအာင ေအာငျမငျမင ေထာကခအႀကျပခၿပး အသကအဝနး တငး၌ လ႔အသကအဝနး ဥပေဒေရးရာကညသ တစဥးရရန တကတြနးေဆာၾသသည။

ႏငငသားျဖစမႈ ေဖေဖာဝါရ ၂ဝ၁၃ မစ၍ ကငညာႏငငႏင ဘဂၤလားေဒရႏငငတြင ဥပေဒေရးရာကညသ ၁၇ ဥးသည သမငးေၾကာငးအရ ႏငငမလ႔အသကအဝနး မားမ လ ၂၆ဝဝ ေကာအား ၄ငးတ႔၏ ပထမဆးအ ႀကမတရားဝငမညသမညဝါျဖစေၾကာငး အေထာက အထားစာရြကစာတမးမား ေလာကထားမႈတြင ခြျခားဆကဆမႈခရျခငးမ ေကာလႊားရန အေထာက အကျပခသည။ ၄ငးတ႔အနက လ ၁၈ဝဝ ေကာက အေထာကအထား စာရြကစာတမးမား ရခၿပးျဖစ သည။ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး တရားဝငအ

ေထာကအထားသည ဘဝက ေျပာငးလေစႏငသည – ၄ငးသည အျခားအရာမားထတြင ကနးမာေရး ေစာငေရာကမႈ၊ ပညာေရးႏင ဘဏဝနေဆာငမႈတ႔ ရရအသးျပႏငမႈက လမးဖြငေပးသည။

လ႔အသကအဝနး ေျမယာအကာအကြယေပးမႈ မဇမဘစ၊ ယဂနဒါႏင လကေဘးရးယားတ႔ တြင Namati ႏင သ႔မတဖကမားသည ဓေလထး တမးႏငအည ရသငရထကသည ေျမယာပငဆငမႈ ေတာငးဆမႈမားက အေထာကအထား စာရြကစာ တမးတငျပမႈႏင အကာအကြယေပးမႈလပရန စပစ တစရပ ေဖာထတခသည။ ယငးစပစသည အမး သမးမား၏ ေျမယာအခြငအေရးမားအတြက အကာ အကြယေပးမႈမား၊ ပမေကာငးမြနသည အပခပမႈႏင ပ၍ေရရညတညတေသာ ေျမယာႏင သဘာဝအရငး အျမစမား စမခန႔ခြမႈႏငေျမယာပဋပကၡမား ေျပလည ေအာငေျဖရငးမႈတ႔ ျဖစေပၚေစခသည။

ကနးမာေရး မဇမဘစတြင ကနးမာေရးစနစအေပၚ အာရစကေသာ ဥပေဒေရးရာကညသမားသည ေဆးဝါးထတလပမႈ ေျခကနလကပမးကမႈ (ဝယလ အားကထတလပႏငစြမးက လကမမျခငး)၊ ေရ ေထာကပမႈခ႕တမႈ၊ သနာျပအလပပကကြကမႈႏင သတငးအခကအလကလ႕ဝကမႈ စညးမဥးစညး ကမးမား ခးေဖာကမႈတ႔အပါအဝင ဝနေဆာငမႈ ေထာကပျဖညဆညးမႈ ပကကြကမႈေပါငး ၂ဝဝ ေကာက ေျပလညေအာင ေျဖရငးေပးခသည။

သဘာဝပတဝနးကင ဥပေဒေရးရာကညသမားသည အႏၵယရ ကမးရးတနးမားတြင သဘာဝပတဝနးကငဥပေဒက ခးေဖာကမႈမား အား ကငတြယေျဖရငးရန ငါးဖမးႏင လယယာစကပးမႈလပသည လ႔အသကအဝနးမား ႏင လကတြေဆာငရြကလကရသည။ ျမနမာႏငင တြင ဥပေဒေရးရာကညသမားသည ေတာငသလယ

175

သမား ၆ဝဝဝ အား မတပတငမႈ လပငနးစဥ အသစေအာကတြင ၄ငးတ႔၏ ေျမယာအခြငအေရး မားက ကာကြယရနေထာကပကညခၿပး အျငငးအခ

ျဖစမႈမားက ေကေအးၿပးျပတေအာင ေဆာငရြက ေပးကာ အတတမ ေျမပမာဏအမားအျပားရယမႈ မားကလညး ေျပလညေအာငေျဖရငးေပးခသည။

ဖြ႔စညးတညေထာငမႈ အမတ ၄Cultural Survival

ညႊနၾကားခကမား - ၁။ မတဆကမႈကဖတပါ။ Media player တစခ

သငရရအသးျပႏငလင ‘Cultural Survival PSA.’ ကၾကညပါ။

(က) မညသညအခြငအေရးမားက အကာအကြယ ေပးရန Cultural Survival က အာရစကသ နညး။ ျမနမာႏငငတြင ဤအခြငအေရးမား အႏရာယေတြ႔ႀကရပါသလား။

၂။ Indigenous Rights Radio အကဥးခပ ေဖာျပခကကဖတပါ – အရပေဒသလ႔အသက အဝနး ေရဒယအစအစဥမားသည Cultural Survival ၏ အခရာ ဥးေဆာငဥးရြကျပမႈတစ ရပျဖစသည။ သငတြင Media player တစခရ လင Cultural Survival က ေထာကပ ကညသည အရပေဒသ လ႔အသကအဝနး ေရဒယဌာနမားအနက တစခက ခငးကငးေဖာ ျပသည ‘Radio Project-Radio Ixcehl, Sumpango,’ အား ၾကညပါ။

၃။ Radio and Rights ကဖတပါ – ျမနမာႏငငမ ေနရာေရႊ႕ေျပာငးလပသားမားအတြက အဓက

ကညေဆာငရြကေပးသည ထငးႏငင ခငးမင အေျခစက စမကနးတစချဖစေသာ Migrant Action Programme Radio အေၾကာငး အစရငခတငျပမႈတစရပ။

၄။ ေအာကပါေမးခြနးမားကေဆြးေႏြးပါ – (က) ျမနမာႏငငတြင အရပေဒသ မလေဒသခ

လမးမား၏ အခြငအေရးမားအတြက အဓကအႏ ရာယအခ႕က အဘယနညး။

(ခ) ဤအႏရာယအခ႕က တ႔ျပနရန အရပ ေဒသလ႔အသကအဝနးေရဒယ၏ အ လားအလာႏင ကန႕သတခကမားက အဘယနညး။

(ဂ) အရပေဒသ လ႔အသကအဝနးေရဒယ၏ အကအညျဖင ကငတြယေျဖရငးႏငမည ျဖစေသာ အျခားလ႔အခြငအေရး အေရး ကစၥတစစတစရာက သငေတြးၾကညႏင ပါသလား။

(ဃ) ဤအေရးကစၥမားက တ႔ျပနရန အရပ ေဒသလ႔အသကအဝနးေရဒယအား သင မညသ႔ စတငအသးခႏငသနညး။

ဖြ႔စညးတညေထာငမႈ အမတ ၄Cultural Survival/MAP Foundation

မတဆက

ကြၽႏပတ႔၏ ေမာမနးခက - Cultural Survival သည ကယပင ဆးျဖတခကႏင ကယပငအပခပမႈတြင အျမစတြယ ေသာ နယေျမမား၊ ဘာသာစကားမား၊ ယၾကည သကဝငမႈဆငရာ ဓေလရးရာမားႏင ကြၽမးကငလပ စြာ အႏပညာဖနတးထတေဖာမႈတ႔အားျဖင နက နကရႈငးရႈငး ၾကြယၾကြယဝဝယကဖြ႔ထားသည အရပ

ေဒသ မလေဒသခလမးမား၏ ရရငးစြအခြငအေရး မားႏင တကၾကြသည ယဥေကးမႈမားက ေလးစား ကာ လကနာေစာငထနးေသာ အနာဂတတစခအား ေမာမနးသည။

ကြၽႏပတ႔၏ လပငနးတာဝန - Cultural Survival သည ၁၉၇၂ ခႏစမစ၍

176

အရပေဒသ မလေဒသခလမးမား၏ အခြငအေရး မားအတြက ေထာကခအႀကျပၿပး အရပေဒသ မလ ေဒသခလ႔အသကအဝနးမား၏ ကယပငဆးျဖတမႈ၊ ယဥေကးမႈမားႏင ႏငငေရးဒဏခႏငမႈတ႔က ေထာကပကညသည။

ကြၽႏပတ႔၏ လပငနးေဆာငတာ - Cultural Survival ဖြ႔စညးတညေထာငရန ျပငးျပေသာစတဆႏၵမာေတာငအေမရကမ အေမဇန ေဒသမားႏင အျခားေနရာမားမ အျခားေဝးလေခါင ဖားေဒသမား 'ပြငလငးလာမႈ'ႏငအတ ၁၉၆ဝ ခႏစမားအတြငး ျဖစေပၚခသည။ ကမၻာေနရာအႏ႔ အျပားမ အစးရမားသည ယခငက တစႀကမတစခါမ မေဖာထတခဖးေသာ ေနရာေဒသမားမ အရငးအျမစ မားက ထတယရန ႀကးပမးလာသညအခါ အရပ ေဒသ မလေဒသခလမးမားအ ေပၚသကေရာက သည ယငးျဖစစဥ၏ ထေရာကေသာ အကးသက ေရာကမႈမားက အဆပါ 'တးတကမႈေၾကာင အထနာ သမား' ၏ အခြငအေရးမားအား ခခကာကြယရန အေရးေပၚလအပမႈက မးေမာငးထးထငရားေစခ သည။ ယေန႔တြင Cultural Survival သည ကမၻာ တစဝနးမ အရပေဒသ မလေဒသခ လ႔အသကအဝနး မား၏ အခြငအေရးမားက အားေပးျမငတင လကရသည။ လပငနးေဆာငတာအလးစက အရပ ေဒသ မလေဒသခလ မးမား၏ အခြငအေရးမား ဆငရာ ကလသမဂၢတရားဝငေၾကညာခက (United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples) အေပၚ အေျချပတညေဆာက သည။ Cultural Survival သည ကလသမဂၢ အသငးအဖြ႔မားႏင အျခားႏငငစအဖြ႔အစညးမား၊ ကမၻာတစဝနးမ အရပေဒသ မလေဒသခလမးမား ဆငရာအဖြ႔အစညးမားႏင လ႔အခြငအေရး အဖြ႔အ စညးမားႏင မတဖကျပေဆာငရြကသည။ Cultural Survival သည ကလသမဂၢအတြက အတငပငခ အဆငအေျခအေန ပငဆငထားသည။

Cultural Survival သည အရပေဒသ မလေဒသခလ႔အသကအဝနးမား၏ နယေျမမား၊

ဘာသာစကားမားႏင ယဥေကးမႈမား ခခကာကြယ ရန၄ငးတ႔ႏငမတဖကျပေဆာငရြကသည။ ၄ငးတ႔၏ အခြငအေရးမားကာကြယရန ၄ငးတ႔လအပေသာ အသပညာ ဗဟသတ၊ ေထာကခအႀကျပမႈ အသး ဝငနညးလမးမားႏင မဟာဗဟာေျမာက မတဖက ျပေဆာငရြကမႈမားရယမႈတြငကြၽႏပတ႔က ၄ငးတ႔က အေထာကအကျပသည။ ၄ငးတ႔၏ အစးရမားက တ႔ျပနမႈမလပသညအခါ ၄ငးတ႔၏ အမႈကစၥမားအား ႏငငတကာေကာမရငမားႏင ခရမား သ႔တငသြငး ရန ကြၽႏပတ႔က ၄ငးတ႔ႏငမတဖကျပေဆာငရြကၿပး ၄ငးတ႔၏ အခြငအေရးမားအတြက ေထာကခအႀက ျပမႈတြင ကြၽႏပတ႔သည အမားျပညသႏင မဝါဒခ မတသမားႏင ပါဝငပတသကသည။ ထ႔အျပင Cultural Survival သည ကမၻာေပၚတြင အရပေဒသ မလေဒသခလမးမားႏင ပတသကေသာ ျပညစ ကယျပန႔မႈအရဆး သတငးအခကအလကက ျဖည ဆညးေပးအပသည။ ကြၽႏပတ႔၏ ဆရမဂၢဇငး The Cultural Survival Quarterlyက ပႏပထတေဝ လာသညမာ ၃၇ ႏစေကာၿပျဖစသည။ ၿပးခသည ႏစ ၄ဝ အတြငး ကြၽႏပတ႔သည အေမဇနမးသစေတာမားထမ မးႏြယစလမးမား၊ တဘကမ လညလညသြားလာေနထငသမား၊ မြနဂ လးယားမ ဥးခႀကး ေရချပငကကစားသမင ေမြးျမ လပကငသ လမးမား၊ အာဖရကမ သး၊ ႏြား တရစၧာန ေမြးျမလပကငသႏင အမလက၊ ငါးမား၊ သစေတာအသးအႏ ခးယစားေသာကေနထငသည လမးမား၊ ၾသစေၾတးလမ ေရးတငးရငးသားမား၊ အေမရကနျပညေထာငစမမလေဒသခမားႏင ယငး သ႔ေသာ အျခားအရပေဒသ မလေဒသခလမးမားႏင မတဖကျပေဆာငရြကခသည။

ကြၽႏပတ႔၏ လကရအစအစဥမား - ကြၽႏပတ႔၏ အစအစဥတြင သဘာဝပတ ဝနးကငဖကဆးမႈႏငမလေဒသခလမးမား၏ အခြင အေရးမားအား မေတာမတရားလပမႈမားက တား ဆးရပတန႔ရန ေပးစာေရးသားမႈ လႈပရားေဆာငရြကမႈလပငနးစဥမားႏင အျခားေထာကခအႀကျပမႈ အားထတႀကးပမးမႈမား စညးရးကငးပျခငးႏင အရပေဒသ မလေဒသခ လ႔အသကအဝနးမားတြင

177

အၿမ ၄ငးတ႔၏ ဖတေခၚမႈျဖင လကေတြ႔ကြငးဆငး ေဆာငရြကျခငးတ႔ ပါဝငသည။ အစအစဥတြင မလ ေဒသခတ႔ ပငဆငလပကငသည လ႔အသကအဝနး ေရဒယက ေထာကပကညမႈႏင ခ႕ထြငမႈ၊ အရပ ေဒသ လ႔အသကအဝနးအေျချပဘာသာစကား ရင သနတးတကေအာင လပေဆာငမႈ အစအစဥမား

အတြက ေထာကပကညမႈႏင ေထာကခအႀကျပမႈ တ႔လညး ပါဝငသည။ Cultural Survival သည အငတာနကႏင ပႏပဗားရငးအျဖစ ရရႏငေသာ Cultural Survival Quarterly မဂၢဇငးမတဆင အရပေဒသ မလေဒသခလမးမား၏ အေရးကစၥမား ကလညး အမားသေအာင ေဖာျပသည။

Cultural SurvivalIndigenous Rights Radio

Cultural Survival ၏ Indigenous Rights Radio Program (အရပေဒသ မလေဒသခလမး မား၏ အခြငအေရးမား ေရဒယအစအစဥ) သည အရပေဒသလ႔အသကအဝနးမဒယာႏင လ႔အသက အဝနးအတ႔အလညမားမတဆင ႏငငတကာလ႔အခြငအေရးယႏရားမားအေၾကာငး သတျပႏးၾကားမႈ ႏင နားလညသေဘာေပါကမႈ ျမငတငျခငးျဖင ၄ငး တ႔၏ ရသငရထကေသာ အခြငအေရးမားေတာငး ဆရန အရပေဒသ မလေဒသခ လမးမား၏ လပႏင စြမးက အားေကာငးေအာငလပလကရသည။ ဂြါတမာလာတြင ေအာငျမငမႈရေသာ Cultural Survival ၏ အရပေဒသလ႔အသကအဝနး ေရဒယအစအစဥအေပၚ အေျချပတညေဆာကကာ ကြၽႏပတ႔သည ၄ငးတ႔၏ လြတလပခြငမားႏငပတ သက၍ မလေဒသခလမးမားက အသေပးေျပာျပရန အရပေဒသ မလေဒသခလမးမား၏ အခြငအေရး မားဆငရာအေၾကာငးအ ရာေခါငးစဥမားႏငသက ဆငေသာ အစဥတဆကျဖစသည ေရဒယအစ အစဥမား ကမၻာတစဝနးထတလပျဖန႔ ခလကရ သည။ ဤေရဒယအစအစဥမားသည အရပေဒသ မလေဒသခလမးမား၏ အခြငအေရးမား ခခကာ ကြယမႈတြင ၄ငးတ႔၏ တစမထးသည အေတြ႔အႀက မားႏင ယဥေကးမႈရႈျမငခကမားအေပၚ အေျချပ၍ စြမးရညျမငတငရန၊ ကယပငဆးျဖတခကအားျဖည ေပးရနႏင လခငသညအေျခအေနက ဖနတးယ သည လ႔အသကအဝနး အာရစကလပေဆာငမႈ လြယကျဖစေျမာကေစရန ၄ငးတ႔ကယပငလမးညႊနခကမား ေဖာထတေရးတြငလညး အရပေဒသ လ႔ အသကအဝနးမားအား အေထာကအကျပသည။

ကမၻာတစနတစလားမေစတနာဝနထမးမား၏ အက အညျဖင ကြၽႏပတ႔သည နေပါႏငငမ Rai၊ Magar၊ Tharu၊ Napal Bhasa၊ Limbu၊ Tamang ႏင Gurung ဆသည အရပေဒသ မလေဒသခလမး မား၏ ဘာသာစကားမား၊ နေပါဘာသာစကား၊ Belizean Q'eqchi'၊ ဂြါတမာလာနငငမ Kaqchikel၊ Q'anjobal၊ K'iche ႏင Mam ဆသည အရပေဒသ မလေဒသခလမးမား၏ ဘာသာစကားမား၊ Olelo Hawai’i၊ ျပငသစႏင အတလတ႔ အပါအဝင ဘာသာ စကား ၁၈ မးျဖင အစအစဥေပါငး ၂၁၃ ခက ဘာသာျပနခကာ အသသြငးယခသည။ ဤဥးေဆာငဥးရြကျပမႈက မညသ႔သသာထငရား သည အကးသကေရာကမႈရလမမညနညး။ ယေန႕အခနထ အရပေဒသ မလေဒသခ လမးမားဆငရာ ကလသမဂၢ တရားဝငေၾကညာခက 0ifaMunmcsuf (United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples) ကသ႔ တရားဝငမတတမးမတရာ အမားအျပားက အရပ ေဒသ မလေဒသခ လ႔အသကအဝနးအမားအျပား တြင ကယကယျပနျပန႔မသၾက သ႔မဟတ ေကာငး စြာ နားလညသေဘာမေပါကၾကေပ။ ကမၻာတစဝနးမ မလေဒသခ လမးေခါငးေဆာငမားသည ၄ငးတ႔ ရသငရထကသည ထအခြငအေရးမား ေတာငးဆ ေရး ၄ငးတ႔အေနျဖင အေကာငးဆးျဖညဆညးပပးမႈ ရရနအတြက ဤအခြငအေရးမားႏငစပလဥး၍ မမ တ႔ကယမမတ႔ သငၾကားေလကငေပးရန အေရးႀကး မႈအား အေလးထားသည။ အရပေဒသ မလေဒသခ လ႔အသကအဝနးမားအား ၄ငးတ႔၏ အခြငအေရးမား

178

အေၾကာငး အသေပးေျပာျပရန အားထတႀကးပမးမႈ တစရပအျဖစ ကြၽႏပတ႔သည ကြၽႏပတ႔၏အစအစဥ ကအရပေဒသ မလေဒသခလမးမား၏ သေဘာ ထားမားျဖင တညေဆာကထေထာငခသည။ အကးရသတငးအခကအလကရရေသာ အရပေဒသ မလေဒသခလ႔အသကအဝနးမားသည ၄ငးတ႔၏ အခြငအေရးမားအေၾကာငး အသပညာ ဗဟသတသာမက ပ၍သတသတမတမတအားျဖင ယငးသတငးအခကအလကက တကမနကနစြာ ခငတြကအကျဖတရနအတြက သတတြငးမား၊ ေရနေဖာထတမႈႏင စကပးစကမႈလပငနးတ႔ကသ႔ ျပငပအဆျပဖြ႔ၿဖးေရးစမကနးမားႏင ပတသက၍ ၄ငးတ႔ေလလာသငယရနလအပသည အရာအား ၄ငးတ႔သရနားလညၾကသည။ ယငးအခကက အလြနအေရးႀကးသည၊ အရပေဒသ မလေဒသခလ႔

အသကအဝနးမားအေနျဖင ထသတငးအခက အလကဗဟသတကအသးခကာ ပဋပကၡတစရပ မေပၚေပါကမ ဖြ႔ၿဖးေရးစမကနးမား၏ ေစာေစာပငး အဆငမား၌ ယငးတ႔အားစနေခၚရန လပထးလပ နညးမား တညေဆာကႏငေသာေၾကာငျဖစသည။ ယငးလပထးလပနညးမားေဖာထတရန အရပေဒသ မလေဒသခလ႔အသကအဝနးမားအတြက အေရးပါ ၿပး ယၾကညစတခရေသာ နညးလမးတစခက ၄ငး တ႔၏အေျခခအခြငအေရးမားအား မညသ႔အေကာငး ဆးကငသးမညက တစဥးထမတစဥး သငယရနႏင ၄ငးတ႔ကယပင လမႈ-ႏငငေရး၊ စးပြားေရးႏင ယဥ ေကးမႈအေျခခမေဘာငမား၏ ေနာကခအေၾကာငး အရာႏင အခငးအကငးတြင ဤသငခနးစာမားအား အသးခရနျဖစသည။

179

ရညရြယခကမား • NGO အဝငး (လမးဆ)တြင မတဆကေဖာျပသည အသးဝငနညးလမးမားက ၄ငးတ႔ စတင

အသးျပႏငမည နညးလမးမားအား ေတြးေခၚစဥးစားေရး ပါဝငေဆာငရြကသ မားအတြက အခြင အလမးေဖာေဆာငရန

• ဤအလပရေဆြးေႏြးပြအတြငး ၄ငးတ႔သငယရရသညအား ၄ငးတ႔ေနထငရာ လ႔အသကအဝနးႏင ခတဆကေရးပါဝငေဆာငရြကသမားအား ေစေဆာရန

ပစၥညးပစၥယမား - - မတတမား၊ ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပား

tcsdef60 rdepf

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၇

• တစဖြ႔စကရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတ ျပားႏင မတတမားေဝေပးပါ

• NGO အဝငး(လမးဆ) တြင မတဆကေဖာျပ သည အသးဝငနညးလမးတစခစက စဥးစား သးသပရန အဖြ႔မားအား ဖတေခၚပါ။

• တစဖြ႔စက အသးဝငနညးလမးအမးမးအား အကးရရ ေပါငးစပအသးခကာ စမကနး တစရပ စစဥေရးဆြခငးပါ။ ပါဝငေဆာငရြက သမားက ႀကးႀကးကယကယ စဥးစားခငးပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားသည ၄ငးတ႔အဖြ႔

180

အစညးမား (လ႔အသကအဝနးမား)ထ ျပန လညသြားေရာကရေတာမညျဖစရာ ဤလႈပ ရားေဆာငရြကမႈသညထးထြငးဖနတးမႈ၊ လ႔လ

စကထတမႈႏင စတလႈပရားမႈတ႔ ပ၍ျဖစေစ မည လႈပရားေဆာငရြကမႈျဖစသည။

• တြထားသည လကကမးစာရြကက ေဝေပးပါ။

• ၄ငးတ႔စမကနးအား တငျပရန တစဖြ႔စက ေရြး ခယသတမတထားသည အခနအတငးအတာ တစခေပးပါ။ တငျပမႈလပသည အဖြ႔အေရ အတြကေပၚမတည၍ ေပးသညအခနကကကညျပငဆငပါ။

• တငျပမႈတစခစၿပးေနာက ပါဝငေဆာငရြက သမား မကႏာစညစညးေဝးရနႏင အစအစဥ ျဖစေျမာကေအာငေဆာငရြကေပးသက ေမးခြနး မားေမးရန အခနခြေဝသတမတပါ။

• ၄ငးတ႔၏ လႈပရားေဆာငရြကမႈႏငပတသက၍ အဖြ႔အားလးက ဂဏယခးကးစကားေျပာပါ။

• ၄ငးတ႔၏ လ႔အသကအဝနးမားတြင အေရး ထားျပမလပေဆာငရနအတြက ထးထြငးဖန

တးမႈႏငစတလႈ႔ေဆာခကေစေဆာသည နညး လမးမားအျဖစ ဤအေတြးအေခၚအယအဆ မားက အသးျပရန ပါဝငေဆာငရြကသမားအား တကတြနးအားေပးပါ။

လကကမးစာရြက – လ႔အခြငအေရးစမကနးတစရပ စစဥေရးဆြျခငး တစစတစရာေသာ လ႔အသကအဝနးတစခ၌ သငတ႔ အေကာငအထညေဖာျဖစေျမာကေစမည လ႔အခြငအေရး စမကနးတစရပက သငအဖြ႔ႏငအတတကြ အလပလပကာစစဥေရးဆြပါ။ ျဖစႏငသည အခါ အနဂအအဝငး(လမးဆ)တြင မတဆကေဖာျပထားသည အသးဝငနညးလမးမားႏင မဟာဗဟာ မားအသးျပပါ။ သငတ႔၏ စမကနးက တငျပရန အသငစစဥျပငဆငပါ။ • သငတ႔၏ တငျပမႈက နားေထာငသညလစအား အာရဆြေဆာငရန ရငးလငးတငျပခကတစခ

ဖန တးကာ သငတ႔၏ စမကနးက မတဆကပါ၊ အားေပးျမငတငပါ• ေအာကပါတ႔ႏငပတသက၍ ေျပာၾကားရန ႀကတငျပငဆငပါ -

◊ သငတ႔စမကနး၏ အမည။◊ သငတ႔စမကနးက မညသညအေရးကစၥက ကငတြယေျဖရငးသနညး။◊ ပစမတလစက မညသနညး။ ◊ ဤစမကနးက မညသညအခန မညသညေနရာတြင အေကာငအထညေဖာမညနညး။◊ မညသညအရငးအျမစမား သငတ႔လအပမညနညး။ - တတႏငသေလာက သတသတမတ

မတရပါေစ။ သငတ႔ ေငြေၾကးလအပလင မညသ႔ ရနပေငြရာေဖြမညနညး။ ◊ မညသညအသးဝငနညးလမးမား သငတ႔ အသးျပမညနညး။ ◊ ယငးအသးဝငနညးလမးမားက အဘယေၾကာင သငတ႔ေရြးခယသနညး။ ◊ သငတ႔ႀကျမငသည စနေခၚမႈအခ႕က အဘယနညး။ ◊ ဤစမကနး အမနတကယ ျဖစေျမာကေအာငျမငေအာငေဆာငရြကရန သငတ႔လအပမည

အရာမားက လရငးအခပေဖာျပေသာ အခနမဥးတစခ တငျပပါ။

181

ရညရြယခကမား • လ႔အခြငအေရးမားႏငပတသက၍ လမားတြငရသည အျမငမားႏင ယဆခကမားအေၾကာငး

ေဆြးေႏြးမႈက လႈ႔ေဆာႏႈးဆြရန• လ႔အခြငအေရးအယအဆႏငစပလဥး၍ အယအၾကညကငးမမႈထတေဖာရန

ပါဝငေဆာငရြကသမားအတြက ေဘးကငးလၿခသညေနရာတစခ ဖနတးေပး ရန

ပစၥညးပစၥယမား - 'သေဘာတပါသည' ႏင 'သေဘာမတပါ' ဟေရးထားေသာပစတာမား၊ တပ၊ လ႔အခြငအေရးေဖာျပ ခကမား (လကကမးစာရြက)

tcsdefrdepf 20 rS rdepf 30

လႈပရားေဆာငရြကမႈ - ၈

• အခနးကယတစခ၏ တစဖကတစခကတြင ပစတာမားခတဆြပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမား အတြက လႈပရားမႈလပရန ေနရာလြတအမား အျပားေပးပါ။

• သငက ေဖာျပခကမား ဖတျပမညျဖစေၾကာငး ေျပာၾကားကာ သငခနးစာကစတငၿပး ေဖာျပ

ခကမားအေပၚ လႈကလႈကလလသေဘာတမႈ သ႔မဟတ ျပငးျပငးထနထန သေဘာမတမႈ ႏငအည အခနး၏ ဟဘကဒဘကတြင ေနရာ ယရန ပါဝငေဆာငရြကသမားကေျပာပါ။ ဤ ေဖာျပခကမားသည ျပငးထနသည စတခစား မႈမားထြကေပၚေစရန ရညရြယေသာ ေဖာျပ

182

ခကမားျဖစေၾကာငးႏင ရညရြယခကမာ ၄ငး တ႔ကယပငအျမငမားက ရႈျမငသးသပရနႏင အျခားသမား၏ အျမငမားအား နားေထာငရန ျဖစသညဟ ၄ငးတ႔ကေျပာျပပါ။ သေဘာတည မႈရရနက လႈပရားေဆာငရြကမႈ၏ ရည ရြယ

ခကမဟတ။ • လႈပရားေဆာငရြကမႈအတြက အေထာကအက

ျပသညစတအေျခအေနျဖစေပၚေစရန ေနာက ခတြင ညငသာသည ဂတတစခခ ဖြငထားပါ။

• ေဖာျပခကတစခဖတျပၿပး လမားအား ၄ငးတ႔ ျပငးျပငးထနထန စတခစားခကျဖစေပၚမႈ အေပၚမတည၍ 'သေဘာတပါသည' သ႔မဟတ 'သေဘာမတပါ'ႏင ပနးေသာ ဂဏနးစဥမဥး ေၾကာငးတစေလာကရပခငးပါ။ ဂဏနးစဥမဥး ေၾကာငးတစေလာက၌ ပါဝငေဆာငရြကသ တငးေနရာယၿပးသညအခါ ၄ငးတ႔ရပေနသည ေနရာတြင ၄ငးတ႔အဘယေၾကာင ေရြးခယ ေနရာယေၾကာငး ရငးျပလသည တစစတစ ေယာကရလားဟ ပါဝငေဆာငရြကသမားက

ေမးပါ၊ ထေနာက အျခားတစဖကမ ရငးျပမႈ တစခက ဖတေခၚပါ။

• အခနအနညးငယၾကာၿပးေနာက ပါဝငေဆာင ရြကသမားအား ရငးျပခကၾကားၿပးေနာက ေနရာမား ေျပာငးလသရမရေမးပါ။ အကယ၍ ရခလင ေနရာသစမားက ေရးမတၿပးေနာက သတမတထားေသာ လႈပရားမႈအစဥအတငး ေနာကထပေဖာျပခကက ဆကသြားပါ၊ အရန အဟန မပကပါေစႏင။

အဆင ၁ - လႈပရားေဆာငရြကမႈ လပေဆာငၿပးစးသည

အခါ ၄ငးတ႔မညသ႔ စတခစားခကျဖစေပၚေၾကာငး ပါဝငေဆာငရြကသမားက သငေမးေကာငး ေမးလ ႏငၿပး ကနရေနေသးေသာ မညသညအေၾကာငး ကစၥကမဆ ေျပလညေအာငေျဖရငးရန ေနရာေပးပါ။

ပါဝငေဆာငရြကသမား ေရ႔ဆကေျပာဆေဆြးေႏြး ခငေအာင ေဖာျပခကတစခခက အလြနအမငး အျငငးပြားဖြယရာျဖစေနလင ယငးကေရးမတထား ကာ သငအေနျဖင ဤအပငးက႑၏ ကနရေသာ အပငးတြင ထအေၾကာငးကစၥက ျပနသြားႏငသည။

183

အဆင ၂ - လအပစအား ေအာကပါအတငးေမးျခငးျဖင

လႈပရားေဆာငရြကမႈအတြငး သငယရရမႈက ေလ လာသးသပပါ။ ၁။ မညသညေဖာျပခကမားက သေဘာတရန

လြယကခသနညး၊ မညသညေဖာျပခကမားက သေဘာ တရန ခကခသနညး။

၂။ ေဖာျပခကအခ႕အေပၚ သေဘာတညရန အဘယေၾကာင အလြနခကခခသနညး။

၃။ ယငးသ႔ျဖစရန အျခားသမားအတြက အဘယ ေၾကာင ပလြယကခသနညး။

၄။ ပါဝငေဆာငရြကသမားသည အခ႕အေၾကာငးကစၥမားႏငပတသက၍ အျခားအေၾကာငးကစၥ မားထက စတခစားခက ပမျပငးျပငးထနထန ျဖစေပၚပါသလား။ အဘယေၾကာငနညး။

၅။ ပါဝငေဆာငရြကသမားအေနျဖင ထငျမင ယဆခကမား ပမအခနယဖလယလသည အေၾကာငးကစၥမား ရပါသလား။

* အခနရရႏငမႈအေပၚမတည၍ ကကညျပျပငမႈမား လပပါ။

• လ႔အခြငအေရးမားသည ရႈပေထြးေၾကာငး ပါဝငေဆာငရြကသမားအား အမတရေအာင သတေပးပါ။ ေကာငးမြနသည သကေသ အေထာကအထားႏငအတ အကးအေၾကာငး သငလင လမားလကခမႈကြျပားႏငေသာ လ႔ အခြငအေရးဆငရာ နယပယက႑မားရသည။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား လ႔အခြငအေရး အယအဆႏင ၄ငးတ႔၏ အခြငအေရးမားက ၄ငးတ႔အသးျပနငေသာ နညးလမးမား မတ ဆကေပးရန ဤအလပရေဆြးေႏြးပြႏစခက စစဥေရးဆြထားျခငး ျဖစသည။

• လ႔အခြငအေရးမားသည ၄ငးတ႔ႏင ၄ငးတ႔ေန ထငရာ လ႔အသကအဝနးမားႏင ဆကစပပတ သကမႈ ရမရ ပါဝငေဆာငရြကသမား မရငး

လငကစၥမရ။ လ႔အခြငအေရးမားသည အလြန အမငး အျငငးပြားဖြယျဖစသည။

• လ႔အခြငအေရးမားအေၾကာငး ေနာကထပေလလာသငယမႈလပရနႏင လ႔အခြငအေရးမား က ၄ငးတ႔၏ လ႔အသကအဝနးမားက အကး ေကးဇးျပႏငမည နညးလမးမား စဥးစား သးသပရန ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ဤ အလပရေဆြးေႏြးပြမားက စတလႈ႔ေဆာခက ျဖစေစသညဟ ေမာလငရ သည။

• လအပလင ဤအျပနအလနေျပာဆေဆြးေႏြး မႈက ေနာကဆးအခမးအနားအထ ခ႕ထြငပါ။ လအပစ၏ စတအေျခအေနအတငး လကပါ ခစားပါ။

184

လ႔အခြငအေရးေဖာျပခကမား

• ဂဏနးစဥမဥးေၾကာငး လႈပရားေဆာငရြကမႈအတြက ေအာကပါေဖာျပခကမား အသးျပပါ သ႔မဟတ သငကယပငကဖနတးပါ။

• လ႔အခြငအေရးမားသည စတကးအယအဆမားျဖစသည။ ၄ငးတ႔သည လကေတြ႔ႏငမကကည။ • လ႔အခြငအေရးမားသည ဆငကေျပာငးလတးတကေနသည။ ယငးက ၄ငးတ႔မာ ဘယေတာမ

တညၿမမႈမရႏငဟ အဓပၸာယထြကသည။ • လ႔အခြငအေရးမားသည အေနာကႏငငမားမလာၿပး ၄ငးတ႔သညအာရတြင ဆေလာသကဆငမႈ

မရ။ • လ႔အခြငအေရးမားအေၾကာငး ကေလးမားၾကားဖးစရာမလ။ • အမးသားမားက အမးသမးမားထက အခြငအေရးမား ပရသည။ • လ႔အခြငအေရးမားသည ခမးသာသညႏငငမားသာ တတႏငေသာ ကနကစရတႀကးျမငသည

အထကတနးစား ပစၥညးပစၥယတစခ ျဖစသည။• လ႔အခြငအေရးမားသည အခနျဖနးျခငးျဖစသည။ • သငသည စားဖ႔ေသာကဖ႔ မလေလာကလင သင၏ လ႔အခြငအေရးမားက ရရမခစားႏင။ • သငတ႔၏ လ႔အခြငအေရးမားက ကြၽႏပက အားေပးျမငတငစရာမလ။ ယငးသည အစးရ၏ အလပ

ျဖစသည။ • လ႔အခြငအေရးမားသည အေနာကတငးအယအဆျဖစသည၊ ၄ငးတ႔က အာရလ႔အသကအဝနးမား

ႏင မပတသက။• ျပစမႈကးလြနသမားသည ဥပေဒက ခးေဖာကေသာေၾကာင ၄ငးတ႔၏ အခြငအေရးမားအား

ကြၽႏပတ႔ အကာအကြယမေပးသင။ • အစးရမားသည ၄ငးတ႔ႏငငထက အျခားႏငငမားတြင လ႔အခြငအေရးမား အာဏာတညအကး

သကေရာကမႈ ရရန ၾကားဝငသငသည။ • ျပညသအမား ရပငခြငမားႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားသည စးပြားေရး၊ လမႈႏင ယဥေကးမႈ

အခြငအေရးမားထက ပ၍ အေရးႀကးသည။

185

186

အခန ၾကာခန လႈပရားေဆာငရြကမႈ ရညရြယခက

9-9:30am ၃၀ မနစ လ႔အခြငအေရး ေလးေထာငကြကမား တစေယာကႏငတစေယာက ရငးရငးႏးႏးျဖစေစရန၊ ကြၽႏပတ႔ သၿပးသညက ျပနလညသးသပ ရန9-9:30am ၁၅ မနစ လပငနးအစအစဥ၊ ေမာမနးခကမား လပငနးအစအစဥႏင ေမာမနး ခကမား ျပနလညသးသပရန၊ လၿခစတခရသည ေနရာတစခ ဖနတးရန 9:45-11am ၇၅ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁ – လ႔အခြင ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရး အေရး အကာအကြယေပးမႈ ယႏရားမား အကာအကြယေပးမႈစနစက မညသ႔ အလပလပသနညး။ -ရဝါ၏ဇာတေၾကာငး ေလလာ သးသပမႈ11-11:15am ၁၅ မနစ ေခတနားခန 11:15-12:30am ၇၅ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၂ –အခြငအေရးမား အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈ ထပတကေတြ႔မႈ တစခကအဘယနညး။ ၄ငးတ႔ ကမညသ႔ေျပလညေအာင ေျဖရငးသနညး။ 12:30-1:30pm ၁၅ မနစ ေန႔လယစာစားခန 3:15-3:30pm ၁ဝ၅ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၃ – တရားစရငေရး တရားစရငေရးအဖြ႔၏ အခနး အဖြ႔ထရ အခြငအေရးမား က႑မားႏင အလပတာဝန မားက အဘယနညး။ - အစမး လပ စစေဆးစရငမႈ 3:15-3:30pm ၁၅ မနစ ေခတနားခန 3:30-4pm ၃ဝ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၃ ေရ႕ဆက တရားစရငေရးအဖြ႔၏ အခနး က႑မားႏင အလပတာဝနမား က အဘယနညး။ - တငျပမႈ 4-4:30pm ၃ဝ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၄ – ျမနမာႏင ျပညတြငးႏငေဒသတြငး လ႔အခြင အေရ႕ေတာငအာရ အေရးအဖြ႔အစညးမားက စးစမး ေလလာျခငး 4:30-5pm ၃ဝ မနစ အဆးသတ/ျပနလညသးသပမႈ

187

အခန ၾကာခန လႈပရားေဆာငရြကမႈ ရညရြယခက

9-9:15am ၁၅ မနစ တစေယာကစကားေျပာသညကၿပးဆး စတထကသနေစမႈ/ျပနလည ေအာငနားေထာငၿပးမ ပါဝငေျပာဆမႈလပ သးသပမႈ ရေသာ စကဝငးဖြ႔ေဆြးေႏြးမႈ 9:15-11:15am ၁၂ဝ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၅ – လ႔အခြငအေရး လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈ မေတာမတရားျပမႈတစရပက အစရငခ တစရပက သငေစာငၾကည တငျပျခငး ေလလာလငလပရမညအရာ။ 11:15-11:30am ၁၅ မနစ ေခတနားခန 11:30-12:30pm ၆ဝ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၆ - လ႔အခြငအေရး စာျဖင ဥးေဆာငစညးရး NGOအဝငး (လမးဆ) လႈ႔ေဆာမႈ(Amnesty), ရပရင (YFS, Witness), အခက အလကစေဆာငးမႈ(Earth Rights),မဒယာသစႏင အမား လကမတထးေလာကတငစာ (Avaaz), ရဒးအစရငခစာ မား(HRIEB), Legal Aid, ေရဒယအစအစဥမား 12:30-1:30pm ၆ဝ မနစ ေန႔လယစာစားခန 1:30-2:30pm ၆ဝ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၆ ေရ႕ဆက 2:30-3:15pm ၄၅ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၇(က) – ဥးေဆာင နညးလမးအမးမးအား စညးရးလႈ႔ေဆာမႈ ႀကတငျပငဆငမႈမား ခငတြကအကျဖတၿပး ၄ငးတ႔ လ႔အသကအဝနးမားအတြငး အေကာငအထညေဖာကင သးရန နညးလမးအနညးငယ ေရြးခယျခငး 3:15-3:30pm ၁၅ မနစ ေခတနားခန 3:30-4pm ၃ဝ မနစ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၇(ခ) – ဥးေဆာင နညးလမးအမးမးအား စညးရးလႈ႔ေဆာမႈ တငျပမႈမား ခငတြကအကျဖတၿပး ၄ငးတ႔ လ႔အသကအဝနးမားအတြငး အေကာငအထညေဖာကင သးရန နညးလမးအနညးငယ ေရြးခယျခငး 4-4:30pm ၃ဝ မနစ လ႔အခြငအေရး အေခအတငေဆြးေႏြး အယအၾကညကငးမမႈႏင ေျပာဆမႈ/ သင မည သညေနရာတြင တ႔ျပနမႈမားထတေဖာရန ရပသနညး။ ေနရာေပးျခငး4:30-5pm ၃ဝ မနစ အဆးသတ/ျပနလညသးသပမႈ

188

၁။ မတဆကေပးမႈမားႏင ေလလာသးသပမႈ – လ႔အခြငအေရးေလးေထာငကြကမား (မနစ ၂ဝ မ ၃ဝ)

ရညရြယခက - • ပါဝငေဆာငရြကသမားအား တစေယာကႏငတစေယာက အျပနအလနအကးျပရနႏင တစေယာကက

တစေယာက ရငးႏးေရး တြနးအားေပးရန • ပါဝငေဆာငရြကသမား၏ လကရ လ႔အခြငအေရးဗဟသတက ေလလာသးသပရန • ေႏြးေထြးၿပး စတခရသည သငယမႈဝနးကငတစရပ ဖနတးရန

လပထးလပနညး - • အလပရေဆြးေႏြးပြသ႔ ေရာကရလာမညသမားက ေစာငဆငးရငး ပါဝငေဆာငရြကသမား ဟဟဒဒ

ဥဒဟသြားလာေနစဥ နာ မညကတျပားမား လကေဝပါ။ • ပါဝငေဆာငရြကသမားက ႀကဆႏႈတခြနးဆကပါ။ • ဤေန႔၏ ပထမဆး လႈပရားေဆာငရြကမႈသည လတငးကအျခားသမားႏင တစဥးကတစဥး ရငးႏးမႈရေစ

ရနႏင ကြၽႏပတ႔၏ ပထမအႀကမအလပရေဆြးေႏြးပြတြင ကြၽႏပတ႔ သငယရရခသညမားအား ျပနလည သးသပမႈအတြက အကအညျပရနျဖစေၾကာငး ရငးျပပါ။

• 'လ႔အခြငအေရးေလးေထာငကြကမား' မတမား ေဝေပးပါ။ • ပါဝငေဆာငရြကသမားသည အျခားသမားႏင ရငးႏးမႈရယရနႏင ေမးခြနးတစခစက ေျဖဆႏငမည

လတစဥးစ ရာေဖြေတြ႔ရရန အခန ၁၅ မနစရေၾကာငး ရငးျပပါ။ • ၄ငးတ႔သည အေျဖႏင ထအေျဖက ေျဖဆႏငသ၏အမညက ေမးခြနးႏငကပလကတြင ေရးရမည။ • သတမတခနျပညသြားသညအခါ ပါဝငေဆာငရြကသမားအား စကဝငးပမတတတရပခငးပါ။ ေအာကပါ

တ႔ကသ႔ေမးခြနးမား ေမးျခငးျဖင လႈပရားေဆာငရြကမႈအား ျပနလညအစရငခခငးပါ - ◊ မညသမားက အေျဖအမားဆး ရရသနညး။ ◊ ......အေျဖက သင ကြၽႏပကေျပာျပႏငပါသလား။ ◊ မညသည ေမးခြနးမားသည အေျဖရခကဆးျဖစသနညး။ လပငနးအစအစဥက တငျပမႈႏင ဤ

အလပရေဆြးေႏြးပြ၏ အဓကအေၾကာငးအရာမားအေၾကာငး ေဆြးေႏြးမႈအျဖစေျပာငးလရန ဤ ေမးခြနးမားအား အသးျပပါ။

၂။ လပငနးအစအစဥ၊ ရညမနးခကပနးတငမားႏင ေမာမနးခကမား (၁၅ မနစ)

ရညရြယခက - • အလပရေဆြးေႏြးပြႏင ပတသကေသာ ၿခငသးသပခကတစရပေပးရန • ပါဝငေဆာငရြကသမားအတြက အကးျဖစထြနးမႈက ခငတြကအကျဖတရန

189

လပနညးလပဟန - • ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ေနာကလာမညႏစရကအတြက ၄ငးတ႔ေမာမနးခကမားက မညသ႔ရေၾကာငး

ေမးျမနးပါ။ ပါဝင ေဆာငရြကသမားသည မတေဆြသစဖြ႔ျခငး သ႔မဟတ သငယေရးရညရြယခကမားကသ႔ ကယေရးကယတာ ရညမနးခကမားက ေဖာျပႏငသည။ ျပနလညတ႔ျပနေျဖဆမႈတငးက ရငးလငးတငျပမႈ လပသည ဘတျပားေပၚတြငခေရးၿပး ေနာကပငးတြင ျပနလညအသးျပရန ယငးမတတမးအား နရတြင ခတဆြထားပါ။

• လပငနးအစအစဥက တငျပပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမား ထတေဖာေျပာဆခေသာ ရညမနးခကမားသ႔ ျပနလညရညညႊနးၿပး မညသ႔ေသာတစစတတစပငး ထပတကမႈကမဆ ထငရားေအာင ေဖာျပပါ။

* တစဥးကတစဥး အျပနအလန တ႔ျပနအကးျပမႈရရနအတြက အေျခခစညးမဥးမား ခမတရန သင အေနျဖင အခနယႏငသည သ႔မဟတ အလပရေဆြးေႏြးပြ အမတ ၁ ၌ သငတ႔ ေဖာထတခသည စညးမဥးမား က သငထနးသမးထားလင ၄ငးတ႔က ဆြထတၿပး ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ယငးစညးမဥးမားက ျပနလည သေဘာတခငး၊ ထနညးတ/သ႔မဟတ တညးျဖတျပငဆငခငးပါ။

အျခားသမားအားေျပာငးလျခငး - ၃ ေယာက၊ ၄ ေယာကပါဝငသည အဖြ႔ငယမားဖြ႔ရန လႈပရားေဆာငရြကမႈ

၃။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၁ – လ႔အခြငအေရးယႏရား၊ လ႔အခြငအေရး အကာအကြယ ေပးမႈမတဆက (၇၅ မနစ)

ရညရြယခက - • အလပရေဆြးေႏြးပြအမတ ၁ မ သငယရရသညမားက ျပနလညသးသပရန • လ႔အခြငအေရးမား အားေပးျမငတငမႈႏင အကာအကြယေပးမႈတြင အစးရ၊ အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးႏင

တစသးပဂၢလမား၏ အခနးက႑က အေလးအနက စဥးစားဆငျခငရန

လပနညးလပဟန -• အခနးေရ႕တြင ရဝါ၏ အျဖစအပကရပပမားက အေပၚဘက ျမငသာသညေနရာတြင ခတဆြပါ။ • အဖြ႔ငယမားတြင ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ရဝါ၏ အျဖစအပကက ျပနလညေတြးေတာခငးပါ။ အဖြ႔ဝင

မားအား ၄ငးတ႔ မတမသေလာက အေသးစတက မတစမားခေရးခငးပါ။ • ေစတနာဝနထမးတစေယာကက အခနးေရ႕သ႔ဖတေခၚၿပး ရပပမားက ျပနစဥခငးကာ ျဖစစဥဇာတ

ေၾကာငးအား အေသးစတ ျပနလညေျပာျပခငးပါ။ • သ/သမ ျပနလညေျပာျပၿပးသညအခါ ကနအဖြ႔ဝငမားက ေနာကထပအေသးစတ ျဖညစြကခငးပါ။ • လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥက ၾကညပါ

ေခတနားခန (၁၅ မနစ)

အျခားသမားအားေျပာငးလျခငး - သငစတႀကကျဖစသည အလငအျမန စတထကသနေစမႈ

190

၄။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၂ – အခြငအေရးမားထပတကေတြ႔ျခငး (မနစ ၆ဝ မ ၇၅)

ရညရြယခက - • လ႔အခြငအေရးမားသည တစခါတစရ ထပတကေတြ႔ႏငေၾကာငး ရငးလငးေဖာျပရန • ယငးသ႔ေသာ ထပတကေတြ႔မႈမားက ေျပလညေအာင ေျဖရငးေရးအတြက လ႔အခြငအေရးယႏရားမားအား

မညသ႔ အသးျပႏင သညက သာဓကျပရန • အခြငအေရးမား ကန႔သတခရႏငေၾကာငး နားလညသေဘာေပါကရန

လပနညးလပဟန -• ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပား/ဘတတစခေပၚတြင 'အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔မႈမား' ဟ

ေရးပါ • ပါဝငေဆာငရြကသမားက ယငးက မညသ႔အဓပၸာယရႏငေၾကာငး ျပငးျပငးထနထန ဥးေႏာကသးအေျဖရာ

ခငးပါ • လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥက ၾကညပါ

ေန႔လညစာစားခန (မနစ ၆ဝ)

အျခားသမားအားေျပာငးလျခငး - သငစတႀကကျဖစသည အလငအျမန စတထကသနေစမႈ

၅။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၃ – တရားစရငေရးအဖြ႔မား၏ အခနးက႑ (မနစ ၁၂ဝ)

ရညရြယခက - • လ႔အခြငအေရးမား အကာအကြယေပးမႈ/အားေပးျမငတငမႈတြင ျပညတြငး တရားစရငေရးအဖြ႔မား၏

အခနးက႑က ေလလာသးသပရန • တရားစရငေရးအဖြ႔တစခက မညသ႔ အလပတာဝနမား ေဆာငရြကသညက ပါဝငေဆာငရြကသမားအား

မတဆကေပးရန • အခြငအေရးမား ထပတကေတြ႔ရာ၌ ယငးထပတကေတြ႔မႈမားက ေျပလညေအာငေျဖရငးမႈႏင သကဆင

ေသာ သငယမႈအား အားျဖညေပးရန

လပနညးလပဟန -• သငခနးစာတြင ထညသြငးထားေသာ ရပပမားက အသးျပ၍ ရပပပေဟဠသးခ ဖနတးပါ။

◊ ဗယကနမစစပြ ◊ စစက ဆန႔ကငဆႏၵျပသမား ◊ အနကေရာငလကပတမားႏင ေကာငးသားမား

• ရပပပေဟဠမားအားေဝေပးၿပး ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ငးတ႔အဖြ႔၏ အျခားအဖြ႔ဝငမားအားရာခငးပါ။ • လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥက ၾကညပါ

ေခတနားခန (၁၅ မနစ)

191

၆။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၄ – ျပညတြငးႏင ေဒသတြငး လ႔အခြငအေရးအဖြ႔အစညးမား (မနစ ၁၅ မ ၃၀)

ရညရြယခက - • ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ျမနမာႏငငႏင အေရ႕ေတာငအာရရ ေဒသတြငး လ႔အခြငအေရးယႏရားမား

ႏင ရငးႏးကြၽမးဝငေစရန • ဤယႏရားမားက မညသ႔အေကာငးဆး တာဝနယလပေဆာငသညက ရငးလငးေဖာျပေရးအတြက

အျခားေဒသတြငး စပစမား အသးျပရန

လပနညးလပဟန - • ပါဝငေဆာငရြကသမားက အဖြ႔ႏစဖြ႔ပါ။ တစဖြ႔စအား ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရးအကာအကြယေပးမႈစနစ

က ကယစားျပသည လညပတလႈပရားေနေသာ စကယႏရားတစခ ဖနတးခငးပါ၊ လ႔႔အခြငအေရးအကာအကြယေပးမႈစနစ၏ လသားစကယႏရား (UDHR၊ ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရးသေဘာတစာခပမား၊ ေဒသတြငး လ႔အခြငအေရးအဖြ႔အစညးမား၊ ႏငငတကာ သေဘာ တညခက ပါဝငလကမတေရးထးသည ႏငငမား)။

• လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥက ၾကညပါ

၇။ အဆးသတ (၁၅ မနစမ မနစ ၃ဝ)

ေအာကပါလႈပရားေဆာငရြကမႈမားအနက တစခသ႔မဟတ သငအႏစသကဆး လႈပရားေဆာငရြကမႈ တစခကအသးျပ၍ တစမထးသည အဆးသတတစခ စစဥေရးဆြပါ။

စကားတစလး ေစေဆာခက • ပါဝငေဆာငရြကသမားအား စကဝငးတစခအတြငးရပခငးၿပး တစေယာကစက ယခအခကတန႔တြင

၄ငးတ႔ မညသ႔ခစားေနရသညက ေဖာျပသည စကားလးတစခေတြးခငးပါ။ လႈပရားေဆာငရြကမႈတြင ပါဝငသတငး စကားလးတစလး ထတေဖာမေဝသည 'စကားတစလး' ေစေဆာခကလပပါ။ သငတ႔ အခနပရပါက အစေဖာေမးခြနးတစခေပးပါ သ႔မဟတ မေဝမႈလပရန လတစေယာကစက အခနသတ မတေပးပါ။

လကဆငကမးျပနလညသးသပမႈ • ပါဝငေဆာငရြကသမားက ၄ ေယာကမ ၆ ေယာကပါဝငသညအဖြ႔မား ဖြ႔ပါ။ ၄ငးတ႔က အခနး၏ အစြနး

တစဖကတြင ၄ငးတ႔အဖြ႔မားအတြငးတနးစခငးၿပး အခနး၏အျခားအစြနးတစဖက၌ ရငးလငးတငျပမႈလပ သည ဘတျပားမားက တပျဖငကပပါ။ အဖြ႔တစဖြ႔စမ လတစေယာကသည အခနး၏အျခားတစဖကသ႔ ေျပးသြားရမညျဖစၿပး ထေန႔အတြငး အစအစဥပါဝငေဆာငရြကမႈမ ၄ငးတ႔မတမသည အေတြးအေခၚအယ အဆ၊ သဘာထားအျမငႏင သငယရရမႈတစစတစရာက ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားေပၚတြင ေရးရမည။ ေရးၿပးသညအခါ ၄ငးတ႔အဖြ႔ထ ျပနေျပးလာရမညျဖစၿပး မတတ (marker) က လတနးထရ အျခားတစေယာကထေပးရမည။ ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားျပညသြားသညအထ လကဆင ကမးမႈဆကလကလပေဆာငခငးပါ။ ၄ငးတ႔၏ ေရးသားမႈမားက ခငတြကမႈမလပမ ပါဝငေဆာငရြကသ မားအား ျပနထငခငးၿပး ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားမားက အာရစကၾကညရႈခငးပါ။

192

ျပနလညအသးျပသည ျပနလညသးသပမႈ • ပါဝငေဆာငရြကသမား၏ ေမာမနးခကမားေရးသားထားေသာ ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားက

ယပါ။ ေမာမနးခကမားအား ေလလာၿပး ၄ငးတ႔ထမ ဘယေလာကမားမားက ျဖညစြမးၿပးျဖစေၾကာငး ၾကညရႈပါ။ ေနာကရကအတြက ေစာေစာပငးတြကဆျပငဆငမႈ လပေဆာငပါ။

ခငတြကမႈ • Post its/sticky notes (အလြယတက ျဖတဖယ၍ရေသာ မတစစာရြကမား) ေဝေပးပါ။ ပါဝငေဆာငရြက

သမားအား ယေန႔အစအစဥႏငပတသက၍ ၄ငးတ႔အတြက ႏစသကဖြယျဖစေသာ တစစတစရာက ေဖာျပသည အေပါငးလကၡဏာတစခႏင အလပရေဆြးေႏြးပြ စစဥျပလပပႏငပတသက၍ တးတက ေကာငးမြနေအာင လပႏငေသာ သ႔မဟတ ၄ငးတ႔ ပ၍သငယလသည တစစတစရာကေဖာျပေသာ ဂရအကၡရာ delta (ဒယတာ) တစခ ေရးခငးကာ ၄ငးတ႔အား အခနးတစေနရာတြင သင အသငျပင ဆငထားရၿပးျဖစေသာ ရငးလငးတငျပမႈလပသညဘတျပားႏစခေပၚတြင ကပခငးပါ။ ဤမတခကမားက အသးျပ၍ ေနာကရကအစအစဥအတြက အလကသငကကညျပျပငမႈ လပပါ။

193

၁။ ေသြးပေလကငခနး (၁၅ မနစ)

ရညရြယခက - • ယခေန႔အစအစဥအတြက အျပသေဘာေဆာင လ႔လစကထတမႈ တညေဆာကရန • ယမနေန႔မ သငယရရမႈက ျပနလညသးသပရန

လပနညးလပဟန - • ဤအပငးက႑က မစတငမ အစဥတဆကျဖစသည အစေဖာမႈမား ႀကတငျပငဆငပါ။ • ပါဝငေဆာငရြကသမားက အဖြ႔ႏစဖြ႔ခြပါ။ လတစေယာကစက အျခားတစေယာကႏင မကႏာခငးဆငျဖစ

ရန တစဖြ႔သည အျပငဘကသ႔ မကႏာမၿပး စကဝငးတစခအတြငး ရပေနရမညျဖစကာ ကနတစဖြ႔က အတြငးဘကသ႔ မကႏာမၿပးရပရမည။ မကႏာခငးဆင ႏစေယာကတစတြမားသည ပထမအစေဖာမႈ (အစေဖာေမးခြနး) အေပၚ ၄ငးတ႔အျမငမား ဖလယရမည။ သတမတအခန အပငးအျခားတစခၿပးေနာက စကဝငးအတြငးမ လတငးက ၄ငးတ႔ညာဘကသ႔ လတစေယာကမ သးေယာကေရႊ႕ခငးၿပး ဒတယ အစေဖာေမးခြနး ဖတပါ။ ထနညးအတငး ထပလပပါ။

အစေဖာမႈမားသငဘာသာသင စတႀကက စစဥေရးဆြႏငသည - • သငကယသငမတဆကပါ၊ ထေနာက -

၁။ ႏငးဆပနး - ယမနေန႔မ စတဝငစားစရာအေကာငးဆး အခကတစခ မေဝပါ ၂။ ႏငးဆဆး - သငအေနျဖင စနေခၚမႈအျဖစျမငေသာ ယမနေန႔အစအစဥမ တစစတစရာက မေဝပါ ၃။ ႏငးဆဖး - သင ယေန႔ေလလာစးစမးရန ေမာလငေရးရႈေသာ တစစတစရာက မေဝပါ ၄။ ကေလးကလားဆနသည ေမးခြနး (စာရငးထမ တစခေရြးခယပါ သ႔မဟတ သငဘာသာသင

ေမးခြနးထတပါ)◊ သင တကတးတစခထးမညဆလင မညသ႔ေသာ တကတးထးမညျဖစကာ မညသညေနရာ

တြင ထးမညနညး။◊ သင၏ ေပာစရာအေကာငးဆး ကေလးဘဝ အမတရစရာ အျဖစအပက ◊ မညသည တနခးစြမးအင သငရလသနညး၊ အဘယေၾကာင ယငးတနခးစြမးအငရလသနညး။

၂။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၅ – လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈတစရပက အစရငချခငး (၁၂ဝ မနစ)

ရညရြယခက - • လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈတစရပ သ႔မဟတ မေတာမတရားလပမႈတစခက အစရငခတငျပပအား

ေလလာသးသပရန • တကယဘဝအျဖစအပကမားတြင လ႔အခြငအေရး အစရငခတငျပမႈ အသးဝငနညးလမးမား အသးျပမႈ

အား ေလကငရန

'kwd,aeh

194

လပနညးလပဟန - • စာရြကတစခစေပၚတြင အစရငခတငျပမႈ လပထးလပနညးအဆငတစခစ၏ တေအာငလပထားေသာ မ

(ဗားရငး) မား ခေရးပါ။ • စာရြကမားအားအခနး၏ အျခားတစဖကတြင သ႔မဟတ အခနးအဝငလမးတြင ခတဆြပါ။ ၄ငးတ႔က

ထငခငးသညေနရာမ ပါဝငေဆာငရြကသမား ျမငရရနခကခသည သ႔မဟတ မျမငႏငသည ေနရာတစခ ျဖစရမည။ အျခားနညးလမးအားျဖင စာရြကမားက အခနး၏ေနရာအန႔၌ ခတဆြပါ။

• လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥက ၾကညပါ

၃။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၆ – လ႔အခြငအေရးဆငရာ NGO အဝငး (လမးဆ) – ၁၂ဝ မနစ

ရညရြယခက - • ပါဝငေဆာငရြကသမားအားအကယအျပန႔ျဖစသည လ႔အခြငအေရးအဖြ႔အစညးအမးမးႏင အခြငအေရး

မား၊ အခြငအေရးလကဝယရသမားက ေထာကပကညရနႏင အားေပးျမငတငရန ၄ငးတ႔အသးျပသည မဟာဗဟာအမးမးက မတဆကေပးရန

လပနညးလပဟန - • ပါဝငေဆာငရြကသလအပစက အဖြ႔ေလးဖြ႔ခြရနအတြက နညးလမးတစရပ ေရြးခယပါ။ သငႏငအတ

အစအစဥတြင ပါဝငလပေဆာငေသာ လအပစႏင မညသညနညးလမးက အသငေတာဆးျဖစသညက ဆးျဖတေရြးခယပါ။ အစအစဥတြင အဖြ႔အစညးအမးမး သ႔မဟတ လ႔အသကအဝနးအသးသးက ကယစားျပသမား ပါဝငလင ယငးမာ လအပစအား အဆပါကြျပားမႈမားအတငး ခြျခမးရန အသးဝငႏင သည။ အစအစဥတြင ပါဝငလပေဆာငေသာ လအပစမလမားသည ကြလြေထြျပားမႈရလင ေပာစရာ ေကာငးသည၊ တကၾကြသည နညးလမးတစရပျဖင လတငးက အဖြ႔အသးသးအျဖစ ခြျခမးပါ။

• အစအစဥအတြက အခနမကမ အခနးက ႀကတငျပငဆငပါ။ • လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥက ၾကညပါ

၄။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၇ – ဥးေဆာငစညးရးလႈ႔ေဆာမႈႏင တငျပမႈ (၇၅ မနစ)

ရညရြယခက - • NGO အဝငး(လမးဆ)တြင မတဆကေဖာျပသည အသးဝငနညးလမးမားက ၄ငးတ႔ စတငအသးျပႏငမည

နညးလမးမားအား ေတြးေခၚစဥးစားေရး ပါဝငေဆာငရြကသမားအတြက အခြငအလမးေဖာေဆာငရန • ဤအလပရေဆြးေႏြးပြအတြငး ၄ငးတ႔သငယရရသညအား ၄ငးတ႔ေနထငရာ လ႔အသကအဝနးႏင ခတ

ဆကေရး ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ေစေဆာရန

လပနညးလပဟန - • တစဖြ႔စက ရငးလငးတငျပမႈလပသည ဘတျပားႏငမတတမား ေဝေပးပါ • NGO အဝငး (လမးဆ) တြင မတဆကေဖာျပသည အသးဝငနညးလမးတစခစက စဥးစားသးသပရန

အဖြ႔မားအားဖတေခၚပါ။ • လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥက ၾကညပါ

195

၅။ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၈ – လ႔အခြငအေရးမားႏင စပလဥး၍ သငမညသညေနရာတြင ရပသနညး။ (၃၀ မနစ)

ရညရြယခက - • လ႔အခြငအေရးမားႏင ပတသက၍ လမားတြငရသည အျမငမားႏင ယဆခကမားအေၾကာငး

ေဆြးေႏြးမႈက လႈ႔ေဆာႏႈးဆြရန• လ႔အခြငအေရးအယအဆႏငစပလဥး၍ အယအၾကညကငးမမႈ ထတေဖာရန ပါဝငေဆာငရြကသမား

အတြက ေဘးကငးလၿခသည ေနရာတစခ ဖနတးေပးရန

လပနညးလပဟန - • အခနးကယတစခ၏ တစဖကတစခကတြင ပစတာမားခတဆြပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားအတြက

လႈပရားမႈလပရန ေနရာလြတအမားအျပားေပးပါ။ • သငက ေဖာျပခကမား ဖတျပမညျဖစေၾကာငးေျပာၾကားကာ သငခနးစာအားစတငၿပး ေဖာျပခကမား

အေပၚ လႈကလႈကလလသေဘာတမႈ သ႔မဟတ ျပငးျပငးထနထန သေဘာမတမႈႏငအည အခနး၏ ဟဘကဒဘကတြငေနရာယရန ပါဝငေဆာငရြကသမားကေျပာပါ။ ဤေဖာျပခကမားသည ျပငးထန သည စတခစားမႈမားထြကေပၚေစရန ရညရြယေသာ ေဖာျပခကမားျဖစေၾကာငးႏင ရညရြယခကမာ ၄ငးတ႔ကယပငအျမငမားက ရႈျမငသးသပရနႏင အျခားသမား၏အျမငမားအား နားေထာင ရနျဖစသည ဟ ၄ငးတ႔က ေျပာျပပါ။ သေဘာတညမႈရရနက လႈပရားေဆာငရြကမႈ၏ ရညရြယခကမဟတ။

• လႈပရားေဆာငရြကမႈအစအစဥအတငး လပေဆာငပါ – သငခနးစာအစအစဥက ၾကညပါ

၆။ အဆးသတ (မနစ ၃ဝ)

ရညရြယခက - • သငယရရမႈအား ျပနလညသးသပရနႏင အႏစခပရန • အသကအဝနး ခစားမႈတစရပ ျဖစေပၚေစရန

လပနညးလပဟန - • အခနးက ရငးလငးပါ • ပါဝငေဆာငရြကသမားအား စကဝငးတစခထတြငရပခငးပါ။ လတငးအား မကစမခငးၿပး ၄ငးတ႔အေနျဖင

မမအမသ႔ မမႏင အတယေဆာငသြားမည အဓကသငယရရမႈျဖစေသာ ဤအလပရေဆြးေႏြးပြမ စတဝင စားဖြယအေကာငးဆး အရာတစခက စဥးစားၾကညခငးပါ။ စဥးစားၾကညရန လတငးက အခနေပးၿပးလင ေပးၿပးခငး ၄ငးတ႔အား မကလးဖြငခငးပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔၏ စတဝငစားဖြယအေကာငးဆး အခကတန႔/အဓကသငယရရမႈႏင အည အစဥအတငး အတနးလကစခငးပါ။

• ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ၄ငးတ႔၏ အခကတန႔/သငယရရမႈအေၾကာငး ဝါကတစေၾကာငးႏစေၾကာငး မေဝခငးပါ။

• အစအစဥတကေရာကပါဝငျခငးအတြက ပါဝငေဆာငရြကသမားအား ေကးဇးတငစကားေျပာပါ။ • လတငး မေဝမႈလပၿပးေနာက လအပသည စာရြကစာတမးဟသမက ဂရစကပါ။ အရငးအျမစ (ရညညႊနး

ခက) စာရငးမားေဝေပးပါ သ႔မဟတ ဆကသြယရမည စာရငးတစခ ေဝေပးပါ။

196

• အလပရေဆြးေႏြးပြဒတယေန႔မ အေပါငးလကၡဏာမားႏင ဒယတာအကၡရာမား သ႔မဟတ အျခားခင တြကမႈပစတစခ။

ေရြးပငခြင Aပါဝငေဆာငရြကသမားအတြက ၄ငးတ႔ႏင အတယေဆာငသြားရန လကေကာက၊ သငၾကားမႈအစအစဥ

အတြငး ရကထားသည ဓာတပ၊ ေကာကစရစခငယ၊ ပနးစညးတစခ အစရသျဖင အမတတရပစၥညးငယမား ႀကတငျပငဆငပါ။ ပါဝငေဆာငရြကသမားက စကဝငးပရပခငးၿပးေနာက ၄ငးတ႔၏ စတဝငစားစရာအေကာငးဆးအခကက မေဝမႈမလပမ ၄ငးတ႔အား အလယမ အမတတရပစၥညးတစခ ေရြးခယခငးပါ။

ေရြးပငခြင Bကဗာတစပဒ သ႔မဟတ စာဖတျပမႈတစရပျဖင အဆးသတပါ။ လ႔အခြငအေရးအေၾကာငး ေရးထားေသာ

ေကာၾကားသညသခငးတစပဒမစာသားတစခကဖတျပႏငကာထေနာကပါဝငေဆာငရြကသမား တစေယာက ႏငတစေယာကေပါငးၿပး အမျပနရန အသငျဖစခန၌ သခငးကဖြငပါ။

ေရြးပငခြင Cစတအေျခအေန သငေလာလင သငအေနျဖင မးပပြတစခစစဥႏငသည။ အလယတြင သ႔မဟတ အျခား

ေနရာတြင မး သ႔မဟတ ဖေယာငးတငထြနးပါ။ တစကမၻာလးအတငးအတာ လ႔အခြငအေရးတကၾကြလႈပရားမႈအတြက ဖေယာငးတင၏ အေရးပါမႈကရငးျပပါ (Amnesty international)။ ပါဝငေဆာငရြကသတစဥးစအား ဖေယာငးတငမား ေဝေပးပါ။ တစဥးစက တစေယာကဖ ေယာငးတငတစေယာက အျပနအလနထြနးညခငးၿပး ယခအေတြ႔အႀကမ ၄ငးတ႔ဘာကယေဆာငသြားမညအေၾကာငး အကဥးမေျပာခငးပါ၊ ထေနာက ဖေယာငးတငးက သ႔အတငးထြနးထားခ၍ ရႏငသညသငေလာေသာေနရာတစခတြင ဖေယာငးတငမားထားခငးပါ။

197

'လမးညႊနထတေဝစာ – လငယလရြယမားအား လ႔အခြငအေရးပညာေပးမႈ လကစြစာအပ'၊ Brander, Patricia (ed) (2012) ၊ ဟနေဂရ၊ ဥေရာပေကာငစ ။

'Compasito – ကေလးသငယလ႔အခြငအေရးလကစြစာအပ '၊Flowers, Nancy (ed) (2007)၊ စထရာ ေဘာ၊ ဥေရာပေကာငစ။

'Compasito– ကေလးသငယလ႔အခြငအေရးလကစြစာအပ'၊ Flowers, Nancy (ed) (2007)၊ စထရာ ေဘာ၊ ဥေရာပေကာငစ၊ လႈပရားေဆာငရြကမႈ ၂၆၊ ၁၄၉-၁၅၆။

'လ႔အခြငအေရးပညာေပးလကစြစာအပ – သငယမႈ၊ လပရပႏင အေျပာငးအလအတြက အကးရေသာ အေလ အထမား' Flowers, Nancy (2000) ၊ University of Minnesota၊ မငနဆတာ။

'ဤ၌ ယခ လ႔အခြငအေရးမား'၊ Flowers, Nancy (1998)၊ University of Minnesota၊ မငနဆတာ၊ လႈပရားေဆာငရြက မႈ ၁၊ ၃၈-၄၂

'It’s Only Rights: A Practical Guide to Learning about the Convention on the Rights of the Child }? Fountain, Susan (1993)၊ နယးေယာက၊ ယနဆက။

ေျမာကအငယာလနလ႔အခြငအေရးေကာမရင(၂ဝဝ၈) 'ေစေဆာမႈျပသညအေလအထမား' အငယာလန၊ ေျမာကအငယာလနလ႔အခြငအေရးေကာမရင

'ဘာသာစကားႏင အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညး ကယပငပညာေရး အလကထေရာနစဂာနယ' Stoller, Fredrika L၊ <http://americanenglish.state.gov/resources/language-and-civil-society-e-journal-civic-education>on 21 December,2014 မဝငေရာကရယ

198

အပဒ ၁သာတညမျဖစခြငအပဒ ၂ခြျခားဆကဆမႈမလြတလပခြငအပဒ ၃ရငသနခြင၊ လြတလပမႈရခြင၊ ပဂၢလကလၿခမႈရခြငအပဒ ၄ကြၽနျပျခငးမလြတလပခြငအပဒ ၅ညငးပနးႏပစကမႈႏင အရကရေစသညဆကဆမႈမ လြတလပခြငအပဒ ၆ဥပေဒေရ႕ေမာကတြင လတစေယာကအျဖစ အသ အမတ ျပခရခြငအပဒ ၇ဥပေဒေရ႕ေမာကတြင သာတညမျဖစခြငအပဒ ၈အခြငအာဏာရ ခသမာဓအဖြ႔ေရ႕ေမာက တရား စစေဆး စရငမႈခယပငခြငအပဒ ၉စတႀကကဆးျဖတသည ဖမးဆးမႈႏင ျပညႏငဒဏ ေပးျခငးမ လြတလပခြငအပဒ ၁ဝမတသည ၾကားနာစစေဆးမႈခယပငခြငအပဒ ၁၁အျပစရေၾကာငး မဆးျဖတမခငး အျပစမရဟ သးသပခရခြငအပဒ ၁၂ပဂၢလသးသန႔ျဖစမႈ၊ မသားစ၊ ေနအမႏင စာေပး စာယတြင ဝငေရာကစြကဖကမႈမ လြတလြပခြငအပဒ ၁၃ျပညတြငးႏငျပညပတြင လြတလပစြာလႈပရားခြငအပဒ ၁၄ဖႏပညငးဆမႈမ ထြကေျပး၍ အျခားႏငငမားတြင

ႏငငေရးခလႈခြငအပဒ ၁၅ႏငငသားခယခြငႏင ႏငငသားျဖစမႈေျပာငးလခြငအပဒ ၁၆လကထပခြငႏင မသားစဘဝတညေထာငခြငအပဒ ၁၇ပငဆငမႈ ပငဆငခြငအပဒ ၁၈ယၾကညမႈႏင ဘာသာေရး လြတလပခြငအပဒ ၁၉ထငျမငခကႏင သတငးအခကအလက လြတလပ ခြင အပဒ ၂ဝၿငမးခမးစြာစေဝးခြငႏင အသငးအပငးဖြ႔ခြငအပဒ ၂၁အစးရႏင လြတလပသညေရြးေကာကပြမားတြင ပါဝင ေဆာငရြကခြငအပဒ ၂၂လမႈလၿခမႈခစားခြငအပဒ ၂၃ဆႏၵရသညအလပအကငလပခြငႏင ကနသြယေရး သမဂၢမား ဝငေရာကခြငအပဒ ၂၄အနားယ အပမးေျဖခြငအပဒ ၂၅လေလာကသည ေနထငမႈအဆငအတနးရခြငအပဒ ၂၆ပညာသငၾကားခြငအပဒ ၂၇လ႔အသကအဝနး၏ ယဥေကးမႈဘဝတြင ပါဝင ေဆာငရြကခြင အပဒ ၂၈ဤမတတမးမတရာက ရငးရငးလငးလငး ေဖၚျပ သည လမႈအစအစဥ ကငသးခြင

(လြယကရငးလငးေအာင လပထားသညမ)

199

အပဒ ၂၉လြတလပ၍ ျပညျပညဝဝ ဖြ႔ၿဖးတးတကရန ဧကန မခ လအပေသာ လ႔အသကအဝနးတာဝနမား

အပဒ ၃ဝအထကပါ အခြငအေရးမားတြင ႏငငေတာ သ႔မဟတ တစစတစေယာကက ဝငစြကမႈမ လြတလပခြင

Copyright © 1999 Human Rights Resource Center, University of Minnesota. Reproduced with permission .** Include a full version as well?