ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΚΥΡΙΑΚΗ 30 AΠΡΙΛΙΟΥ 2017

ΠΡΙΣΜΑ# 16

Ρομπότσε υποβοηθούμενα

περιβάλλοντα διαβίωσηςΤΟ «ΕΞΥΠΝΟ ΣΠΙΤΙ» που βλέπαμε στις ταινίες επιστημονικής

φαντασίας είναι πλέον πραγματικότητα. Το ερευνητικόπρόγραμμα RADIO, με επικεφαλής το Ινστιτούτο

Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών, του Εθνικού ΚέντρουΈρευνας Φυσικών Επιστημών Δημόκριτος, έχει σαν στόχο να

μελετήσει πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτόνομεςρομποτικές συσκευές (που κινούνται στον χώρο), σε

συνδυασμό με τους αισθητήρες ενός «έξυπνου σπιτιού», σεπεριβάλλοντα υποστηριζόμενης διαβίωσης.

,,7

Βασιλιάδεςτης

άμμουΤΙ ΕΙΝΑΙ δυνατόν να συμβεί σε

έναν άνθρωπο που έχει απο-

κτήσει εξουσία; Πώς μεταμορ-

φώνεται και μεταμορφώνει

τον κόσμο γύρω του; Κυρίως,

όμως, τι περιεχόμενο έχει η

εξουσία; Ποια είναι η βαθύτε-

ρη φύση της;,,6

Φωτογραφίζοντας μια μαύρη

τρύπα

Μαθαίνουμε παίζονταςΤΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ σοβαρού σκοπού(serious games) αποτελούν, και στηνΕλλάδα, πυρήνα της δράσης πολλώνδημιουργών ψηφιακών παιχνιδιώνκαι ερευνητών, με ιδιαίτερα ενδιαφέ-ροντα αποτελέσματα. Τα ψηφιακάπαιχνίδια, πέρα από μέσο ψυχαγω-γίας, μπορούν πλέον να αποτελέσουνδυναμικά εργαλεία εκπαίδευσης, μά-θησης, έκφρασης και μετάδοσης ιδε-ών και μηνυμάτων. Στάση στο διήμε-ρο Get Into Games-Edu και στους Έλ-ληνες σχεδιαστές.

Πρόσφατα, επιστήμονες απόόλο τον κόσμο συγκέντρωσανπαρατηρήσεις που θα τουςεπιτρέψουν να απεικονίσουνένα από τα πιο μυστηριώδηαντικείμενα στο Σύμπαν: Την τεράστια μελανή οπή που βρίσκεται στο κέντρο του Γαλαξία μας.

,,2-3

,,4-5

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Το πρόβληματης «άδολης»παραπλάνησηςΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ δεν είναι αστρολογία ήθρησκεία, αλλά βασίζονται στη διαρκήαμφισβήτηση.Οι επιστήμονες που επιχειρούν να πεί-σουν τους πολίτες ότι δεν πρέπει να αμ-φισβητούμε τις επιστήμες απλώς προ-σπαθούν να αντικαταστήσουν μια θρη-σκεία με μια άλλη.

,,8

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Αν ζητήσετε από έναν αστροφυσικό να σας εξηγήσει τι είναι μιαμαύρη τρύπα (μελανή οπή), θα σας πει, πιθανότατα, ότι είναι ένα σώ-μα με τόσο ισχυρή βαρύτητα που ούτε το φως μπορεί να του ξεφύγει.Αυτό προϋποθέτει ότι μια τεράστια ποσότητα μάζας είναι «στριμωγ-μένη» σε πολύ μικρό χώρο ώστε να δημιουργεί γύρω του ένα τρο-μακτικά ισχυρό βαρυτικό πεδίο. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Γε-νικής Θεωρίας της Σχετικότητας, ένα τέτοιο πεδίο θα καμπυλώσειτρομακτικά τον χωρόχρονο. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, οι ευθείεςγραμμές που ακολουθεί το φως είναι τόσο καμπυλωμένες ώστε,πρακτικά, το φως δεν μπορεί να ξεφύγει. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνειότι οι μελανές οπές είναι τεράστιες ρουφήχτρες που απορροφούν ταπάντα γύρω τους. Το πεδίο βαρύτητας που δημιουργούν, αν και τε-ράστιο, φθίνει με την απόσταση, με αποτέλεσμα σε πολύ μακρινέςαποστάσεις από αυτές να μην προκαλούν καμία μεταβολή. Σε μιαακτίνα, όμως, που ονομάζεται ορίζοντας γεγονότων, τίποτα δεν ξε-φεύγει από τη βαρυτική τους έλξη.

Τα πολύ μεγάλα αστέρια μπορεί να τελειώσουν τη ζωή τους ωςμαύρες τρύπες όταν η μεγάλη μάζα τους, που απομένει από μια έκρη-ξη σουπερνόβα, συμπυκνώνεται από τρομακτικές δυνάμεις σε μια πε-ριοχή μερικών δεκάδων χιλιομέτρων. Οι μαύρες τρύπες που προκύ-πτουν με αυτό τον τρόπο ονομάζονται αστρικές μαύρες τρύπες.Υπάρχουν όμως και οι υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες, οι οποίες, όπωςπιστεύουμε σήμερα, βρίσκονται στο κέντρο των περισσότερων με-γάλων γαλαξιών. Αυτές έχουν τεράστιες μάζες ακόμα και για τα κο-σμικά δεδομένα: Από μερικές εκατοντάδες χιλιάδες ώς δισεκατομ-μύρια φορές τη μάζα του Ήλιου μας.

Η περιοχή γύρω από μια υπερμεγέθη μελανή οπή παρουσιάζει πο-λύ μεγάλο αστροφυσικό ενδιαφέρον. Στους πυρήνες των γαλαξιώνβρίσκεται ένας μεγάλος αριθμός από αστέρες, καθώς επίσης και νέ-φη μεσοαστρικής ύλης. Αυτά στροβιλίζονται γύρω από τη μαύρη τρύ-πα και την τροφοδοτούν με μάζα. Γύρω της σχηματίζεται ένας δίσκοςυλικού, ο δίσκος προσαύξησης, και με τη βοήθεια πολύ ισχυρών μα-γνητικών πεδίων σχηματίζονται κοσμικοί πίδακες που εκσφενδονί-ζουν υλικό σε τεράστιες αποστάσεις. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότιοι υπερμεγέθεις μελανές οπές μπορούν να επηρεάσουν τον ρυθμό μετον οποίο γεννιούνται νέα άστρα, καθορίζοντας με αυτό τον τρόποκαι την εξέλιξη των γαλαξιών που τις «φιλοξενούν».

Μια υπερμεγέθης μαύρη τρύπα βρίσκεται και στο κέντρο του δικούμας Γαλαξία και η παρουσία της προδίδεται από την έντονη εκπομπή

ραδιοκυμάτων και ακτίνων Χ. Αν και σήμερα είμαστε βέβαιοι ότι πρό-κειται για μια υπερμεγέθη μαύρη τρύπα, χρειάστηκαν δεκαετίες πα-ρατηρήσεων ώστε να αποκλειστεί οποιοδήποτε άλλο πιθανό σενά-ριο που να εξηγεί αυτή την εκπομπή. Η ιστορία αυτών των παρατη-ρήσεων ξεκινάει τη δεκαετία του 1930, όταν ο Karl Jansky εντόπισεαυτή τη ραδιοφωνική ακτινοβολία στον αστερισμό του Τοξότη, εκείόπου θα έπρεπε να βρίσκεται το κέντρο του Γαλαξία. Ακολούθησανμελέτες στα ραδιοκύματα στη δεκαετία του 1960 από τους Rougoorκαι Oort, ενώ το 1974 ανακαλύφθηκε η ραδιοπηγή με το κωδικόόνομα Sgr A*, όπως ονομάστηκε τελικά το 1982, επειδή είναι η ισχυ-ρότερη ραδιοπηγή στον αστερισμό του Τοξότη. Ο αστερίσκος τουονόματος υποδηλώνει ότι η συγκεκριμένη πηγή παρέχει την ακτινο-βολία που διεγείρει τα νέφη υδρογόνου, τα οποία περιβάλουν το γα-λαξιακό κέντρο.

Η ανάπτυξη των οργάνων και των τεχνικών παρατήρησης έχειοδηγήσει, τις τελευταίες δεκαετίες, σε ολοένα και καλύτερες εκτιμή-σεις για τη μάζα και την έκταση της υπερμεγέθους μελανής οπής τουΓαλαξία μας. Η μάζα της εκτιμάται πως είναι τέσσερα εκατομμύριαφορές μεγαλύτερη από αυτή του Ήλιου, ενώ, σύμφωνα με πρόσφα-τες εκτιμήσεις, η περιοχή στην οποία αυτή είναι «στριμωγμένη» είναιπερίπου 44 εκατομμύρια χιλιόμετρα, δηλαδή περίπου τρεισήμισι φο-ρές μικρότερη από την απόσταση μεταξύ Γης και Ήλιου. Πρόκειται δη-λαδή για μια τεράστια ποσότητα μάζας σε έναν, αναλογικά, πολύ μι-κρό χώρο.

Φυσικά, η ίδια η μελανή οπή είναι αόρατη και η παρατήρησή τηςγίνεται έμμεσα, από τα αποτελέσματα που προκαλεί στα αστέρια καιστη μεσοαστρική ύλη που την περιβάλλει. Σύμφωνα με όσα περιγρά-ψαμε πιο πάνω, το θεωρητικό όριο των παρατηρήσεών μας είναι οορίζοντας γεγονότος της μελανής οπής. Ωστόσο, ο πυρήνας του Γα-λαξία μας κρύβεται πίσω από ένα πέπλο μεσοαστρικής ύλης, το οποίομας εμποδίζει να το απεικονίσουμε σε οπτικά μήκη κύματος (δηλαδήνα το φωτογραφήσουμε συμβατικά) και γενικά δυσχεραίνει κατά πο-λύ την παρατήρησή του. Επειδή πρόκειται για την κοντινότερη και, θε-ωρητικά, πιο προσιτή στις παρατηρήσεις μας υπερμεγέθη μελανήοπή, η διαρκής μελέτη της και η ανάπτυξη νέων τεχνικών παρατήρη-σής της έχουν μεγάλη σημασία. Για να καταφέρουν να απεικονίσουνμε όσο γίνεται μεγαλύτερη λεπτομέρεια την περιοχή του Sgr A*, οιεπιστήμονες χρησιμοποιούν εδώ και δεκαετίες την τεχνική τής «συμ-βολομετρίας βασικής γραμμής πολύ μεγάλου μήκους» (Very LongBaseline Interferometry, VLBI). Σε αυτή την τεχνική στηρίζεται το Τη-λεσκόπιο Ορίζοντα Γεγονότων, το οποίο φιλοδοξεί να απεικονίσει γιαπρώτη φορά τον ορίζοντα γεγονότων της υπερμεγέθους μελανήςοπής του Γαλαξία μας.

Η ικανότητα ενός τηλεσκοπίου να διακρίνει μια συγκεκριμένη έκτα-ση εξαρτάται από τη διάμετρό του. Όσο μεγαλύτερη είναι η διάμετροςτου τηλεσκοπίου τόσο μικρότερα αντικείμενα μπορούμε να εντοπί-σουμε. Δεδομένου ότι ο ορίζοντας γεγονότων της υπερμεγέθους με-λανής οπής του Γαλαξία μας είναι πολύ μικρός, χρειαζόμαστε ένα τη-λεσκόπιο με διάμετρο συγκρίσιμη με αυτή της Γης. Φυσικά, τόσο με-γάλα τηλεσκόπια είναι αδύνατο να κατασκευαστούν προς το παρόν.Τη λύση, όμως, σε αυτό το πρόβλημα έρχεται να δώσει το Τηλεσκό-πιο Ορίζοντα Γεγονότων (Event Horizon Telescope), μια διεθνής συ-νεργασία ανάμεσα σε ραδιοτηλεσκόπια που βρίσκονται στην Ευρώ-πη, την Αμερική και την Ανταρκτική.

Η ιδέα πίσω από το εγχείρημα είναι ότι μπορούμε να συντονίσου-με τα ήδη υπάρχοντα ραδιοτηλεσκόπια ανά την υφήλιο με τέτοιο τρό-πο ώστε να αποδίδουν σαν ένα τεράστιο τηλεσκόπιο με μέγεθος όσοη Γη μας. Η συστοιχία περιλαμβάνει ραδιοτηλεσκόπια στην Ανταρκτι-κή, τη Χαβάη, τη Χιλή, την Ισπανία, στο Μεξικό κ.α. και στο πρόγραμ-

ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΟ, όλο το χρόνο οι Πανελλήνιες εί-ναι ένα από τα βασικότερα θέματα ενδιαφέρο-ντος για εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες αυτήςτης χώρας: Για καθεμιά και καθέναν από τους100.000 υποψηφίους υπάρχουν τουλάχιστονάλλα δύο άτομα που αγωνιούν και μοιράζονταιτη μιζέρια της παρατεταμένης εξεταστικής πε-ριόδου. Από αυτή την άποψη, οι Πανελλήνιεςδεν είναι μια διαδικασία, αλλά ένα κοινωνικόφαινόμενο. Άνθρωποι καλών προθέσεων έχουνεπιχειρήσει κατά καιρούς να «βελτιώσουν» τιςεξετάσεις και να ελαφρύνουν το ψυχολογικόφορτίο που τις συνοδεύει. Έχουν αποτύχει όλοικαι θα συνεχίσουν να αποτυγχάνουν, όσο δενκατανοούν το φαινόμενο. Ακούστηκε από επί-σημα χείλη ότι, παρά τον αντιπαιδαγωγικό τουςχαρακτήρα, οι Πανελλήνιες είναι από τα λίγαπράγματα που δουλεύουν σε αυτή τη χώρα.Προς τι; Ποιο είναι το όφελος και πώς προσμε-τράται η αποτελεσματικότητά τους;

Υποθέτω ότι, παρά τις αισιόδοξες διακηρύ-ξεις, θα χρειαστεί χρόνος για να κατανοηθεί τοφαινόμενο και να αναληφθούν οι κατάλληλεςπρωτοβουλίες. Ιδού μια πρόταση, λοιπόν, για τοάνοιγμα της θεωρητικής συζήτησης. Οι Πανελ-λήνιες ανήκουν στην κατηγορία των κοινωνι-κών δραστηριοτήτων που ονομάζονται διαβα-τήριες τελετές. Οι διαβατήριες τελετές σηματο-δοτούν το πέρασμα ενός ατόμου από μια κοι-νωνική ομάδα και το συνυφασμένο με αυτή κοι-νωνικό status σε μια άλλη, με «ανώτερο» κοινω-νικό status. Η βάφτιση, η ενηλικίωση, ο σεξουα-λικός ακρωτηριασμός, η ένταξη σε μια κλειστήλέσχη, η κατάταξη στον στρατό, το προσκύνημαείναι μερικές μόνο από αυτές τις τελετουργίες.Μαζί με αυτές, και μάλιστα στο σταυροδρόμι τηςενηλικίωσης και της επαγγελματικής ωρίμαν-σης, βρίσκεται και η διαδικασία εισαγωγής στοπανεπιστήμιο.

Η συσχέτιση των Πανελληνίων με τις δια-βατήριες τελετές είναι σημαντική γιατί μας επι-τρέπει να διακρίνουμε τα στάδια της μετάβα-σης. Οι διαβατήριες τελετές έχουν τρία στάδια:Αποχωρισμό, μεθοριακότητα και ενσωμάτωση.Ας σκεφτούμε με ποιον τρόπο αυτό το σχήμαβρίσκει εφαρμογή στις Πανελλήνιες. Ο αποχω-ρισμός σηματοδοτεί το τέλος της παιδικότητας.Είναι μια διαδικασία που δεν ενεργοποιείταιστην τελευταία τάξη του Λυκείου, αλλά από τηστιγμή που αρχίζει να γίνεται αισθητό το φάσματων εξετάσεων. Με την είσοδό τους στο Λύκειο,οι μαθητές και οι μαθήτριες αρχίζουν να απο-ποιούνται την ταυτότητα που είχαν διαμορφώ-σει μέχρι εκείνη τη στιγμή και να παίρνουν απο-στάσεις από οτιδήποτε την προσδιόρισε και τησυμβολίζει. Όσο κι αν ακούγεται περίεργο, τοκύριο αντικείμενο αυτής της αποστροφής είναιτο σχολείο. Το ίδιο σχολείο που τους συνόδευσεαπό τα παιδικά τους χρόνια μέχρι την εφηβείατους είναι αυτό που πρέπει να αφήσουν πίσωτους προκειμένου να κάνουν το επόμενο βήμαστη ζωή τους. Συνεπώς, η απαξίωση του Λυκεί-ου δεν αποτελεί δυσλειτουργία, αλλά συστατικόφαινόμενο της όλης διαδικασίας.

Στο επόμενο φύλλο θα συζητήσουμε τη με-θοριακότητα και την ενσωμάτωση.

Μ.Π.

Πανελλήνιες 1.0

Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της ΕπιστήμηςΒάλια Καϊμάκη, Διδάκτωρ Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού Γιάννης Κοντογιάννης, Διδάκτωρ ΑστροφυσικήςΜανώλης Πατηνιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών, Πανεπιστημίου ΑθηνώνΔημήτρης Πετάκος, Διδάκτωρ Ιστορίας των Επιστημών

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επικοινωνία: prisma@avgi.gr

ΠΡΙΣΜΑ

Καλλιτεχνική αναπαράσταση μιας υπερμεγέθους μελανήςοπής

Φωτογραφίζοντας μια

ΚΥΡΙΑΚΗ 30 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 201729/

μα εργάζονται επιστήμονες από χώρες της Ευρώπης, της Ασίας καιτης Αμερικής. Για να καταφέρουν να λειτουργήσουν με την απα-ραίτητη ακρίβεια, τα τελευταία χρόνια έπρεπε να γίνουν μια σειράαπό αναβαθμίσεις στα όργανα των τηλεσκοπίων που συμμετέχουνστο πρόγραμμα. Αν όλα πάνε σύμφωνα με τα σχέδια, το αποτέλε-σμα θα είναι εντυπωσιακό. Η διακριτική ικανότητά του θα είναι κα-τά ένα εκατομμύριο φορές μεγαλύτερη του ανθρώπινου οφθαλ-μού, δηλαδή θα μπορούσε να εντοπίσει ένα αντικείμενο τόσο μικρόόσο ένα φρούτο στην επιφάνεια της Σελήνης!

Τελικά, ανακοινώθηκε ότι ο στόχος του προγράμματος είναι ηπρώτη εικόνα της μαύρης τρύπας να είναι διαθέσιμη το 2017. Γιααυτό τον λόγο προγραμματίστηκαν παρατηρήσεις στο πρώτο δε-καπενθήμερο του Απριλίου. Για τις παρατηρήσεις, έπρεπε οι καιρι-κές συνθήκες να είναι καλές ταυτόχρονα στη Χαβάη, την Αριζόνα,στο Μεξικό, στη Χιλή, την Ισπανία και την Ανταρκτική. Μετά τον απα-ραίτητο συντονισμό, η ομάδα είχε τελικά τη δυνατότητα να συγκε-ντρώσει παρατηρήσεις αρκετών ωρών κατά τη διάρκεια πέντε ημε-ρών μεταξύ 5 και 11 Απριλίου.

Το επόμενο στάδιο είναι η συγκέντρωση των παρατηρήσεων.Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να σταλούν στο Haystack Observatoryτης Μασαχουσέτης στις ΗΠΑ και στο Ινστιτούτο ΡαδιοαστρονομίαςMax Planck της Βόννης στη Γερμανία οι σκληροί δίσκοι με τα, τε-ράστια σε όγκο, δεδομένα προς επεξεργασία. Η φάση αυτή θα αρ-γήσει να ολοκληρωθεί, καθώς τα δεδομένα που συλλέχθηκαν απότο Ανταρκτική θα σταλούν τον Οκτώβριο, όταν θα το επιτρέπουν οικαιρικές συνθήκες. Στη συνέχεια, θα πρέπει τα δεδομένα να συν-δυαστούν, με τη βοήθεια υπερυπολογιστών, ώστε να σχηματιστούνοι πολυπόθητες εικόνες. Επομένως, μετά από τον ενθουσιασμότων πρώτων παρατηρήσεων, οι επιστήμονες που συμμετείχαν θαπρέπει να περιμένουν αρκετούς μήνες, πιθανόν και ένα έτος, γιατα αποτελέσματα. Αν όμως όλα πάνε καλά, η αναμονή αυτή θα αξί-ζει και με το παραπάνω! Οι πρωτοφανούς ακρίβειας και λεπτομέ-ρειας εικόνες της μελανής οπής του Γαλαξία μας αναμένεται νατροφοδοτήσουν μελέτες στην Κοσμολογία, τη Γενική Θεωρία τηςΣχετικότητας και τη Φυσική Πλάσματος, καλύπτοντας ένα μεγάλοφάσμα πεδίων στην Αστροφυσική και Θεωρητική Φυσική.

Γ.Κ.

Φωτογραφία στο υπέρυθρο από το διαστημικό τηλεσκόπιο Spitzer που απεικονίζει την περιοχή του πυρήνα του Γαλαξία.Η φωτεινή κουκίδα στο κέντρο είναι η πηγή Sgr A*

Συμβολή δύο κυμάτων στην επιφάνεια μιας λίμνης

Η ΤΕΧΝΙΚΗ της συμβολομετρίας στηρίζεται στο φαινόμενο τηςσυμβολής των κυμάτων. Φανταστείτε δύο κυματισμούς πουσυναντιούνται. Οι κυματισμοί αυτοί αποτελούνται από διαδοχι-κά όρη και κοιλάδες που εναλλάσσονται καθώς το κάθε κύματαξιδεύει. Όταν μια κοιλάδα του ενός κύματος συναντήσει έναόρος του άλλου, τότε το ένα κύμα μπορεί να εξουδετερώσει τοάλλο, ενώ, αν ένα όρος του ενός συναντήσει ένα όρος του άλ-λου, τότε το τελικό κύμα θα είναι ενισχυμένο. Στην πράξη, όταντα δύο αυτά κύματα συναντιούνται, εμφανίζονται όλες οι εν-διάμεσες καταστάσεις. Αυτό που παρατηρούμε είναι ένα μοτίβοαπό περιοχές όπου το σήμα είναι ενισχυμένο να εναλλάσσο-νται με περιοχές όπου το σήμα είναι μηδενικό. Από το μοτίβοαυτό μπορούμε να υπολογίσουμε την απόσταση των πηγών τουκάθε κυματισμού.

Μια ραδιοπηγή εκπέμπει ραδιοκύματα από όλη της την έκτα-ση και τα κύματα αυτά συμβάλλουν καθώς διαδίδονται σχημα-τίζοντας το δικό τους χαρακτηριστικό μοτίβο. Χρησιμοποιώνταςπερισσότερα από ένα ραδιοτηλεσκόπια, μπορούμε να συνδυά-σουμε το σήμα που εντοπίζει το καθένα με τέτοιο τρόπο ώστενα έχουμε μια εκτίμηση της διάστασης της ραδιοπηγής. Υπάρ-χουν, ωστόσο, τεχνικές δυσκολίες και η μέθοδος απαιτεί μεγά-λη ακρίβεια. Θα πρέπει να γνωρίζουμε με ακρίβεια χιλιοστούτις θέσεις των ραδιοτηλεσκοπίων που χρησιμοποιούνται. Η ίδιαη περιστροφή της Γης εισάγει άλλον ένα παράγοντα αβεβαιό-τητας, επειδή έχει ως αποτέλεσμα να αλλοιώνονται με ελα-φρώς διαφορετικό τρόπο οι παρατηρήσεις που συλλέγονται σεδιαφορετικά σημεία.

μαύρη τρύπα

Τι είναι τα serious games ή παιχνίδια σοβαρούσκοπού; Πρόκειται για παιχνίδια τα οποία, χωρίςνα θυσιάζουν το στοιχείο της διασκέδασης, εν-σωματώνουν εκπαιδευτικό περιεχόμενο. Όπωςμας αναφέρει η Ηρώ Βούλγαρη, από το εργαστη-ριακό διδακτικό προσωπικό του Τμήματος Εκπαί-δευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία στοΕΚΠΑ, «Τα παιχνίδια σοβαρού σκοπού (seriousgames) αποτελούν, και στην Ελλάδα, πυρήνα τηςδράσης πολλών δημιουργών ψηφιακών παιχνι-διών και ερευνητών, με πολύ ενδιαφέροντα απο-τελέσματα. Τα ψηφιακά παιχνίδια, πέρα από μέσοψυχαγωγίας, μπορούν πλέον να αποτελέσουν δυ-ναμικά εργαλεία εκπαίδευσης, μάθησης, έκφρα-σης και μετάδοσης ιδεών και μηνυμάτων. Υπάρ-χουν ψηφιακά παιχνίδια που μπορούν να αναπτύ-ξουν κινητικές δεξιότητες, δεξιότητες γραμματι-σμού και δεξιότητες όπως η οπτική αντίληψη, ηεπίλυση προβλημάτων, η διαχείριση συγκρούσε-ων, ή και να εφαρμοστούν σε πεδία όπως η ενί-σχυση της ενσυναίσθησης και η ευαισθητοποίη-ση σε κοινωνικά θέματα. Μπορούν, παράλληλα,να απευθυνθούν σε διαφορετικές ομάδες στόχου:Σε μικρότερες ή μεγαλύτερες ηλικίες, σε άτομα μεδιαφορετικές ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανά-γκες».

Μπορεί δηλαδή κανείς να μάθει Ιστορία ή Μα-θηματικά παίζοντας; Μπορούμε να επισκεφτούμεέναν αρχαιολογικό χώρο και, αντί να κοιτάμε απλάτα εκθέματα, να έχουμε τη δυνατότητα να αφου-γκραστούμε το πνεύμα της εποχής που τα δια-πνέει; Εκπαιδευτικοί, ερευνητές και επαγγελματίεςτου χώρου απέδειξαν ότι όχι μόνο κάτι τέτοιο είναιδυνατό, αλλά είναι επιθυμητό και μάλιστα είναι καιτο ζητούμενο προκειμένου να προσελκύσουμε τοενδιαφέρον των μαθητών, να διεγείρουμε τη φα-ντασία τους και τελικά να πετύχουμε την απαραί-τητη δέσμευση από πλευράς τους. Μέσω του παι-χνιδιού, μικρότερα και μεγαλύτερα παιδιά παρα-σύρονται σε μια μαθησιακή διαδικασία η οποίαδεν στηρίζεται στη στείρα επανάληψη και απο-μνημόνευση, αλλά στη δημιουργική σκέψη και τηδιαδραστική λογική. Μέσα από τη χρήση ψηφια-κών παιχνιδιών σοβαρού σκοπού, οι δάσκαλοι, οιεπαγγελματίες που εργάζονται στον χώρο του πο-λιτισμού ή ακόμα και της υγείας, οι εκπαιδευτικοίΕιδικής Αγωγής, οι λογοθεραπευτές και εργοθε-ραπευτές αποκτούν στα χέρια τους νέα εργαλείαπου θα διευκολύνουν το έργο τους και θα τουςαποδώσουν πολλαπλασιαστικά οφέλη.

Αυτά και άλλα πολλά συζητήθηκαν στο διήμερο22 και 23 Απριλίου 2017, στην εκδήλωση με τίτ-λο «Get Into Games-Edu» που διοργάνωσε τοInnovathens, o Κόμβος Καινοτομίας και Επιχειρη-ματικότητας της Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων, μετην υποστήριξη της Γενικής Γραμματείας Ενημέ-ρωσης και Επικοινωνίας. Ομιλίες, παρουσιάσεις,εργαστήρια αλλά και εκθέσεις παιχνιδιών περίμε-ναν όσους και όσες ήθελαν να ανακαλύψουν μιαάλλη πτυχή του ψηφιακού παιχνιδιού, περισσότε-ρο προσανατολισμένη στη διερευνητική μάθηση.Μια εκδήλωση η οποία, όπως θα μας αναφέρει ηΟλυμπία Εξάρχου, project manager του Inno -vathens, ήταν εξαιρετικά πετυχημένη. «Η επιτυχίαγια εμάς έγκειται στην προσέλευση ενός ανομοι-ογενούς κοινού, διαφορετικών ειδικοτήτων, γε-γονός που μας εξέπληξε ευχάριστα, καθώς ανα-μέναμε κυρίως εκπαιδευτικούς. Είδαμε ανήσυ-χους γονείς, προβληματισμένους φοιτητές, φιλό-δοξους developers αλλά και αρκετούς gamers!»τονίζει.

Η διημερίδα χωρίστηκε σε δύο διακριτά μέρη:το Σάββατο οι ομιλίες αφορούσαν τη δημιουργι-κή μάθηση αλλά και τον σχεδιασμό και την αξιο-λόγηση εκπαιδευτικών παιχνιδιών. Οι παρουσιά-σεις, εξαιρετικά ενδιαφέρουσες όλες, ήταν άλλο-τε προσανατολισμένες σε ψηφιακά παιγνιώδη ερ-γαλεία όπως το «Ένα Γράμμα Μια Ιστορία: Δια-δραστική Μάθηση» της συγγραφέα παιδικής λο-γοτεχνίας Σοφίας Μαντουβάλου και του εικονο-γράφου Αρίσταρχου Παπαδανιήλ και άλλοτε προ-σανατολισμένες σε παιχνίδια προσομοίωσης αρ-χαιολογικών χώρων, όπως το Athens 5th Centuryπου παρουσίασε ο Κώστας Λαζαρόπουλος. «Ησωστή αξιολόγηση ενός εκπαιδευτικού παιχνιδιούείναι εξίσου σημαντική με τον σχεδιασμό του» επι-σήμανε ο Σπύρος Βοσινάκης, επίκουρος καθηγη-τής στο Τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντωνκαι Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου, οοποίος αναφέρθηκε στη σχεδίαση, την αξιολόγη-ση και στους βασικούς χώρους εφαρμογής τωνεκπαιδευτικών παιχνιδιών.

Στο απογευματινό πάνελ του Σαββάτου, πουήταν αφιερωμένο στα gaming και στον πολιτισμό,

έγινε η παρουσίαση της πολυμεσικής έκθεσηςΓλωσσσόpolis της Μπενάκειου Βιβλιοθήκης, τωνπαιχνιδιών του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου αλλάκαι του 1821 Greek Revolution History Platform,το οποίο αφορά έναν ανοιχτό τρισδιάστατο κόσμο,όπου ο παίκτης μπορεί να έρθει σε επαφή με δια-φορετικές πτυχές της Ιστορίας. Το κοινό μαγνήτι-σε με τις ιστορίες του από τα στούντιο του Holly -wood ο σκηνοθέτης, παραγωγός και animatorΠαναγιώτης Ράππας.

Η δεύτερη μέρα της εκδήλωσης ήταν αφιερω-μένη στην Ειδική Αγωγή και στα παιχνίδια πουαπευθύνονται σε άτομα με προβλήματα όρασηςκαι δυσλεξίας αλλά και σε άτομα με ειδικές εκπαι-δευτικές ανάγκες. Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος, τηςεταιρείας Scify-Science for you, διεξήγαγε έναεργαστήριο για εκπαιδευτικούς Ειδικής Αγωγήςαγγίζοντας ένα ευαίσθητο κοινωνικό θέμα, τοπώς δηλαδή μπορούμε να φτιάξουμε ψηφιακέςεφαρμογές για τυφλά παιδιά, αντιμετωπίζονταςκατ’ αυτό τον τρόπο ένα χάσμα το οποίο δεν είναιμόνο ψηφιακό, αλλά πρωτίστως κοινωνικό. Απότην άλλη πλευρά, τα παιδιά με αυτισμό και νοητι-κή υστέρηση βρήκαν τον σύμμαχό τους στο παι-χνίδι στο πρόσωπο και στο έργο της Ειρήνης Χαϊ-δή. Τα ψηφιακά παιχνίδια φαίνεται ότι έχουν κερ-δίσει επίσης τη δική τους θέση στον τομέα φρο-ντίδας υγείας και κυρίως όσον αφορά τα άτοματρίτης ηλικίας, μέσα από το έργο του ΠαναγιώτηΜπαμίδη και των συνεργατών του.

Παράλληλα με τις παρουσιάσεις, το Get IntoGames-Edu έδινε τη δυνατότητα στους επισκέ-πτες του να δουν και να παίξουν εκπαιδευτικάπαιχνίδια και να συνομιλήσουν με τους σχεδια-στές τους. Κατά τη διάρκεια του τριημέρου δοκι-μάσαμε παιχνίδια τα οποία εκπαιδεύουν τους ερ-γαζόμενους στην κουλτούρα και τη λογική ενόςεπαγγέλματος, λειτουργώντας κατ’ αυτό τον τρό-

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑΗ εποχή των video

games ξεκίνησεΤο επόμενο διάστημα προμηνύεταιιδιαίτερα ενδιαφέρον για τον χώροτων video games, αφούπανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρααλλά και ιδιωτικοί φορείςμπαίνουν δυναμικά στο παιχνίδι,με ημερίδες, εκδηλώσεις, εκθέσειςαλλά και ένα summer schoolαφιερωμένο στο gamedevelopment. Οι συντονισμένεςαυτές ενέργειες στοχεύουν στο νααναδείξουν τις διαφορετικέςδιαστάσεις του ψηφιακούπαιχνιδιού, να προωθήσουν τοέργο Ελλήνων σχεδιαστώνπαιχνιδιών και να συμβάλουνδυναμικά στην εξωστρέφεια ενόςκλάδου ο οποίος έχει μείζοναεμπορική, εκπαιδευτική καιπολιτιστική αξία.

ΚΥΡΙΑΚΗ 30 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2017

πο σαν εργαλεία στα χέρια των managers του αν-θρώπινου δυναμικού, παιχνίδια που σου μαθαί-νουν τη χρησιμότητα των πρώτων υλών αλλά καιπαιχνίδια που επιλύουν τις ενδοσχολικές συ-γκρούσεις. Για παράδειγμα, το Siren είναι ένα παι-χνίδι σχεδιασμένο για να παιχτεί σε σχολικές τά-ξεις και να βοηθήσει τους δασκάλους να εκπαι-δεύσουν τα παιδιά σχετικά με τον τρόπο με τονοποίο θα πρέπει να αντιμετωπίζουν συγκρούσειςκαι διαμάχες με τους συμμαθητές τους. Ο πλανή-της Dewey επίσης αφορά ένα παιχνίδι σχεδια-σμένο για βιβλιοθήκες, το οποίο πραγματεύεταιζητήματα πληροφοριακού εγγραματισμού.

«Το gaming αποτελεί έναν διαδεδομένο κλάδο,με πολλές δυνατότητες και εφαρμογές και αξίζεινα δούμε το πώς και πού μπορεί να ενταχθεί. Μέ-σω τέτοιων δράσεων συνειδητοποιούμε ότι τοgaming δεν αφορά μόνο τους gamers και δεναποτελεί ένα μέσο για να περνάνε απλά τον χρό-νο τους οι χρήστες, αλλά αποτελεί ένα ισχυρό εκ-παιδευτικό, ενημερωτικό, ακόμα και θεραπευτικόεργαλείο» υπενθυμίζει η Ολυμπία και κανείς δενμπορεί να διαφωνήσει μαζί της!

Επόμενος σταθμός στις 31 Μαΐου 2017, με τοNet and Zelda: Internet Stories and VideoGames. Το Net and Zelda III, το οποίο διοργανώ-νεται περίπου κάθε δύο χρόνια από το GameLabτου Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτι-σμού του Πάντειου Πανεπιστημίου, είναι μια διε-πιστημονική ημερίδα αφιερωμένη στα ψηφιακάπαιχνίδια και στο Διαδίκτυο, στις φιλοσοφικές, ψυ-χολογικές, κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσειςτων νέων τεχνολογιών. Φέτος θα λάβει χώρα στοσυνεδριακό κέντρο της Γενικής Γραμματείας Ενη-μέρωσης και Επικοινωνίας. Σας περιμένουμε.

ΕΛΙΝΑ ΡΟΪΝΙΩΤΗ, κοινωνιολόγος και ερευνήτρια

στον τομέα των ψηφιακών παιχνιδιών

35/

Πρώτος σταθμός, Get Into Games-Edu

Νέοι και eSportsΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ μιας μεγάλης ερευνας για τα ηλεκτρονικά αθλήματα δημοσίευσεη εταιρεία PayPal. Η έρευνα έγινε από τη SuperData Research σε 12 ευρωπαϊκέςαγορές, με σκοπό να εξετάσει τα πιο πρόσφατα στοιχεία αναφορικά με μία από τιςπλέον υποσχόμενες online βιομηχανίες.Η δημοτικότητα των ηλεκτρονικών αθλημάτων ανά την Ευρώπη ενισχύεται από ευ-ρεία πρόσβαση στο Διαδίκτυο και ιδιαίτερα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ηέρευνα δείχνει ότι η βιομηχανία των ηλεκτρονικών αθλημάτων αναπτύσσεται με τα-χείς ρυθμούς στην Ευρώπη και ότι το 2018 τα έσοδα θα ξεπεράσουν τα 345 εκατ. δο-λάρια. Οι τέσσερις κορυφαίες χώρες μεταξύ αυτών που συμμετείχαν στην έρευνα εί-ναι η Σουηδία (η πατρίδα ενός από τους πιο δημοφιλείς παίκτες των eSports, τουYouTuber PewDiePie), η Ρωσία, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο – τόσο ως προς ταέσοδα της αγοράς των ηλεκτρονικών αθλημάτων, όσο και του αριθμού των θεατώντους. Στη Σουηδία, τα έσοδα από τα eSports ξεπέρασαν τα 40 εκατομμύρια δολάρια το2016. Στην Ελλάδα, τα ηλεκτρονικά αθλήματα επέδειξαν πάνω από 262.000 μοναδι-κούς θεατές το 2016 και αυτός ο αριθμός αναμένεται να ξεπεράσει τους 351.000χρήστες έως το 2018. Τα δε έσοδα άγγιξαν τα 790.000 δολάρια και αναμένεται ναφτάσουν περίπου τα 889.000 δολάρια έως το 2018.Οι millennials είναι σήμερα μία από τις μεγαλύτερες γενιές καταναλωτών που δημι-ουργούν τάσεις σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένων των ηλεκτρονικών παιχνι-διών. Σύμφωνα με τη SuperData, η βιομηχανία των ψηφιακών παιχνιδιών κυριαρχεί-ται σχεδόν αποκλειστικά από τους Millennials – τα δύο μεγαλύτερα ηλικιακά γκρουππου ενδιαφέρονται για τα eSports είναι μεταξύ 18-24 και 25-34 (αυτές οι κατηγορίεςσυνθέτουν από κοινού το 62% του κοινού). Μόνο το 10% των fans των eSports είναιάνω των 45 ετών. Στην Ελλάδα τα ηλεκτρονικά αθλήματα έχουν τους πιο πολλούςοπαδούς στις ηλικίες μεταξύ 18 και 34.Παρ’ ότι η κατανομή των φύλων δείχνει πως οι άντρες απολαμβάνουν κατά κύριο λό-γο τα ηλεκτρονικά αθλήματα (στην Ευρώπη το 84% των παικτών των eSports είναιάντρες, σε σύγκριση με το 16% που είναι γυναίκες), στη Σουηδία, τη Γαλλία, στο Ηνω-μένο Βασίλειο και στην Πολωνία, οι γυναίκες οπαδοί έχουν το μεγαλύτερο μερίδιο –24%, 22%, 22% και 19% αντίστοιχα. Το μικρότερο μερίδιο το έχουν οι γυναίκες στοΙσραήλ, με ποσοστό μόλις 10%.

Syberia ΙΙΙ

Syberia ΙΙΙ - «Discover» - official trailer στη διεύθυνσηhttps://youtu.be/ch_nARLiru0

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Οζυμανδίας το όνομά μου, ο Βασιλεύς των Βασιλέων! Κοιτάξτε τα έργα μου, ισχυροί, κι απελπιστείτε!

Aυτοί είναι δύο από τους στίχους του ποιήματος«Ozymandias» («Οζυμανδίας») του Άγγλου ρομα-ντικού ποιητή Πέρσι Σέλεϊ. Το ποίημα δημοσιεύτη-κε πρώτη φορά το 1818 και αναφέρεται στο άγαλ-μα του σπουδαιότερου φαραώ στην ιστορία της

Αιγύπτου, του Ραμσή Β’. Το άγαλμα αυτό ζύγιζε χίλιους τόνουςκαι στη βάση του έγραφε: «Είμαι ο Ούσερ-μα-Ρα, ο Βασιλεύς τωνΒασιλέων, Κυρίαρχος της Άνω και της Κάτω Αιγύπτου... Όποιος

επιθυμεί να γνωρίσει το με-γαλείο μου, ιδού εγώ, αςπροσπαθήσει να υπερβείόσα έπραξα».

Τι είναι δυνατό να συμβείσε έναν άνθρωπο που έχειαποκτήσει εξουσία; Πώς με-ταμορφώνεται και μεταμορ-φώνει τον κόσμο γύρω του;Κυρίως, όμως, τι περιεχόμε-νο έχει η εξουσία; Ποια είναιη βαθύτερη φύση της; Ο Άγ-γλος φιλόσοφος ΦράνσιςΜπέικον, στο έργο του «ΝέοΌργανο» (1620), έλεγε χα-ρακτηριστικά ότι «ο κόσμοςέγινε για τον άνθρωπο, όχι ο

άνθρωπος για τον κόσμο». Η φύση, για τον Μπέικον, είναι η αυτο-κρατορία του ανθρώπου. Και σε κάθε βασίλειο ή αυτοκρατορίαυπάρχει μια ανώτατη εξουσία. Το βασίλειο της φύσης είναι το πιοσπουδαίο κληροδότημα του Θεού στον άνθρωπο και ο μόνος δρό-μος εξουσίας και ελέγχου αυτής της επικράτειας είναι μέσω τηςκατανόησης της φύσης. Και η κατανόηση αυτή μπορεί να έρθει μό-νο μέσα από την ωφέλιμη επιστήμη που προπαγάνδιζε ο Μπέικον.Υπό αυτή την έννοια, η κλασική ρήση του Μπέικον ότι η γνώση εί-ναι δύναμη σημαίνει ότι, μέσω της γνώσης, ο άνθρωπος μπορείνα τιθασεύσει την επικράτεια που του κληροδότησε ο Θεός. Τοόραμα του Μπέικον θα γινόταν πραγματικότητα στους αιώνες πουθα ακολουθούσαν, όταν η Βρετανική Αυτοκρατορία θα εξουσίαζεκαι μέσω της ωφέλιμης επιστήμης σχεδόν όλο τον κόσμο. Γιατί;Γιατί αυτό ήταν το πεπρωμένο της. Όπως έγραψε και ο Άγγλος ποι-ητής και ζωγράφος Γουίλιαμ Μπλέικ το 1804 στο εμβληματικό ποί-ημά του «Jerusalem» («Ιερουσαλήμ»), αν και διαφωνούσε έντοναμε τις ιμπεριαλιστικές πρακτικές της Βρετανικής Αυτοκρατορίας:

Έως ότου χτίσουμε την Ιερουσαλήμ,Στης Αγγλίας την πράσινη και ευχάριστη γη.

Ένας λαός που θεωρεί πεπρωμένο του να εγκαθιδρύσει τον Πα-ράδεισο επί της Γης αναπόφευκτα θα προσπαθήσει να το κάνει μέ-σω της αλήθειας. Και η αλήθεια είναι, παραδοσιακά, προνόμιο τηςθρησκείας, εν προκειμένω του Χριστιανισμού, και των επιστημών.Να θεωρείς τον εαυτό σου Θεό επί της Γης δεν είναι παρανοϊκό, εί-ναι ο μόνος δρόμος για να κυριαρχήσεις σε αυτήν. Δεν υπάρχει κα-νένας άλλος δρόμος, μόνο αυτός της αλήθειας. Η κυριαρχία επίτης φύσης θα έρθει μόνο αν η αλήθεια σου γίνει από όλους «απο-δεκτή». Οφείλεις να το κάνεις γιατί αυτό είναι το πεπρωμένο σου.Και οφείλεις να το κάνεις διαφωτίζοντας τους υπόλοιπους που δενέχουν λάβει καμία από τις δύο αλήθειες, ούτε της θρησκείας σου,ούτε των επιστημών σου. Να τους «πείσεις» για την αλήθεια που

προκύπτει από τις μεθόδους σου.Οι νόμοι του Θεού και οι νόμοι της φύσης δεν είναι παρά επι-

νοήσεις των ανθρώπων. Είναι ανθρώπινοι νόμοι. Και για αυτό τονλόγο είναι πάντα αληθείς μεταξύ των ανθρώπων που υπακούν σεαυτούς. Τι συμβαίνει, όμως, με όσους αδύναμους δεν υπακούνστους νόμους; Οφείλουν να ενσωματωθούν στην αλήθεια των νό-μων των ισχυρών. Το οφείλουν στο πεπρωμένο των άλλων. Καιδεν είναι μια ευχάριστη οφειλή. Ο Μπέικον λέει στο έργο του: «Αςσυλλογιστεί ο καθένας πόσο μεγάλη είναι η διαφορά ανάμεσα στηζωή των ανθρώπων στις πολιτισμένες επαρχίες της Ευρώπης καιστη ζωή της άγριας και πιο βάρβαρης περιοχής της Νέας Ινδίας.Και θα κρίνει ότι διαφέρουν τόσο πολύ ώστε δικαίως μπορεί να ει-πωθεί ότι “ο άνθρωπος είναι Θεός για τον άνθρωπο” ... Και αυτόδεν οφείλεται μόνο στο έδαφος, το κλίμα και στις σωματικές ιδιό-τητες, αλλά στις Τέχνες». Όταν λέει «Τέχνες» ο Μπέικον, εννοεί τιςεπιστήμες. Ο άνθρωπος που έχει την αλήθεια, επομένως, είναι Θε-ός για όσους δεν έχουν την αλήθεια. Ο άνθρωπος που έχει τουςορθούς νόμους οφείλει να τους επιβάλλει. Διαφορετικά...

«Φρίκη! Φρίκη!»: Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια του κ. Κουρτς,του κεντρικού ήρωα στο αριστούργημα του Τζόζεφ Κόνραντ «ΗΚαρδιά του Σκότους» («Heart of Darkness»). Το βιβλίο αυτό θαεμπνεύσει αρκετά χρόνια αργότερα τον Φράνσις Φορντ Κόπολανα γυρίσει την ταινία «Αποκάλυψη τώρα» (1979). Τον ρόλο τουΚούρτς ενσαρκώνει ο Μάρλο Μπράντο σε μια μοναδική ερμηνεία.Όσον αφορά το βιβλίο, ο κ. Μάρλοου, ένας Άγγλος ναυτικός, είναιο αφηγητής στο διήγημα και κατεβαίνει το ποτάμι του Κονγκό γιανα συναντήσει τον περιβόητο κ. Κουρτς. Έχει ακούσει γι’ αυτόν ότιείναι ο πιο ικανός στη συλλογή ελεφαντόδοτου. Η πορεία είναι γε-μάτη περιπέτειες και μάχες. Ο κ. Μάρλοου θα φτάσει στο «βασί-λειο» του κ. Κούρτς και θα αντικρίσει ένα θέαμα αρκετά διαφορε-τικό από εκείνο που περίμενε. Αντί να βρει έναν Άγγλο γραφειο-κράτη που συλλέγει ελεφαντόδοτο και το στέλνει στην Ευρώπη,συναντά έναν Θεό-βασιλιά. Το βασίλειό του έχει έναν φράχτη, πουαποτελείται από παλούκια πάνω στα οποία είναι καρφωμένα κομ-μένα κεφάλια. Ο κ. Κουρτς λατρεύεται ως Θεός από τους ιθαγε-νείς του Κονγκό, τους βάρβαρους και άγριους όπως θα έλεγε οΜπέικον. Η εξουσία που έχει είναι απεριόριστη. Ο λόγος του είναιο λόγος της αλήθειας. Είναι ο νόμος της περιοχής. Είναι ο νόμοςτης Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Κάνει επιδρομές στα γειτονικά χω-ριά και μαζεύει το περισσότερο ελεφαντόδοτο από οποιονδήποτεάλλο υπάλληλο της βρετανικής μηχανής. Ένας αδιανόητα οξυδερ-κής άνθρωπος, ένας αληθινός φιλόσοφος, ένας γνήσιος απόγο-νος και κληρονόμος της ωφέλιμης επιστήμης και του αποστολικούλόγου, κάνει τα πάντα για τα χρήματα της Βρετανίας και την εξου-σία πάνω στους ιθαγενείς. Ο κ. Κουρτς, όμως, είναι και άρρωστος.Αργοπεθαίνει, αλλά οι ιθαγενείς δεν το γνωρίζουν. Θα αποπλεύσειμε τον κ. Μάρλοου και θα ξεψυχήσει στον γυρισμό. Λίγο πριν απότο τέλος, λίγο πριν ομολογήσει στον εαυτό του τη φρίκη όσων έκα-νε, οι ψευδαισθήσεις μεγαλείου τον κατακλύζουν. Φαντάζεται ότιθα τον υποδέχονταν ως βασιλιά μόλις επέστρεφε στην Αγγλία. Αυ-τόν, έναν απλό γραφειοκράτη της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, ένανΘεό-υπάλληλο. Η ματαιότητα όσων έκανε δεν μπόρεσε να απο-τρέψει το έσχατο τέλος, το φυσικό τέλος.

Ας επιστρέψουμε στο αρχικό μας ερώτημα. Ποια είναι η αληθι-νή φύση της εξουσίας; Ποιο είναι το βαθύτερο περιεχόμενό της;Ποια είναι η στόφα από την οποία είναι φτιαγμένη; Οι τελευταίοιστίχοι του Σέλεϊ από το «Οζυμανδίας» δίνουν την απάντηση:

Τίποτα άλλο δεν μένει. Γύρω από τη φθορά των κολοσσιαίων ερειπίων, απέραντη και γυμνή μόνη η έρημος, κι επίπεδη, απλώνεται μακριά.

Δ.Π.

Βασιλιάδες της άμμου EΠΙΣΤΗΜΕΣ,ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΚΥΡΙΑΚΗ 30 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 201737/

Το RADIO πραγματοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος τηςΕυρωπαϊκής Ένωσης «Ορίζοντας 2020» και απαντά τόσο στηνανάγκη εύρεσης τεχνικών λύσεων για την προώθηση της ανεξάρ-τητης διαβίωσης όσο και στην ανάγκη για ενίσχυση της ανταγωνι-στικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας. Μαζί με το ΕΚΕΦΕ Δημό-κριτος, στο έργο συμμετέχουν επίσης τα ακόλουθα ιδρύματα καιεταιρείες: ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας (GR), Ruhr Univeristaet Bochum(DE), Robotnik Automation SLL (ES), Sensing & Control SystemsS.L. (ES), AVN Innovative Technology Solutions LtD (CY),Fondazione Santa Lucia (IT), Fundacio Hospital Asil de Granollers(ES) και Φροντίδα Ζωής (GR). Πρόκειται για ερευνητικούς φορείςπου μελετούν την τεχνολογία των έξυπνων σπιτιών και τουΙnternet of things, την ανάλυση δεδομένων και την αλληλεπίδρα-ση ανθρώπου-ρομπότ, εταιρείες που δημιουργούν έξυπνα σπίτιακαι ρομποτικές συσκευές, ενώ υπάρχουν και διεθνώς αναγνωρι-σμένα ιδρύματα υγείας που σχετίζονται με το κλινικό κομμάτι και τοκομμάτι της φροντίδας. Για επιπλέον πληροφορίες, επισκεφθείτετον ιστοχώρο του έργου στη διεύθυνση http://radio-project.eu/

Το πρόγραμμα RADIO ξεκίνησε τον Απρίλιο 2015 και έχει σανστόχο να μελετήσει πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτόνομεςρομποτικές συσκευές (που κινούνται στον χώρο), σε συνδυασμό μετους αισθητήρες ενός έξυπνου σπιτιού, σε περιβάλλοντα υποστη-ριζόμενης διαβίωσης. «Ο απώτερος στόχος είναι ο ηλικιωμένος ή οασθενής να μπορεί να παραμείνει για όσο το δυνατόν περισσότεροχρόνο στο σπίτι, αντί να πάει σε κάποια δομή φροντίδας. Στο έξυ-πνο σπίτι μπορείς να τον παρακολουθείς με ασφάλεια και να έχειςτα απαραίτητα δεδομένα ώστε να καταλάβεις πότε χρειάζεται με-γαλύτερη βοήθεια στο σπίτι ή δεν μπορεί πλέον να μένει μόνος»,όπως μας εξηγεί ο δρ Βαγγέλης Καρκαλέτσης, συντονιστής τουπρογράμματος RADIO, διευθυντής Έρευνας στο Ινστιτούτο Πληρο-φορικής και Τηλεπικοινωνιών του ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος και υπεύθυ-νος του Εργαστηρίου Τεχνολογίας Γνώσεων και Λογισμικού.

Στο πλαίσιο του προγράμματος έχουν ξεκινήσει ήδη οι πιλοτικέςεφαρμογές. Οι κλινικοί εταίροι παρέχουν ένα ελεγχόμενο περιβάλ-λον μέσα στο οποίο γίνονται οι δοκιμές. «Στο κέντρο αποκατάστα-σης Fondazione Santa Lucia, στη Ρώμη, φτιάξαμε ένα έξυπνο δω-μάτιο χρησιμοποιώντας εξοπλισμό και λογισμικό που κυκλοφορείστο εμπόριο και το δοκιμάσαμε σε ηλικιωμένους που υπήρχαν εκεί.Ο στόχος ήταν να δούμε αν μπορούν να ελέγχουν μόνοι τους τοέξυπνο σπίτι μέσα από ένα τάμπλετ. Τα αποτελέσματα ήταν ιδιαιτέ-ρως ενθαρρυντικά, καθώς σχεδόν οι μισοί κατάφεραν αμέσως νατο χρησιμοποιήσουν και οι υπόλοιποι προσαρμόστηκαν γρήγορα»

περιγράφει ο δρ Β. Καρκαλέτσης. Το επόμενο στάδιο αφορούσε τηδοκιμή της ρομποτικής συσκευής με τους ίδιους ανθρώπους. Η συ-σκευή αυτή αποτελείται από μία πλατφόρμα με ρόδες και αισθητή-ρες (laser scanner, κάμερα, kinect). Χρησιμοποιώντας τη συσκευή,οι ερευνητές ήθελαν να ελέγξουν αν μπορούν να παρακολουθούντον άνθρωπο, χωρίς όμως αυτό να γίνεται ενοχλητικό. Οι κλινικοίεταίροι του έργου βοηθούν σε μεγάλο βαθμό σε αυτό, θέτονταςόρια και ακολουθώντας συγκεκριμένα πρωτόκολλα για την εφαρ-μογή ερευνητικών διατάξεων. Η επόμενη μεγάλη πιλοτική εφαρ-μογή θα γίνει στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Hospital Generalde Granollers στη Βαρκελώνη, ενώ η τελική πιλοτική εφαρμογή θαγίνει σε σπίτια ηλικωμένων ατόμων στην Πάτρα υπό την επίβλεψητου εταίρου Φροντίδα Ζωής.

Με αφορμή το πρόγραμμα RADIO, αλλά και για την εξυπηρέ-τηση των αναγκών άλλων προγραμμάτων, χρειαζόταν ένας χώ-ρος που θα επιτρέπει στους ερευνητές να κάνουν δοκιμές καιεπιδείξεις πριν από την πιλοτική εφαρμογή των εργαλείων. Γιατον λόγο αυτό δημιουργήθηκε πρόσφατα ένας καινοτόμος ερευ-νητικός χώρος που προσομοιώνει ένα πραγματικό έξυπνο σπίτι,το οποίο επιβλέπεται από εξοπλισμό προηγμένης ρομποτικής τε-χνολογίας. Ο χώρος βρίσκεται στη Βιβλιοθήκη του ΕΚΕΦΕ Δημό-κριτος και συνδημιουργήθηκε με την υποστήριξη των εταιρειώνΙΚΕΑ και Κωτσόβολος. Στον χώρο Roboskel Lab, οι ερευνητέςτου Εργαστηρίου Τεχνολογίας Γνώσεων και Λογισμικού (SKELLab) σχεδιάζουν και αναπτύσσουν λογισμικό για τη χρήση ρο-

μπότ για την υποστήριξη απλών καθημερινών δραστηριοτήτωνμέσα στο σπίτι.

Τα στοιχεία που ενδιαφέρουν τους ερευνητές αφορούν απλέςκαθημερινές δραστηριότητες ενός ανθρώπου, με έμφαση σε αυτέςπου σχετίζονται με την υγεία του. Για παράδειγμα, τους ενδιαφέρειαν και πότε σηκώνεται από το κρεβάτι ή την καρέκλα, πώς βαδίζει,αν έπεσε, αν πήρε τα φάρμακά του, αν τρώει και αν αλλάζει ρούχα.«Τα στοιχεία που μελετάμε είναι στοιχεία που έτσι κι αλλιώς μελε-τούν οι γιατροί. Απλά εμείς παρέχουμε έναν πιο αυτοματοποιημέ-νο τρόπο να γίνεται αυτό, χωρίς να απαιτεί τη διαρκή παρουσία νο-σοκόμου» αναφέρει ο δρ Β. Καρκαλέτσης.

Από τη ζωή μέσα στο έξυπνο σπίτι παράγεται πληθώρα δεδομέ-νων. Το ίδιο συμβαίνει πλέον και για μια σειρά από συσκευές πουχρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας, όπως είναι τα έξυπνακινητά. «Μία από τις μεγάλες προκλήσεις για την ερευνητική κοι-νότητα αφορά τη διαχείριση και βέλτιστη χρήση των δεδομένωναυτών (big data management & analytics). Παράλληλα, προκύ-πτουν ζητήματα που σχετίζονται με την ηθική και την προστασίατης ιδιωτικότητας του ατόμου» υπογραμμίζει ο δρ Β. Καρκαλέτσης.Από την ενεργειακή οικονομία των αισθητήρων και την κρυπτο-γραφία μέχρι τη νομική προστασία του ανθρώπου, γίνεται εύκολακατανοητό ότι το συγκεκριμένο ερευνητικό αντικείμενο παρουσιά-ζει τεράστιο ενδιαφέρον για πολλά διαφορετικά πεδία.

Λ.Α.

EΡΕΥ

ΝΑ

ΣΤ

ΗΝ

ΕΛ

ΛΑ

ΔΑ

«Η τεχνολογία των έξυπνων σπιτιών πλέονείναι πολύ ώριμη και υπάρχει στο εμπόριο. Τοκόστος εγκατάστασης και λειτουργίαςμειώνεται συνέχεια, συμβάλλοντας έτσι στηνευρεία εφαρμογή της τεχνολογίας» λέει ο δρΒαγγέλης Καρκαλέτσης

Ένα «έξυπνο σπίτι» διαθέτει ραντάρ, αισθητήρες και κάμερες τα οποία μπορείςνα προγραμματίσεις σύμφωνα με τις ανάγκες σου. Σου δίνει τη δυνατότητααπό το κινητό σου ή από έναν υπολογιστή να ελέγχεις και να χειρίζεσαιπράγματα στο σπίτι, π.χ. να ανάβεις το air condition, να παρακολουθείς τισυμβαίνει μέσα στο σπίτι, να βάζεις σε λειτουργία ηλεκτρικές συσκευές, ναανοιγοκλείνουν τα παράθυρα ανάλογα με το φυσικό φως και ναπρογραμματίζεις τη λειτουργία της θέρμανσης ανάλογα με την ώρα που θαγυρίσεις σπίτι. Στις μέρες μας, υπάρχουν τέτοιες εμπορικές εφαρμογές πουμπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει. Η τεχνολογία των «έξυπνων σπιτιών»διευκολύνει αρκετά την καθημερινότητα, αλλά παράλληλα ανοίγει ζητήματααναφορικά με τη διαχείριση δεδομένων αλλά και την προστασία τηςιδιωτικότητας.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ RADIO:

Ρομπότ σε υποβοηθούμενα περιβάλλοντα διαβίωσης

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Yπάρχουν διάφορες κατηγορίες πιστών ανθρώπων.Υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν λόγω μιας βα-θύτερης μεταφυσικής ανάγκης. Υπάρχουν άνθρω-ποι που πιστεύουν λόγω συνήθειας και εκπαίδευ-σης από το σχολείο. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν

ομολογούν ότι δεν πιστεύουν εξαιτίας της πίεσης ή και της κα-τακραυγής του κοινωνικού πλαισίου. Υπάρχουν άνθρωποι πουπιστεύουν επειδή πείθονται.

Ίσως να φανεί περίεργο στον αναγνώστη, αλλά δεν αναφέ-ρομαι στις θρησκείες. Αναφέρομαι στις επιστήμες. Η εύλογη απο-ρία είναι: Τι σχέση έχει η λέξη «πίστη» με τις επιστήμες; Οι επι-στήμες έχουν μεθόδους, πειραματικές πρακτικές, γλώσσες καιπαράγουν γνώση που τίθεται υπό διαρκή έλεγχο. Υπάρχουν επι-στημονικές κοινότητες, δηλαδή, που ασκούν κριτικό έλεγχο σεοποιαδήποτε επιστημονική πρόταση. Έως εδώ καλά. Δεν μοιάζεινα υπάρχει κάτι που να μοιάζει με πίστη και όλα είναι ορθολογι-κά. Όχι μόνο δεν μοιάζει με πίστη, αλλά, όπως έχουν δείξει ηΙστορία και Φιλοσοφία των επιστημών και της τεχνολογίας στιςτελευταίες δεκαετίες, η επιστημονική γνώση παράγεται μέσα απόκοινωνικούς κανόνες, πολιτικές συμμαχίες, συγκρούσεις συμ-φερόντων και δίκτυα σχέσεων εξουσίας. Από τη στιγμή που γνώ-ση παράγεται με αυτούς τους όρους, δεν μπορεί να είναι ανε-ξάρτητη από τους ανθρώπους. Δεν μας επιβάλλει κάποιος τουςκανόνες. Εμείς συμφωνούμε ποιους κανόνες θα ακολουθήσου-με. Οι επιστήμες, δηλαδή, είναι επινόηση των ανθρώπων. Είναιδική μας επινόηση! Έως εδώ καλά. Τα παραπάνω μάς οδηγούνστο εύλογο συμπέρασμα ότι οι επιστήμες είναι ενδεχομενικές,δηλαδή θα μπορούσαν να είναι διαφορετικές. Θα μπορούσαν ναείναι διαφορετικές αν οι άνθρωποι είχαν συμφωνήσει σε δια-φορετικούς κανόνες. Επομένως, από τη στιγμή που οι επιστήμεςκαθορίζονται σε τόσο μεγάλο βαθμό από τον ανθρώπινο παρά-γοντα, δεν είναι αντικειμενικές και δεν είναι αναπόφευκτα αλη-θείς. Μάλλον τώρα τα πράγματα δεν μοιάζουν τόσο καλά και, εν-δεχομένως, ορισμένοι και ορισμένες από εσάς να αντιδράσατεαρνητικά διατυπώνοντας τα εξής ερωτήματα: Πώς είναι δυνα-τόν οι επιστήμες να μη μας λένε την αλήθεια; Πώς γίνεται να αμ-φισβητούνται τα θεμέλια του ορθολογισμού μας;

Τα θεμέλια του ορθολογισμού μας, όμως, είναι στέρεα ακρι-βώς επειδή τα αμφισβητούμε, τα υποβάλλουμε σε διαρκή αμφι-σβήτηση και δεν τα αντιμετωπίζουμε σαν να είναι διαρκώς αλη-θή. Με ορθολογικά κριτήρια αμφισβήτησε ο Κοπέρνικος τον Αρι-στοτέλη και ο Αϊνστάιν τον Νεύτωνα. Δεν υπήρχε τίποτα μη ορ-θολογικό σε όσα υποστήριζαν. Το κρίσιμο σημείο, επομένως, δενείναι ότι κρίνουμε τις επιστήμες ως ανορθολογικές, αλλά ότι απο-δίδουμε ένα διαφορετικό νόημα στην ίδια την έννοια του ορθο-λογισμού. Ορθός λόγος σημαίνει κριτικός λόγος. Και κριτικός λό-γος σημαίνει να μην υποθέτεις τίποτα παραπάνω από αυτό πουσου λέει κάποιος και να αναρωτιέσαι για ακριβώς αυτό που σουλέει. Αυτή τη διαδικασία, δυστυχώς, δεν την ακολουθούμε οι πε-ρισσότεροι από εμάς τόσο σε ζητήματα πολιτικής όσο και σε ζη-τήματα «επιστημοσύνης».

Υπάρχει, επομένως, κάποιο πρόβλημα. Από τις τέσσερις αρχικέςκατηγορίες πιστών, θα σταθώ στην τέταρτη, σε αυτούς που πι-στεύουν επειδή πείθονται. Και θα σταθώ σε αυτούς γιατί αυτό πουμας ενδιαφέρει εδώ είναι οι μηχανισμοί πειθούς. Το ότι πείθονταικάποιοι σημαίνει ότι κάποιοι μπήκαν στη διαδικασία να τους πεί-σουν. Ποιοι πείθουν; Προφανώς, οι επιστήμονες. Για την ακρίβεια,μια μεγάλη μερίδα επιστημόνων. Πρόκειται για επαγγελματίεςπου δεν λένε ότι οι επιστήμες είναι μια ανθρώπινη δραστηριότη-τα, στην οποία οφείλουμε να ασκούμε κριτική και να μην υποθέ-τουμε ότι μας λέει περισσότερα από αυτά που πραγματικά μας λέ-ει. Λένε, συνήθως, ακριβώς το αντίθετο. Οι επιστήμες, όμως, δενείναι αστρολογία ή θρησκεία, αλλά βασίζονται στη διαρκή αμφι-σβήτηση. Επομένως, οι επιστήμονες που επιχειρούν να πείσουντους πολίτες ότι δεν πρέπει να αμφισβητούμε τις επιστήμεςαπλώς προσπαθούν να αντικαταστήσουν μια θρησκεία με μια άλ-

λη. Και το χειρότερο είναι ότι δεν το καταλαβαίνουν, ακριβώςόπως ένας πιστός θεωρεί ότι η δική του θρησκεία είναι καλύτερηαπό τη θρησκεία ενός άλλου. Η μεγαλύτερη ειρωνεία είναι ότι στιςεπιστήμες πάντα υπάρχουν διαφορετικές απόψεις και διαμάχες.Δεν είναι ευθύνη του επιστήμονα να παρουσιάσει τις αντικρουό-μενες θέσεις, ανεξάρτητα με το τι πιστεύει ο ίδιος;

Ας υποθέσουμε ότι υπάρχουν τρεις κατηγορίες ανθρώπωνπου επικαλούνται τις επιστήμες ως μια αντικειμενική αλήθειαστην οποία δεν πρέπει να φέρνουμε καμία αντίρρηση (θυμίζειλίγο Όργουελ;). Προφανώς, κάποιος μπορεί να βρει και άλλεςκατηγορίες, αλλά ας δούμε αυτές. Η πρώτη κατηγορία είναι οιθετικιστές και τεχνοκράτες. Πρόκειται για μια τεράστια κατηγο-ρία ανθρώπων και επιστημόνων που θεωρούν πως κάθε πρό-βλημα, τόσο στον κοινωνικοπολιτικό όσο και στον επιστημονικόχώρο, έχει μία, αυστηρή και αναντίρρητη επιστημονική λύση. Γιανα λυθεί το οικονομικό πρόβλημα της Ελλάδας, για παράδειγμα,απαιτούνται αυτά τα μέτρα και όχι κάποια άλλα. Γιατί; Γιατί μαςτο λένε τα Μαθηματικά και πρέπει να υπακούσετε. Η δεύτερη κα-τηγορία ανθρώπων είναι αυτοί που επικαλούνται τις επιστημο-νικές μεθόδους για εμπορικούς σκοπούς. Πόσες φορές δενέχουμε ακούσει στις διαφημίσεις για την «ειδικό στο πλύσιμο τωνρούχων» ή για τις έγκυρες μελέτες του τάδε πανεπιστημίου σχε-τικά με τροφές που δεν προξενούν καρκίνο ή άλλες ασθένειες ήγια ινστιτούτα που βάζουν στον τίτλο τους μια σειρά από επιστη-μονικές έννοιες (π.χ., κβαντικός, συνείδηση κ.τ.λ.) απλώς και μό-νο για να προσελκύσουν πελάτες;

Υπάρχει και μια τρίτη κατηγορία επαγγελματιών, ωστόσο, πουκάνει κάτι χειρότερο. Επικαλούνται τις ίδιες τις επιστήμες και τιςμεθόδους τους (π.χ., πείραμα, μαθηματικές γλώσσες) για ναισχυριστούν πως όσα μας λένε οι επιστήμες σημαίνουν κάτι άλ-λο. Τις τελευταίες δεκαετίες αρθρώνεται παγκοσμίως ένας δη-μόσιος μεσσιανικός λόγος για τις επιστήμες, που έχει κάτι απόμυστικισμό, ανατολίτικες θρησκείες και, σε ελληνικές περιπτώ-σεις τουλάχιστον, αρκετή αρχαιοελληνική «επιστήμη». Κυκλοφο-ρούν αρκετά βιβλία και γίνονται δημόσιες διαλέξεις από ανθρώ-πους που υποστηρίζουν πως οι σύγχρονες επιστημονικές έρευ-

νες έχουν «αποδείξει» ότι δεν υπάρχει θάνατος, ότι ζούμε σεέναν ψεύτικο κόσμο, ότι υπάρχει τηλεπάθεια, ότι η Φυσική έχειεξηγήσει το «Κακό Μάτι», ότι γύρω μας υπάρχει μια τεράστια συ-μπαντική συνείδηση, ότι η Κβαντική Φυσική αποδεικνύει τηνύπαρξη του Θεού, ότι τη σύγχρονη Φυσική την είχαν προφητεύ-σει οι αρχαίοι Έλληνες και πρώτοι Χριστιανοί και άλλες τέτοιες«διακηρύξεις». Καμία επιστημονική μέθοδος ή θεωρία (από τηνΚβαντική Μηχανική έως τη Θεωρία της Σχετικότητας) δεν μπορείνα διεκδικήσει ότι μπορεί, έστω και κατά προσέγγιση, να αποδεί-ξει τα παραπάνω. Είναι μη επιστημονικές εικασίες και ad hoc ερ-μηνείες. Από τη στιγμή που δεν γίνεται κάτι να αποδειχθεί, τότεαυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί και να αμφισβητηθεί. Με άλλα λό-για, κάποιοι «επαγγελματίες επιστήμονες» μετατρέπουν τις εικα-σίες τους σε βεβαιότητα και τις επιστήμες σε πίστη. Και όταν γί-νεται αυτό, ο κριτικός λόγος μοιάζει περιττή πολυτέλεια.

Στο προηγούμενο αφιέρωμα τριών άρθρων για τα Μαθηματι-κά έγινε μια προσπάθεια να δείξουμε ότι η σχέση Μαθηματικώνκαι φύσης κάθε άλλο παρά αυτονόητη ή δεδομένη είναι. Ανυπάρχουν τόσες αγεφύρωτες δυσκολίες μεταξύ Μαθηματικώνκαι φυσικής πραγματικότητας, τότε πώς μπορεί να προβαίνει κα-νείς σε ισχυρισμούς που δεν αποτελούν απλώς νοητικά άλματα,αλλά είναι αποτέλεσμα κυριολεκτικά προσωπικής πίστης; Η σκη-νή από τον Ιντιάνα Τζόουνς στην «Τελευταία Σταυροφορία», ότανκάνει το άλμα πίστης (leap of faith), είναι το μόνο που μπορώ νασκεφτώ. Ωστόσο, ο αγαπημένος μας Ίντι δεν έβαλε σε κίνδυνοκανέναν άλλο πέρα από τον εαυτό του. Εδώ, όμως, τα πράγματαείναι διαφορετικά. Είναι απολύτως σεβαστή η πίστη, αλλά, όπωςκάθε μορφή πίστης στη νεωτερικότητα, δεν έχει καμία σχέση μετον επιστημονικό λόγο και την κουλτούρα του κριτικού στοχα-σμού. Είναι πιο γόνιμο να αρθρώνεται ένας δημόσιος λόγος πουοδηγεί στον διάλογο και στην αμφισβήτηση, παρά στον προση-λυτισμό.

Από το επόμενο τεύχος, θα ξεκινήσει ένα αφιέρωμα τριών κει-μένων με σκοπό τη σκιαγράφηση περιπτώσεων που ανήκουνστις παραπάνω τρεις κατηγορίες.

Δ.Π.

Το πρόβλημα της «άδολης» παραπλάνησης

ΚΥΡΙΑΚΗ 30 AΠΡΙΛΙΟΥ 2017

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ