dp2011-1-02

8/18/2019 dp2011-1-02

1/7

10

DP. Jilid 11, Bil 1/2011

Pembinaan Negara Bangsa Dan Identiti Kebangsaan Melalui Pemerkasaan

Bahasa Dalam Sistem Persekolahan

Yusfarina Mohd Yussof 

Abdul Rasid Jamian 

Pendahuluan

Pembinaan negara bangsa telah digariskan sebagai Teras Pertama dalam Pelan Induk

Pembangunan Pendidikan (PIPP), pelan induk komprehensif yang menjadi garis

 panduan dalam melaksanakan program pendidikan. Pembinaan negara bangsa dikenal

 pasti sebagai matlamat utama kerana penduduk Malaysia terdiri daripada pelbagai

 bangsa dan agama.

Menurut Mok Soon Sang (2009), membina negara bangsa ialah usaha untuk melahirkan

warganegara yang berciri global, patriotik melalui perancangan dan pelaksanaan aktiviti

kokurikulum dan Rancangan Integrasi Murid Untuk Perpaduan (RIMUP). Selain itu ia

 juga merujuk usaha untuk memupuk kecintaan terhadap seni, warisan dan budaya serta

yang paling utama ialah memperkasakan bahasa kebangsaan iaitu bahasa Melayu melalui

kurikulum dan mempergiatkan usaha penganjuran aktiviti berbentuk kebahasaan.

Konsep negara bangsa ditakrifkan oleh Tun Mahathir Mohamad sebagai “..usaha

membentuk sebuah negara yang bersatu padu serta menyanjung masa hadapan yang

dikongsi bersama. Bangsa itu mestilah sejahtera, berintegrasi wilayah-wilayah dan

kelompok-kelompoknya, menikmati kehidupan bersama yang sepenuhnya berasaskan persamaan hak dan keadilan serta membentuk sebuah Bangsa Malaysia dengan rasa

taat setia dan pengabdian yang tidak berbelah bagi terhadap bangsa tersebut”(PIPP,

2006-2010)

Konsep Negara Bangsa 

Konsep negara bangsa yang ingin dizahirkan ialah Malaysia sebagai sebuah negara

yang berdaulat dan rakyatnya mempunyai satu identititi atau pengenalan yang sama,

mempunyai pegangan sosiobudaya yang sama dan hidup aman serta bersatu padu. Konsep

ini tidak membataskan ras, suku kaum, agama ataupun kepercayaan. Garis panduan yangdimuatkan dalam PIPP (2006-2010), menjelaskan bahawa usaha membentuk negara

 bangsa ini didasari beberapa faktor pemangkin iaitu:

a) Lingua Franca yang merujuk satu bahasa yang dikongsi bersama oleh semua rakyat

dalam perhubungan rasmi dan tidak rasmi. Dalam konteks ini bahasa Melayu dipilih

sebagai lingua franca kerana faktor sejarah. Menurut A. Aziz Deraman (2009), dari

segi sejarah, perkembangan dan kewibawaan bahasa Melayu terlalu layak dan terbukti

untuk menjadi wahana perpaduan dan bahasa penyatuan bangsa. Peranannya tidak terhad

menjadi bahasa perhubungan utama masyarakat malah merangkap alat perpaduan, selain

mendukung peranan sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi negara.

 b) Integrasi yang ditakrifkan sebagai proses untuk mewujudkan satu identiti kebangsaan

Pendidikan Bahasa & Kesusasteraan

8/18/2019 dp2011-1-02

2/7

11

DP. Jilid 11, Bil 1/2011

antara kumpulan masyarakat dari segi sosial, wilayah, ekonomi, kebudayaan, pendidikan

dan politik.

c) Kewarganegaraan, iaitu semangat bersatu padu dan rasa kesepunyaan yang dikongsi

dari segi budaya, pendidikan, bahasa, ekonomi dan politik yang dapat menyatupadukanrakyat. Ia memberikan identiti kepada rakyat dalam sesebuah negara.

d) Patriotisme iaitu perasaan cinta yang mendalam kepada tanah air, terhasil daripada

kesedaran tentang kewarganegaraan dan perasaan taat setia yang tinggi. Rakyat yang

mempunyai patriotisme yang tinggi sanggup berkorban nyawa untuk tanah air. Bangsa

yang mempunyai patriotisme ialah bangsa yang kuat, berani, mempunyai ketahanan

mental, emosi serta fzikal dalam menghadapi sebarang cabaran mendatang. Ciri ini

dapat mewujudkan ketahanan nasional.

e) Demokrasi iaitu hak yang diberikan kepada semua warganegara untuk menentukan

 pemerintah dan hak melibatkan diri dalam pemerintahan negara . Ia juga alat untuk

memantapkan sesuatu pentadbiran. Rakyat yang mempunyai kefahaman dan penghayatan

yang mendalam terhadap demokrasi akan dapat membentuk negara bangsa yang kuat.

Dalam memastikan kejayaan membina sesebuah negara bangsa, faktor-faktor pemangkin

di atas, perlu disemai dan ditanamkan dalam diri setiap individu sejak kecil lagi. Ibarat

 peribahasa ‘melentur buluh biarlah daripada rebungnya’. Nilai-nilai kewarganegaraan,

nilai-nilai murni dan keagamaan yang diterapkan dari peringkat persekolahan dapat

menyumbang kepada pembentukan generasi warganegara yang patuh dan mempunyai

 patriotisme yang tinggi.

Melalui pendidikan juga, norma dan budaya masyarakat akan diterapkan secara tidak

langsung. Institusi pendidikan mempunyai peranan penting dalam perkembangan

seseorang individu terutamanya dalam konteks negara berbilang kaum seperti Malaysia.

Cabaran yang perlu diatasi oleh institusi pendidikan ialah untuk menyatukan kesemua

kaum sehingga dapat membentuk satu bangsa iaitu bangsa Malaysia. Bangsa Malaysia

yang dimaksudkan perlulah mempunyai identiti yang sama, mengamalkan nilai-nilai

 baik, budaya yang sepunya dan hidup secara aman dan harmonis. Bangsa Malaysia yang

ingin dizahirkan itu mestilah juga mempunyai keyakinan dan jati diri kebangsaan yang

tinggi , serta berpegang teguh kepada ajaran agama dan nilai moral.

Jati diri dapat ditakrifkan sebagai latar belakang, perasaan, rasa, kemahuan dan

 pandangan seseorang individu. Ia menunjukkan asal kita dan melibatkan kaitan antara

diri kita melalui interaksi kita dengan orang lain. Jati diri mendukung konsep milik

terhadap budaya masing-masing etnik yang dibentuk berdasarkan norma budaya etnik

tersebut (Che Ibrahim Saleh dan Arbak Othman, 2010). Dalam konteks pembinaan negara

 bangsa, jati diri yang ingin dibentuk ialah jati diri kebangsaan sebagai hasil cantuman

 jati diri pelbagai kaum dan etnik. Pembentukan jati diri dalam kalangan murid sekolah

cuba dicapai melalui kurikulum, program kokurikulum, aktiviti sukan dan RIMUP yang

dapat menyatukan semua murid. Jati diri kebangsaan yang cuba diwujudkan dalam

kalangan murid pelbagai kaum itu dijangka dapat melahirkan generasi hadapan yang

akan berkembang menjadi sebuah negara bangsa yang kuat.

Pendidikan Bahasa & Kesusasteraan

8/18/2019 dp2011-1-02

3/7

12

DP. Jilid 11, Bil 1/2011

Dalam merealisasikan hasrat pembentukan negara bangsa, institusi pendidikan hari ini

turut berdepan dengan cabaran dunia pendidikan yang semakin gawat sebagai akibat

globalisasi dunia. Globalisasi dunia yang dicirikan oleh pengaliran maklumat, modal,

nilai, budaya dan kepercayaan tanpa sempadan, menuntut negara berbilang kaum seperti

Malaysia mewujudkan sebuah negara bangsa. Ciri globalisasi itu sendiri memberikan pendedahan dan akses yang mudah kepada pelbagai perkara. Justeru, fokus diberi terhadap

 penghasilan individu murid yang mempunyai identiti kebangsaan dan berpegang kuat

kepada nilai-nilai dan tradisi nasional.

Institusi pendidikan seharusnya dapat melahirkan warganegara yang mampu berdepan

dengan cabaran globalisasi. Warganegara yang dimaksudkan dalam konteks ini ialah

warganegara yang menyerap segala ciri global tetapi masih berpegang pada ciri-ciri lokal

iaitu warganegara glokal. Warganegara glokal ditakrifkan sebagai: 

“Seorang yang bertunjangkan nasional tetapi mempunyai

minda bertaraf antarabangsa. Diri berpijak di desa dan

kota, tetapi akal harus mampu menerjah ke seluruh dunia.

Warga glokal berpegang utuh pada budaya Malaysia dan

ajaran agama yang suci. (Dato’ Seri Mohd. Najib Tun

 Abdul Razak, Perhimpunan Agung UMNO, 2005 dalam

 Pelan Induk Pembangunan Pendidikan, 2006-2010).

Generasi murid yang ingin dizahirkan oleh sistem pendidikan ini ialah generasi yang

mempunyai kesedaran yang tinggi tentang asal usul diri dan sentiasa bertindak secara

lokal untuk kepentingan negara dengan menjadikan nilai dan budaya Malaysia sebagai

 pegangan utama.

Konsep negara bangsa yang bakal dibentuk menyaksikan rakyat yang berbilang kaum dan

agama berkongsi identiti, lambang, kebudayaan, nilai dan semangat yang menjadi ciri

dan hasrat pada negara bangsa tersebut. Dalam menjamin pembentukan negara bangsa

yang ideal, nilai-nilai integrasi dan perpaduan haruslah disemai dari peringkat sekolah

lagi. Hasrat membina negara bangsa ini dapat direalisasikan salah satunya melalui bahasa

kebangsaan yang menjadi bahasa pengantar, bahasa ilmu, alat perhubungan utama

sekaligus alat perpaduan. Bagi mencapai hasrat ini, peranan yang lebih dominan perlu

diberikan kepada bahasa Melayu. Sehubungan itu juga, usaha pemerkasaan bahasa Melayu

iaitu usaha mengangkat dan mengetengahkan peranan bahasa Melayu perlu dilaksanakandengan lebih giat.

Hashim Musa (2009), menegaskan fungsi bahasa tidak terhad setakat menjadi alat

 perhubungan semata-mata malah peranan bahasa amat besar dan dapat membentuk jati

diri, semangat kekitaan (espirit de corps), perpaduan dan menjadi asas pembentukan

tamadun. Bahasa juga melambangkan maruah masyarakat penuturnya. Masyarakat

yang dianggap maju dari segi peradaban, iaitu mempunyai sistem politik, pemerintahan,

ekonomi, pentadbiran, perundangan, pertahanan, pendidikan, ilmu, sains dan teknologi

dan komunikasi yang canggih kebiasaannya mempunyai bahasa dan persuratan yang

tinggi dan canggih. Jelas, bahasa dapat menjadi teras pada perkembangan dan kemajuan

yang telah dicapai, di samping menjadi asas pada perpaduan dan proses pembinaan negara

Pendidikan Bahasa & Kesusasteraan

8/18/2019 dp2011-1-02

4/7

13

DP. Jilid 11, Bil 1/2011

 bangsa dalam negara berbilang kaum seperti Malaysia.

Memperkasakan bahasa Melayu bermaksud menjadikan bahasa itu hebat dan dominan.

Pemerkasaan sesuatu bahasa itu juga bermaksud memberikan peranan kepada bahasa

 berkenaan (bahasa Melayu), untuk digunakan dalam semua bidang dan semua peringkat,daripada yang paling rendah ke peringkat yang paling tinggi, daripada komunikasi

sosial kepada komunikasi formal dalam bidang-bidang seperti pentadbiran, perniagaan,

undang-undang dan bidang-bidang profesional yang lain. Bahasa juga digunakan dalam

 perbahasan intelektual. Bahasa yang diperkasakan ialah bahasa yang akan digunakan

secara kreatif, dapat menggambarkan pelbagai jenis emosi, cita rasa, keinginan, cita-cita,

sifat dan perilaku manusia dengan sedalam-dalam dan sehalus-halusnya seperti yang

digambarkan dalam karya kesusasteraan peringkat tinggi.

Pemerkasaan Bahasa Melayu dalam konteks perbincangan ini merujuk usaha penggunaan

 bahasa Melayu sepenuhnya dalam sistem persekolahan sama ada sebagai bahasa

 pengantar, bahasa ilmu, bahasa perhubungan dan perpaduan dalam usaha mencapai

matlamat pembinaan negara bangsa dan pembentukan identiti kebangsaan. Usaha

menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar dan bahasa yang dapat memupuk

integrasi nasional, bukanlah sesuatu yang baharu, malah ia juga telah bermula sejak

negara mula merdeka lagi. Usaha ini juga selaras dengan pengisytiharan Bahasa Melayu

sebagai bahasa rasmi negara yang telah dimaktubkan dalam Fasal 152 (1) Perlembagaan

Persekutuan Malaysia .

Awang Sariyan (2009) menerangkan konsep bahasa kebangsaan dalam Perlembagaan

Persekutuan dengan jelas merujuk bahasa perpaduan iaitu bahasa yang menjadi asas jati

diri, asas kenegaraan dan kebangsaan bagi rakyat pelbagai keturunan dan berbilang kaum.Seluruh rakyat wajib menghormati bahasa kebangsaan , meletakkannya pada tempat yang

hak bukan sekadar lambang tetapi sebagai sesuatu yang perlu diutamakan.

Dalam sejarah pendidikan pula, Akta Pelajaran 1961 yang dirangka berasaskan Penyata

Razak 1956 dan Laporan Rahman Talib 1960 sejak dulu telah menekankan penggunaan

 bahasa kebangsaan sebagai bahasa perpaduan. Penyata Razak yang digubal pada

tahun 1956 mempunyai objektif membentuk perpaduan melalui satu sistem pelajaran

dengan menggunakan bahasa kebangsaan sebagai bahasa pengantar, disusuli dengan

akta-akta pendidikan lain yang kesemuanya menekankan penggunaan bahasa Melayu

sebagai bahasa pengantar dan bahasa yang dapat memupuk perpaduan. Bahasa Melayuturut dijadikan mata pelajaran yang wajib dipelajari. Akta Pendidikan 1996 seterusnya

menegaskan kepentingan bahasa kebangsaan dengan memperuntukkan penggunaannya

sebagai bahasa pengantar utama dalam sistem persekolahan ( Mok Soon Sang, 2009 )

Peranan dan wibawa bahasa Melayu telah mula menonjol sejak negara mula merdeka

tetapi usaha pemerkasaan bahasa kebangsaan kini lebih kepada usaha memperkukuh

 peranan bahasa Melayu sebagai alat penyatuan dan perpaduan, sebagai bahasa rasmi dan

 persuratan tinggi dan seterusnya sebagai bahasa yang mampu mengungkap pelbagai bidang

ilmu. Usaha ini penting agar bahasa Melayu mampu mendukung dan menjalankan fungsi

yang seharusnya ada pada sesuatu bahasa iaitu fungsi penyatuan, fungsi pengasingan dan

fungsi prestij (yang dapat menimbulkan kebanggaan kepada masyarakat penuturnya).

Pendidikan Bahasa & Kesusasteraan

8/18/2019 dp2011-1-02

5/7

14

DP. Jilid 11, Bil 1/2011

Usaha ke arah pemerkasaan bahasa Melayu ini disokong oleh institusi yang membantu

memperkembangkan bahasa kebangsaan iaitu Dewan Bahasa dan Pustaka ( DBP ).

Perkara ini disebut dalam Seksyen 5, Akta Dewan Bahasa dan Pustaka 1959 (Disemak

1978), [Akta 213] . Ia turut diperluas melalui Akta Dewan Bahasa dan Pustaka (Pindaan

dan Perluasan) 1995, [Akta A 930]( PIPP, 2006-2010 ). Tugas DBP secara khususialah membina dan memperkaya bahasa kebangsaan, memperkembangkan bakat

sastera dalam masyarakat, mencetak dan menerbitkan bahan bacaan dalam bahasa

kebangsaan, seterusnya menggalakkan penggunaan bahasa kebangsaan yang betul. DBP

telah melaksanakan pelbagai langkah untuk mensasarkan matlamat yang ditetapkan.

Matlamat utamanya ialah mengembalikan maruah dan wibawa bahasa Melayu selaras

dengan statusnya sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi seperti yang termaktub

dalam Perkara 152, Perlembagaan Persekutuan dan Akta Bahasa Kebangsaan 1963/67 (

Masihtah Taharin, 2006 ).

Aktiviti yang dilaksanakan oleh DBP ini melibatkan pelbagai lapisan masyarakat.

Aktiviti yang melibatkan murid-murid sekolah memerlukan DBP bekerjasama dengan

Kementerian Pelajaran Malaysia ( KPM ) agar sebarang usaha yang dirangka selaras

dengan usaha yang telah digubal pihak kementerian. Sehubungan itu, sebuah jawatankuasa

iaitu Jawatankuasa Memperkasakan Bahasa Melayu turut dibentuk. Tugas jawatankuasa

ini antara lainnya, mencari kaedah, pendekatan, mekanisme penyelarasan dan program

terbaik dalam usaha memperkasakan bahasa. Contoh kerjasama KPM dengan DBP ialah

Seminar Memperkasakan Pengajaran dan Pembelajaran yang bertujuan mengenal pasti

cara menangani isu dalam proses pengajaran dan pembelajaran serta mencari kaedah yang

dapat menarik perhatian pelajar. Selain DBP, KPM turut bergabung dengan Kementerian

Kebudayaan , Kesenian dan Warisan ( KEKKWA ) dalam usahanya memartabatkan bahasa

Melayu. Contoh usahasama DBP,KPM dan KEKKWA ialah perayaan Bulan Bahasa danSastera Kebangsaan (Hashnan Abdullah, 2006).

  Selain penganjuran aktiviti kebahasaan , KPM turut membuat semakan

semula kurikulum bahasa Melayu sejak tahun 2003 dan kurikulum semakan ini telah

memasukkan elemen-elemen baru dalam proses pengajaran dan pembelajaran di sekolah

rendah dan sekolah menengah. Kurikulum baru ini mensasarkan murid dapat menguasai

kemahiran asas mendengar dan bertutur, membaca serta menulis dalam bahasa Melayu

yang baik. Pada peringkat sekolah menengah pula, murid akan dilatih berbahasa dengan

 baik melalui bidang interpersonal, maklumat dan estetika. Nilai-nilai murni, patriotik dan

kewarganegaraan turut dimasukkan ke dalam sukatan. Proses pengajaran dan pembelajaranlebih menekankan aktiviti perbincangan, pembacaan dan aktiviti memperkembangkan

imaginasi serta kreativiti murid melalui bahasa Melayu. Elemen sastera dimasukkan

ke dalam kurikulum bahasa Melayu supaya setiap murid menghargai dan menghayati

keindahan bahasa melalui karya sastera. Selain itu, usaha memperkasakan bahasa Melayu

di sekolah-sekolah turut dilihat melalui TV Pendidikan yang menyiarkan pelbagai aktiviti

 berbahasa dan aktiviti yang mencungkil bakat seni murid seperti debat, pidato, berbalas

 pantun, forum remaja, pertandingan menulis esei, cerpen, puisi atau khemah bahasa

(Mashitah Taharin,2006).

Usaha pemerkasaan bahasa Melayu di sekolah-sekolah, bukan sahaja melibatkan

semakan dan perubahan kurikulum, malah ia turut melibatkan aspek pelaksanaan kurikulum

Pendidikan Bahasa & Kesusasteraan

8/18/2019 dp2011-1-02

6/7

15

DP. Jilid 11, Bil 1/2011

tersebut serta penganjuran pelbagai aktiviti berkaitan. Kurikulum bahasa Melayu digubal

agar dapat merealisasikan peranan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan dan

 perpaduan rakyat , sekaligus memenuhi hasrat membina integrasi nasional, membina rasa

 bangga terhadap bahasa yang mencerminkan budaya dan pemikiran rakyat serta menjadi

 pemangkin kepada semangat nasionalisme.

Rumusannya, agenda membina negara bangsa dan pembentukan identiti kebangsaan

sememangnya menjadi agenda utama dalam PIPP dan bagi merealisasi matlamat

 pembinaan negara bangsa ini, usaha memperkasakan bahasa Melayu terutamanya di

sekolah-sekolah telah dikenal pasti sebagai strategi utama. Penubuhan Jawatankuasa

Induk Memperkasakan Bahasa Kebangsaan diharapkan dapat menjadi landasan dalam

usaha memperkasakan bahasa kebangsaan ke dalam sistem persekolahan dan menjadikan

usaha pemerkasaan ini lebih sistematik lagi. Namun demikian, agenda memperkasakan

 bahasa di sekolah-sekolah ini bukanlah sekadar usaha DBP dan KPM semata-mata,

malah pelbagai lapisan masyarakat terutamanya warga sekolah haruslah komited bagi

memastikan pemerkasaan bahasa dapat dijayakan dalam sistem persekolahan dan

seterusnya Teras Pertama, PIPP dapat direalisasikan.

Rujukan

A. Aziz Deraman ( 2009 ), Bahasa Sebagai Wadah Perpaduan Bangsa, Dewan

  Bahasa, Mac 2009.

Awang Sariyan ( 2009 ), Bahasa yang Mengikat Perpaduan, Dewan Bahasa,

  Mac, 2009.

Che Ibrahim Salleh & Arbak Othman, Jati Diri Kebangsaan:Realiti dalam

  Masyarakat Pelbagai Budaya di Malaysia,dalam Prosiding Seminar Antarabangsa

 Psikolinguistik II, 8-9 Jun, Kota Kinabalu.

Hashim Musa ( 2009 ), ”Pemerkasaan Bahasa Melayu dalam Pembinaan Sahsiah dan

Jati Diri Negara Bangsa Malaysia” dalam Prosiding Seminar Linguistik dan

 Pembudayaan Bahasa Melayu Ke-V , 17-18 November 2009.

Hashnan Abdullah (2006, Mac 3), ”Perkasa Bahasa Melayu”, Utusan Malaysia 

Kementerian, Pelajaran Malaysia ( 2006 ), Pelan Induk Pembangunan Pendidikan 2006-

2010.

Mashitah Taharin ( 2006, Mac 20 ) ” Memperkasakan Bahasa Kebangsaan”,

   Berita Harian.

Mashitah Taharin ( 2006, April 17 )” Peranan Sekolah Dalam Pemerkasaan

  Bahasa Kebangsaan”, Berita Harian.

Pendidikan Bahasa & Kesusasteraan

8/18/2019 dp2011-1-02

7/7

16

DP. Jilid 11, Bil 1/2011

Mok Soon Sang ( 2009 ), Falsafah dan Pendidikan di Malaysia.Puchong:

  Penerbitan Multimedia Sdn. Bhd.

Ratna Roshida Razak ( 2007, September 3 ), ”Tak Bermaruah Jika Pinggir Bahasa”,

 Berita Harian.

Pendidikan Bahasa & Kesusasteraan